Month: otsaila 2007

Ordenadoretik organora

Ordubete pare bat ordenadorean. Hitzak narrastaka ezin ekarri beren tokira. Tira hemendik, tximatxo bat handik, aditzondo egokiak aldrebestuak irudi, ezin perpausak plegatu… eta oraintxe pizten zaizu parera ezertara ez datorren esaldia tentalari: eta edertzenago doakizu gainera buruan… ezetz, bada, hemen ezetz! Amorrazioa pizten doakizu sabelpe inguruan, ezagutzen duzu atarramentua eta antzematen diozu jokabidea nondik behera amilduko. Urduri usaina dario izerdi punttuari… Ale! Itzali ordenadorea berehorretan eta. Banoa…

Basilikako bake bare luzea… Organoa piztu, soinu xume gozoa aukeratu, pedala xuabe nota fijoan zapalduz, hamar hatzamar urdurien fereka dantza abiatu da teklatuz teklatu. Doinua eihotzen doa, zutitzen, luzatzen, mehetzen, lurruntzen, lurrintzen… Akordeak denak akord… Orduerditxo eskas, Arantzazuko basilikako argiezaren ilunxka xaloan soinu xume buxtiak sortuz, teklaz tekla. Birika barneazpiko arnas lasaituak bihotzaren taupadak ezti barean sosegatu dizkizunean, ari zarena edo bazarena emeki ezaritu zaizu. Soinu gozo hegalariek espazio barrunbe ilunkara lausoa alaitu dute, distira bako argi zehargitan: begiak ilundi ospelean

Pentsa-mentu vs. pentsu-mentala

Blog bakoitzean zaku poltsa poltsiko mordoska daukagu gordeleku. Nik aroaren jirako bi, euri ta haize, eta arotemplea ditut. Ekomaitea ere bai, ekolanak (etxeko lanak) ekonomiatik eta ekologiatik bereizte aldera.

Beste poltsiko berri bat, (nolabait ere pentsamentu sakonxeagoak tarteka ereiteko edo) ipini asmoz, izenburua argituko zidan eztabaidatxoa piztu nuen anaien artean. Kasu honetan anaien artean diodanean ez dago matxismorik, arrebarik ez baitugu hemen bertan. Eztabaida piztearena berriz, listua airearen aldera botatzea baino errazagoa da gure artean: elkar nola ezagutzen dugun, solasa nahi denerako, badakigu zein amu zirika jaurti eta nork helduko dion temoso segituan… Eta horrela, bota nuen:

–

Hodei pasean

Goizeko bederatzietarako sartu gaitu ilgoran, Geminis kalean sartu ere gure ilargi amandreak. Zeruan zer berri? Datorren larunbat gauerdian harrapatuko gaitu, igandeko lehen orduan eskumuturreko ordularien arabera, ilargi bete potolak. Bien bitartean… elurrik baote? Keba! Hotza galanki bai, iparralde urrun horietan: Errusi aldean hiruzpalau egunetan. Gurean hotzik? Bihar arratsetik etzi eguerdira, Aizkorri eta Txindoki puntetan. Gorbeian gutxixeago, baina han ere gozo-gozo ez. Eta otsailetik martxorako zubittoan, batetik bestera pasatzean, frexkatualditxo bat. Gainerakoa, dena epel, ustel puntu apartekorik gabe kostan bertan ere.

Hotzbero horiek bertatik diote, noski, ipar haize hotzik ez dugukela aste honetan. Ez, ez: mendebala dabilke nagusi. Tartetxo labur bana utziko dizkio ipar-mendebal oso etzanari, erdia baino mendebala denari, itsasoko umiditate puxka bat sar dezan, lehen esan bezala, bihar saio bat eta asteazken-ostegun pasadizoan bestea. Gainerakoa, barnealdean batipat, hego-mendebala, nagi antzean, borroka errabirik gabe (hortik bero ustel falta kostan) eta goizalba nahiz arratsbehera, epel atsegin bare egonkorra gozakai, udaberri sapa bizkortzeko, goietan hodei pasea bixtaratzen den bitartean.

Halere, barnealdea askoz gozoago ibiliko den arren, ez ahaztu mendebalak bi kale nagusi dituela oso bereizi ta ezberdinak: ez da berdin lur barrualdeko mendebal lehorra, lehorretik lehorrera, galiziar bailarak eta Leon aldeko idorrak pasatuz, Palentzia eta Burgos goitik iristen zaigun mendebal antzua, hori bata, eta bide paraleloan, Asturiasko kosta umelean zigizaga, Kantabria berde hezea pasaz, Bizkaiko kostan barrena, Txingudi-Bidasoa nahiz Lapurdira bustita datorren aire arre urdindua; hori da bestea, mendebala izan arren, oso bestelakoa. Horrek lanbroa, xirimiria nahiz xaparrada bat edo beste aise sartzen du gure euri putzu nagusi diren Artikutza ta Bidasoa bailara emankor horietara. Kontuak ateratzeko gauza denak, horixe bentaja!

Sai dantza

Ezagutzen al duzue sai arre-dantza? Gaur goizalba xabaltzean eta argi tindatzean, oroimenerako filmatzen ibili naiz. Pozik, gozatu nau ikuskizunak. Halakoxea baitzen eskenategi goikoa.

Mendi hegaletan, erdi-lainozko hodei tximatsu gris arreak abiada latzean, aht azkarraren gisa. Kilometro pare bat gorago hodei grix urdinagoen lerro motelagoak, nagi. Tarteko ikuskizun, 5 kilometroz goranzko hodei arroxa estatikoak, kieto, antza. Eta eskenategi zabal margofin horretan, balleta. Bixtaz, zozo handixkoen tamaina zuten han goi hurrungo bi dozena sai ikarabakoek. Bizkar-lepoa kexatzen zitzaidalako, bestela haiei begira temati egoteko tentazioa izan dut: baita lurrean etzatekoa ere.

Balleteko lehen dantzariak eskualdun nafar erreinukoak izan zirela gogoan, haien

Barra-barra

Euria jasaka, erauntsika, truxuka, eremaituka, goian behean, barra-barra, gainezka, gizen-gizen, erruz… euskalduna ohituta ere badago, edo egonda behinikbehin, euri mardula sarri ikusi eta jasan duen (edo zuen) seinale. Tokian tokian asko egin du larunbat bazkalondotik bart gauerdira. Arantzazuko neure datuen arabera, zenbakien arteko jolas ttiki bat egingo nuke, gustua duenak datu jostalaririk izan dezan jolasgai.

32 ordutan 96 litro bota ditu nire euri neurgailuaren parean. Orduko 3 litro, batez beste. Hasierako orduetan, orduko 4 litro pasa ere bai: azken 14 ordutan gutxiago, aterruneak tartekatuz. Euri atsegina, ongi ekarria, gure lurrak aise eta arazo barik irensteko tamainan jausia, harik eta lur egokienean porlan larregi zabaldu ez bada…

96 litro 32 ordutan. Badira azken hilabeteetan bat edo beste, beren 30 egunetan gutxiago emandakoak. 2006an 6 dira, hilabete osoan emari eskasagoa ekarritakoak: ihazko otsailak 88, maiatzak 37, uztailak 55, abuztuak 36, irailak 76, azaroak 86.

Zenbaki jolasari segika, ihazko uztail-abuztuen 62 egunen ekarria, 55 + 36 = 91. Larunbat-igandeko 32 orduetakoa baino 5 litro eskasago.

Jolasean jarraituz, 1966tik honuntza urte asko ez dira, aipatu uztail-abuztuetako 62 egunetan azken eremaitua baino murritzagokoak. 1985ra iritsi behar da hartarako: 88 litro. 91 litro 1986an. 55 litro 1991an. 86, 1994an. 59, 2003an.

Jolas honen alde tristeena, agian, beste hau. Azken 41 urtetan, uztail-abuztu bien batezbesteko euri emaria: 78 + 92 = 170 litro. Ekarri hori, 1966tik honuntza litro dezente eman ohi dutelako da, zalantzarik gabe. Jakin nahi duenarentzat, 2000. urtean 209 litro izan baziren, begira ordutik honako kopuruak, uda-bihotzeko bi hilabete dontsu horiei begira hartuak: 2001 : 86. 2002 : 125. 2003 : 59. 2004 : 100. 2005 : 101. 2006 : 91. Azken 6 urteotan, batez bestekotik askotxo jaisten goaz aukeran, ezta?

Antzerako kopururik, bi egunen barruan hartuta, noiz izan genuen azkenekoz? Duela ia urtebete, 2006ko martxoaren 10-11koan. Orduan, ostiral bazkalondotik larunbateko gauerdira, 98 litro, oraingoan baino 2 litro gehiago.

Lizarraren hila

Gaur amaitzen zaigu basa-lizarraren hila, zelten zuhaitz egutegiari bagagozkio. Gaur arratsean abiatu den ilargi berriarekiko ilargialdi osoa ta bi egun harrapatuko ditu, lizarraren hilak.

Lizarra, zuhaitz estimatua eta tradizio zabal sakonekoa, hauxe da zelten zuhaitz egutegian hirugarrena. Poseidoni eskaini zioten grekoek lizarra. Eta itsasoaren jainko izanik, bere mende omen zituen oinaztu eta tximistak denak. Tximistetatik libratzeko balio duela dioten tradizio eta usadioak hortik datozkio nonbait. Irlandan aspaldi, zuhaitz sakratu handienetatik bost, lizarrak ziren.

Ingalaterrako folklorean ere, birsortzea eta ernaberritzea pizteko zuhaitza omen zuten lizarra. Zuhaitzarrak traskaildu arren, enbor zartatuak ere gorde nahi zituzten: haur ala gaxte, hezurren bat apurtzen zuteneko, larrugorritan, enbor zaharretik pasarazten zituzten osatzeko. Geurean ere, iparraldetik datorren esaera honek dioenez, badu estimaziorik lizarrak:

Earki gatxik!

Bi hitz hauekintxe laburbiltzen du edadeko fraile batek berriemaleen zerrenda egunerokoa: Earki gatxik! Berez mezu izan zitekeen esaldi laburra, mezu anitz askoren bilduma konformidadezko suertatzen da hainbesteko eskarmentua duen gure anaidiko zaharraren iruzkina. Noski, ez du Wazemank taldeak egunerokotuta eman zaion zentzurik. Etsipenetik badu dezente, ironia punttu bat ere bai, iturria ezagutzen dugunontzat, desengainutik apurren bat agian, datorrena pairatu beharretik beste gramo batzuk… baina, nire ustez, konformidade egonarrizko zuztarduna du gehienik.

Halere, -eta hau beste lagun baten solasetik hartua da- goizeroko albistegia pairatu ostean, dela ezdakit zenbat kilometrotako iladak autopistan eta nazional 1-ean, direla hainbat era ta modutara eraildako saldo gaueroko eta egunerokoa erraiak ozpintzeraino irentsi ostean, hainbat triskantza, horrenbeste burugabekeria… azkenean, isolatzeko eta banakakokerian norbere burua gordetzeko tentazioa ere ematen dizu.

Edo, -hau ere posible da, eta aurreko lagunaren ondoriotako pausoa- Earki gatxik! Egun berri bat, bat gehiago, onez eta animoz, irrifarrez eta eskerronez bizitzeko. Saiatuko al gara, gaurkoa puxkatxo bat alaitzen eta ingurua animoz pizten?

Ezin bada, ez akordatu

AHT vs agt (abiadura geldoko trena) pentsatu dut lerroburutarako. Baina goitxo jotzea ote zen eta, autozentsuraren aldera lerratu dut izenburua. Izan ere, hego haize epelak iratzarriko duen bizidunik ez baitago lur azaletik gertu bizi bada.

Heldu den asteburuan, mendimuinoen porlan pista pare bat bisitatzeko aukera nuen eta baita tenplez erreparatu ere, zenbat pinu-har iladan kateatuak, elkarri segika, baten muturtxoa bestearen uzkian itsatsita… dozenatik gora trenttiki topatu eta haiei begirabegira, entretenittu ederrik hartu nuen. Halako batean, mendiko baten erruberek trena hiru trentzatan eten zuela ikusi nuen, penaz. Ustegabeko topez topo eta, hantxe zeuden, beren hartan, kieto, auskalo zerk zeozer etenda…

Halako bagoitxoen iladak ikustean, zenbatzeko tentazioa bertatik: ehundik gora, ia erreskada denak. Bati jarraitu nion mantxoago, beren pausajeaz kutsatuta… 219 bagoittiki zihoazen trailan, muttur-uzki, muttur-uzki, norabaitera aurrekoak gidatuta. Porlana hotzantxa zegoelako edo, hasieran oso motel, guztiz geldo, ia geldi, zihoazen, agggt edo. Eguzki printzak goxatzean, ordea, aggt, agudoxeago somatu nituen. Trentxo osoa, har-trentza isetsetik burura eguzkiak axkartzean, berriz, agt bixi puntual bihurtu zen: hango pauso erritmoa, hango bielen konpasa, atzeko ile-besotxoa lurrean pausa orduko, aurreko ileak axkar gora, andante moto eta allegro, ia presto ere bai haien lau-hanka isila. Hartan nenbilela, neroni ere banenbilen eta, kolpetik tzast! Hau dena eguzkiaren indar garbiz zoak aurrera! Hemen ez zagok motor-puzkar kutsanterik! 219 bagoiko abiadura geldoko trentxo trentzatu axkartua. Hura bai gozamen luze isil garbi merkea!