https://www.berria.eus Bere azken artikuluak eu Wed, 27 Sep 2023 17:34:13 +0200 hourly 1 https://www.berria.eus/irudiak/berriaB.png https://www.berria.eus https://www.berria.eus/albisteak/233249/bizkaiko_ostalaritzako_langileek_grebari_eutsiko_diote.htm Tue, 26 Sep 2023 18:00:25 +0200 Asier Gonzalez de San Pedro https://www.berria.eus/albisteak/233249/bizkaiko_ostalaritzako_langileek_grebari_eutsiko_diote.htm https://www.berria.eus/albisteak/232915/bizkaiko_ostalaritzako_langileak_greba_egitera_deituak_daude_berriro.htm Mon, 18 Sep 2023 14:25:12 +0200 Asier Gonzalez de San Pedro https://www.berria.eus/albisteak/232915/bizkaiko_ostalaritzako_langileak_greba_egitera_deituak_daude_berriro.htm https://www.berria.eus/paperekoa/1929/016/001/2023-09-16/aeben_eta_mexikoren_arteko_mugan_hiltzen_da_migratzaile_gehien.htm Sat, 16 Sep 2023 00:00:00 +0200 Asier Gonzalez de San Pedro https://www.berria.eus/paperekoa/1929/016/001/2023-09-16/aeben_eta_mexikoren_arteko_mugan_hiltzen_da_migratzaile_gehien.htm
NBE Nazio Batuen Erakundeko agentzia horrelako datuak biltzen hasi zenetik, daturik okerrenetan bigarrena da —2021ean 729 hildako edo desagertu—. Berriki aurkeztutako txostenean IOMk dio 2022ko kopurua oraindik aldatu daitekeela migratzaileen agentzia garrantzitsu batzuen datuak falta zaizkielako; besteak beste, Texasko estatuaren (AEB) datuak eta Mexikoko bilaketa eta erreskate agentziarenak.

Hildako horietatik 105 emakumezkoak ziren; 468, gizonezkoak; eta 29, adingabeak. Gainerako 84 hildakoen sexua eta adina ezin izan zen zehaztu. Heriotzaren arrazoi nagusiak hauek izan ziren: haietatik 213 itota hil ziren; 142, garraioarekin lotutako istripuetan; 129, muturreko baldintzengatik eta aterpe faltagatik; 21, biolentziagatik; 19, istripuetan; 8, gaixotasun eta osasun arreta faltagatik, eta 154, arrazoi ezezagunengatik.

Kontinente osoko datuak ere aurkeztu dituzte, eta 1.457 lagun hil edo desagertu ziren, nahiz eta AEBen eta Mexikoren arteko mugan ia kasu horien guztien erdiak gertatu ziren. Nazioarteko Migrazio Erakundeak gaineratu zuen 2022a izan dela hildako eta desagertu gehien izan duen urtea.

IOMko Erdialdeko Amerikarako, Ipar Amerikarako eta Kariberako Eskualdeko zuzendaria da Michele Klein Solomon. Ohar batean adierazi zuen datu horiek «kezkagarriak» direla, eta beharrezkoa dela «estatuen parte hartzea». Ezinbestekoa iruditzen zaio datu bilketa horiekin jarraitzea, muga «seguruak eta irisgarriak» bilaka daitezen.

2014an hasi ziren datu horiek biltzen mundu osoan. AEBen eta Mexikoren arteko mugan azken zortzi urteotan guztira 4.664 hildako edo desagertu egon dira; Karibetik AEBetarako bidean 499, Dominikar Errepublika eta Puerto Rico arteko mugan 328 eta Darieneko parke naturalean (Panama) 320.

Datuak hartu zituzten lehenengo urtean 493 hildako edo desagertu egon ziren kontinente osoan.Gaur egun arte, 8.201 hildako edo desagertu kontatu ditu IOMk. Aurten, dagoeneko 763 lagun hil edo desagertu dira.

Karibeko arriskuak

Amerikan, hildako gehien Karibeko migranteen ibilbideetan izaten dira, AEBen eta Mexikoren arteko mugaren ondoren. 2014 eta 2022 bitartean 1.273 lagun hil edo desagertu dira. 2022an ordura arteko hildako eta desagertuen kopuru handiena erregistratu zuten: 350. Horietatik 70 emakumeak ziren; 89, gizonezkoak; 28, adingabeak, eta beste 163 hildakoen sexua eta adina ezin izan zen zehaztu.

Karibetik AEBetarako bidean izaten dira hildako eta desagertu gehienak. 2022an, guztira 203 hil edo desagertu ziren: 45 emakume, 72 gizon, 13 adingabe, eta 73 hildakoren sexua eta adina ezin izan zen zehaztu. Horrek erakusten du 2021etik —66 hildako edo desagertu— %206ko igoera izan dela.

Dominikar Errepublikaren eta Puerto Ricoren arteko mugan 104 pertsona hil edo desagertu ziren iaz. Hala ere, uste dute kopurua handiagoa izan daitekeela, itsasontzi asko arrastorik utzi gabe desagertzen direlako. Migratzaile gehienak itota hiltzen dira Karibe itsasoan.

Ibilbide hori oso arriskutsua da itsasoaren muturreko baldintzengatik eta migranteek erabiltzen dituzten itsasontzi eskasengatik. Naufragios Yolas esaten zaie arrastorik gabe desagertzen diren edo hondoratzen diren itsasontzi horiei.

Txostenean dominikar migrante baten itsas-bidaia horietako bat jasotzen dute. Puerto Ricora iristear zirenean, eguraldiak okerrera egin zuen, eta, gainera, iparrorratza hondatu egin zitzaien. Patroiak Dominikar Errepublikara itzuli nahi zuen, baina itsaslasterrek itsasontzitik bota zuten. Migranteak noraezean geratu ziren. Erredurak ere izan zituzten, eta harekin zihoan lagun bat hil egin zen. Bihotza «itsasoan gelditu» zela dio.

Darieneko tapoia

Panamako Darieneko parke nazionala ere migranteentzako ibilbidea bilakatu da, Hego Amerikatik Erdialdeko Amerikarako bidean. 5.790 kilometro koadro ditu, eta ia erabateko oihana da. Han, 141 migrante hil edo desagertu ziren iaz, 2021eko bikoitza baino gehiago. Hala ere, IOMk dio datu horiek ez direla errealak, eta seguruena gehiago izango direla. Izan ere, bide hori egin duten zenbait migranteren testigantzak jaso dituzte, eta badakite hildakoen gorpuak lurperatu izan dituztela.

Venezuelako migrante baten hitzak hartzen ditu txostenak: harentzat okerrena «umea galdu duten amen garrasiak dira». ]]> https://www.berria.eus/albisteak/232689/solarisek_hidrogeno_bidezko_235_autobus_egingo_ditu.htm Tue, 12 Sep 2023 13:28:17 +0200 Asier Gonzalez de San Pedro https://www.berria.eus/albisteak/232689/solarisek_hidrogeno_bidezko_235_autobus_egingo_ditu.htm https://www.berria.eus/paperekoa/1872/012/001/2023-09-07/bukeleren_esperimentua.htm Thu, 07 Sep 2023 00:00:00 +0200 Asier Gonzalez de San Pedro https://www.berria.eus/paperekoa/1872/012/001/2023-09-07/bukeleren_esperimentua.htm
Indarkeriarengatik eta marengatik ezaguna zen herrialdea nazioarteko ekonomiaren foku mediatikoaren azpian jartzea lortu zuen Bukele presidenteak bitcoin legeari esker. Batzuentzat, esperimentu arriskutsua izan zen, baina bitcoin munduan ezaguna izatea lortu zuen, eta horrek enpresek bertan inbertitzea eragin. Beste batzuentzat, aldiz, bere autoritarismoa indartzeko hartutako erabakia izan zen.

Hainbat inbertsio enpresa ezagunek —JPMorgan-ek, Eaton Vancek eta PGIM Fixed Incomek, besteak beste—, El Salvadorko zorra erostea gomendatu dute edo zorra erosi dute, etorkizunean gorakada izango duelakoan. Beste inbertsore batzuentzat, berriz, arrisku handiko inbertsioa da, herrialdeak 2027tik aurrera ordaindu behar dituen zor guztiei begira.

Ordainketarako diru digitala da bitcoina, eta ez du banku edo administrazio zentralik. Ez du bitartekaririk behar salerosketak egiteko, eta horrek erraztu egiten du merkatu beltzeko trukaketak, online apustuak eta iruzurrak egitea. Herrialde bakoitzak erabakitzen du salerosketarako legezkoa edo legez kanpokoa den; hau da, ez du nazioarteko marko juridikorik.

Bukeleren esperimentuak askok iragarri zuten baino gehiago iraun du, eta gaur egun indarrean jarraitzen du. Tarte horretan, kriptodiruaren balioak %40 egin du behera, nahiz eta azken urtean goranzko joera duen. Horrek ez du aldarazi Bukeleren apustua, eta bitcoinak erosten jarraitu du; azkena, iazko azaroan. Guztira, 121 milioi dolar inbertitu ditu bitcoinetan, baina orain 76 milioi balio dute kriptodiru horiek.

Bictoina diru ofiziala egiteak aldaketa nabarmenak ekarri ditu Erdialdeko Amerikako herrialdean eta herritarren egunerokoan. Bitcoina eguneroko salerosketetarako nahiz erosketa handietarako erabili dezakete biztanleek, nahiz eta, 2022 amaierako inkesta baten arabera, herritarren %24k bakarrik esan zuten diru hori erabili zutela. Erabilera asko apaldu da azken hilabeteetan, baina, aldi berean, atzerriko enpresa batzuen inbertsioak erakarri ditu.

El Salvadorko Gobernuak 200 milioi dolar inbertitu zituen hasieran bitcoina hedatzeko. Kutxa automatikoak jarri zituen, eta Chivo Wallet billete zorro digitala sortu zuen herritarrek bertatik dirua atera zezaten eta eguneroko erosketak ordaintzea errazagoa izan zedin. Sortutako kontu gehienak hackeatuak izan ziren, ordea, eta, martxan jarri zen egunean bertan, ordu batzuetan ez zuen funtzionatu.

Berriz hautatua?

Kriptodiruekin egindako apustuak nahi zituen emaitzak eman ez dituen arren, Bukelek populartasun handia du gaur egun. 2024ko otsailean egingo diren hauteskundeetan berriro lehiatuko dela iragarri du, eta polemika handia sortu du El Salvadorren.

Eztabaida handia dago herrialdean hauteskundeei begira, konstituzioak debekatua baitu presidente batek bi legealdi egitea. Konstituzionalisten ustez, gutxienez bost artikuluk diote Bukele ezin dela berriro lehiatu. Horietako batek, 152. artikuluak, zehazten du ezin dela hauteskundeetara aurkeztu bozak baino sei hilabete lehenago kargua izan duen inor.

Hain zuzen ere, Bukeleren alderdikoek artikulu hori baliatu nahi dute: presidenteak eta presidenteordeak azaroan kargua utziz gero hautagaitza legezkoa izango dela aldarrikatu dute.

Ikusteko dago trikimailu horrek funtzionatzen ote dion, 154. artikuluak esaten baitu presidentearen funtzioak ekainaren 1ean hasi eta bukatzen direla.

Auzitegiei dagokienez oztopo gutxi aurki ditzake Bukelek. Haren Nuevas Ideas-ek kontrolatzen du Auzitegi Konstituzionala, eta 2021eko iraileko idatzi batean ebatzi zuen hauteskundeetara aurkezteak ez duela esan nahi presidente izan behar duenik, eta aukera bat besterik ez dela. Hauteskunde Auzitegiak tesi horri men egingo diola adierazi du.]]>