Hasierako metaforak biltzen du Karmele Jaioren Amaren eskuak nobela osoaren zentzu sakona: gatazka garaiezina denboraren olatuen kontra alegia. Badago denbora galduaren bila halako ibilaldia, argazkien artean, oroimenen artean, baina eguneroko zurrunbiloaren erdi-erdian. Denboraren ondorio den gertakizun saihestezin batek, bat batean, itolarri bihurtzen digu eguneroko zurrunbiloa, eta iragan baten bilaketara eramaten gaitu. Ez da bilaketa nostalgiko bat, ez da iraganera itzuli nahirik, halako paradisu galdura bueltatu nahirik; are, ez da protagonistaren iraganaren bilaketarik ere: gazteegia da, nonbait, protagonista −nobelagilea ere bai− horrelako galerei buruzko filosofietan aritzeko; bertze pertsona baten iragana da kontua, gure presentetik ihes egin digun pertsona batena. Iragan ezkutatu batean gelditu da bat batean protagonistaren ama, eta hori aurkitu behar presentea berreskuratuko badio, denborazko itsasoaren olatu garaiezinen kontra.

Sakona da gaia, sentiberatasunez, estilo arin eta irakurgarriaz, egitura itxuraz erraz baina landu batez kontaturik, bai eta trebezia handiz bertze gai batzuekin gurutzaturik. Bertzeak bertze, belaunaldi desberdinen hainbat arazoren parekotasun sakona, emakumeen bizipenak eta jokamoldeak bai lan munduan nola harreman pertsonaletan −gizonezkoenekin kontrastean, eta beti ere emakume baten ikuspuntutik−, bizimoduen aldakuntza historikoak, euskal gatazka deiturikoaren eragin pertsonalei eginiko keinuak

Txantxetan baino gehiago, jolasean ibiltzeko gonbite kilikagarria egiten digula irakurleoi Patxi Zubizarretak Txantxa.quick nobelan, erranen nuke nik.

Demagun, irakurle hori, denbora libre eta ohitura finkoak dituzula. Telebista ikusteko ere ordu franko, tele-zaborraz aspertzeraino. Hiriko ibiltari amorratua zara, kale eta bazter berberetatik egunoro. Ez zara paisaiaren deskribatzaile horietako bat, baina gustukoa duzu ikusten dituzun etxeak, leihoak, balkoiak, atariak, kaleak, dendak, parkeak, semaforoak, zebra-pasabideak, trafiko seinaleak, autobus geltokiak-eta, eskenatoki gisa imajinatzea, egunoro ikusten dituzun pertsonak pertsonaia bihurtzea, haien istorioak asmatzea: telebistako istorioez, reality-sow-en itxura-txarkeriaz nazka-nazka eginda, bertze era bateko istorioak asmatzen dituzu, pertsonaia horien bizipenak zure erara elkar lotuz, gurutzatuz.

Eskenatokiak ezinbertzekoak dituzu, baina, deskribaketa fisikoek bizitasuna kenduko lieketelakoan istorioei, argazkiak atera dituzu eta zure asmakizunen artean txertatu. Pertsonaiak arruntak dira berez, baina denok dugun alde morbo zale antzeko hori igartzeko gai zara, telebistaren estiloak nolabait eta gogoz kontra agian kutsaturik. Ez zara sartuko pertsonaien nolakotasuna deskribatzera ere: haien hitzak, hizkerak, hizketaldiak, haien grabaketak eta koaderno-oharrak, haien aitorpenak, izanen dira ispilu, erretratu bizi, arin eta nahiko. Koadro bizidun inpresionista, edo mosaiko biziduna, lor dezakezu: pintzelada edo tesela bakoitza autonomo, baina distantziaz elkar loturik, elkarri besarkadak, muturrekoak, ezustekoak edo aitorpenak ematen, eta mundutxo oso bat osatuz.

Patxi Zubizarretak edo argitaletxeko aurkezleak, irakurketa errazte aldera, etxe bateko gela ezberdinetan aurkeztu nahi izan dizkiote pertsonaiak irakurleari, hauen zerrenda eta ezaugarriak ordenatuz. Nik, pertsonalki, kontra-azaleko aurkezpen hori irakurri gabe ikusi dudana, etxeko gelak bainoago, etxekotu gaituzten hiriko bazterrak eta ibilbideak dira. Merezi du nobela leitzea azalpen horiek ezagutu gabe. Eta nire azalpentxo hau ere kontuan hartu gabe.

Ez lotsatu, ispiluaren bertzaldeko lagun hori! Ezer gutxi balioko zion zure liburuak Zulaikari, nondik heldu nahi zion gaia kontuan harturik, baina niri ezinbertzekoa egin zait haren irakurketa egitea zuk orain arte azaldu dituzun ideien parera ekarriz −onerako ala txarrerako, unean uneko zure gogoetekin ados ibili ohi bainaiz−. Goazen ba.
ETAren iraganeko historia ikertzen dute bi lanek, baina oso bertzelakoa da analisia, ikertzeko tresnengatik ez ezik, ikergai harturiko lehengo ETAren elementuak ere oso desberdinak direlako: politiko hutsagoak dira Zulaikaren kasuan, elementu militarren funtsezko zentzu politikoa gogorarazi nahi zenuen zuk. Segurik, ETAren munduarekiko zuen bien harremanak garai, mota eta testuinguru ezberdinetakoak izan zirelako. Berdintsuagoak direla nago, aldiz, lehengo ETA hura geroko bideetan galtzearen bi ikerketak. Eta, joan den ostegunean erran nizun bezala, zaila dute bere egitea, bai ETAk bai haren miresleek, bide galtze horri buruzko bien ala bien ikuspegia: aitortu ezin dutelako hain zuzen, ez psikologikoki, ez politikoki. Hortaz Juda traidore baten beharra Zulaikaren azalpen iradokitzailean, eta etika makiavelikoaren zure azalpen arruntago hura, nahita gaizki ulertua ezkerreko ortodoxiaren katiximako zuzendaritzaren aldetik, zure liburuaren berri eman zuen une bakarrean.
Berdintsuagoak diren bezala bi lanak, funtseko asmo bati dagokionez: zubi filosofiko bat eraikitzekoa ETAk aiseago har ditzan bide baketsu berriak, hala nola damu eta barkamen exijentzien kritika egiterakoan. Hori bai, hari psikologiko eta antropologikoa beti nagusi Zulaikarenean, politiko hutsagoa zurean: ETAren errepikapena proposatzen du, arestikoarekin eten egin ostean hasierako jatorri kultural eta humanista haietara itzultzea, Zulaikak; zuk, aldiz, gomendatzen zenuen ez ulertzeko suetenaren beharra derrota gisa, alderantziz baizik, lehengo ETAren funtsezko irizpide politikoen nolabaiteko garaipen bezala: suetena betiko planteamendu politikoen emaitza gisa, betidanik borroka armatua irizpide politikoen zerbitzuan jarri nahi izanaren ondorio gisa, bidean hainbatetan galtzeak nabarmen lausotu duen arren garaipen itxura. Nolanahi ere, boluntaristak dira, oso, Zulaikaren eta zure ahalegin horiek: ezkerreko ortodoxiari bi formulazioen ahoskatze hutsak derrotaren irudiaren izua sortzen dio, eta ostrukarena egin behar du bataren zein bertzearen aurrean.
Gerora begira, ez dut uste Zulaikaren Unibertsal berri hori bere egin dezakeenik ETAren osteko ezker abertzale

Denoi gertatzen zaigulakoan nago Anjel Lertxundik bere ohiko fineziaz eta laburrean dioen hori:

ETAren hautsak harrotu beharko ditugu, dudarik ez, ETA osteko egoerara begira. Horretara dator Joseba Zulaikaren lana, une miresgarri egokian.

Ezin ukatu −ez nik behintzat− psikologiaren pisua kontu politiko eta sozialetan. Jendeek hartzen dugu parte horietan, erantzukizun maila desberdinetan, eta gutariko bakoitzak ditugu gure nortasuna, gure bizipenak, bihurgune konplexuak, obsesioak, motibazioak, gure ego, super-ego eta, erran dezagun, gure azpi-ego ezkutua. Zer erranik ez, ezin ukatu ere zer pisua duen norbanakoaren psikologia bihurriaren gainean bakoitzaren etxekotze bideak. Hezi gaituen testuinguru sozial eta kulturalak, gizarte baten beldurrek eta irrikek, irudipen eta sinboloek, mitoek eta kontzientziak, gabeziek eta soberakinek, gose-egarri eta asebeteek, den-denak utzi du bere zigilua gutariko bakoitzaren izaeran. Baina aitortu behar dut halako ezinegona sortzen zaidala kontu politiko eta sozialak psikoanalisiaren tresneriarekin ikertzen saiatzen denean; oso joera errotua da hori antropologoen eta are soziologoen artean. Hein batean, Karahasan-en Sara eta Serafina-ko pertsonaia bat bezala, Dubravko bezala, sentitzen naiz: