Beste Gernikez

Poemak eskatu ditugu Euskal PEN Klubean, Gernika gogoratzeko, beste Gernikez oroitzeko. Ekintza xumea izan da, han-hemenkako lagunen artean banatua, saretik hedatua, eta ez du emaitza txarra izan: berrogeita hamarren bat poema helarazi dizkigute. Herena-edo, euskaraz, ez denak Euskal Herritik, egun kontinente guztietan aurki ditzakezu euskaldunak.

Gainontzekoak, dozena bat hizkuntzatan iritsi zaizkigu: ingelesez, italieraz, txekieraz, arabieraz... eta hortik aurrera, hizkuntza gutxituetan: uigurrek, kurduek, bretoiek, Mexikoko nahuatek... Danimarkan erbesteratutako Noufel Bouzeboudja kabiliar poetak idatzi zigun, Aljeriako triskantzez, amazigh herriaren gaitzez: «Udaberri gorriak, beltzak / Heriotzari muxuka ari gara oraindik».

Azken poema Kaukasotik jaso dugu, 1864ko adigeen hondamendia («txerkes» edo «zirkasiar» deitu diete ingelesez, errusieraz eta turkieraz) gogorarazten: Errusiak Kaukasoko Itsaso Beltza konkistatzeaz bat, hango biztanle indigenen ehuneko 90 kanporatu zituen, Otomandar Inperiora. Haien ondorengoetako askok ez dute arrainik jaten oraindik, hondoratu ziren ahaideez gomutan. Hizkuntzalari askok baztertu dute lotura —froga aski ez, oraindik gutxienez— hizkuntzalaritzaz harago, teoriek, okerrak izanagatik, sortu dute laguntasunezko harreman luzea. Topatu dut txetxeniarrik Bilbon, georgiar mordoa bizi da gure artean, baita Kaukasoko beste hainbat herritakoak ere. Eta adige edo zirkasiarrek, Gernikak 75 baditu eurak genozidioaren mende eta erdia gogoraraztear daudela idatzi digute. Irainari gradu bat igotzeko, hondamendiaren lekuan, azken gatazka gertatu zen lekuan bertan, 150 urtera, Sotxiko Neguko Olinpiar Jokoak egin asmo ditu Errusiak. Webgunean badakartza handik pasatu diren dozenaka herriren berri, greziarrekin hasi eta eslaviarretara, baina jatorrizkoez berbarik ez. «Historia denboraren lanbroan nahasi da / Adigeak; gertatu den guztia / Gure ama hizkuntzan salatuko dut / Adige arima bat kanta ahoskatzen. // Nire ama lurrean ere, / Hilarria ere erauzi didate / Ez al dugu gogoan adigak garela?/ Oroimena galdu ote dugu?» diosku Luba Balagovaren idazlan indartsuak.

PEN Kurduko lehendakariak ere bidali digu: «Zer gertatuko litzateke noizbait jakingo bazenu / Inoiz ez duzula hori aita izan? / Zure sentimenduak iratzartzean, / Txori askatu berrien saldo bat bezala / Zuzenean Kurdistanera hegan?», baita Siriako kurdu batek ere, «Erruki zaitez, Zianuro jauna, / sufrezko ziapea, / prozedura kimikoak… / Erruki zaitezte ume kurduen gorpuez». Irakeko Halabjaz dihardu, Fermin Muguruzak «Gernika kurdua» deitu zion hiriaz, 1988ko sarraskia gogoan.

Maseual Sentiopilek «Lora daitezela egun berriak» izenekoa bidali digu nahuatleraz; Mexikotik munduko beste muturrean, Txinako asimilazioari aurre egiten dion uigur herriko Aziz Isak, «Eragotzitako emozioak» igorri digu: «Tarim ibaiaren arro zaharreko nire apopiloa, / Bizirik al zaude oraindik nire argipean? / Taklimakan-go basamortua lotan al da oraindik?».

Etxekoez ezin ahaztu, noski, Joxeaustin Arrietatik Urtzi Urkizura, alfabetikoki, baina mundura begiratzeko txokoa dugu hau. Behingoan, mundutik guri begiratu digutenen berri ere ekarri gura nizuen, 75 urte bete diren honetan. Madrilgo Reina Sofia museoan baino Nazio Batuetako Segurtasun Kontseiluaren atarian dagoen erreplika muralean jar ditzagun begiak. Hurrengo urteurren biribilean Euskal Errepublikako ordezkariren bat egongo delakoan berbetan Picassoren irudiaren aurrean New Yorken.