https://www.berria.eus Bere azken artikuluak eu Fri, 02 Jun 2023 23:47:43 +0200 hourly 1 https://www.berria.eus/irudiak/berriaB.png https://www.berria.eus https://www.berria.eus/paperekoa/1864/028/001/2022-03-16/dimentsio_politikoa_oso_era_zurrunean_ulertu_dugu.htm Wed, 16 Mar 2022 00:00:00 +0100 Ane Eslava https://www.berria.eus/paperekoa/1864/028/001/2022-03-16/dimentsio_politikoa_oso_era_zurrunean_ulertu_dugu.htm 918 gau filmera (Txintxua Films) eraman du. Kartzelan zein ateratzean sentitutako krak txikiei erantzunak bilatzeko prozesuaren isla da lana. Bizipenaren konplexutasunari tokia eginez, filmak ohiko iruditerietatik aldentzen du preso politikoa, ikuslea posizio jakin batera bideratu gabe. Doclisboa jaialdian estreinatu zuen, eta nazioarteko film onenaren saria jaso. Nafarroako Ikuspuntu jaialdian lehiatuko da.

Presoak izaten dituen gatazka ugari islatu dituzu: konplitzeko beharra, maila ez ematearen presioa, kanpokoarekiko arroztasuna… Irudikatu ohi dena baino bizipen konplexuagoa da?

Nire ustez, edozein bizipen bezala, konplexua izan daiteke. Baina hasi nintzenean ikertzen espetxearen inguruan egindako zinema eta idatzitako literatura, ikusi nuen kartzelako kontakizuna oso parametro finkoetan egiten zela. Tesi nagusi bat aurkitu nuen: normalean preso politikoa oso babestua dago, politikoki beti da oso ziurra, kartzelan gehiago politizatzen da... Nire bizipenak egiten zituen krak txikiak kontakizun horiekin, ze nik beste prozesu batzuk bizi izan nituen. Eta nire asmoa zen nire bizipena erakustea, jakinda beste asko daudela. Esango nuke pelikula dela norabide oso ezberdinetan mugitzen diren afektuen trama bat: ageri da intimitatearen beharra, kartzela zer den kanpokoari kontatzeko ezintasuna, barruan sortzen diren ahizpatasunak, baita egoera gatazkatsuak ere, preso sozial eta politikoen arteko harremana...

Miresmenaren eta heroi gisa tratatua izatearen pisua ageri da. Beharrezkoa da lehen lerroko militante politikoen inguruko iruditeria berriak sortzea?

Nire kasuan, joan da garatzen modu intuitiboan, asko joanda gorputzera. Ohartu naiz indar handiagoz gorde ditudan pasarteak direla batez ere presoa edo militante politikoa humanizatzen duten gauzak. Eta uste dut beharra dagoela kontakizun pertsonal horiei bide emateko: bizipenei, harremanei, barne gatazkei. Horrek humanizatzen du militantea, eta aldentzen du nagusitzen diren iruditeria edo estereotipo idealizatuetatik. Horrantz egin dut nik balantza.

Rosa Luxemburgen kartzelako gutunetako esaldi bat eraman duzu filmera: «Nire bihotza enarena da nire kamaradena baino gehiago». Jorratu dituzun gai asko laburbiltzen ditu.

Bai. Batzuetan, beste norbaiten hitzekin lortzen duzu gertatzen ari zaizun zerbaiti hitzak jartzea. Rosa Luxemburgen kartzelako gutunak oso ederrak dira, eta aurkitu nuenean esaldi hori, sentsazio hori izan nuen. Uste dut esaldiak ardazten duela pelikula, ardaztu ahal bada zerbaitetan.

Espetxeko oroitzapen zehatz asko daude pelikulan. Gogorra izan da memoria ariketa egitea?

Uste dut pelikula egin ahal izan dudala denbora bat pasatu denean; urte batzuk pasatu behar izan dira nik pelikula egiteko desira sentitzeko. Hau egiteko ezin nintzen egon oso gertu kontatzen dudanetik, ezta oso urruti ere. Izan da erdiko distantzia hori aurkitzea, non ez bainengoen erabat afektatua. Eta, bestetik, pelikula egin dut sentitzen nuelako behar edo erantzukizun bat bizitakoari forma edo diskurtso bat emateko, ardura politikoarekin. Bada galdera handi bat pelikularen atzean: ea posible den, kolektiboetako parte hartzaileek halako krisi, zalantza edo krak txikiak sentitzen dituztenean, horiei lekua egitea, eta nola egin daitekeen hori.

Beraz, halako kontakizunei bidea ematea lagungarria izan daiteke proiektu kolektiboetarako eredu berriak bilatzeko?

Pelikularen bokazioa ez da planteatzea metodo bat, baina ni pozik geldituko nintzateke baldin eta emango balu espazioren bat halako gauzez hausnartu ahal izateko. Orain arte nazioartean erakutsi dugu, eta oso eztabaida politak izan dira, beti norbaitek aurkitu duelako hari mutur bat gertatu zaion zerbait kontatzeko. Pelikula oso irekia da, ez du tesi bat defendatzen; espazioak, galderak irekitzen ditu.

Zeregin politiko oso biziak izaten diren bitartean, zaila izango da gauza hauetaz hausnartzea, zurrunbiloren barruan. Kartzela eta sortze prozesua izan dira kontzientzia hartzeko garaiak?

Bai. Kartzela bada geldiune oso handi bat norberaren bizitzan, are gehiago baldin bazatoz politikoki oso aktiboa den bizitza batetik. Aldatzen ditu denboraren eta espazioren parametroak, eta norberak egiten du egokitzapena ahal duen moduan, baina egokitzapen prozesu bat dago ezinbestean. Eta normala da ordura arte egin ez diren galderak egitea. Nire kasuan hori dena ireki zen. Kartzelak badu kanpokoarekiko haustura handia: inpotentzia, ezintasuna esplikatzeko zer den kartzelako bizimodua... Eta galdera horiek kartzelan erantzutea zaila da; haiekin ateratzen zara kalera. Prozesu asko daude, eta nik erakusten dudana bat da.

Idealizazioarekiko apurketa ere pizgarria da galderak egiteko?

Nire kasuan, bai. Barruan zaudenean konturatzen zara baliabide asko behar dituzula egoerari aurre egiteko. Ez dela bakarrik beharrezkoa ideologia bat, beste gaitasun batzuk ere behar direla, lotura dutenak ondokoarekin erlazionatzeko moduarekin: laguntasuna, pazientzia, kontraesanak, desirak... Eta horretaz arduratzea politikoa da. Dimentsio politikoa oso modu zurrunean ulertu dugu, eta askotan maskulinoan, eta ohartu nintzen askoz konplexuagoa zela. Idealizatuak nituen hainbat gauza kolokan jarri ziren, eta zalantzak agertu ziren. Nik aldarrikatzen dut zalantza bat eramaten zaituena beste erantzun batzuk bilatzera. Prozesu gogorrak izaten dira, batzuetan ez doazelako logika kolektiboekin bat, baina uste dut badirela subjektu politikoek pasatu beharreko faseak. Horietaz kargu egitea eta bide politikoan txertatzea da nik bizi izan dudan zerbait. Hortik aldarrikatzen dut krisia.

Zinema dokumentalak ematen duen askatasunak balio du toki ez horren zurrunetatik aritzeko?

Bai, baina uste dut fikzioak ere izan ditzakeela askatasun esparruak. Nik oso modu librean egin dut pelikula, ez dut izan mugarik. Hasieran egon nintzen bi urtez lanean kartzelatik atera nintzenean pilatutako artxiboarekin, baina oso artxibo sentsiblea da, eta nahi nuen zaindu, islatu dena ongi... Eta hortik ihes egitea erabaki nuen. Pelikulan artxiboa dago, baina egin ditut ihesaldiak ere. Noraezean ibili naizenean nik egin izan ditudan ihesaldiak dira: joan naiz sexura, trantze egoeretara, basoetara eta isiltasunera...

Beraz, fikzioa edo ez-fikzioa baino gehiago, gakoa da zinema komertzialetik kanpo dagoela?

Hori da. Guk dokumental esperimentalean sartzen genuen, baduelako forma artistiko bat. Baina bilatu dut oreka, nahi nuelako jendeak ulertzea.

Lanak sari batzuk jaso ditu dagoeneko, nazioartean. Pozik?

Oso pozik. Mundu mailako estreinaldia izan zen Doclisboan; halako zinema egiten dugunontzat erreferentziazko festibala da, eta sari nagusia jasotzea izan zen oso-oso pozgarria. Gero Italiara joan ginen [Turingo Zinemaldira], eta nazioarteko dokumentalen sailean saria jasotzea sekulako poza izan zen. Eta Pontevedrako Novos Cinemasen (Galizia), gu geunden sekzioan oso pelikula potenteak zeuden, eta sariarekin itzultzea pozgarria izan zen.

Euskal Herriko estreinaldia Ikuspuntun izango da. Zer esan nahi du horrek zuretzat?

Iruñean hazi garen zinemagileontzat Ikuspuntu oso inportantea izan da. Nik hor ezagutu ditut oso lagunak ditudan zinemagileak, nire pelikulan parte hartu dutenak. Euskal Herrian lehen aldiz han erakustea ziklo baten segida da, eta oso pozik jartzen nau.]]> https://www.berria.eus/paperekoa/1915/024/001/2022-02-16/vulken_berrasmatzea.htm Wed, 16 Feb 2022 00:00:00 +0100 Ane Eslava https://www.berria.eus/paperekoa/1915/024/001/2022-02-16/vulken_berrasmatzea.htm Vulk ez da.   2018aren inguruan, mugarri bat izan zen Bilboko post-punk taldearen garapenean. Javier Marco bateria jotzaileak taldea utzi behar izan zuen, eta Jangitz Larrañaga sartu zen haren ordez. Taldearen zalea eta laguna zen, eta, hasieran, kontzertu batzuetarako ordezkatu zuen Marco, baina, azkenean, taldekide bihurtu zen. Larrañagaren hitzetan, taldera batzeko prozesua «sinbiosi» baten gisakoa izan zen: «Ezer konkreturik bilatu gabe, joz eta joz, batera joan ginen gure psikologia berretsiz eta birmoldatuz». Harekin batera, Andoni de la Cruz (ahotsa), Alberto Egiluz (baxua) eta Julen Alberdik (gitarra) osatzen dute taldea. Larrañaga taldean sartu izanak ekarri zuen aldaketarik handiena hizkuntzari lotutakoa izan zen. Ordura arte, Andoni de la Cruz zen kide euskaldun bakarra, baina, behin Larrañaga batuta, taldekideen erdiek bazekiten euskaraz, eta, hala, hurrengo abestien hizkuntza euskara izatea erabaki zuten. Aldaketaren bitartean, baina, pandemia heldu zen, eta prozesuak mantsotu zituen. Azkenean, aurreko lanetik lau urte pasatuta heldu da taldearen hirugarren diskoa, Vulk ez da. Aurretik Beat Kamerlanden (2017) eta Ground For Dogs (2018) eman zituzten. Lanaren izenburuak ukazioaren ideia dakar, eta ideia horrek oihartzun egiten du izen bera daraman kantuan ere: «Ez dakit zer diren zaunkatzen dituzuen hitzak, baina bakarrik entzuten dut zuen negarra. Sentitzen dut, baina ez da, Vulk ez da». Lan berriarekin, taldeak ez du aurretik egindakoa ukatu nahi izan, baina bai abiapuntu berri bat ezarri, bide oro zabalik izateko, mugarik gabe. «Ukazioa hain da zabala, non otutzen zaigun edozer gauza besarkatzeko aukera suposatzen duela. Hori da jokoa: momentu orotan sentitzen dugun fedea izatea», esan du Larrañagak. Izenaren istorioak, halere, abiapuntu sinpleago bat izan zuen: Larrañagak berak Vulk ez da idatzi zuen taldearen kartel batean, eta kontzeptu erakargarria iruditu zitzaienez, hari horretatik tiratzen hasi ziren. Hori izan ohi dute sortzeko era: interesatzen zaizkien ideiak garatuz doaz. Zuzenekoaren garrantzia Berako Atala estudioan (Nafarroa) grabatu dute diskoa, Iñigo Irazokirekin. Zuzenean grabatu dute, denek batera jotzen, eta soinu analogikoarekin. Modu horretara grabatzeko erabakia lotuta dago abestiak konposatzeko prozesuarekin, Larrañagak azaldu duenez: «Kantuak ere zuzenean sortu ziren: batera jotzen ibiltzetik irteten ziren ideiak». Hortaz, kantuen interpretazioa ere «soilik zuzenean» ulertzen zuten; hori zen naturala haientzat. Abestien letrek etsipena, gordintasuna edota inpotentzia islatzen dute, baina baita adiskidetasuna ere. De la Cruzek idatzi ditu kantu guztiak, bat izan ezik: Etsaia, orpoan kantuaren hitzak Erramun Marurirenak dira. Bideoklipetara ere eraman dute edergarririk ezaren logika: zuzenean grabatu dituzte, lanaren osotasunari kutsu performatiboa emanez. «Hasieran, minifilm moduko bat grabatu nahi genuen, zuzeneko musika eta musikakoak ez ziren eszenak txandakatzen; azkenean, hiru bideoklipetan eboluzionatu zuen», zehaztu du bateria jotzaileak. Vulk ez da, Mailua eta Lanaren Kanta abestiak dira bideoklipa dutenak. Gernikako Arrate estudioan (Bizkaia) grabatu dituzte, eta Arrigurik eta Badatorrek zuzendu dituzte. Kantuetako eta bideoklipetako lan moldeari tiraka, iazko azaroan aurkezpen berezi bat egin zuten, Bilboko Zinebi jaialdian. Zuzenekoa eta aurretik grabatutako ikus-entzunezko materiala erabiliz, Displayed Music Performance izeneko diziplinarteko ikuskizuna osatu zuten. Kantuak sortzeko orduan, beste talde askoren erreferentziak jaso dituzte. Zerrenda bat ere osatu dute, lanean eragin duten kantuetako batzuekin. Askotariko taldeenak dira: Zarama, Jotakie, La URSS, Kiko Veneno, Wire, Killing Joke, Gang Of Four, LCD Soundsystem, Fugazi, Big Boys... Zerrenda Spotify plataforman dago entzungai. Diskoaren azalean, Vulk ez da izena irakur daiteke, egurrean zizelkaturik; Larrañagaren aitak eginiko lana da. Badok.eus atarian estreinatu zuten diskoa, urtarrilean, eta oraingoz plataforma digitaletan dago entzungai. Hilaren 21ean hamabi hazbeteko binilo formatuan iritsiko da. Montgriren webgunean egongo da eskuragai, eta kontzertuetan ere salduko dute. Lana aurkezteko bira hasi berri dute, eta data ugari dituzte iragarriak: berriki Bartzelonan izan dira, ostiralean Madrilen joko dute, eta Euskal Herriko lehen kontzertua otsailaren 25ean emango dute, Azpeitiko Sanagustin kulturgunean (Gipuzkoa), Tatxers taldearekin batera. ]]> https://www.berria.eus/paperekoa/1872/027/001/2022-02-12/askatasunaren_aldeko_langilea.htm Sat, 12 Feb 2022 00:00:00 +0100 Ane Eslava https://www.berria.eus/paperekoa/1872/027/001/2022-02-12/askatasunaren_aldeko_langilea.htm Matz gidoigileak eta Leonard Chemineau ilustratzaileak komiki batean jaso zuten Jacoben bizitza. Iaz, Bego Montorio Uribarrenek euskarara eta gaztelaniara itzuli zuen lana, eta Txalapartarekin argitaratu, Jacob, gaueko langilea izenburupean.

«Hitz gutxitan esanda, gizon libre bat izan zen». Hala definitu du Montoriok komikiaren protagonista. «Askatasunaren alde eman zituen pauso guztiak, txikitatik: anarkista militantea izan zen, eta hori eraman zuen praktikara, baina bere sinesmenekiko zintzoa izan zen, eta beti egon zen bere pentsamenduari atxikia».

Jacob Marseillan jaio zen, 1879an. Garai hartako langile anarkisten giroan hazi zen, eta gaztetatik justizia burgesari aurre egiten hasi zitzaion. 13 urterekin marinel sartu zen, eta munduan zehar ibili; esperientzia ez zen ona izan, baina ikasbide izan zuen ikusitako miseria. Autore anarkistak ezagutzen eta garai hartako eztabaidetan sartzen hasi zen orduan. Injustizia eta hipokrisia jasangaitzak bihurtu zitzaizkion, eta desjabetzeak antolatzeari ekin zion.

Beste kide batzuekin batera, «lapurreta zientifikoko» sare garrantzitsu bat jarri zuen martxan. «Lapurtzen zuen, baina sekula ez zen aberastu: parte bat banatu egiten zuen beti, behar zutenen artean», nabarmendu du itzultzaileak.

Montoriok komikia itzultzeko proposamena jaso ondoren ezagutu zuen Jacob. Baina, ziurtatu duenez, zenbat eta gehiago murgildu haren bizitzan, orduan eta gauza interesgarri gehiago topatu ditu. Jacoben umorea da horietako bat: «Lapurretak egiten zituenean, beti uzten zituen ohartxoak, eta, horietan, umore zoragarria zuela ikusten da».

1905ean epaitu zuten Jacob, eta haren aurkako epaiketak ikusmina sortu zuen, inork ezin baitzuen sinetsi gazte hark halako lapurreta sarea antolatu ahal izan zuenik, eta 150 kolpe baino gehiago egin. Epaiketan, testu luze bat irakurri zuen, bere burua erruduntzat joz. Egindakoaz harro zegoen militante anarkista baten aldarrikapen politiko gisa har daiteke testu hori.

Honen gisako esaldiak esan zituen: «Lapurreta aukeratu izana ez zen izan irabaziei lotutako kontu bat, baizik eta printzipioei lotutako kontu bat, eskubide kontu bat. Nahiago izan nuen nire askatasuna gorde; nire independentzia, nire giza duintasuna, nagusi baten fortunaren artisau izatea baino. Hitz gordinagoekin eta eufemismorik gabe, nahiago izan nuen lapurreta egin lapurtua izan baino».

Uharte bakartu batean bortxazko lanak egitera zigortu zuten, bizitza osorako. Hogei urte igaro zituen Deabruaren Uhartean, baldintza gogorretan. Hemezortzi aldiz saiatu zen ihes egiten, alferrik. Ordea, haren amak eta kideek egindako kanpaina eta eskariei esker, lortu zuten zigorra murriztea eta Frantziara eramatea. Zigorra hango espetxeetan bete zuen zenbait urtez, 1927an aske gelditu arte. Bizitzaren azken garaian berriz ezkondu zen, herri txiki batean bizi izan zen, eta oihal saltzaile ibili zen.

Beti libre bizi izan zenez, bere bizitzaren amaiera ere libreki erabaki zuen. Zahartzaroa heltzen zitzaiola ikusirik, bere buruaz beste egitea erabaki zuen. 1954an izan zen. Montorioren ustez, pertsona berezia zela erakutsi zuen bizitzaren azken uneetan ere: «Bere buruaz beste egin aurretik, oturuntza bat prestatu zuen herriko umeentzat, ez ziolako estatuari ezer utzi nahi». Hil aurretik gutun bat idatzi zuen, eta hor ere umore bizia erakutsi zuela nabarmendu du Montoriok: «Sekulako umorearekin, zera esaten du: 'Zapatuan egingo dut neure buruaz beste, ez sortzeko nahasmen handirik auzokoei, nitaz arduratu daitezen; eta abisatu hilkutxa egiterakoan oin aldea zabal samar egiteko, juanikoteak ditudalako...'. Zoragarria da. Bizitza ikaragarri maite zuen, baina askatasunez, libre». Komikian osorik irakur daiteke idatzia.

Jacobek aztarna utzi zuen, eta gaur egun ere interesa pizten du. Egungo erreferentziarik ezagunena Netflix plataformaren Lupin telesaila izango da agian: iaz eman zuten, eta Arsene Lupin du protagonista. Hala ere, Montorioren ustez, Jacoben eta pertsonaia horren arteko loturak azalekoak dira, Leblancek, Lupin sortzean, ez baitzion Jacoben muinari erreparatu: «Bata burgesa da, eta bestea militante libertarioa».

Horregatik, haren eraginaren beste bi adibide jarri ditu: «Parisen bada Les Travailleurs De La Nuit [Gaueko langileak] izeneko punk talde bat, jarrera libertarioa duena; 2002. eta 2006. urteen artean egon zen bizirik taldea, eta 2020an beste disko bat argitaratu zuten. Eta bada sorkuntza libertarioko blog bat ere, bere izena duena: Alexandre Jacob, l'honnête cambrioleur [Alexandre Jacob, lapur zintzoa]».

Urtubiarentzat erreferente

Ez da Txalapartak Jacobi eskainitako lan bat argitaratzen duen lehen aldia. 2015ean, haren biografia eman zuen, Jacob. Recuerdos de un rebelde (Jacob. Errebelde baten oroitzapenak), Bernard Thomasek idatzia. Halaber, agerikoa da Jacoben historiak Lucio Urtubia nafarrarenarekin duen antza, eta, preseski, Txalapartak jakinarazi duenez, Urtubiak beti izaten zituen Thomasen liburuaren ale batzuk bere bulegoko mahaian, norbait joaten zitzaion bakoitzean bat oparitzeko. Orain, argitaletxeak egin nahi du Urtubiak egiten zuen lana, eta ezagutarazi nor izan zen Jacob, gaueko langilea.]]> https://www.berria.eus/paperekoa/1872/024/001/2022-02-10/hiri_zahar_zikinetik_ihes_egiteko_kantuak.htm Thu, 10 Feb 2022 00:00:00 +0100 Ane Eslava https://www.berria.eus/paperekoa/1872/024/001/2022-02-10/hiri_zahar_zikinetik_ihes_egiteko_kantuak.htm Dirty Old Town kantuaren bertsio bat egitea erabaki zutenean, pentsatu zuten izen hori egokia izan zitekeela beren hurrengo diskorako. Pentsatu eta egin: Hiri zahar zikina lana kaleratu berri dute, taldearen laugarrena.   «Elkarrekin ikusi genuen The Poguesen [Crock of Gold: A Few Rounds with Shane MacGowan] dokumentala, eta bururatu zitzaigun abesti horren bertsio bat egitea. Betidanik entzun izan dugun talde bat da, eta skinhead reggae munduan beti izan da erreferentea», azaldu du Imanol Olague taldeko teklatu jotzaileak. Hiriarekiko lotura azkar egin zutela esan du Antonio Iriartek (bateria): «Ohituta gaude Iruñetik ateratzera, oxigenoa hartzera, estimulu asko izatera eta jendea ezagutzera; hamar urte izan dira horrela, eta azken bi urteetakoa guretzat gehiegi izan da. Horregatik diogu Iruñea bihurtu dela gure hiri zahar zikina». Diskoak bederatzi kantu ditu, eta Andoaingo (Gipuzkoa) Garate estudioan grabatu dute, Kaki Arkarazorekin. Zenbait estilo nahasten dira lanean: reggaea, skinhead reggaea, rocksteadya, soula... Hori ez da berria, taldearen ezaugarri nagusietako bat baita estiloen uztarketa: musika jamaikarra egiten dute, baina ez modu puruan, Olaguek dioenez: «Hori da gure erroa, hortik abiatzen gara, baina probatzen ditugu estilo gehiago; eta uste dut hori horrela dela gero eta gehiago; hasieran garbizaleagoak ginen». Taldearen eboluzioa logikoa dela uste dute biek ala biek: «Pertsonalki haziz joan gara, eta prozesu hori musikan islatzen da». Estiloen nahasketen artean deigarriena Sortetxeari kantukoa da: skinhead reggae kantu bat da, baina musikaren oinarria jota nafar bat da, eta hitzak, berriz, Fernando Aire Etxart Xalbador-enak dira. Skabidean-eko kideek azaldu dutenez, Idoia Tapia abeslariaren ideia izan zen. Haren etxean jotak kantatzen dituzte, eta jota batean oinarrituriko kantu bat egitea okurritu zitzaion. «Guk jarri genuen gure musika eta estiloa», zehaztu du Olaguek, eta erantsi «modu naturalean» ateratako zerbait dela. Gainera, ez da jotara hurbiltzen diren lehen aldia: diskoan sartu duten baina aurretik jo ohi zuten Hilarria Fermin Valenciaren kantuaren bertsioa da, German Rodriguezen omenez eginikoa. «Melodia osoa jota bat da, eta kontzertuetan jotzen dugunean, amaieran, jota bat abesten dute. Beraz, bagenuen kuriositatea». Lan berrian bada bertsio gehiago: bestelako estilo batera eraman dute Pete Seegerren If I Had a Hammer. Mailurik baneuka izena jarri diote, eta soul kutsua eman, Lorena Aisaren ahotsarekin bereziki. Iriartek azaldu duenez, hasieran beste proiektu baterako hautatua zuten kantua, disko bat osatu nahi zutelako internazionalismoarekin loturiko abestiekin, baina, hori ez zenez aurrera atera, lan honetan sartzea erabaki zuten. Ameriketako Estatu Batuetan izan zuen garrantziagatik aukeratu zuten kantua: «Pete Seegerrek 1950eko hamarkadan kaleratu zuen lehen aldiz, eta polemikoa izan zen, kantautore country bat zelako, zuria, eta abestia Estatu Batuetako afro-amerikarren eskubideen aldekoa da». Gainerako kantuen artean ez dute bakar bat nabarmendu; haientzat «bakoitzak bere xarma du». Olague: «Adibidez, Ez dakit nola-k agian ez du mezu berezirik, baina musikalki, azken parteak bereziki, badu bere nortasuna; Gure unea izan da berriro atzera egitea eta garrantzia ematea gure laguntasunari, lehen disko bat izan zitekeelako...». Iriartek gaineratu du inoiz ez dutela «hit bat» izan, baina kantu guztiek dutela protagonismoa. Diskoa sortzeko prozesua zaila izan dela aitortu dute: beste talde batzuentzat pandemia garaia produktiboa izan den arren, haiei ez zaiela erraza egin. «Kostatu zaigu motibatzea, denbora ateratzea, salara joatea, konposatzea...», esan du Olaguek. Orain, diskoa jendaurrera eramateko irrikaz daude, haientzat kontzertuak baitira musikaren alderik onena. Ordea, birako lehen kontzertua joan den larunbatean ematekoak ziren, Iruñean, baina bertan behera gelditu zitzaien, eta hori ere etsigarria dela diote: «Guk ongi funtzionatzen dugu behin martxan jarrita, asteburuero kontzertuak izanda; tiraka joatea kostatzen zaigu». Oraingoz iragarriak dituzten kontzertuak hauek dira: hilaren 19an Donostiako Dokan joko dute; martxoaren 10ean, Gasteizko Jimmy Jazzen; martxoaren 11n, Bilboko Kafe Antzokian; eta martxoaren 26an, Madrilgo El Sol aretoan. Diskoa oraingoz Spotifyn eta Youtuben entzun daiteke. Adiskidetasuna giltzarri Hamar urteotan, taldeak aldaketa ugari izan ditu, eta kide batzuk sartu eta beste batzuk atera egin dira; esaterako, azaroan Claudia Rodriguez abeslariak taldea utzi zuen. Baina, egindako bideari begiratuta, uste dute adiskidetasuna izan dutela beti oinarri, eta hori izan dela, preseski, irauteko giltzarria. «Gauza asko egiten ditugu elkarrekin, eta esperientzia pila bat bizi izan ditugu». Iriartek hasieratik darama taldean, eta harentzat «ikasketa izugarria» izan da. Oso gazte hasi ziren, 15 urte baino gutxiago zituztenean, eta garai «delikatu eta intentso» horiek elkarrekin pasatu izanak batu egin dituela uste dute. «Talde bat baino gehiago gara» ]]> https://www.berria.eus/albisteak/209089/verdiren_039un_ballo_in_maschera039_taularatuko_dute_aste_honetan_baluarten.htm Tue, 01 Feb 2022 14:53:10 +0100 Ane Eslava https://www.berria.eus/albisteak/209089/verdiren_039un_ballo_in_maschera039_taularatuko_dute_aste_honetan_baluarten.htm Giuseppe Verdi musikagile italiarrak 1850eko hamarkadan ondu zuen Un ballo in maschera opera, bere bizitzako aldi emankorrenetako batean. Garai hartan konposatu zuen, halaber, bere trilogiarik ezagunena, Rigoletto, Il trovatore eta La traviata obrek osatutakoa. Baluarten taularatuko duten operak benetako gertaera bat du oinarri: Gustavo III.a Suediako erregearen hilketa. 1792an hil zuten, Stockholmeko operan, mozorro dantza batean. Gertaera horretatik abiatuta, Verdik tentsio handiko thriller moduko bat eraiki zuen. «Maitasun nahasteek, sorgin profezia beltzek edota askatasun idealek elikatzen dute arriskuz, sineskeriaz eta zorigaitzez betetako opera hau», zehaztu du Baluartek. Opera korala da, eta hiru pertsonaia nagusientzat «oso zorrotza», nabarmendu dutenez. Obra bi emanalditan eskainiko dute: ostiralean, otsailaren 4an, 20:00etan, eta igandean, otsailaren 6an, 19:00etan. Sarreren prezioa 30 eurotik 62 eurora bitartekoa da, eta Baluarteko leihatiletan eta www.baluarte.com webgunean eros daitezke. Operan sakontzeko hitzaldiak Operaren taularatzearen atariko gisa, bi hitzaldi antolatuko dituzte aurreko egunetarako, obra «sakonago ezagutzeko». Batetik, ostiralean, Juan Angel Vela del Campo musika saiakeragileak sarrera hitzaldia egingo du 19:00etan, El humanismo verdiano, contra viento y marea (Verdiren humanismoa, haize eta marea kontra) izenburupean. Bestetik, igandean, Xabier Armendariz musikologo eta musika kritikariak obraren konposizioaren testuingurua eta ezaugarri nagusiak azalduko ditu 18:00etan, 'Un ballo in maschera' en contexto (Un ballo in maschera testuinguruan) izenburuko hitzaldian. Baluarteko Gola aretoan izango dira bi hitzaldiak, eta sarrera librea izango da, lekua bete arte.]]> https://www.berria.eus/paperekoa/1918/030/001/2022-02-01/reggaearentzako_sare_bat_iruerrian.htm Tue, 01 Feb 2022 00:00:00 +0100 Ane Eslava https://www.berria.eus/paperekoa/1918/030/001/2022-02-01/reggaearentzako_sare_bat_iruerrian.htm
Gogoratu dutenez, kolektiboaren lehen urratsak gehiegi planifikatu gabeak izan ziren. 2016aren hondarretan, reggae musika gustuko zuten zenbait lagun bildu ziren, printzipioz festa bat antolatzeko asmoz; esperientzia gutxirekin baina gogo handiarekin. «Oso motibatuta geunden, 18-19 urterekin duzun ilusio horrekin», adierazi du Egiluzek. Iruñerriko zenbait talde eta artistari hots egin zieten, eta denak laguntzeko prest azaldu ziren. «Guri laguntzera etorri ziren Barañaingo nabekoak, Reimy, Iseo&Dodosound...», jarri du adibidetzat Zazpek.

Abenduaren 29an egin zuten kontzertua, Txantrea auzoko Akelarre kultur elkartean. Toki hori aukeratu zuten beste zenbaitekin probatu eta gero; eta, denborarekin, hori bihurtu zen haien egoitza nagusia. Jaiaren deialdia ahoz aho zabaldu zuten, orduan ez baitzuten sare sozialik. Eguna iritsita, antolaketa «kaotiko samarra» izan zen, baina erantzuna «bikaina», Egiluzek ziurtatu duenez: «Ikusi zen oraindik ez genekiela jaiak nola antolatu, baina Akelarre bete zen; jendeak esaten zuen: hau behar genuen».

Behin aurkezpena eginda, konturatu ziren Iruñerrian bazela uste baino jende gehiago reggaearekin loturaren bat zuena, baina «sakabanatuta» zeudela, ez zutela sarerik. Horregatik, aurrera jarraitzea erabaki zuten. «Ez zegoen helburuen zerrenda bat, baizik eta helburu abstraktu bat: guztia elkartzea», azaldu du Egiluzek.

Hasieran zeudenetako batzuk ez daude orain, eta bidean jende berria batu da; ez da talde estatiko bat izan, Zazpek nabarmendu duenez: «Bakoitzak bere lehentasunak ditu: batzuek nahiago zuten musika jartzea, beste batzuek festan gozatzea, besteek gauzak antolatzea... Eta batzuk beste proiektu batzuetara joan dira, helburu horiek aseta izan dituztenean». Denborarekin, taldea finkatuz eta helburuak zehaztuz joan dira, eta egun, bederatzi kidek osatzen dute kolektiboa. Egiluz eta Zazpe dira hasieratik dauden bakarrak.

Entzule ehuna

Bost urte hauetan hasierako helburu nagusia lortu dutela uste dute. «Sare bat sortu da, eta ez bakarrik musikari edo dj-en sare bat; baita entzule sare bat ere, eta hori oso garrantzitsua da», nabarmendu du Zazpek. Horrekin batera, haiena bezalako taldeak baliagarritzat jotzen dituzte jende gehiago «motibatu» dadin musikan lehen urratsak egitera eta taldeak sortzera. «Eta baita irautera ere; Iruñean reggae talde bati eustea ez delako erraza, reggae festarik ez halakorik ez bada egiten».

Uste dute «momentu egokian» sortu zutela kolektiboa; «zortea» izan dutela, reggaeak eta musika beltzak garai gozoak bizi baitituzte. «Guk hau sortu genuenean, Euskal Herrian baziren soinu sistemak eta halakoak, baina kolektibo moduan antolatuta, gu izan ginen lehenak, eta jarraian sortu ziren Bilbon Pantx Records, Donostian Bassque Reggae Kultur, Gasteizen Zuretzako Mezua...», jarri dute adibidetzat.

Hala ere, argi dute haien proiektua ez zela ezerezetik sortu, eta aurrekoengandik jasotakoa premiazkoa izan zela. Egiluz: «Hau ez zen basamortu bat; gu joaten ginen beste festa batzuetara: Titaniansen kontzertuak, Sustraian Recordsen kontzertuak, nabean egiten zen guztia...». Reggaearen azken urteetako bidea «progresio bat» izan dela diote, eta haiek hor izan direla.

Hain zuzen, aurretik zegoen mugimenduaren ondorioa da egungo Iruñerriko musika eszena, haien irudiko. Aldaketa nabarmenak izan direla diote, baina «naturalki» gertatu direla, «gertatu behar zirelako», eta Iruñerria Jamaica Clash bezalako proiektuak lagungarriak izan direla garapen horretarako: «Hofe, Chill Mafia, Ibil Bedi, Tatxers... jende hori egon da gure festetan eta beste batzuek antolatzen zituztenetan. Jende asko ezagutu da hor, publikoan».

Konkretuki reggaearen bilakaerari dagokionez, estiloaren barruko «azpi-estiloak» finkatu direla azaldu dute: «Lehen, panorama homogeneoagoa zen, eta orain dub, skinhead reggae, rocksteady eta roots estiloak daude, besteak beste». Zazperen irudiko, hori positiboa izan daiteke eszenarentzat: «Ona da estilo guztiak jai berean egotea, baina espezializazioak kalitatea ematen dio eszenari».

Bost urte beteta, pozik daude egindako bidearekin, aseta. Urteurrena ospatzeko festa bat egiteko asmoa zuten, urtarrilaren 8an, baina bertan behera utzi behar izan zuten, osasun egoerarengatik, eta oraindik ez dakite noiz egingo duten. Aurrera begirako asmoak ere definitu gabe dituzte: hasierako xedeak erdietsitzat jotzen dituzte, eta orain etenaldi bat egin eta kolektiboaren zentzua «birpentsatu» nahi dute. «Auskalo zer egingo dugun azkenean!». Iruñerrian Jamaikako musika sustatzen jarraituko dutela; hori da haien ziurtasun bakarra.]]> https://www.berria.eus/paperekoa/1893/028/001/2022-01-29/irueko_bertsoaroa_zikloa_otsailaren_10etik_24ra_egingo_dute.htm Sat, 29 Jan 2022 00:00:00 +0100 Ane Eslava https://www.berria.eus/paperekoa/1893/028/001/2022-01-29/irueko_bertsoaroa_zikloa_otsailaren_10etik_24ra_egingo_dute.htm
1991n antolatu zuten lehen aldiz Bertsoaroa Iruñean, hirian bertsolaritza eta euskara sustatzeko, kalitaterik handienarekin eta modurik pluralenean, eta iruindarrei bertsolaritzaren oraingo egoeraren berri emateko. Urtez urte egokituz doa, eta aurten sei emanaldirekin osatuko dute eskaintza: hiru bertso jaialdi, Erre eta Bederatzikoa emanaldi bereziak eta Bertso jasa, bat-bateko jolasa haurrentzako tailerra. Nafarroako bertsolariek eta bertsolari gazteek protagonismo berezia izan dezatela bilatu dute, Nafarroako Bertsozale elkarteak ohar bidez azaldu duenez. Atzo zabaldu zuen albistea.

Egitaraua, xehe

Dagoeneko eman dituzte egitarauaren xehetasun guztiak. Ohi bezala, «lehen mailako» bertso jaialdi batekin abiatuko dute zikloa, otsailaren 10ean. Sei bertsolari arituko dira kantuan, ibilbide eta herrialde ezberdinetakoak: Alazne Untxalo, Amets Arzallus, Eneko Fernandez, Julio Soto eta Nerea Ibarzabal. «Denen artean osatuko dute egungo bertsolaritzaren argazkia», Nafarroako Bertsozale Elkartearen hitzetan. Alaitz Rekondo arituko da gaiak jartzen. Nafarroako Antzerki Eskolan izango da jaialdia, 19:00etan.

Erre emanaldiak hartuko du lekukoa, hilaren 15ean, toki eta ordu berean. Bertsolaritza oinarri duen emanaldi bat da, baina beste adierazpide batzuekin uztartzen da: antzerkiarekin, musikarekin, narrazioarekin eta poesiarekin. Leire Vargas, Aner Peritz, Oihana Arana eta Haizea Arana bertsolariek ondu dute ikuskizuna, Lankuren babesarekin. Dikotomien logikan arakatu nahi dute: gizartea antolatzen duten dualismoak abiapuntu hartuta, horiek mahai gainean jarri, hala zalantzan jartzeko, «arrakalatzeko». Otsailaren 5ean estreinatuko dute lana, Durangon (Bizkaia), eta bigarren emanaldia izango da Iruñekoa.

Otsailaren 17an, bertsolari gazteen saioa egingo dute. Azken urteetan Bertsoaroak ahalegin berezia egin du bertsolari gazteei lekua egiteko, eta aurten ere helduko dio apustuari, «bertsolaritzaren oraina eta etorkizuna diren horiei plazan trebatzen eta kantatzen segitzeko aukera emanez». Beñat Astiz, Ekain Alegre, Ekhiñe Zapiain, Gorka Pagonabarraga, Haira Aizpurua eta Nahia Arrizabalaga arituko dira kantuan, eta Ainhoa Larretxea, berriz, gai jartzaile lanetan. Katakraken izango da saioa, 19:00etan.

Haurrentzako programazioak ere izango du tokia aurtengo Bertsoaroan. Aurrekoetan bezala, Bertso jasa, bat-bateko jolasa izeneko tailerra egingo dute, otsailaren 19an, Txantreako Salestarren eraikinean. Haurrek gaiak eta egoerak proposatuko dituzte jolas eta ariketen bitartez, eta bi bertsolari gonbidatuek bertso saioa osatuko dute: Bittori Elizaldek eta Josu Sanjurjok. 8 eta 12 urte bitarteko haurrentzat da, eta izena eman beharra dago, nafarroa@bertsozale.eus helbidera mezu bat idatzita, otsailaren 17a baino lehen.

Otsailaren 22an, Bederatzikoa izeneko emanaldi berezia egingo dute, 19:00etan, Kondestablearen jauregian. Lanak pianoa eta bertsoa batuko ditu, Beethovenen bizitzan eta obran oinarriturik, elkartekoek azaldu dutenez: «Bertsolaritzak berezkoa duen bederatzi puntuko neurriari ere erreferentzia egingo dio, eta neurri horretan kantatu diren bertso antologikoak publikoaren aurrera ekarriko ditu». Bertsolaria Andoni Egaña izango da, eta piano jotzailea, Mikel Lizaso.

Azkenik, beste bertso jaialdi batek jarriko dio puntua Bertsoaroari, otsailaren 24an. Hauek izango dira parte hartzaileak: Eneko Lazkoz, Miren Artetxe, Nerea Elustondo, Saioa Alkaiza, Sustrai Colina eta Xabat Illarregi, eta gai jartzailea, berriz, Maialen Belarra. «Oholtzan izanen dira puntako bertsolariak, ibilbide luzekoak eta gazteak, nafarrak eta beste herrialdeetakoak. Denen artean, egungo bertsolaritzaren berri eskainiko dute, ziklo osoari amaiera biribila jarriko dion emanaldian».

Nafarroako Antzerki Eskolan egingo dituzten hiru emanaldiek bosna euroko sarrera izango dute, eta hirurentzako bonua eskuratu ahal izango da, 12 euroan. Sarrerak salgai daude laescueladeteatro.com webgunean. Bertsolari gazteen bertso saiora eta Bederatzikoa-ra joateko, ez da sarrerarik erosi beharko.]]> https://www.berria.eus/albisteak/208933/iruntildeeko_bertsoaroa_otsailaren_10etik_24ra_egingo_dute.htm Fri, 28 Jan 2022 17:56:21 +0100 Ane Eslava https://www.berria.eus/albisteak/208933/iruntildeeko_bertsoaroa_otsailaren_10etik_24ra_egingo_dute.htm Erre emanaldiak hartuko du lekukoa, hilaren 15ean, toki eta ordu berean. Bertsolaritza oinarri duen emanaldi bat da, baina beste adierazpide batzuekin uztartzen da: antzerkia, musika, narrazioa eta poesiarekin. Leire Vargasek, Aner Peritzek, Oihana Aranak eta Haizea Aranak ondu dute ikuskizuna, eta Lankurekin ekoitzi. Dikotomien logikan arakatu nahi dute: gizartea antolatzen duten dualismoak abiapuntu hartuta, horiek mahaigaineratu, hala zalantzan jartzeko, arrakalatzeko. Otsailaren 5ean estreinatuko dute lana Durangon (Bizkaia), eta bigarren emanaldia izango da Iruñekoa. Otsailaren 17an, bertsolari gazteen saioa egingo dute. Azken urteetan Bertsoaroak ahalegin berezia egin du bertsolari gazteei lekua egiteko, eta aurten ere helduko dio apustuari, «bertsolaritzaren oraina eta etorkizuna diren horiei plazan trebatzen eta kantatzen segitzeko aukera emanez». Beñat Astiz, Ekain Alegre, Ekhiñe Zapiain, Gorka Pagonabarraga, Haira Aizpurua eta Nahia Arrizabalaga arituko dira kantuan, eta Ainhoa Larretxea, berriz, gai jartzaile. Katakraken izango da, 19:00etan. Haurrentzako programazioak ere izango du tokia aurtengo Bertsoaroan. Aurrekoetan bezala, Bertso jasa, bat-bateko jolasa tailerra egingo dute, otsailaren 19an, Txantreako Salestarren eraikinean. Haurrek jolas eta ariketen bitartez gaiak eta egoerak proposatuko dituzte, eta bi bertsolari gonbidatuek bertso saioa osatuko dute, Bittori Elizaldek eta Josu Sanjurjok. 8 eta 12 urte arteko haurrentzat da, eta izena eman beharra dago, nafarroa@bertsozale.eus helbidera mezua idatzita, otsailaren 17a baino lehen. Otsailaren 22an, Bederatzikoa izeneko emanaldi berezia egingo dute, 19:00etan, Kondestablearen jauregian. Lanak pianoa eta bertsoa batuko ditu, Beethovenen bizitzan eta obran oinarriturik, elkartetik azaldu dutenez: «Bertsolaritzak berezkoa duen bederatzi puntuko neurriari ere erreferentzia egingo dio, eta neurri horretan kantatu diren bertso antologikoak publiko aurrera ekarriko ditu». Azkenik, beste bertso jaialdi batek jarriko dio puntua Bertsoaroari, otsailaren 24an. Parte hartzaileak izango dira Eneko Lazkoz, Miren Artetxe, Nerea Elustondo, Saioa Alkaiza, Sustrai Colina eta Xabat Illarregi, eta gai jartzailea, berriz, Maialen Belarra. «Denen artean, egungo bertsolaritzaren berri eskainiko dute, ziklo osoari amaiera biribila jarriko dion emanaldian». Antzerki Eskolan egingo dituzten hiru emanaldiek bosna euroko sarrera izango dute, eta hirurentzako bonua eskuratu ahal izango da, 12 euroan. Sarrerak salgai daude laescueladeteatro.com webgunean. Bertsolari gazteen bertso saiora eta Bederatzikoa-ra joateko, ez da sarrerarik erosi beharko.]]> https://www.berria.eus/paperekoa/2210/024/002/2022-01-28/arnasguneak_beka_mairu_taldearentzat.htm Fri, 28 Jan 2022 00:00:00 +0100 Ane Eslava https://www.berria.eus/paperekoa/2210/024/002/2022-01-28/arnasguneak_beka_mairu_taldearentzat.htm Intxaurrak antzezlana sortzeko eta ekoizteko. Manex Fuchsek zuzenduko du obra, euskararen arnasguneen garrantzia jorratuko du, eta azaroan estreinatuko dute, Azpeitiko Euskal Antzerki Topaketetan (Gipuzkoa).

Mairu antzerki tailerreko Gaizka Sarasolak gogora ekarri duenez, taldeak hogei urte baino gehiagoko ibilbidea egin du, eta, hain zuzen ere, euskarari lotutako egitasmo batetik abiatuta sortu zuten, Bortzirietako Euskara Mankomunitateak antolatutako ikastaro baten inguruan. Antzerki «herrikoia» egiten dute, komunitateari eragiten dioten gaiei begiratuz eta tradiziotik elikatuz. Hala, arnasguneen gaiak ere izaten du tokia haien lanetan: «Kontziente gara gure inguruan euskara osasuntsu dagoela, baina sintomak edo kezkak ikusten ditugu».

Bada, sintoma horiei begiratuz onduko dute Intxaurrak lana. Sarasolak kontatu duenez, laneko protagonista gaixorik egongo da, baina ez du bere osasun egoerak arduratuko, etxeko intxaurrondoarenak baizik: arbolak ere gaitza izango du, eta kezka, gaixotasunarekin batera, protagonista itoz joango da. Antzezlanaren oinarria «biziberritzearen beharra» izango da, baina beste batzuk ere izango dira. «Herri txikien ezaugarriak, kezkak eta premiak; mugaren kontzeptua; iragana, etorkizuna, oraina; zauriak, minak; umorea...».

Formari dagokionez, errealismo magikoan oinarrituko dira, eta «irudi poetikoa» landuko dute: «Testuaren musikaltasunari eta poetikotasunari garrantzia emango diegu, baita soinuari eta argiari ere». Egin beharreko bideari dagokionez, «ardura» dute, «baina batez ere ilusioa».

Arnasguneen garrantzia

Arnasguneak beka Nafarroako Gobernuak, Eusko Jaurlaritzak eta Uemak 2019an sortutako Arnasa Gara programaren barruan dago, eta egitasmo horren helburu nagusien artean daude udalerri euskaldunek eta arnasguneek euskarari egiten dioten ekarpena nabarmentzea eta herritarrak kontzientziatzea.

Ana Ollo Kultura kontseilariak halako proiektuek Nafarroan duten garrantzia azpimarratu du, eta esan du Nafarroako Gobernuaren Euskararen Plan Estrategikoaren helburu nagusietako bat dela, hain zuzen ere, euskararen arnasgunetzat hartzen diren udalerrietan hizkuntzaren egoera hobetzea.

Bestalde, Bingen Zupiria Jaurlaritzako Kultura sailburuak gogora ekarri ditu Arnasa Gara kanpainak 2019tik egindako urratsak: «Hainbat kanpaina egin ditugu arnasguneek euskara biziberritzeko prozesuan duten garrantzia azpimarratzeko. Eremu horietan bizi diren herritarrak kontzientziatzea eta ahalduntzea izan dugu xede». Udalerri horiek txikiak izan ohi direnez, garrantzizkotzat jo du egitasmoekin, hirietara ez ezik, herri txikietara ere iristea.

Azkenik, Uemaren izenean, Aitor Elexpuru Berako alkateak esan du arnasguneak sendotzeko beharra izan dela beti Uemaren aldarrikapen nagusietako bat, eta poza adierazi du erakundeek horrekin bat egin izanagatik.]]> https://www.berria.eus/albisteak/208892/lesakako_mairu_taldeak_039intxaurra039_lana_sortuko_du_arnasguneak_bekarekin.htm Thu, 27 Jan 2022 18:41:05 +0100 Ane Eslava https://www.berria.eus/albisteak/208892/lesakako_mairu_taldeak_039intxaurra039_lana_sortuko_du_arnasguneak_bekarekin.htm https://www.berria.eus/paperekoa/2102/025/001/2022-01-26/kategoriak_arrakalatzera.htm Wed, 26 Jan 2022 00:00:00 +0100 Ane Eslava https://www.berria.eus/paperekoa/2102/025/001/2022-01-26/kategoriak_arrakalatzera.htm Erre ikuskizunak: gizartea antolatzen duten dualismoak abiapuntu hartuta, horiek mahaigaineratu, hala zalantzan jartzeko, arrakalatzeko. «Saiatu gara mugetan arakatzen, eta dualismoen erdian dagoenari buruz hitz egiten», adierazi du Oihana Aranak. Haizea Arana, Aner Peritz eta Leire Vargasekin batera ondu du proiektua, Edurne Azkarateren zuzendaritzapean. Lanak bertsolaritza du oinarri, baina beste adierazpide batzuekin osatzen da; Lanku enpresak ekoitzi du, eta otsailaren 5ean estreinatuko dute, Durangon (Bizkaia). Ikuskizunaren abiapuntua bertsolaritza izan zen, lau kideak bertsolaritzan aritzen baitira. Hari horrek ez ezik, beste zerk ere batzen zituen hausnartzen aritu ziren, eta bi ildo nagusi aurkitu zituzten, Aranak azaldu duenez: «Batetik, belaunaldi berekoak garela; eta, bestetik, marikak edo bollerak garela. Ezaugarri horiek gure bizitzetan oso presente daudenez, hortik erlazionatu garenez, hortaz aritu garenez, horri buruz hitz egingo dugu: gaztetasunaz, bertsolaritzan marika eta bollera izateaz, bertsolaritzaz...». Oinarri horiek zehaztuta, edozein pertsona ukitu dezakeen gai bat aukeratu zuten: dikotomiena. «Sarritan dualismoetatik sortzen dira zapaltzaile eta zapalduaren rolak; guk ere geure gorputzetan batzuetan zapalduaren rola jokatzen dugu, eta bestetan zapaltzailearena, eta interesgarria iruditzen zaigu hori mahaigaineratu eta hortik sortzea». Taula gainean saiatuko dira galderak proposatzen, jendearen barruan zerbait mugiarazten, rolek bakoitzaren baitan sor ditzaketen kontraesanak azaleratzen... Funtsean, «kategoriak arrakalatzen». Dualismoen erdian gelditzen denari buruz hitz egingo dute, beraz; zeren, haien irudiko, dualismo horiek «fikzioak» baitira: «Gehienak ez gara kategoria horietan sartzen, ezta dualismo sinpleenetan ere: gaztearen eta zaharraren artekoan, adibidez».   «Lurreko» gai bat hautatzeak «lur finko bat» emango diela dio Aranak: «Ukaezina delako dualismoak existitzen direla». Sortzeko orduan oinarri finkoak izatearen garrantzia aipatu du: «Behar dira baliabideak, horiek ematen dizun jendea, denbora... Lur finkoaren ideia sormenaren esparru askotara zabal daiteke». Horrekin lotuta, nabarmendu du Lankuren babesa ezinbestekoa izan dela proiektua aurrera ateratzeko, proposamena jaso aurretik ez zutelako planteatu ere horrelako zerbait egin zezaketenik. «Lankuren aterki pean aritzeak dakar, batetik, kanpo onarpena, sortzen jarraitzeko beharrezkoa izaten dena; eta, bestetik, baliabideak. Geure kabuz egin izan bagenu, agian sortzeko gai izango ginateke, baina beste lan batzuk ezingo genituzke egin, eta ez ginateke baldintza duinetan arituko», zehaztu du Aranak. Hori horrela, aldarrikatu du «interesgarria eta beharrezkoa» dela ibilbide profesional luzea duten sortzaileei ez ezik, beste batzuei ere plazak eskaintzea, beste ahots batzuk atera daitezen. Forman ere mugak haustea Ikuskizunean bertsoa izango da nagusi, baina antzerkia, musika, narrazioa eta poesiarekin uztartuko dute, edukian ez ezik forman ere «mugak lausotzeko». Diziplinartekotasunaren alde egiteko erabakia logikoa izan da taldekideentzat, haiek ere adierazpide batean baino gehiagotan aritzen direlako. Emanaldiak ordubete inguru iraungo du, eta hamar piezak osatuko dute. Piezak independenteak dira, baina hari komun batek lotzen ditu guztiak, eta denetan dikotomiak planteatzen dituzte. Antzokira doan ikuslearengan zerbait «mugiarazi» nahi dute, eta uste dute eragina ezberdina izango dela ikuslearen ezaugarrien arabera: «Guk jorratzen ditugun gaiei buruz zerbait hausnartu edo bizi izan duenari sinpatia edo umorea iritsiko zaizkio, eta, akaso, gozoa izango da harentzat; pertsona zurrunago batentzat izan daiteke erreduratxo bat». Proposamena oholtzara eramateko Edurne Azkarate izan dute haiekin, zuzendaritza lanetan. Haren ekarpena «ezinbestekoa» izan dela dio Aranak: «Guk testuen sorkuntzan bagenuen esperientzia, baina taularatzeko orduan ez genekien ongi nola egin, eta Edurne etorri zenean, gure intuizioak azkar harrapatu zituen; haren ekarpena oso aberasgarria izan da». Otsailaren 5ean estreinatuko dute Erre, Durangoko San Agustin kulturgunean (Bizkaia). Sarrera guztiak agorturik daude, baina izango da emanaldia ikusteko aukera gehiago: otsailaren 15ean Iruñean taularatuko dute, 18an Aretxabaletan (Gipuzkoa), eta 19an Zizurkilen (Gipuzkoa); martxoaren 11n Zuian (Araban), 12an Tolosan (Gipuzkoa), eta 25ean Zarautzen (Gipuzkoa). ]]> https://www.berria.eus/paperekoa/1877/022/001/2022-01-21/italiaren_erraiak_beltzez.htm Fri, 21 Jan 2022 00:00:00 +0100 Ane Eslava https://www.berria.eus/paperekoa/1877/022/001/2022-01-21/italiaren_erraiak_beltzez.htm Agur, maitea, ikusi arte liburua ontzeko. 2001ean idatzi zuen, eta irakurle askorengan «trauma bat» eragin zuen, Italiako sistemaren ustelkeria islatu zuelako. Koldo Bigurik euskarara ekarri du, (H)ilbeltza bekak lagunduta, eta Txalapartarekin argitaratu du. Atzo aurkeztu zuten lana Carlottok eta Bigurik, Garazi Arrula editorearekin batera, Iruñeko Karrikiri elkartean. Carlottok Internet bidez parte hartu zuen.

Carlotto nobela beltzeko italiar idazle esanguratsuenetako bat da; obra oparoa du idatzia, eta hizkuntza askotara itzulia. Haren liburuek sona izan aurretik, baina, beste auzi batengatik izan zen ezaguna: Lotta Continua antolakunde komunistako militantea izan zen 1970eko hamarkadan, eta hilketa bat egotzi zioten, bidegabeki. Prozesu judizial katramilatsu bat bizi izan zuen, erbestera ere eraman zuena. Azkenean, indultatu egin zuten. Gerora, bizipen horiek «literaturarako bazka» eman diote, Arrularen hitzetan.

Agur, maitea, ikusi arte liburuan ikertu zuen zer harreman duten Italiako botere finantzario, politiko eta industrialek kriminalitate antolatuarekin. «Italian, ekonomia formala eta informala ez dira bereizten; legezkoa eta legez kanpokoa gero eta nahasiago daude», azaldu du idazleak.

Sinistu ezinezko egiak

Errealitate hori fikziora eramateko sortutako pertsonaiak Giorgio Pellegrini du izena. Ezker muturreko militante ohia da, eta, zenbait urte erbestean igaro eta gero, Italiara itzuliko da. Espetxea saihesteko, garai batean kamarada izan zituenak saldu, eta gizartean gora egiteko azpijokoetan arituko da. Biguriren irudiko, pertsonaia «gorrotagarria» da, eta baita «misoginoa» ere: «Agertzen diren emakume guztiak biktimak dira, objektuak».

Carlottok argi utzi du liburua ez dela autobiografikoa —zenbaitetan hori egotzi badiote ere—, baina aitortu du idazteko bere esperientziatik edan zuela, errealitatean Giorgio Pellegriniren gisako pertsonak ezagutu zituelako. Baina, bizipenetan babesteaz gain, ikertzen ere aritu zen: «Ez da fikziora eramandako kazetaritza lana, fikzioa da; baina agertzen dena erreala da», zehaztu du.

Duela bi hamarkada publikatu zuten nobela Italian, eta orduan gizartearentzat «traumatikoa» izan zela esan du: «Pertsonaia gogorra da». Jende askorentzat ezezaguna zen egia bat eman zuen aditzera, eta askori kostatu zitzaien sinestea; baina, harentzat, horrek behar luke literatura beltzaren helburua: «Krimenak behar du izan errealitatea kontatzeko aitzakia».

Bigurirentzat itzulpen prozesua «atsegina» izan da: «Nahiko azkar egin nuen, gogo handiz». Testua «irakurterraza» dela dio, eta esaldiak «sinpleak baina indartsuak» direla. Baina liburuan erregistro ezberdinak tartekatzen dira, jasoa eta kalekoa, eta kontatu du zaila egin zaiola itzulpenean erregistro horiek egoki islatzea. Horri lotuta, premiazkotzat jo du euskarazko fikzio oparoa izatea: «Fikzioak ematen dizkigu munduaz hitz egiteko eta pentsatzeko tresnak».

Laugarren (H)ilbeltza bekari esker itzuli du liburua. Beka horretan, fikzioa eta itzulpena tartekatuz doaz; hurrengo deialdian, Fred Vargasen Debout les morts itzuliko dute, frantsesetik.]]> https://www.berria.eus/paperekoa/1888/022/002/2022-01-21/viii_hilbeltza_jaialdia_lehertzear_da.htm Fri, 21 Jan 2022 00:00:00 +0100 Ane Eslava https://www.berria.eus/paperekoa/1888/022/002/2022-01-21/viii_hilbeltza_jaialdia_lehertzear_da.htm Lehertzera doa. Hori da VIII. (H)ilbeltza zikloa iragartzeko egin duten bideoaren goiburua, eta ideia horri heldu diote jaialdiaren aurkezpenean ere: «Horren beldur ginen, dena lehertuko zela eta (H)ilbeltzarik gabe geldituko ginela, baina leherketak gure aldera egin du». Atzo eman zituzten Baztango (Nafarroa) euskal nobela beltzaren astearen inguruko xehetasunak, Iruñeko Karrikiri elkartean: astelehenean abiatuko da, eta igandera arte beltzez tindatuko ditu Arizkun, Aniz, Elizondo, Erratzu eta Irurita.

2015etik antolatzen dute (H)ilbeltza, baina iaz ezin izan zuten aurreko urteetakoa bezalako jaialdirik egin; egitaraua urte osoan banatu zuten. Abenduan iragarri zuten moduan, aurten ohiko formatura itzuliko dira, eta astebetez aurkezpenak, solasaldiak eta itzuliak egingo dituzte, besteak beste. Egoera dela eta, bertan behera utzi dituzte bazkaria eta Susmagarrien gaua.

Jarduerak bost egunetan

Astea irekitzeko, 2020ko (H)ilbeltza bekarekin argitaratutako liburuaren aurkezpena egingo dute, Arizkunen: Massimo Carlottoren Agur, maitea, ikusi arte, Koldo Bigurik euskaratutakoa.

Asteazkenean, beste hizketaldi bat izango da, Euskal gaizkileak fikziozko podcastaren ingurukoa. Zuzeu agerkariak sortu zuen podcast hori; Beñat Hachek zuzentzen du, eta Bikoizle Euskaldunen Elkartearekin batera egiten dute. Euskal Herrian transmititu izan diren krimenen inguruko istorioak fikzio moduan kontatzen dituzte. Hachek emango du hitzaldia, Anizen.

Ostiralean, Ainize Madariaga kazetaria Baionako Marga Andurain abenturazaleari buruz mintzatuko da, Elizondon.

Larunbat goizean, Hondar ahoak telesailean oinarritutako mahai inguru bat izango da. Koldo Almandoz zuzendaria eta Idoia Artxanko ekoizpen arduraduna telesailaren sortze prozesuaz ariko dira, Elizondon. Arratsaldean, Itxaro Borda Euri zitalari esker liburuaz eta Amaia Ezpeldoiren saga osoaz arituko da, Ane Gartziarekin batera, Erratzun.

Igande goizean, Lubakietako oroiminak izeneko itzuli beltza egingo dute, Iruritan. Arratsaldean, berriz, Pettik eta Ana Galarragak Frankenstein agurgarria, gutun musikatu bat emanaldia estreinatuko dute.]]> https://www.berria.eus/albisteak/208595/hilbeltza_jaialdia_lehertzear_da.htm Thu, 20 Jan 2022 19:23:48 +0100 Ane Eslava https://www.berria.eus/albisteak/208595/hilbeltza_jaialdia_lehertzear_da.htm Agur, maitea, ikusi arte, Koldo Bigurik euskaratutakoa. Asteazkenean, beste hizketaldi bat izango da, Euskal gaizkileak fikziozko podcastaren ingurukoa. Zuzeu agerkariak sortu zuen podcast hori; Beñat Hachek zuzentzen du, eta Bikoiztaile Euskaldunen Elkartearekin batera egiten dute. Euskal Herrian transmititu izan diren krimenen inguruko istorioak fikzio moduan kontatzen dituzte. Hachek emango du hitzaldia, Anizen. Ostiralean, Ainize Madariaga kazetaria Baionako Marga Andurain abenturazaleari buruz mintzatuko da, Marga Andurain abenturaren gurpilean izeneko hitzaldian, Elizondon. Larunbat goizean, Hondar ahoak telesailean oinarritutako mahai inguru bat izango da. Idoia Artxanko ekoizpen arduraduna eta Koldo Almandoz zuzendaria telesailaren sortze prozesuaz mintzatuko dira, Elizondon. Arratsaldean, Itxaro Borda Euri zitalari esker liburuaz eta Amaia Ezpeldoiren saga osoaz arituko da, Ane Gartziarekin batera, Erratzun. Igande goizean, Lubakietako oroiminak izeneko itzuli beltza egingo dute, Iruritan. Arratsaldean, berriz, Pettik eta Ana Galarragak Frankenstein agurgarria, gutun musikatu bat emanaldia estreinatuko dute.]]> https://www.berria.eus/albisteak/208592/italiaren_erraiak_beltzez.htm Thu, 20 Jan 2022 17:57:01 +0100 Ane Eslava https://www.berria.eus/albisteak/208592/italiaren_erraiak_beltzez.htm https://www.berria.eus/paperekoa/1943/010/001/2022-01-16/salatu_dute_osasun_krisian_espetxeetan_ez_dela_osasuna_lehenetsi.htm Sun, 16 Jan 2022 00:00:00 +0100 Ane Eslava https://www.berria.eus/paperekoa/1943/010/001/2022-01-16/salatu_dute_osasun_krisian_espetxeetan_ez_dela_osasuna_lehenetsi.htm Espetxea eta COVID-19 mahai inguruan. Salhaketak, Sarek eta Etxerat-ek osatutako taldeak hiru solaskide bildu zituen, aztertzeko nola kudeatu den pandemia Espainiako, Kataluniako eta Euskal Herriko espetxeetan: Francisco Miguel Fernandez, Andaluziako APDHA giza eskubideen aldeko elkarteko espetxeen arloko arduraduna; Jose Navarro, Sirecovi indarkeria instituzionalaren biktimak babesteko Bartzelonako Unibertsitateko erregistro eta komunikazio sistemako kidea; eta June San Millan, Nafarroako Salhaketako kidea.

Bakoitzak ertz batetik heldu zion gaiari, baina antzeko ondorioetara heldu ziren hirurak: segurtasuna osasunaren gainetik lehenetsi dela, ezarritako zenbait neurrik ondorio larriak izan ditzaketela presoengan, eta arauak modu «arbitrarioan» aplikatu direla, besteak beste.

Fernandezek Europan hartutako neurrien analisia egin zuen. Gogoratu zuenez, izurriaren hasieran, nazioarteko erakundeen lehen gomendioa izan zen zenbait baldintza betetzen zituzten presoak kartzelatik ateratzea, bereziki espetxealdi prebentiboan zirenak. APDHAko kideak emandako datuen arabera, Europan pandemiaren aurretik 500.000 preso inguru zeuden, eta 2020ko irailean kopurua %6 txikiagoa zen, neurria herrialdeka modu ezberdinean hartu bazen ere.

San Millanen ustez, Espainiako Estatuan presoak espetxeetatik ateratzeko neurria «bazterrekoa» izan da: «Ia 58.000 preso dira, eta 3.400 inguru atera dituzte». Era berean, bai San Millanek bai Fernandezek ohartarazi zutenez, orain prozesu hori iraultzeko arriskua dago: «errebote efektua» gertatzeko eta kartzeletako populazioa handitzeko.

Espainiako Espetxe Zuzendaritzak hartutako gainerako neurriei dagokienez, Fernandezek «presondegien blindatze» gisa definitu zituen: «Orokorrean, komunikazioak, bisitak, irteera baimenak eta tratamendu programak eten egin dira».

Murrizketa horiek «konpentsatzeko», presoei deiak maizago egiteko aukera eskaini diete, eta sakelakoak eman dizkiete. Fernandezen ustez, neurri horiek «baikorrak» dira, baina ezin dute ordezkatu aurrez aurreko komunikazioa, eta eragozpen handi bat dute: deiak oso garestiak direla eta preso gehienek ez dutela egoera ekonomiko onik.

Fernandezentzat, laburbilduz, «jendea giltzapetzera eta bertan edukitzera mugatu da espetxea». Hori dela eta, premiazko ikusten du presoek jasan dituzten eskubide murrizketak «lehengoratzeko» neurriak hartzea; baina ez du argi hori posible den: «Oraindik ez dugu eztabaida planteatu; berandu gabiltza».

Katalunian, antzeko joerak

Navarrok Kataluniako Espetxe Zerbitzuen Zuzendaritza Nagusiaren kudeaketaren zertzelada nagusiak azaldu zituen: «Kataluniak osasun eskumenak izateak berekin ekarri behar luke kudeaketan arazo gutxiago izatea eta osasuna segurtasunaren gainetik lehenestea, baina hori praktikan ez da horrela».

Kataluniako presondegien kudeaketa Espainian ezarritakoaren «ia berdina» izan dela dio, eta gabezia ugari izan direla: «Besteak beste, maskara gutxi banatu dute; higiene falta izan da; zenbaitetan, presoak berak jarri izan dituzte garbiketa lanak egitera; kutsatutako presoen kasuan, funtzionarioek eman diete senideei presoaren osasunaren berri, telefonoz; eta bakartze baldintza gogorrei lotutako salaketa ugari izan dira».

Kudeaketa arazoen adibide gisa aipatu zuen 2021aren hasieran Mas d'Enric presondegian zen gizon bat astebetez egon zela sintomekin, baina ez ziotela inolako probarik egin, eta koronabirusak eragindako pneumoniagatik zendu zela. «Oso larria da».

Azkenik, San Millanek bakartze neurrietan jarri zuen begirada. Irizpide «orokorra» izan dela azaldu zuen: «Presoei, oro har, bakarraldia aplikatu zaie birusa zutenean edo birusa izan zezaketela susmatzen zutenean; baina baita bisean bisekoak izan edota baimenen batekin atera ondoren ere. Hori dena, kanporako komunikazioak mugatuak izan direnean; zeren 2020ko otsailetik gaur egun arte, presoak hogei hilabetez izan baitira aurrez aurreko bisitarik gabe, eta kristalaren bitarteko bisitak ere mugatuak izan dituzte».

San Millanen arabera, bakartzeko neurria, espetxean aplikatua, kanpoan ez bezala, «zigor neurri bat da berez»: «Bakartze horiek ez dira osasun arlokoak: presoa ziegan dago, eta espazio horrek ez du beharrezko baldintzarik bakartzea arrazoizkoa izan dadin». Hori dela eta, adierazi zuen ezen, konfinamenduaren garaian gizartean presoenganako «sentsibilitate pixka bat handiagoa» izan zen arren, ezin direla alderatu etxeko bakartzea eta espetxekoa.

«Hain da larria halako itxialdi batek presoarengan izan dezakeen eragina, ezen nazioarteko erakundeek askotan arautu baitute», jarraitu zuen. Preseski, NBE Nazio Batuen Erakundearen Mandela arauek espetxe bakartzerako gutxieneko baldintza batzuk jasotzen dituzte, eta San Millanek zerrendatu egin zituen: «Medikuen bisita jarraituak jasotzea; gutxieneko argia, higienea eta janaria edukitzea; edota bakarraldiak gehienezko denbora jakin bat izatea». Baina ez dira betetzen ari, eta horren arriskuaz ohartarazi zuen: «Bakartzea bereziki kaltegarria izan daiteke aldez aurretik osasun arazoak dituztenentzat, eta ez dira inolako azterketarik egiten ari: preso orori berdin aplikatzen diote».

Amaitzeko, Salhaketako kideak Espainiako Espetxe Zuzendaritzaren jarrera laburbildu zuen: «Beti aplikatzen dituzte neurriak modu arbitrarioan, presoek kanpoaldearekin duten harremana murrizteko; eta badirudi pandemia beste aitzakia bat izan dela norabide horretan jarraitzeko».]]> https://www.berria.eus/paperekoa/1927/028/001/2022-01-16/moliere_ohiturak_barrez_aldaraztea.htm Sun, 16 Jan 2022 00:00:00 +0100 Ane Eslava https://www.berria.eus/paperekoa/1927/028/001/2022-01-16/moliere_ohiturak_barrez_aldaraztea.htm astigat ridendo mores, ohiturak barrez aldaraztea. Latinezko esamolde hori zuten goiburu XVII. mendearen hasieran Frantzian barrena aritzen ziren antzoki ibiltari italiarrek, eta Molierek bere egin zuen esaldia. Idazle eta antzerkigileak «jende zintzoari barrea eragin» nahi zion, orduko gizartearen kritika garratzaren bidez. Haren komediak asko interpretatu dira, asmatu baitzuen gizartearen makurkeriak deskribatzen, salaketaren eta satiraren erdibidean. Haren lanak jazarriak eta debekatuak izan ziren, baina idazle frantziar onenetakotzat jotzen da. Atzo laurehun urte bete ziren hura jaio zenetik.

Parisen sortu zen, 1622ko urtarrilaren 15ean, eta haren benetako izena Jean-Baptiste Poquelin zen. Erregetzarekin lotutako familia batean jaio zen, haren aita, Jean Poquelin, erregetzaren tapizatzailea zelako. Moliereren ama, Marie Cresse, hark 10 urte zituenean hil zen. Uste denez, haren osaba-izebek antzokietara eramaten zuten Moliere, eta txikitatik erakarri zuen antzerkiak. Clermonteko jesuiten ikastetxean ikasi zuen, eta 1642an Zuzenbidean lizentziatu zen Orleanseko Unibertsitatean.

Hasieran aitaren urratsak segitu zituen: Luis XIII.aren tapizatzaile postua lortu zuen, lizentziatu eta urte berean. Baina gutxi iraun zuen hor: Bejart komedianteen familia ezagutu zuen, eta erosotasunak uztea eta bokazioari jarraitzea erabaki zuen. 1643an, L'Illustre Theatre taldea sortu zuen, Bejartekin batera, eta, hurrengo urtean, konpainia zuzentzen hasi zen. Hastapenak zailak izan ziren Moliere eta haren kideentzat; porrot asko pilatu zituzten. Orduan hartu zuen artistak Moliere ezizena, ustez haren familiari kalterik ez egiteko. Hainbat estropezuko bolada batean, konpainiak zorrak pilatu zituen, ezen Moliere zenbait egunez kartzelatu baitzuten, 1645ean.

Aske irten zenean, Paris utzi eta herrialde osoan zehar ibili zen zenbait urtez, Charles Dufresne aktorearen konpainiarekin batera. 1650ean L'Illustre Theatreren zuzendaritza hartu zuen berriro, eta hurrengo urteetan bere lehen fartsa eta komediak idatzi zituen: L'Étourdi ou les Contretemps eta Le Depit Amoureux. Ikusleen estimua lortzen hasi zen, eta haren ospea erregearen anaiarengana iritsi zen: Philippe I.a Orleansekoa. Haren mezenasgoari esker, Molierek beste aktore batzuek baino bizimodu erosoagoa zuen.

1659ko Les Precieuses ridicules komedia arrakastatsuak berretsi zuen haren sona, bai eta Luis XIV.a erregearen babesa ere: haren aurrean tragedia eta fartsa bana antzeztu zituen, eta Errege Jauregian kokatu zen, 1660an. Madeleine Bejarten maitalea izan zen hainbat urtez, baina 1662an haren arrebarekin ezkondu zen, Armande Bejartekin, eta horrek eragin zuen gizarte tradizionalak Moliere lizuntzat jotzea. Mesfidantza, baina, inspirazio iturri gisa erabili zuen, eta kritikatzen zutenak barregarri uzten hasi zen, satirarekin.

1664an, erregeak gorteko dibertimenduen arduradun izendatu zuen. Urte berean, Elizaren hipokrisia salatzen zuen Tartufo idatzi zuen, eta eskandalua piztu zuen: antzezlana bost urtez zentsuratu zuten, eta emanaldi pribatu batzuetan baino ez zuten interpretatu. Urtebete geroago, Tirso de Molinaren El burlador de Sevilla lanean oinarritutako Dom Juan idatzi zuen, Tartufo-rekin batera Moliereren komediarik jazarriena. 1683. urtera arte ez zen testu osoa argitaratu, eta zenbait hitz aldatu zituzten: jainkoa beharrean zerua jarri zuten, eta Eliza beharrean, tenplua, esaterako. Aitzitik, ordurako Moliereren konpainia Errege Konpainia bihurtua zen. Baina dramaturgoaren arrakasta gero eta handiagoa zenean, haren osasuna ahultzen hasi zen, tuberkulosiaren ondorioz. Gaitzak aldizka jardutera behartu zuen, baina ez zion idazteari utzi.

Moliereren azken lana Le Malade imaginaire izan zen. Obra horretan, medikuaren lanbidea satirizatzen zuen: Argan izeneko protagonista saiatzen zen alaba konbentzitzen bere medikuaren semearekin ezkon zedin, osasun gastuetan aurrezteko. Molierek berak gorpuzten zuen Argan oholtzan, eta, paradoxikoki, obraren laugarren emanaldian, ondoezik sentitzen hasi zen; etxera eraman zuten, eta handik egun batzuetara hil egin zen, 1673an. Harengandik dator oholtza gainean horiz ez janzteko sineskeria, emanaldi hartan zeraman arroparen kolorea hori zela uste baita.

Moliere hil ondoren ez ziren itzali hari lotutako eztabaidak: Elizak ez zuen onartu haren gorpua hilerri batean lurperatzea, iritzita aktore lanbidea ez zela duina, eta erlijioari kritikak egin zizkiola. Moliereren alargunak erregeari eskatu zion hileta bat izan zezala, gauez, eta hark baiezkoa eman zuen. Hilerrian lurperatu zuten, baina ez edozein tokitan: jaio berritan bataiatu gabe zendutako haurrei gordetakoan.

Comedie-Françaisen «aita»

Hil eta zazpi urtera, Comedie-Français antzokia inauguratu zuten. Molierek ezin izan zuen ikusi, baina erakunde horren bultzatzaile nagusitzat jotzen da.

Gaur arteko oihartzuna du Moliereren ondareak: haren lanak mundu osoan antzezten dituzte eta hizkuntza ugaritan daude irakurgai. Euskarara ere itzuli izan da: 2008an, Alberdania eta Elkarrek Tartufo eta Zekena antzezlanak eman zituzten Literatura Unibertsala sailean, Juan Martin Elexpuruk itzuliak. Halaber, antzezlan batzuk ere moldatu dituzte.]]> https://www.berria.eus/paperekoa/1876/028/001/2022-01-02/oraingoan_baietz_izateko_esperantzaz.htm Sun, 02 Jan 2022 00:00:00 +0100 Ane Eslava https://www.berria.eus/paperekoa/1876/028/001/2022-01-02/oraingoan_baietz_izateko_esperantzaz.htm
BERTSOLARITZA

Urteko topaketa nagusietako bat XVIII. Bertsolari Txapelketa Nagusia izango da. Iaz lurraldeetako txapelketak kasik normaltasunez egin zirela ikusita, Bertsozale Elkarteak aurrera egitea erabaki du: dena ongi badoa, txapelketa Getxon (Bizkaia) abiatuko da, irailaren 24an, eta Iruñean amaituko da, abenduaren 18an.

Finalaren egoitza da txapelketako berritasunetako bat: lehen aldiz egingo da Nafarroa Arena pabiloian. Ez da kasualitatea Iruñean izatea; erabakiak hirian eragitea du helburuetako bat, Bertsozale Elkartearen arabera: «Ez da asmo bakana; Nafarroan bertsolaritza sustatzeko ahalegin handia egin du Nafarroako Bertsozale Elkarteak 1984. urtetik». 2005etik gaur egunera arte, Barakaldoko BECen (Bizkaia) egin dira finalak. 1935etik 2001era bitartean, Donostian egin ziren.

MUSIKA

Aurten ikusmira piztuko duen kontzertu bat Delirium Tremens taldearena izango da. 1991ko azaroaren 30ean eskaini zuen taldeak azken emanaldia, eta abenduan jakinarazi zuten oholtzara itzuliko direla, hirukote formatuan: Andoni Basterretxea, Patxi Irisarri eta Juantxo Iurrita. Maiatzaren 28an 8.000 lagun ingururentzako kontzertua ematea espero dute, Barakaldoko BEC (Bizkaia) erakustazokan. Disko berria ere argitaratuko dute aurten.

Jaialdi ugari ere izaten dira urtero Euskal Herrian; iaz, batzuk egin zituzten, beste zenbait egokitu, eta asko bertan behera utzi. Aurten, batzuk egitaraua iragartzen ari dira jada, itxaropenez.

Donostia Musikak, esaterako, hamabi kontzertuko ziklo bat antolatu du Viktoria Eugenia Antzokian, Mozart vs Brahms goiburupean. Hainbat ganbera taldek emango dituzte kontzertuak, bi ataletan: lehenengoan W.A. Mozarten musika joko dute, eta bigarrenean, J. Brahmsena. Lehenengoa urtarrilaren 16an izango da.

Udaberrian, Iruña Rock jaialdia helduko da, martxoaren 18an eta 19an. Iaz egitekoak ziren, eta bereziki gogoangarria izango zela ziurtatu zuten; baina, azkenean, atzeratu egin zuten, bigarrenez. Aurtengo kartelean ageri dira iaz iragarritako talde gehienak: Kase O, Su Ta Gar eta Zoo, besteak beste.

Jaialdi handien artean lehena Gasteizko Azkena Rock izan ohi da. Iaz 20. urteurrena zuen, baina, neurri murriztaileen ondorioz, ez egitea erabaki zuten. Aurten, ekainaren 16tik 18ra egingo dute, eta egitarauaren zati handi bati eutsi diote: 2019an iragarritako Patti Smith, Social Distortion eta Fu Manchu igoko dira oholtzara, eta haiekin batera izango dira, besteak beste, The Offspring, Emmylou Harris eta Suzi Quatro.

BBK Bilbao Music Legends jaialdia ere ekainean egingo dute, 24ean eta 25ean, Bilbo Arena pabiloian. Oraingoz, hiru talde daude iragarrita, Status Quo, Hawkwind eta Paul Carrack, baina gehiago izango dira.

Azkena Rock bezala, Bilboko BBK Live jaialdia ere iaz ez zen egin, baina, aurten, Last Tour enpresa festibala egiteko asmotan da. Uztailaren 7tik 9ra izango da, eta oholtzara igoko direnen artean daude The Killers, Nathy Peluso eta Pet Shop Boys.

Udako jazz jaialdiei dagokienez, iaz ohiko datetan egin zituzten guztiak, egokituta. Aurten, momentuz, Donostiakoa dago iragarrita: uztailaren 21etik 25era egingo dute, eta parte hartzaileen artean izango dira Iggy Pop, Steve Coleman eta Louis Cole.

Izurriaren kolpea bi urtez jaso duen beste bat Hatortxu Rock da: abenduan ziren egitekoak 25. elkartasun jaialdia, baina osasun egoerak bertan behera uztera behartu zituen. Aurten, ekitaldi berezia egingo dute, udan, uztailaren 29an eta 30ean. Zenbait parte hartzaile zehaztu dituzte: Non Servium, The Baboon Show eta Rotten XIII, besteak beste.

LITERATURA

Urteak literaturan ekarriko duen lehen topaketa (H)ilbeltza zikloa izango da. Iaz ez zen nobela beltzaren asterik izan Baztanen (Nafarroa); horren ordez, urte osoan banatu zituzten jarduerak. Aurten, ohiko formatura itzuliko dira: urtarrilaren 24tik 30era egingo dute, Arizkunen, Anizen, Elizondon, Erratzun eta Iruritan.

Bilboko Loraldia festibalak ere iragarri ditu bere asmoak: martxoan egingo dute, zortzigarrenez. Gainera, elkarteak hamar urte beteko ditu 2024an, eta datozen hiru urteetarako egitasmoak prestatzen ari da jadanik.

ZINEMA

Nazioartean, Urrezko Globoak dira zinemari lotutako urteko lehen egun garrantzitsuenetako bat. Atzerriko prentsak Los Angelesen (AEB) duen ordezkaritzak banatzen ditu sariak, eta Oscarren aurrerapentzat hartzen dira. Urtarrilaren 9an egingo dute gala. Oscar sariak, berriz, martxoaren 27an banatuko dituzte.

Euskal Herrian, zinemako ekitaldirik handiena Donostiako Zinemaldia izaten da, eta pandemiak, momentuz, ez du geldiarazi. Iazkoa egoerara egokituta egin zuten, eta balorazioa ona izan zen. Aurtengoa irailaren 16tik 24ra izango da. Donostiako Dock of the Bay jaialdia, berriz, maiatzaren 2tik 7ra egingo dute.

Ikuspuntu Nafarroako zinema dokumentalaren jaialdiak ere eutsi dio aurrez aurreko formatuari. Martxoaren 14tik 19ra egingo dute, zuzendari berriarekin: Manuel Asinek hartu du gidaritza, lau urtez karguan egondako Garbiñe Ortegak utzi ostean.

ANTZERKIA

Datozen hilabeteetan estreinatuko diren antzezlanen artean nabarmentzekoa da Bilboko Arriaga antzokian otsailaren 10ean estreinatuko dutena: Erresuma, Kingdom, Reino, Shakespeareren tragedia historikoei eginiko omenaldia. Calixto Bieitok zuzendu du, eta Bernardo Atxagak egin du testuaren itzulpena. Horrez gain, estreinaldien artean izango dira Hika Teatroren Tarara, urtarrilaren 15ean Errenteriako Lekuona fabrikan (Gipuzkoa); eta Tartean teatroren Alderray. Tranperoa, pertsonen ehiztaria, martxoaren 9an eta 10ean, Arriagan.

Donostiako dFeria arte eszenikoen azoka martxoaren 14tik 17ra egingo dute.]]> https://www.berria.eus/paperekoa/1896/029/001/2022-01-02/itzal_luzeko_bi_idazle_oroitzeko_garaia.htm Sun, 02 Jan 2022 00:00:00 +0100 Ane Eslava https://www.berria.eus/paperekoa/1896/029/001/2022-01-02/itzal_luzeko_bi_idazle_oroitzeko_garaia.htm Txillardegi hil zenetik, eta urtearen amaieran, berriz, 50 urte Jon Mirande hil zenetik.

>Txillardegik eragin handia izan zuen Euskal Herriko politikagintzan, hizkuntzalaritzan eta literaturan. ETAren sortzaileetako bat izan zen, Altsasuko mahaiaren eta Herri Batasunaren sorreran parte hartu zuen, eta Aralarren ere izan zen. 1961ean erbesteratu zen, eta Frantzian eta Suitzan bizi izan zen.

>Etxean ez zioten euskara irakatsi, baina bere kabuz ikasi zuen. Euskara batuaren sorrerarako ere lan garrantzitsua egin zuen, Federico Krutwig eta Koldo Mitxelenarekin batera. Euskaltzain urgazlea izan zen 1957tik aurrera, eta Euskaltzaindiko Ahoskera Batzordeko kidea 1993tik aurrera.

>Idazle gisa ere lan oparoa egin zuen, eta euskal literaturan berrikuntza nabaria ekarri zuen. Lehen euskal nobela modernotzat hartzen den lana argitaratu zuen, estreinakoz, 1957an: Leturiaren egunkari ezkutua.

>BERRIAk Txillardegiri buruzko erreportaje sorta bat argitaratuko du, hamargarren urteurrenaren karietara.

>Jon Mirande poeta entzutetsua bezain deserosoa izan zen. Haren pentsaerak garai hartako euskaldunen ideologia eta bizimoduarekin talka egiten zuen, eta garai hartarako modernoagoa zen inguru batetik idazten zuen.

>Iaz 50 urte bete zituen haren lanik ospetsuenak eta idatzi zuen eleberri bakarrak: Haur besoetakoa. Istorioak 30 urteko gizon baten eta 11 urteko neska baten arteko harremana kontatzen du, eta liburu gutxi bezain zorrotz aztertu izan da, batzuetan laudatuz, besteetan kritikatuz.

>1973. urtearen hasieran hilik aurkitu zuten Mirande, Parisko bere etxean; egun batzuk lehenago hil zen, 1972ko abenduaren 28an, bere buruaz beste eginda.

>Urteurrenen zerrenda luzea

>Baina Miranderen heriotza ez da duela 50 urteko gertakari aipagarri bakarra: 1972an hil ziren, gainera, Cristobal Balentziaga moda diseinatzailea, martxoan, eta William Dieterle zinemagilea, abenduan; Kixki, Mixki eta Kaxkamelonek lehen emanaldia egin zuten martxoan; David Bowiek Ziggy Stardust diskoa atera zuen ekainean; eta Creedence Clearwater Revival talde estatubatuarra desegin zen urrian.

>Aurten beteko diren mendeurrenen artean hainbat euskal kulturgile esanguratsuren jaiotzak daude. 1922an sortu zirenen zerrendan ageri dira Felisa Arribaltzaga pandero jotzailea, otsailean; Juan San Martin idazlea, ekainean; Jose Agustin Alberdi bertsolaria, abuztuan; eta Ernest Bidegain idazle eta antzerkigilea, azaroan.

>Euskal Herritik kanpokoen artean, berriz, hauek nabarmendu daitezke, beste askoren artean: Pier Paolo Pasolini idazle eta zinemagilea eta Jack Kerouac idazlea 1922ko martxoan jaio ziren; Christopher Lee aktorea, maiatzean; Juan Antonio Bardem aktorea eta Alain Resnais zinemagilea, ekainean; Blake Edwards zinemagilea, uztailean; Jose Saramago idazlea, azaroan; eta Ava Gardner aktorea, abenduan. Urte horretan hil zen, berriz, Marcel Proust idazlea, azaroan.

>1922ko beste gertakari nabarmen bat da Tutankamonen hilobiaren aurkikuntza: apirilean izan zen. Ekainean, berriz, Robert Flahertyk Nanook of the North estreinatu zuen, historiako lehen dokumentaltzat hartu ohi dena. ]]> https://www.berria.eus/paperekoa/1872/030/001/2022-01-02/jon_maiaren_sorkuntza_lana_testu_bihurtuta.htm Sun, 02 Jan 2022 00:00:00 +0100 Ane Eslava https://www.berria.eus/paperekoa/1872/030/001/2022-01-02/jon_maiaren_sorkuntza_lana_testu_bihurtuta.htm A puerta cerrada (Ateak itxita) proiektua. Trilogia egiturako hiru pieza artistikok osatzen dute: Bihar, etzi, atzo da; Egoerak; eta Gauekoak. Lehenengo biak ikus-entzunezko formatuan egin behar izan zituzten, egoerara egokituta, eta hirugarrena oholtza gainean erakutsi ahal izan zuten.

Orain, proiektu hori sortzeko prozesua jaso dute museoaren Cuaderno de creación (Sorkuntza koadernoa) bildumaren zenbaki berrian, Ibis Albizu filosofoak editatuta. Maiaren eta Kukai konpainiaren oharrak eta materialak bildu eta ordenatu ditu, eta, koreografoarekin izandako elkarrizketa luzeekin batera, haren sormen unibertsoaren gakoak erakusten saiatu da. Berriki aurkeztu dute lana, museoan bertan, Jon Maiak, Jose Manuel Garridok eta Ibis Albizuk.

Maiarentzat garrantzitsua izan da liburuak A puerta cerrada proiektua sortu zeneko testuingurua jasotzea, egoera oso zehatz eta berezian jaio baitzen: konfinamendu garaian. Gogorarazi du, orain 2020ko martxoa eta apirila urrun ikusi arren, bere garaian «garai bizia eta zaila» izan zela.

«Nik oso argi nuen, gertatzen zena gertatzen zela, saiatu behar genuela, ezin ginela geldirik geratu», adierazi du. Horregatik erabaki zuten zerbait egitea, ateak itxita bazen ere. Urte eta erdi igaro ondoren, balio handikoa iruditzen zaio sorkuntza prozesuaren ezaugarri berezi horiek jaso izana. «Lanaren jatorrira eta funtsera iristeko lagungarriak diren gakoak ematen ditu».

Bestalde, kaieraren proiektuak balio izan dio bere lanak beste pertsona baten begietatik begiratzeko, eta modu naturalean egiten dituen ekintza batzuen kontzientzia handiagoa eman dio. Hori oso aberasgarria iruditzen zaio. «Normalean ez dut sorkuntza koadernorik, edo, edukiz gero, erabateko anabasa dira; baina orain hasi naiz halakoak egiten», gaineratu du.

Albizuren irudiko, liburuak erakusten du kulturgileak ezagutzeko garrantzitsua dela jakitea nola egiten duten lan, horrek haiei buruzko esanahia zabaltzen baitu. «Sormen prozesuak, berez, garrantzitsuak dira: erakusten dute begien bistara ezkutuan gelditzen dena, baina funtsezkoa dena oholtzan ikusten duguna ulertzeko: artistaren lan egiteko modua, ideiak eta gustuak, obsesioak... Horietan sakontzeko eta haien zentzua zabaltzeko modu bat da, eta aukera ematen du emaitzatik haragokoa ikusteko». Harentzat lan hau «leiho bat» da, Maiaren unibertso sortzaile osora gerturatzeko.

Ikertzaileak azpimarratu du ez dela adituentzako liburua, edonork irakurri ahal izateko moduan osatua baitago: «Irakurleari eskaini nahi dio obran ikusiko ez duen informazioa, eta ordenaturik dago edonork ulertu ahal izateko». Horrekin batera, funtzio estetikoa izan dezala ere bilatu du: «Liburua bera ederra izan dadila, Jon Maiaren estiloari jarraituz».

Bai Maiarentzat, bai Albizurentzat, liburua egiteko izandako elkarrizketak oso aberasgarriak izan dira; ikusi dute ezen, koreografoaren eta ikertzailearen lana printzipioz esparru desberdinetan egon arren, bereizten dituena txikia dela, Albizuk adierazi duenez: «Jon ere ikertzailea da, sortzeko orduan esperimentatzen duelako, bilatzen duelako; eta, aldi berean, ikerketak ere sorkuntza eskatzen du, ikertu nahi dugunaren inguruko galderak eta erlazioak pentsatu behar ditugulako. Horregatik, ez dut sentitu gorputzarekin dantzatzen denaren eta pentsatzen denaren artean muga bat dagoenik». Azken batean, dantzak eta idazketak gauza bera modu desberdinetan adieraz dezaketela uste du. «Dantza ere irakur daitekeela».

Maia bat dator baieztapen horiekin, eta gaineratu du koreografo gisa besteen gorputzekin lan egiten duela berearekin baino gehiago: «Alde horretatik, askotan nire lana mentala da gorputzekoa baino gehiago». Gainera, azaldu duenez, ikertzailearen galderei erantzuteko esperientziak pentsatzeko eta hausnartzeko balio izan dio, «kasik terapia moduan», eta baita bere lanean berresteko ere. Albizuk egindako lana txalotu du, harentzat zaila baita ideien mundua «papera bezalako gauza konkretu batean» islatzea.

Cuaderno de creación bildumako laugarren pieza da Maiarena; aurretik Javier Martin, Itsaso A. Cano eta Dani Pannulloren inguruko lanak argitaratu dituzte. Jose Manuel Garridoren arabera, haien jatorria «sorkuntzaren tripak» ezagutzeko interesa da. Maiaren lanari dagokionez, tradizioan bilatzeko, hura eraldatzeko eta sorkuntza garaikidera eramateko gaitasuna nabarmendu du: «Sustraian bilatu gabe ezin delako zerbait modernoa sortu».]]>