EZARIAN. ZIENTZIA. «Arrakastatsua bada, teknika honek eragin handia izango du»

Kalean ikusita, inor gutxik asmatuko luke Donostiako Nanogune zentroko bost taldeetako baten liderra dela gazte alemaniar hau. 38 urterekin, baina, bide luzea du egina eremu hurbileko mikroskopia optikoaren alorrean. Bere ikerketetan garatutako mikroskopioak ekoizten dituen enpresa bat sortua du dagoeneko Alemanian. Orain, nanoegituren barneko 3Dko irudiak erakutsiko dituen beste mikroskopia teknika bat du ikergai eta helburu, eta beka garrantzitsua lortu du horretarako. Bost urteko proiektu bat da, eta horretan laguntzeko hautagaiak elkarrizketatzen ari dela, tarte bat hartu du, Teratomo teknikaz hitz egiteko.

Nondik ibili zara azkenaldian? Kanpoan izan zara, ezta?

Aurreko astean Donostian izan nintzen, DIPCren jardunaldietan, baina bai, aurretik Varsovian izan naiz, bi aste Txinan...

Ez zineten zientzialariak beti laborategian sartuta ibiltzen?

Iraila konferentzia sasoia izaten da. Dena den, saiatzen naiz horrelakoak gehiegi ez pilatzen, baina beste aldetik garrantzitsua da beste ikerlariekin harremanetan egotea eta ikerketei buruz hitz egitea. Zientzia, azken finean, ikerketaren eta haren komunikazioaren arteko nahaste bat da.

Hemen Nanogunean gazte asko ikusten dut. Normalean, aurreiritzietan, zientzialariak zaharrago imajinatzen dira... Unibertsitatearekin lotuz beharbada?

Alemanian nire adina normala da ikerketan, baita unibertsitatean ere; 35-40urteren inguruan dabil jendea. Iraganean, egia da ohikoagoak zirela 40-45 urteko ikerlariak. Bestalde, Nanogunearen estrategia, nolabait, AEBetako ereduan oinarrituta dago: ikertzaile lider onak eta, haien taldeak osatuz, doktoretza edo doktoretza ondokoa egiten ari diren gazteak.

Zergatik Nanogunea beste hainbat aukeraren artean?

Donostia ezagutzen nuen, DIPCrekin [Donostia International Physic Center] elkarlanean aritu izan gara eta. Hiria eta herrialdea gustuko nituen, eta Nanogunearen proiektuaren berri izan nuenean oso interesgarria iruditu zitzaidan. Egitura bera ere: txikia, trinkoa, malgua... Ez da Alemaniako unibertsitate handi horiek bezalakoa.

1,5 milioi euro ikerketarako... dirua da. Ez da erraza halako beka lortzea.

Ez da erraza, ez; lehia oso handia da, eta, normalean, Europako herrialdeen arteko elkarlana laguntzen du Europak. Nire kasuan, ideia bultzatu nahi dutela uste dut. 'Arrisku handi, irabazi handi' politika bat dago hor. Gurekin pixka bat arriskatzen dira, baina teknika arrakastatsua bada, eragin handia izango du zientzian, teknologian...

Taberna batean zerbait hartzen zaudetela, adiskide bati nola esplikatuko zenioke zure Teratomo mikroskopioaren ideia? Espektroskopia eta halako hitz korapilatsurik erabili gabe, alegia.

Oso-oso txikiak diren egituren barnean begiratu nahi dugu; nanoeskalan, molekulen mailan ari gara lanean [nanometro bat metro baten mila milioirena da; giza ile batek 100.000 nanometroko lodiera du]. Gure inguruan edonon daude halako nanoegiturak; ordenagailuetako transistoreetan... Autoetan bertan ere, 10-20ren bat nano aplikazio badaude, beiretan, pinturan, katalizagailuetan, balaztetan... Eta nanoegitura horiek, jakina, hiru dimentsioko egitura dute, baita hainbat materialen konposizio kimikoa ere. Orduan, hiru dimentsioko egiturak direnez, haiek behar bezala aztertzeko, hiru dimentsioko ikuspegia behar duzu. Hori hainbatteknikaren bidez ikus daiteke. Adibidez, elektroi mikroskopioek bereizmen handiko 3Dko irudiak lor ditzakete, baina ez dira konposizio kimikoa ikusteko gai. Aldiz, konposizioa ongi ikus dezakezu argi infragorriarekin eta terahertz argiarekin. Oso uhin luzera handiko argiak dira eta sentikorrak konposizio kimikoarekin. Baina fisikako oinarrizko muga batekin topo egiten dugu hor, bereizmena mugatzen duen difrakzio mugarekin. Teratomo eremu hurbileko mikroskopioarekin itzuri egiten diogu muga horri, saihestu egiten dugu oztopoa. Orain arte, modu honetan, gainazalei soilik begira diezaiekegu, baina Teratomo teknikarekin barnean begiratuko dugu, eta informazioa prozesatu, medikuarenean egiten diren eskanerretan egiten denaren antzera, 3Dko irudiak lortzeko.

Baina nola?

Azalpen erraz bat: pentsa disko biragailu zahar horietako bat duzula batetik eta CD irakurgailu bat bestetik. Gure mikroskopioa bien arteko konbinazio bat litzateke. Disko biragailuan bezala orratz zorrotz batekin gainazala arakatu eta informazioa lortzen duzu. Hori bai, gure orratza oso-oso zorrotza da, molekula baten neurrikoa puntan. Bestetik, CD irakurgailuan laser izpi bat, argi bat erabiltzen da informazioa irakurtzeko. Fokatzen den argia ezin da uhin luzeraren erdia baino txikiagoa izan, baina hemen arazoa: nanoegiturak hori baino askoz ere txikiagoak dira, hori da bereizmena mugatzen duen difrakzio muga hori. Nola konpondu? Argia, nolabait, gure orratz zorrotzean sartu, fokatu, eta antena modukoa bihurtzen dugu orratza. Haren bidez, zehaztasun izugarri handiarekin kontzentratzen dugu argia, eta nanoegiturei behatzeko adinako argi puntu fina lortzen.

Nanozientzia eta nanoteknologia, gero eta garatuago, eta ez gara nanoegituren barnean begiratzeko gai?

Badaude tresna asko jada informazioa lortzeko, baina zientzian, aurrera egiteko, informazio gehiago behar da. Etorkizunean teknikak konbinatu egingo direla uste dut.



Naturaren forma konplexuak ulertzeko 'matematika berriak' aurkeztu zituen matematikari ezaguna, Benoit Mandelbrot,joan den astean hil zen, 85 urterekin.

Geometria fraktalaren aita

I. Lasa. Donostia

Azken 50 urteetako matematikari garrantzitsuenetako bat hil zen joan den ostegunean, Benoit Mandelbrot, Cambridgen (AEB), 85 urte zituela, minbizi baten erruz. Albiste txarra astelehenean jakinarazi zuen sendiak, agiri baten bidez.

Geometria fraktalaren aitatzat jotzen da Mandelbrot, bera izan zelako 70eko hamarkadan ordura arte bitxikeriatzat jotzen ziren hainbat aurkikuntzari bere ekarpena gehitu eta objektu fraktalak lehen aldiz elkarbatuz haien propietate komunak aurkeztu zituena; fraktal izena ere berak aukeratu zuen. Hala, naturako formen ulerkuntzarako matematiketan bide berri eta oparoa zabaldu zen Mandelbroten eskutik.

Varsovian jaio zen, 1924an, baina haurra zela, familia, judua izanik eta nazismoa bazetorrela ikusiz, Frantziara aldatu zen, eta gero hango herritartasuna hartu zuen Mandelbrotek. II. Mundu Gerraren ostean, ikasketekin jarraitu eta Frantziako Zientziaren Ikerketarako Institutu Nazionaleko zuzendaritzako kide izatera iritsi zen. 1958an aldatu zen behin betiko AEBetara (hango herritartasuna ere bazuen), IBMko ikerketa alorrean aritzeko. Han jardun zen 32 urtez, erretiratu arte. Puntako ordenagailuekin lan egiteko aukera hori, zalantzarik gabe, oso baliagarria izan zitzaion fraktalen ingurukoak lantzeko.

1967an argitaratu zuen gaiaren inguruko lehen artikulua, baina orduko hartzaileek eszeptizismoz hartu zuten: Zenbateko luzera du Britaniako kostaldeak? Satelitetik begiratuta, kostaldeari luzera jakin bat eman dakioke, baina hurbilagotik? Eta bakterio baten ikuspuntutik? Lortu nahi den xehetasunaren araberakoa izango da luzera. Izatez, fraktal ideal batean kostalde hori, edozein soslai zimurtsu, infinitura iritsiko litzateke. Forma fraktalen ezaugarrietako bat da-eta, besteak beste, azalera amaiduna baina luzera amaigabea, infinitua izatea.

Forma hauen beste ezaugarri bat, eta hortik haien izena, haien dimentsio frakzionarioa da. Normalean, osoa ez den dimentsio bat dute, eta ez ohikoagoak zaizkigun 1 edo 2. Baina gehienetan, haien artekoak; adibidez, 1,55.

Halakoak azaltzeko matematika berri batzuk behar ziren, geometria tradizionaleko Euklidesen puntu, lerro, plano eta bolumenek eta haien konbinazio multzoek deskribatu ezin zutena ulertzeko. Mandelbrotek 1982an plazaratu zuen Fractal Geometry of nature (Naturaren geometria fraktala), 1977an idatzitako beste liburu baten bertsio luzeago eta osatuagoa.

Hari eta ondoren gehitutako ekarpenei esker, ia erabat fraktalak diren naturaren formak, mendiak, hodeiak, hostoak... ulertzeko bidea zabaldu zen. Kontaezinak dira egun geometria fraktala erabili ohi duten jakintza alorrak, hasi anatomiatik eta informatika datuen konpresioraino.