'Voice or Exit'

Euskaldunon Egunkaria izan zen lehena burujabetasunez jokatzen eta Euskal Herria eta nazioartea natural bereizten, ordura arte hedabide guztiek zeukaten Estatua eufemismoaren ordez. Baina, nahi gabe ere, uste baino nazioarte hurbilagoa zaigula Espainia. Aste honetan agentzietatik iritsitako albisteetan leku zabala hartu du. Ohi baino zabalagoa, esan nahi dugu. Eta benetan, Espainiak telebistako minutu eta albisteetako lerro asko bete ditu azken hilotan. Ekonomian hasita, krisi politiko sakonean dago Espainia, estatu-egitura goitik behera zalantzan jartzera daramana: monarkiatik gobernura, ezegonkortasunak harrapatutako herrialdea da. Baina azken egunetan zurrunbilo betean da Espainia.

Ez dira hogei egun Diada historikoa izan zela. Hamar egun ere ez Artur Mas eta Mariano Raxoi batzartu eta itun fiskalari ezetz esan ziola Espainiako lehendakariak. Asteon zurrunbiloa espiral zoro bihurtu da: asteartean hauteskundeetara deitu zuen Masek, autodeterminazioaren aldarrikapenarekin. Handik egun bira, ostegunean, Parlamentuaren ia bi herenek autodeterminazio-erreferenduma egitearen alde bozkatu zuten (eta aurka ehuneko hamabostek doi-doi).

Militarrak aztoratzen hasi, eta Espainiako tik kolpistak era arriskutsuan hasi dira hedatzen: El Mundo egunkariak dio Ibarretxe espetxeratzeko Aznarren legea berreskuratu behar dela, eta Alejo Vidal-Quadras Europako Parlamentuko lehendariorde katalan ultra autonomia kentzeko eta Guardia Zibileko jenerala bidaltzeko eskatzen ari da. Lehen militarrak mehatxatzen hasi zirenean, alderdi katalanek, demokrazia liberaleko herrialde batean baleude legez, horien aurkako neurriak eskatu zituzten. Isiltasuna izan dute erantzun. Eta mehatxuak hedatuz doaz, armadaren eremutik hedabideetara, politikariengana. Gobernuak berak harrokeriaz esan du legea eskutan geraraziko duela erreferenduma. Noski, Auzitegi Konstituzionalera jotzea dauka, baina Masek esandakoa betez gero, zein balio dauka Konstituzioa interpretatzen duen auzitegi horrek, Konstituzio horri berari ezetz esan eta estatu berri baten alde bozkatzen duen erkidego baten aldean?

Espainia oso deriba arriskutsurantz doa. Hedabide guztiek nabarmendu dute mundu zabalean. Gehienek, oraingoz, ez diote aukera handirik ematen Kataluniako independentziari, dena esan behar bada. Munduko analistek Espainiako Konstituzioan ikusten dute oztopo handiena. Oztopo hori erreferendumerako da ordea, ez independentziarako. Argitu dezagun: Estatuak bide demokratikoa onartu duenetan, herritarrek ez dute sezesioa hautatu behin baino gehiagotan, Quebecen nabarmenen. Quebectarrek badakite Kanadak eskubide nazionalak bermatzen dizkiela, baita bereizi nahi balute ere. Espainiak erraztu zezakeen bide hori Kataluniarekin garaiz negoziatuta. Baina beranduegi da orain. Aldiz, 90eko hamarkadatik gertatu diren sezesio gehienak Estatuaren onarpenik gabe jazo dira.

Europak ere ez du Kataluniaren aldeko suhartasun handirik. Espainiak aski buruko min ematen ditu, beste bat gehitzeko. Baina ez litzateke Espainiaren aldeko jarreratzat ulertu behar; Estatuak, definizioz, kontserbadoreak dira edozein sezesioren aurrean; beren klubean sartu nahi duten hautagaien aurrean nahiago dute, printzipioz, dagoeneko klubean dagoena —Espainia— babestu. «Lasaitasunaren» izenean ez bada ere. Independentismo katalanak orain arte egin duen bide eredugarriari erreparatuta, erraz irudika ditzaket orain bertan diplomatiko katalanak Berlinen, Washingtonen, Tel Aviven (Haaretz-ek atera du Kataluniaren aldeko artikulu argiena), edo botere txikiagoko baina tradizio demokratiko sakoneko herrialdeetan (Islandia...). Funtsean, sezesio adosturik lortzen ez duzunean, alde bakarrekoa irabazi behar duzu. Etxean eta nazioartean.

Paradoxikoa da, hauteskunde-estrategia izanagatik, Euskal Herrian «dibortziorik ez» bezalako esaldiak entzutea. Mendebalde liberalaren aldeko alderdiek eskuin katolikoaren moral zaharkitua hartu balute legez. Samuel P. Huntingtonek (bai, Zibilizazioen Talka idatzi zuen pentsalari eskuindarrak) aspaldi esan zuen: «Dibortzio politikoaren, hau da, sezesioaren aurkako hogeigarren mendeko joera hemeretzigarren mendean ezkontzako dibortzioaren aurkakoa» bezain indartsua zela ohartarazi zuen. Eta hura aspaldi gainditu zen legez, XXI. mendean dibortzio politikoa natural onartuko zela iragarri zuen. Antzekorik entzun dugu egunotan: «Eskoziari, Flandriari, Quebeci buruz ari gara, lehen munduko herrialdeez. XXI. mendean, nazioa baino gehiago, demokrazia egongo da debatearen erdigunean, boterea herritarrari itzultzea. Binomio horri ingelesez voice or exit esaten zaio, ahotsa edo kanpora, edo ahotsa eman eta errespetatzen nauzu edo banoa». Eta lerrootan erabili dugun argudio bera: «Nik ez nuen uste Estatua behar nuela, baina esaten badidazue futbol-selekzioa izateko Estatua behar dudala, nire hizkuntza Europar Batasunean ofiziala izan dadin, nire erabakiak Ecofinean defendatzeko, nire kultura nazioartean sustatzeko estatua izan behar badut, bada nik, horretan pentsatu ez banuen ere, estatua behar dut». Mas? Salmond? Ez, Juan Jose Ibarretxe asteazkenean. Dibortzioaren aurkako Urkullu lehendakarigaia zeukan aurrean entzule, baina Mintegi lehendakarigaiaren erabakitze-eskubidearen aldeko itun nazionala gogorarazten zuen.