Edurne Elizondo - Nafarroako Hitza | Berria.eus

Badakitelako zeinen zaila den

Edurne Elizondo - Nafarroako Hitza — Thu, 04 May 2023 08:24:33 +0200

Javier Izkok urtarrilaren 30ean erosi zuen finalera joateko tren txartela. Bost egun lehenago, urtarrilaren 25ean, Osasunak 2-1 irabazi zion Sevillari luzapenean, Sadarren. Abdek sartu zuen gol erabakigarria egun hartan, gorritxoak Athleticen aurkako finalerdian sartu zituena. Osasunak txapelketatik kanpo utzi ditu bilbotarrak ere, eta bihar jokatuko du Espainiako Kopako finala, Sevillan, Real Madrilen aurka. «Gorritxoak kopa altxatzen ikusi nahi ditut!». Osasunaren Armata Rossa peÃ±ako kidea da Javier Izko. 2005ean, Madrilen izan zen peÃ±ako bertze ehun zale ingururekin. Urte hartan, Osasunak Betisen aurka jokatu zuen Espainiako Kopako finala. Galdu egin zuen. Izkok, hala ere, oroitzapen polita du partida hartaz. ´Bidaia eta gure gola oroitzen ditut, batez ere». Orduko ilusioa nabarmendu du, IruÃ±eko karriketan eta Madrilera eraman zituen trenean gainezka egin zuen ilusioa. 25 urte zituen Izkok 2005ean; 43 ditu orain, eta txalotu egin du Osasunako kide guztiek finalera bigarrenez iristeko egin duten ahalegina. «Anitz kostatzen da final batera ailegatzea; Osasunak berriz lortu du, ia hogei urte pasatu eta gero, eta duen balioa eman behar diogu». 2005ean, Izkok eta Armata Rossako haren lagunek Osasunaren PeÃ±en Federazioak antolatutako treneko bosgarren bagoian egin zuten Madrilgo finala ikusteko bidaia. BERRIAk bidaia haren gorabeherak kontatu zituen; jaso zuen, adibidez, zer jan eta zer edan bazutela zaleek trenean; bidaia osoa eman zutela Osasunaren aldeko kantak abesten; aire giroturik ez zegoela, eta beroa izugarria zela; trena zenbait aldiz geldiarazi zutela, eta sei ordu behar izan zituztela, azkenean, IruÃ±etik Madrilera ailegatzeko. Izkoren bagoi berean ziren Armata Rossako Angel Garcia CarreÃ±o, Gorka Eizmendi, Sergio Diaz, Asier Garaio, Iker Iturralde, Jose Fernandez eta Adolfo Indurain. Bat egin dute, biharko finalaren atarian, eta barre egin dute 2005ekoak oroitzean. Egun berezi eta inportante bat bizi izan zutela sentitzen dute, eta merezi izan zuela, kopa jaso gabe itzuli baziren ere. Denboran atzera Zaletasuna ez dute bazter utzi, eta partidak ikusten dituzte oraindik ere, baina Armata Rossa jada ez da existitzen, berez. Biharko finalak eman die denboran atzera egiteko aukera, eta peÃ±aren 2005eko espiritua berreskuratu dute, hala ere. «Gauzak anitz aldatu dira. PeÃ±ek jada ez dute lehen zuten indarra. Egungo futbolak fanak nahi ditu, ez zaleak», erran du Angel Garcia CarreÃ±ok. Armata Rossako kideak zaleak ziren 2005ean; eta zale dira oraindik ere, 2023an. «Treneko bagoi bat poliziaz beteta zegoen!», gogoratu du Sergio Diazek, duela hemezortzi urtekoez mintzatzen hasi direnean. Madrilen ere Espainiako Polizia zuten gorritxoek zain, 2005eko ekainean. Pio Printzearen geltokitik Osasunaren zaleak hartzeko prestatutako karpara joateko bidea, hain zuzen, Poliziek lagunduta egin behar izan zuten. «Norbaitek bultza egin zidan, eta espaloitik errepidera jaitsi nintzen; polizia batek kolpea eman zidan berehala!», kontatu du Diazek. Diazek Izkorekin batera ikusiko du biharko partida, Sevillako Cartuja estadioan. Bidaia eginen dute Asier Garaiok eta Gorka Eizmendik ere. Nor bere kabuz iritsiko da Sevillara, baina elkarrekin emanen dute biharko eguna. Sumatzen da Madrilgo finaletik ia hogei urte joan direla: «Bertze adin bat dugu; nire hasierako asmoa zen haurrekin joatea, baina bazter utzi nuen azkenean», aipatu du Gorka Eizmendik. Diruaren auzia aipatu dute zale gorritxoek solasaldian. «Madrilgo finalerako sarrerak 50 euro balio zuen», gogoratu dute. Biharko finalerako sarreren prezioa, berriz, 39 eta 221 euro artekoa izanen da. Sevillara joan behar izateak ere garestitzen du bidaia. Zaleek ez dute begi onez ikusi hiri hori aukeratu izana finalerako egoitza izateko, hain zuzen. «Diruak agintzen du; negozio bat da hau», azaldu du Izkok. Ilusioa, ororen gainetik Diruak hartu du futbolaren mundua, baina Osasunarekin, negozio hutsetik urrun egon nahi duen kirol eredu bat aldarrikatu dute Izkok eta Armata Rossako gainerako kideek. «Taldeak bere nortasunari eutsi dio, eta kirol elkarte bat da oraindik ere. Egoera zailak gainditu behar izan ditu», nabarmendu du Garcia CarreÃ±ok. 2015ean, Bigarren B Mailara jaisteko zorian izan zen taldea, eta Osasuna auzian aurreko zuzendaritzako hainbat kide auzipetu zituzten. Biharko finalak piztu duen «ilusioa» ere jarri nahi izan du erdigunean Garcia CarreÃ±ok, ororen gainetik. «Giro berezi bat sumatzen da hirian. Osasunak hagitz ongi egin ditu gauzak. Jagoba Arrasate entrenatzaileak eta jokalariek lan ona egin dute; inor ez da bertzeak baino gehiago nabarmentzen, eta horrek hiritar guztien ilusioa piztu du». Sevillara joanen ez diren zaleek lagunartean edo familiako kideekin ikusiko dute biharko finala, telebistaz. Armata Rossako kide batzuek bat eginen dute, Osasunaren elastikoa jantzita, duela hemezortzi urteko giroa oroitzeko. Baikor dira denak, eta ausartu dira ozen erratera finaleko partidarako zer emaitza nahi duten: «1-2 Osasunaren alde, luzapenean», bota du Javier Izkok. Bertze kide gehienek finala penaltien bidez erabakitzea nahi dute; noski, gorritxoen alde. Gorka Eizmendik, baina, ez du ez penaltirik ezta luzapenik nahi: «1-3, Osasunaren alde!», erran du. 2005ean, koparik gabe itzuli ziren Armata Rossako kideak IruÃ±era; esku hutsik ez, ordea, oraindik ere ez baitute galdu finala zuzenean ikusteko egun osoko bidaiak eragindako zirrara. Urduri dira, berriz ere, biharko finalaren zain. Ilusioz. «Gorritxoak kopa altxatzen ikusi nahi ditut», berretsi du Izkok.

Elkarlana, konponbidearen bila

Edurne Elizondo - Nafarroako Hitza — Mon, 03 Apr 2023 09:48:15 +0200

IruÃ±ean egin dute bat, baina herrian bizi nahi dute. Nork berean. Emplea fundazioak jendegabetzeari aurre egiteko bideak lantzeko saio bat antolatu du hiriburuan -Nafarroako Kutxa eta Caixa fundazioekin, eta Nafarroako Gobernuaren babespean-, San Martin Unxen garatutako proiektu bat oinarri hartuta. Herri horretako eta bertze hamaikatako 70 ordezkari bildu dira, elkarrekin eta elkarlanean herriak gehiago ez husteko konponbide bat bilatzeko asmoz. Nafarroako populazioaren %25 inguru dago landa eremuan: 166.000 biztanle, denera. Martin Garcia, Jose Javier Oses eta Raquel Cabodevilla San Martin Unxen bizi dira -laurehun biztanleko herri bat da-, eta garbi dute ez dutela handik mugitu nahi. Eguneroko zailtasunei aurre egiteko zenbait proiektutan inplikatu dira, eta emaitzarekin kontent direla azaldu dute IruÃ±ean egindako saioan. Adibide eta eredu izan nahi dute bertze herri anitzentzat. Garcia San Martin Unxeko Udaleko zinegotzia da, eta etxebizitzaren esparruan egindako lanaren berri eman du: batzorde bat osatu dute, herrian dauden beharrak aztertzeko, eta etxe hutsen eta zaharberritu behar direnen zerrenda osatzeko, bertzeak bertze. Alde Zaharrari egin nahi izan diote so han, bereziki, inguru hori «erakargarriago» bilakatzeko asmoz. Herriko 50 pertsona inguru ari dira esparru horretan lanean. Oses, berriz, kirolaren arloan ari da. «Jendeak Tafallara joan behar izaten zuen kiroldegira; eskola zaharrean zegoen gela bat atondu, eta kiroldegi bat sortu dugu, auzolanean», kontatu du. Lortu dute kirola egin nahi dutenak herrian gelditzea, eta denen artean ari dira espazioa moldatzen jarraitzeko urratsak egiten. «Gakoa izan da zerbait nahi genuenok martxan jarri garela, eta udalak bidean lagundu gaituela, trabak jarri ordez». Jendegabetzearin buruzko jardunaldia. Ezkerretik, San Martin Unxeko zinegotzi Martin Garcia, Jose Javier Oses eta Garnatxa elkarteko Raquel Cabodevilla. IÃ±igo Uriz / Foku Cabodevillak eta herriko bertze hainbat emakumek Garnatxa emakume elkartea sortu zuten, duela bi urte, eta dokumental bat prestatu dute -Y a la viÃ±a tambien izena du-, herriko emakume horiek San Martin Unxeko ondare nagusietako batekin izan duten lotura azaltzeko: ardoarekin, alegia. «Ardo gorria da gure herriaren ikur, eta anitz dira arlo horretan lanean aritu diren eta ari diren emakumeak. Lan horren balioa nabarmendu eta aitortu nahi izan dugu». Ardoaren inguruan Ardoa oinarri hartuta, hain zuzen ere, Emplea fundazioak Vivid izeneko proiektu bat garatu zuen iaz San Martin Unxen, kanpoko jendeak herria ezagutzeko, sare bat sortzeko, eta kanpoko herritarrak, finean, inguru horretara erakartzeko. Claudia Malucelli eta Gorka Perez dira Vivid programan parte hartu dutenetako bi. Malucelli Elokoa da, eta beka bat jaso du «landa eremuko erasmus baten modukoa» egiteko. IruÃ±eko Nekazaritzako eta Basogintzako Ziklo Integratuko ikasketak egin ditu gazteak, eta praktikak egitera joan da San Martin Unxera. «Hagitz esperientzia polita izan da, herriko egunerokoan erabat inplikatu baikinen. Gure lanaren bidez herriko historia eta istorioak landu genituen, herritarrekin egindako elkarrizketen bidez». Perezek, berriz, Vivid Akademia programako ikastaro batean parte hartu du. Irunberrikoa da; haren familiarena da herri horretako Azpea upategia. San Martin Unxen lau upategi daude, eta haien laguntzarekin garatu dute programa. «Herrian bertan bizi ginen ikastaroa egin bitartean. Hasieratik sortu dira gure eta herritarren arteko harremanak», kontatu du. Vivid proiektuko parte hartzaileak. Emplea fundazioa Helena GorroÃ±ok ere San Martin Unx izan du lantoki, Vivid programari esker. Ardoarekin zerikusirik ez duen proiektu bat garatzen ari da, halere. Mondragon Unibertsitateko (Gipuzkoa) ikaslea da, eta energia berriztagarrien arloko ikerketa bat egiten ari da. «Konturatu naiz gisa honetako proiektuak garatzeko eta zure lanbidean aurrera egiteko ez duzula zertan hiri batean egon», erran du. Lege baten beharra Herrien husteak jendegabetzearen mamua eraman du inguru anitzetara. «Pirinioak ez dira arrisku horri aurre egin behar dioten inguru bakarra. Lizarrerrian ere husten ari dira herriak; Montejurrako eskualdean, batez ere. Bai eta Zangozaldean eta Erdialdean ere», zehaztu du Nafarroako Gobernuko Toki Administrazio eta Jedegabetze zuzendari nagusi Jesus Mari Rodriguezek. Nafarroako Gobernuak jendegabetzeari aurre egiteko prestatu duen estrategia aurkezteko baliatu du Rodriguezek IruÃ±ean egindako saioa; gobernuak onartzeko zain da. Zuzendari nagusiak erdigunean jarri ditu puntu nagusiak, halere; azaldu du, batetik, batzorde bat, talde eragile bat eta hiru mahai osatu zituztela -politika sozialerako bat, lurralde kohesiorako bat eta kohesio ekonomikorako bat-, estrategia prestatzeko prozesua garatzeko. Estrategiak hainbat proiektu izanen ditu oinarri, eta denen artean nagusia izanen da jendegabetzearen aurka egiteko lege bat osatzea eta onartzea. Rodriguezek onartu du, noski, datorren legegintzaldian garatu beharreko proiektu bat dela hori; ikusteko dago zer eragin izanen duen maiatzeko hauteskundeen emaitzak. Toki Administrazio eta Jendegabetze zuzendari nagusiak garbi du administrazioaren zeregina dela herritarrek dagozkien zerbitzuak jaso ahal izatea, eta, horregatik, prestatutako estrategiaren helburuetako bat izanen da oinarrizko zerbitzu horietara ailegatzeko alternatibak jorratzea. Alloko eta Bargotako alkateek ikasi dute, hain zuzen, populazioari eusteko alternatibak asmatzea dela bidea, konponbidea kanpotik noiz etorri zain gelditu beharrean. Haiek hori egin dute, eta IruÃ±eko saioan azaldu dituzte eman dituzten pausoak. Susana Castanera da Alloko alkatea; herri horretan eta mankomunitatea osatzen duten inguruko gainerakoetan martxan dute Comunal izeneko programaren bigarren aldia. «Gure herrietako talentua azaleratzea da asmoa, hemen gera dadin», azaldu du Castanerak. Proiektuaren lehen aldian, lau egitasmo garatu zituzten: zaharrak etxean artatzeko zerbitzu bat; Baku Barrikupel, Jesus eta Amaia Prieto aita-alabek barrikak birziklatuz lanparak egiteko sortutako enpresa; etxea alokatu edo saldu nahi dutenentzako aholkularitza eta diseinu zerbitzu bat; eta altzari zaharrak birziklatzeko eta berritzeko proiektu bat. «Oraingo bigarren aldian hiru proiekturekin ari gara lanean», azaldu du Alloko alkateak. Mugikortasunaren esparrukoa da bat, autorik ez dutenak IruÃ±era mugitzen direnekin harremanetan jartzeko, adibidez. Bargotan, berriz, emakumeekin ari dira lanean, zehazki. Kodes mendilerroko herriak ari dira elkarlanean, «lurraldeko emakume buruzagien sarea» sortzeko. «Emakumeak ahalduntzea da asmoa», erran du Bargotako alkate Cristina Remirezek. Mendilerroak lotutako herri guztien egoera ez da berdina; txikienak, Azuelok, 23 biztanle ditu; Bargotak, berriz, 257. Denera, 1.700 biztanleko komunitatea osatzen dute, eta elkarlanean ari dira egin beharreko urratsak jorratzen. «Denok dugu jendegabetzearen mamua ondoan; sarea sortu dugu, indarrak batzeko». Alloko eta Bargotako alkarte Susana Castanera eta Cristina Remirez. Nafarroako Hitza

Benetako min amaigabea

Edurne Elizondo - Nafarroako Hitza — Mon, 27 Mar 2023 09:44:16 +0200

Ongi ulertzen dute elkar; batek ezaguna duelako bertzearen mina; ezaguna duelako medikuen, lagunen eta zenbait senideren ulertu ezina. “Hilekoak eragindako oinazea bertzerik ez da; eutsi beharko diozu". Esaldi hori hamaika aldiz entzun behar izan dute biek, eta, entzun duten bakoitzean, mina sakonago sentitu dute: “Mingarria baita gure hitza behin eta berriz zalantzan jartzea. Behin eta berriz erran behar izan dugu ez gaudela ongi; sentitzen dugun minak erabat baldintzatzen duela gure egunerokoa. Kontua ez dela hilekoak mina eragiten digula. Frustragarria da bertzeek gu aintzat ez hartzea". Nerea Barba Ramosek (IruÃ±ea. 1987) eta Espe Ziriza GoÃ±ik (IruÃ±ea, 1981) erran dituzte hitz horiek. Nafarroan sortu berri duten Asenna endometriosi elkarteko sei sustatzaileetako bi dira. Laugarren graduko endometriosi sakona dute, eta eritasun horri “bakarrik" egin behar izan diote aurre. Orain arte: bat egin, eta elkartea sortzeko pausoa eman dute, bakardade hori ez baitute nahi bertze inorentzat. “Bada garaia gure mina eta gure hitza kontuan hartzeko", erran du Barbak, Asennako presidenteak. “Hamar emakumetik batek du endometriosia; eritasun ikusezin bat da oraindik ere, eta, ondorioz, kasu gehiago izanen direla ziur gara", azaldu du Barbak. Endometriosia duten emakumeek eta uteroa duten gainerako pertsonek ezgaitzailea izan daitekeen mina pairatzen dute. Eritasun kroniko bat da; uteroa inguratzen duen endometrioa handitu egiten zaie, eta uterotik kanpo ere hazten da; bertze organoetara itsas daiteke endometrioaren ehun hori -burmuinera ere ailegatzen ahal da-, eta, ondorioz, hamaika sintoma eragin. Ezintasun iraunkorra “Nik, hilekoa lehendabizikoz izan eta gero, giltzurrunetan sumatzen nuen mina, bereziki. Medikuek erraten zidaten kolikoak zirela, baina ez nuen inoiz harririk izan. Behin, sanferminetan, dantzan salto egin, eta ezin mugitu gelditu nintzen. Medikuarengana joan, eta zortzi zentimetroko kiste bat aurkitu zidaten, azkenean; endometriosiak eragindako kiste hori nerbio ziatikoa zapaltzen ari zitzaidan". Espe Zirizarenak dira hitzak. Azken urtean ezin izan du lanik egin. Duela urte bat, hain zuzen, histerektomia oso bat egin zioten. “Mina, baina, ez da desagertu. Gaitzak ez gaitu hiltzen, baina ez digu bizitzen uzten". Horregatik, lanerako ezintasun iraunkorra eskatu du, eta epaimahaiak zer erantzunen dion zain da. Nerea Barbari onartu diote; ez endometrosiagatik, halere. “Pelbiseko min kronikoagatik onartu didate ezintasuna. Espainiako Gobernuak, dena den, onartu berri du orain endometriosia desgaitasun gisa jotzeko aukera". 2018. urtean erran zioten medikuek Barbari endometriosia zuela. Ebakuntza bat egin zioten, obario bat bihurritzen ari zitzaion kiste bat zuela uste zutelako, baina ebakuntza gelan ohartu ziren endometriosia zela Barbaren egunerokoa baldintzatzen ari zen gaitza. “Erran zidaten endometriosiak kolonari, maskuriari eta uretrari eragin ziela, bertzeak bertze", oroitu du 2019an bertze ebakuntza bat egin zioten Barbari, eta 2020koan, azkenik, obario bat kendu zioten. “Hala eta guztiz ere, mina ez zen desagertu. Egunero nuen mina, eta nire bi urteko haurra besoetan hartzeko ere ez nintzen gai. Mina, oraindik ere, ez da desagertu. “. Interesik eza Min handia da endometriosiaren marka, kasu anitzetan. Diagnostiko bat lortzea, halere, ez da erraza izaten. Hainbat arrazoik azaltzen dute zailtasun hori; batetik, endometriosia oraindik ere gaitz nahiko ezezaguna izatea; eta, bertzetik, formakuntzarik eza medikuen artean. Barbak eta Zirizak garbi dute “emakumeen gaixotasun bat" izateak azaltzen duela egoera hori. “Ez dago interesik. Eta asmatu ezinik aritzen dira medikuak. Tratamendu eraginkorrik ez dago; bertzeak bertze, ikerketarik ere ez delako egiten", nabarmendu du Barbak. Jakina da eritasun genetiko bat dela, eta estrogeno gehiegi izateak eragiten duela endometrio ehuna ohi baino gehiago handitzea eta haztea. “Estrogeno kopurua mugatzeko, progesterona erabiltzen dute, adibidez; zenbaitetan, denbora tarte batez hobera egiten duzu, baina, denbora tarte hori pasatuta, mina itzultzen da". Nerabeak zirenetik, larrialdietara hamaika aldiz joan dira Barba eta Ziriza; hamaika medikurengana jo dute, eta, kasu gehienetan, hilekoarekin lotu dute profesionalek sufritu duten oinaze hori. “Erotzat hartu gaituzte; histerikotzat. Normaltzat jo dute genuen mina, eta etxera bidali gaituzte bueltan". Egoera horiek utzitako arrastoa sakona da endometriosia dutenengan. “Bazter utzita sentitu naiz anitzetan; funtsezkoa da errateko duguna entzunen duen norbait izatea". Barbak zorionekotzat jo du bere burua, obario bat kentzeko azken ebakuntza egin eta gero psikologoarengana bideratu zuelako ospitaleko medikuak. “Psikologoak salbatu nau". Asenna Nafarroako Endometriosi Elkartea sortzeko urratsa egin izanak ere “indarra" eman diola azaldu du Barbak. Espe Zirizak ere “lagungarritzat" jo du elkartea sortu izana. Euren esperientziak kontatu nahi dituzte, eta elkarri lagundu, bertzeen mina, ahal den neurrian, arintzeko asmoz. “Zure egoera berean denak ulertzen zaitu hobekien", zehaztu dute bi emakumeek. Gaizki direnean ere, elkarri eusteko helduleku bat izan nahi dute. Osasunbideko Minaren Unitatean gertatu zaiona kontatu du Zirizak, adibidez. “Sendagiria eman didate, nire oinazea kronikoa izan arren; mina desagertu ez den arren. Ikusezin bilakatzen gara, eta bazter uzten gaituzte". Egunean hiru morfina pilula hartzen aritu da; larrialdietara joan behar izan zuen egun batean, oinazeak gora egin ziolako. Bi egun egon zen ospitalean, baina mina ez zen desagertu. “Ginekologoarengana joan nintzenean, ezin zuen ulertu Minaren Unitatean sendagiria eman izana. Familia medikuarengana joan behar izan nuen berriz, medikuak Minaren Unitatera joateko eskaera egin dezan, berriro". Nerabeak erdigunean Eskoletan eta institutuetan egon nahi dute Asennako kideek, endometriosiaren berri emateko eta herritarrak kontzientziatzeko. “Aitor dezatela, behingoz, gure mina". Endometriosiaren Nazioarteko Eguna izan zen martxoaren 14a, eta karrikara atera ziren, informazioa zabaltzeko. Elkartea aurkezteko agerraldia ere egin zuten, bezperan, martxoaren 13an, Eguesibarren. “Jende anitz etorri da guregana egunotan. Ohartu gara badela gurearen gisako elkarte baten beharra", kontatu dute Zirizak eta Barbak. Nerabeak erdigunean jarri nahi dituzte, eta nabarmendu dute “funtsezkoa" dela gaitza ahalik eta azkarren antzematea. “Ez da erraza, ekografietan ez baita ikusten". Horregatik berretsi dute formakuntzaren beharra: “Familia mediku batek edo ginekologo batek ikusten badute nerabe bat behin eta berriz joaten dela kontsultara, minak jota, saia daitezela ikertzen, eta kontuan izan dezatela endometriosiaren aukera", erran du Nerea Barbak. Diziplina anitzeko unitatea Amatasunaren auzia ere erdigunean jarri nahi izan dute Asennako kideek. Izan ere, endometriosia duten emakume anitzek entzun dute haurdunaldiak sendatuko diela gaitza; eta, aldi berean, medikuek erran diete ezin izanen dutela umerik izan. Barba eta Ziriza ama dira; Zirizak bi seme-alaba ditu, eta seme bakarra, berriz, Barbak. Haurdunaldiek ez dute haien oinazea arindu. “Gaixotasun kroniko bat da gurea; ez da sendatzen", berretsi du Zirizak. Diagnostikoa 28 urte zituenean jaso zuen hark. “Zer zen ere ez nekien, eta medikuak erran zidan ezin izanen nuela haurrik eduki". Handik hilabete batera, haurdun gelditu zen, lehen aldiz. Nabarmendu du bere egoerak ez duela hobera egin. “Ez du zentzurik mediku batek errateak endometriosia haurdun gelditzen zarenean sendatuko zaizula; seme-alabarik ez baduzu izan nahi, zer? Eta, gainera, ez da egia". Gisa horretako egoerek endometriosia ikertzeko eta profesionalak trebatzeko beharra uzten dute agerian, Asennako kideen ustez. Hori eskatu diete Nafarroako Gobernuko Osasun Departamentuko agintariei, hain zuzen. Nafarroako Unibertsitate Ospitalean endometriosia dutenak artatzeko unitate bat galdegin dute, gainera, gaixoak ikusi behar dituzten espezialista guztiek -ginekologo organikoek, urologoek, digestio aparatuko medikuek, minaren unitatekoek- batera aritzeko aukera izan dezaten. Ez dute bidea bakarrik egiten segitu nahi. GAKOAK Endometriosia eritasun ezezagun bat da oraindik ere, neurri handi batean. Hamar emakumetik batek pairatzen du. Ezgaitzailea izan daitekeen mina eragiten du. Hauek dira gako nagusietako zenbait. 1 Genetikoa. Endometriosia patologia genetiko bat da; hileko mingarriekin nahasi izan da denbora luzez, eta, horren ondorioz, diagnostikoak berantiarrak izaten dira anitzetan. Uteroa inguratzen duen ehuna da endometrioa, eta, gaitza dutenen artean, handitu eta hazi egiten da ehun hori, uterotik kanpo; bertze organoetara ere itsas daiteke endometrioaren ehuna. Estrogeno gehiegi izateak eragiten du endometrio ehuna ohi baino gehiago handitzea eta haztea. Estrogeno kopurua mugatzeko, progesterona erabiltzen ohi dute medikuek, hain zuzen ere. 2 Graduak. Endometriosiak eragindako kalteen arabera, lau gradutan sailkatzen da eritasuna, batetik laura; azkena da larrie-na. Gaitza dutenen %15ek dute laugarren graduko endo-metriosia. 3 Sintomak. Endometriosiak eragin ditzakeen sintomak anitz dira: hileko mingarriak, eta odol jario handikoak; sexu harreman mingarriak; pelbiseko min kronikoa; oinazea sabelaldean; hesteetako nahasmenduak; mina pixa egiterakoan, eta odola agertzea gernuan; nekea eta bizkarreko mina. Azken sintoma hori ohikoa da laugarren graduko endometriosia dutenen artean. 4 Tratamenduak. En-dometriosiak ez du sendabiderik; tratamenduen helburua da, ondorioz, gaitz horrek eragiten dituen sintomak arintzea, ahal den neurrian. Eritasunaren graduaren araberakoak dira sintoma horiek. Gorputz guztiak, gainera, ez dira berdinak, eta gaitzak, gradu bera izan arren, ezberdin eragiten ahal die batzuei eta bertzeei. Tratamenduen helburua izaten da mina arintzea, oinazearen aur- kako botiken bidez. Hormonen bidezko tratamenduak ere badira, estrogeno kopurua mugatzeko. Kirurgia behar izaten dute gaixo anitzek ere, endometriosiaren kalteak arintzeko.

ÃÂ«Frontoian, nire helburua da ez nabarmentzeaÃÂ»

Edurne Elizondo - Nafarroako Hitza — Mon, 20 Mar 2023 09:27:07 +0100

“Oso berezia". Horixe erran du Naroa Iturainek (IruÃ±ea, 1992) Nafarroako Gobernuak 2022ko kirol epaile onenaren saria eman izanaz. Pilota epailea da hura, eta garbi du euren lana dela partida bateko albiste ez bilakatzea, baina eskertu du gobernuak egin dion aitortza: kantxan orain arte egin duen lana nabarmentzea, alegia. Epailerik onenaren saria eman dizu Nafarroako Gobernuak. Aitortza bat da? Bai, eta oso pozgarria. Ez nuen espero halako sari bat jasotzea, are gutxiago kontuan hartuta urteak direla Nafarroatik kanpo bizi naizela, eta Aragoiko [Espainia] Pilota Federazioarekin aritzen naizela. Etxean ere zure lana estimatzen duten seinale? Nafarroako Pilota Federazioko buru Javier Condek proposatu zuen nire izena sarirako. Ni IruÃ±ekoa naiz, eta nire etxean horrelako sari bat jasotzea izugarri pozgarria da, oso berezia. Bitxia da, era berean, frontoira ateratzen naizenean nire helburua delako ez nabarmentzea, epailea ezin baita izan pilota partida bateko albiste. Nabarmentzen ez dena da epaile ona? Partida amaitzen denean, emaitzak izan behar du albiste, edo zein jokalari izan den onena, edo nork egin duen tanto gehien. Epaileari buruz hitz egitea ez da seinale ona: ezin da izan albiste. Nolatan hasi zinen epaile lanetan? Epaile izatea erabaki nuen pilotan aritzen ginenean gure partidetarako epailerik ez zegoelako. Ni 2015 urte inguruan hasi nintzen berriz pilotan jokatzen. Txikitan palan aritzen nintzen, eta 23 urterekin berriz jokatzen hasi nintzenean, eskuz jokatzen hasi nintzen. Niri beti gustatu zait eskuz aritzea. Aldatze taldea sortu genuen IruÃ±ean, eta jokatzen hasi ginen batzuk. Antolatzen genituen txapelketak, eta epaile lanetan beti taldeko beste jokalariek aritu behar zuten, epailerik ez zegoelako. Guk nolabaiteko ofizialtasuna edo seriotasuna lortu nahi genuen, eta horregatik nahi genituen epaileak. Zergatik ez zegoen? Federazioak ez zuelako antolatzen trebatzeko behar zen ikastaroa. Ni hasi nintzen eskatzen; Nafarroako Pilota Federaziora jo nuen formakuntza hori eskatzeko, baina ez nuen erantzunik jasotzen. Federazioak administrazioari egozten zion ardura, eta administrazioak federazioari. Hiru urtez aritu nintzen ikastaroa galdegiten, eta deus ez. Ordurako Zaragozan [Espainia] bizi nintzen, eta Aragoiko Pilota Federazioarekin prestatu nintzen, azkenean. Horrek erran nahi zuen Nafarroan ezin zinela epaile aritu? Hala da. Baina Nafarroan aukera hori ematen ez zidatenez, Aragoikoa egitea erabaki nuen. Pena hartu nuen, halere, etxean ate hori ez zabaltzeagatik. Bi urtez Aragoin aritu nintzen epaile gisa, eta gero Espainiako federazioaren titulua lortu nuen. Aragoitik at ere aritzen zara, beraz? Bai.Titulua lortu eta handik hiruzpalau hilabetera, bertze emakume epaile bati eta niri egokitu zitzaigun final batean aritzea, lehen aldiz. Martxoaren 8ko asteburua zela oroitzen naiz, 2020an. Garbi genuen oso ondo egin behar genuela gure lana; uste genuen zerbait gaizki eginez gero arriskua zegoela zaleek esateko emakumeok ez dugula ondo egiten epaile lana. Azkenean, dena ondo joan zen. Eta ordutik aurrera, hamaika txapelketa eta finaletan aritu naiz, han eta hemen. 2022an, Miarritzeko Munduko Euskal Pilota Txapelketan egon nintzen. Larruzko palako Espainiako eta Frantziako selekzioen finalean izan nintzen epaile. Epaile ez ezik, pilotari ere bazara oraindik. Bertze emakume anitzek bezala, eskuz jokatzen hasi, baina pala hartu zenuen gero. Zergatik? Orain eskuz aritzen naiz, hori maite dudalako gehien. Baina egia da garai batean emakume gehienoi gertatzen zitzaigula hori, eskuz hasi baina palan aritzera pasatzen ginela denak, 12-13 urterekin esaten zigutelako eskuak izorratuko zitzaizkigula. Gauzak aldatzen hasi ziren 2016an; Bartzelonan emakume pilotarien topaketa bat egin genuen, eta gauzak aldatzen hasi ziren. Orain, eskuz aritu nahi duten neskek badute aukera gehiago. Ados eskuzko pilotari emakumezkoen lehen klub profesionala sortu zen 2021ean. Aldaketa horren ikur bat da? Bai. Hor dago Maite Ruiz de Larramendi, Nafarroan erreferente bat dena; Iera Agirrerekin batera jarri du martxan Ados, eta urrats handiak ari dira egiten emakumeen profesionalizazioa lortzeko. Pilotari asko ari dira klubean, eta hori ona da. Hori sustatu behar da, arlo guztietan. Epaileen artean ere bai, adibidez? Bai, alor guztietan aritzeko emakumeok, eta profesionalizazio hori lortzeko esparru guztietan; pilotarien artean, bai eta teknikarien, epaileen eta zuzendaritzetako kideen artean ere. Guretzat bainoago, gure atzetik heldu direnentzat ari gara lanean, haiek izan dezaten guk izan ez duguna. Kirol erakundeak berritzeko beharra bada? Bai. Nik ezagutu ditudan federazioetan ikusi dut berritzeko ahaleginik handiena egin dutela jende berri eta gaztea bereganatu dutenek. Ez dugu kirola aldatu nahi, baina egokitu behar da egungo errealitatera. Erresistentzia bada, oraindik ere? Bada, bai. Aspalditik daudenek ez dute aldatu nahi. Baina behar da. Eta horren alde ari gara lanean, arlo guztietan.

Kolektiboaren indarrak josita

Edurne Elizondo - Nafarroako Hitza — Sun, 19 Mar 2023 10:05:53 +0100

Egoerarik zaurgarrienean direnentzat gero eta zailagoa da egunerokoari aurre egitea; jakien prezioek gora egin dute nabarmen, eta etxebizitza bat alokatzea ezinezko bilakatu da anitzentzat. Gela bat partekatzea da aukera bakarra, askotan. «Haurrak dituzten emakume arrazializatuek dute etxe bat lortzeko zailtasun handien», nabarmendu dute Harituko kideek. Etxebizitza sindikatu bat da Haritu, eta duela bi urte jarri zuten martxan, IruÃ±ean. Egoera zaurgarrienean diren horiei helduleku bat eskaini nahi diete, elkartasun sare bat ehundu, erantzun kolektibo bat emateko asmoz. «Etxebizitzarena gizarte osoaren arazo bat da». Auzi hori erdigunean jartzeko, manifestazio bat antolatu dute, bertze hainbat kolektiborekin batera; maiatzaren 13an eginen dute, IruÃ±ean. «Kapitalismoak, arrazismoak eta patriarkatuak egiten dute bat», erran du Harituko Oihana Idoatek, haur txikiak dituzten andre arrazializatuek etxebizitza bat lortzeko dituzten zailtasunak azaltzeko. Idoateren hitzak berretsi ditu Aichak. Marokoarra da, eta 3 urteko alaba bat du. Asmatutako izen bat da Aicha, nahiago baitu berea ez erran. Pisu bat alokatzea lortu du, bost urterako kontratu bat sinatuta, baina hori lortu arteko bidea «hagitz gogorra» izan da harentzat, eta egoera berriz okertuko den beldur da. Garbi erran du: “3 urteko alaba bat dut, eta haren ongizatea da nire lehentasun". Aichak oroitu du IruÃ±ean etxebizitza bat alokatu zuen lehen aldian jabeak «dirua lapurtu» ziola: «Kontratua sinatu, eta bermea eta alokairua ordaindu nituen; etxean sartzeko eguna ailegatu zenean, baina, ezin izan nuen, sarraila aldatu zuelako». IruÃ±eko Alde Zaharrera mugitu zen azkenean. Gela bat alokatu zuen etxe batean, eta hiru hilabetez egon zen han. «Dena ongi joan zen, egun batean etxera ikasle batzuk sartu ziren arte», azaldu du Aichak. «Ikasle horiek erran zidaten etxe osoa alokatua zutela; nire gela barne! Etxetik kanpo egon nintzen denbora horretan nire gelan sartu ziren». Kudeatzaile baten esku Etxebizitza turistikoak kudeatzen dituen norbaiten bidez lortu zuen Aichak IruÃ±eko Alde Zaharreko etxe hori. «Koronabirusaren krisia gertatu zenean, etxe turistikoak zituzten jabeak bertzelako bezeroen bila hasi ziren, negozioari eusteko asmoz», aipatu du Idoatek. Kudeatzaileen bidez alokatzen dituzte etxebizitzak, eta, anitzetan, maizterrek dituzten eskubideak kontuan hartu gabe. Are gehiago maizterrak zaurgarriak direnean. «Egun, etxebizitzarena arazo handia da, baina egoerak okerrera egiten du alokatu nahi duena migratzaile bat bada, edo paperik ez badu. Eskubideen urraketa nabarmena da halakoetan, eta gela bat partekatu bertze aukerarik ez dute. Hori egiteko baliabiderik ez dutenak karrikan gelditzen dira», kontatu du Harituko kide Jesus Villarok. Ikasleek Aicha bizi zen etxea alokatu eta gero, kudeatzaileak pisu horren gaineko solairuko bertze bat alokatzeko aukera eman zion marokoar emakumeari. «Gauza batzuk konpondu behar zituela erran zidan, eta bitartean bertze toki batera joan beharko nuela. Toki batetik bertzera mugitu ninduen, behin eta berriz». Egoera hori konpontzeko asmoz, Aichak Harituko kideekin bat egin zuen azkenean, ikasleek alokatutako etxetik bota zutenean zain segitzen baitzuen kudeatzaileak agindutako etxera sartzeko. Gainera, alokairuaren prezioa igo zion. «Ia mila euro eskatu zizkidan, hasieran baino 400 gehiago». Gaua teilatu baten pean pasatzeko ziurtasunik ezak Aicharen osasunari eragin zion, bestalde. «Gogorra da beti kezka horrekin bizitzea, are gehiago haur bat duzunean». Orain lasaiago dago, baina badaki etxebizitzarena arazo hagitz handia dela jende anitzentzat, eta horregatik nabarmendu du Harituren gisako kolektibo baten babesa hagitz inportantea dela. «Denon artean ari gara lanean», nabarmendu dute Idoate eta Villarok. Izan ere, sindikatuaren laguntza behar izan duten anitzek taldean gelditzea erabaki dute, laguntza behar duten bertze pertsonak artatu ahal izateko. Berdinen arteko harremanak ditu oinarri sindikatuak, ez baitu laguntza emate hutsaz arduratzen den kolektibo bat izan nahi. «Denon artean eraiki behar dugu; ez da erraza, baina horretan ahalegindu nahi dugu», berretsi dute. Jabego pribatua 30 pertsona inguruk osatzen dute Haritu gaur egun. Kolektiboak duela bi urte hasi zuen bidea. Koronabirusaren krisia gogor jotzen ari zen orduan, eta aurretik egoera kaskarrean ziren herritarren egunerokoak okerrera egin zuen. Harituk eta maiatzeko manifestaziora deitu duten gainerako elkarteek erdigunean jarri dituzte zenbait datu, egoera horren adierazgarri: batetik, herrialdeko biztanleen %10ek ezin dietela aurre egin etxebizitzaren gastuei, eta ezin diotela tenperatura egoki bati eutsi etxe barruan; eta, bertzetik, %20k ekonomia «hagitz ahulak» dituztela, eta, ondorioz, ezin diotela aurre egin ezusteko gastuei. Harituko kideek garbi dute zaila dela sistemari aurre egitea. Etxebizitza, ustez, oinarrizko eskubide bat da, «baina jabego pribatua ere bai», zehaztu du Villarok, eta, ondorioz, «sistemak jabeen alde egiten du» bi eskubide horien arteko talkan. Jokaleku horretan, sistemak bazter utzitakoak erdigunean jarri nahi ditu Harituk, hain zuzen, eta herritarren arteko sare bat ehundu, erantzun kolektibo bat emateko. Aholkularitza juridikoa eskaintzen die etxebizitzarekin arazoak dituzten herritarrei, eta lortu dute, gainera, «modu isilean» hamaika etxegabetze gelditzea. «Gaur egun, anitzek ia soldata osoa baliatu behar dute etxebizitza ordaintzeko», erantsi du Oihana Idoatek. Hau da, lana izateak ere ez du bermatzen prekaritatea bazter utzi ahal izatea. Horregatik, etxebizitza sindikatuarekin batera, despentsa solidario bat dute. «30 familia daude proiektu horretan; 120 pertsona inguru, denera. Autogestioa da gure helburua». Hori lortzeko, zenbait baratze dituzte, bai eta olibondoak ere, utzitako zenbait lursailetan. Etxebizitza sindikatuko eta despentsako lana egiteaz gain, eta herritarrak mugitzeko asmoz, protestaren arloa sustatzeko urratsa egin nahi izan du Harituk orain. Eta dinamika horren barruan deitu dute maiatzeko manifestaziora. Gainera, IruÃ±eko auzoetan hitzaldi sorta bat eginen dute, sarea ehuntzen segitzeko. Hurrengo ortzegunean, Etxabakoitzen izanen dira Haritukoak, 18:30ean, zentro komunitarioan.

Datua

25.000 etxebizitza huts daude Nafarroan. Nafarroan 25.000 etxebizitza huts daude, ELA sindikatuak etxebizitzari buruz egindako txosten baten arabera. Gainera, urtean 350 etxegabetze egiten dituzte.

ÃÂ«Osasuna ezin da gure baliabideen menpe egonÃÂ»

Edurne Elizondo - Nafarroako Hitza — Mon, 13 Mar 2023 09:13:30 +0100

Sutsu egin du Cristina Guerrak (IruÃ±ea, 1973) osasun sistema publiko «sendo» baten alde, Nafarroako Parlamentuko taldeen aurrean. Osasun Batzordearen lan saio batean parte hartu zuen, joan den astean, Cocemfe elbarritasun fisikoa eta organikoa dutenen elkarteen federazioko bertze kide batzuekin. Erizaina da Guerra, bai eta gaixo onkologikoa ere. Barrutik ezagutzen duzu osasun sistema. Egoera larria da? Egoera hagitz larria da, eta garaia da konponbide bat bilatzeko. Parlamentuko talde guztiei dagokie lan hori egitea. Arazoa, gainera, ez da oraingoa; aspalditik ohartarazten ari gara egoera okertzen ari dela. Zertan dira gauzak? Sistema hondatu dute. Uste dut zerbitzua pribatizatzea dela helburua. Eta ezin dugu ahaztu osasungintza pribatizatzeak jende anitz utziko duela kanpoan, ez bakarrik arrazoi ekonomikoengatik. Gaixo kronikoez ari zara? Adibidez, bai. Nire kasuan ere, minbizia izan eta gero, inork ez dit aseguru pribatu bat egingo. Aukera hori ere ez dugu. Lehen eta bigarren mailako herritarrak daude, eta agerian gelditzen ari da. Nire apustua osasun sistema publikoaren aldekoa da, betiere. Zer aldatu behar da sare publikoa indartzeko? Ni erizaina naiz, eta gaixo onkologikoa. Ez naiz kudeatzailea. Baina garbi erran behar da aspalditik ari direla osasungintzako profesionalak gaizki tratatzen, eta hori aldatu behar da. Gauza anitz daude egiteko, baina inork ez du lan hori hasi nahi. Horrek, beraz, denak bilakatzen ditu egungo egoeraren erantzule. Pandemiak eragin du gertatzen ari zen guztia agerian gelditzea? Bai. Pandemiarekin ezin izan dute gehiago ezkutatu osasungintzan dagoen krisia. Denak egin du gainezka. Osasungintzaren egoera ahula zen pandemia hasi aurretik, eta horrelako krisi bati aurre egin behar izateak eragin du egoerak eztanda egitea. Soldatak dira arazo nagusia? Batzuek diru gehiago eskatzen dute, baina erizainon artean, behintzat, arazo nagusia lan karga da. Lana kudeatzeko eta antolatzeko bertze modu bat eskatzen ari gara; langile gehiago eskatzen ari gara, ezin baitugu lan guztia gure gain hartu. Dirua ez da lehentasuna. Badakit ez dela erraza, baina kudeaketaren ardura onartu dutenek badute erantzukizun bat, eta ezin badute arazoa konpondu, agian hori onartu eta ardura hori utzi beharko lukete; zintzotasunez jokatu, gutxienez. Gaixo onkologikoa zara; sistemaren alde hori ere ezagutu duzu. Nolakoa izan da prozesua? 2018ko abuztuan jakin nuen bularreko minbizia nuela, eta irailaren 25ean egin zidaten ebakuntza. Nik sentitu nuen dena hagitz agudo joan zela, baina gogoan dut zirujauak erran zidala berandu zela jada, diagnostikoa jaso eta ebakuntza egin arteko denbora tarte hori murriztu behar zela. Kimioterapia hartu behar izan zenuen? Kimioterapia, eta erradioterapia. Ebakuntza egin eta gero, azkar joan zen dena. Ez nuen zain egon behar izan. 2019ko martxoan bukatu nituen tratamenduak. Esparru horretan ez nuen arazorik izan. Bularra berregiteko ebakuntzak ere nahiko azkar egin zizkidaten. Mediku azterketak egiteko orduan sortu dira arazoak? Egoerak, niretzat, duela urtebete egin zuen okerrera, eta iazko azaroan gehiago okertu zen: mamografia egiteko, sei hilabeteko itxaron zerrenda zegoen. Azaroan, maiatzeko gaixoak artatzen ari ziren. Onkologoarekin ere abuztuan egon behar nuen, baina azarora arte ez ninduen hartu. Deika aritu behar izan nuen ordua lortzeko. Sei hilabetez atzeratzeak zer ondorio izan dezake gaixo onkologiko batentzat? Hori hagitz inportantea da. Mamografia ongi badago, berdin zait onkologoak hartzen ez banau. Emaitza telefonoz jaso dezaket, eta aukera eman onkologoarekin egoteko beharra dutenak arta ditzaten. Baina mamografia garaiz egitea funtsezkoa da; nire osasuna dago jokoan. Minbizia nuela erran zidatenean, aurreko urteko mamografietan ez zegoen arazorik. 2017ko nire mamografia ongi zegoen, eta, 2018koan, lau tumore nituen. Sei hilabetez atzeratzeak berriz gaixotzea eta sei hilabete berandu jakitea ekar dezake. Osasun mentalari kalte egiten dio zain egon behar izateak? Bai, zalantzarik gabe. Ez baitakizu ongi edo gaizki zauden. Eta ziurgabetasun horrek min egiten dizu. Nahikoa dugu minbiziarekin, ezin dugu bertze oinazerik erantsi. Sare pribatura jo zenuen azaroan, azkenean. Bai. 170 euro ordaintzea erabaki nuen, ez nuelako zain egon nahi. Beldur nintzelako. Baina denek ez dute aukera hori; nik neuk, azaroan ordaindu ahal izan nuen, baina, akaso, hurrengoan ezin izanen dut. Gure eskubidea da osasun sistema publikoan behar bezala artatzea, eta horren alde egiten segituko dut. Gure osasuna ezin da egon gure baliabide ekonomikoen menpe. Horrek lehen eta bigarren mailako herritarrak egotea eragiten du. Zergatik erabaki duzu egoera Nafarroako Parlamentuan salatzeko urratsa egitea orain? Saray elkarteko kidea naiz; nire egoera, noski, ez da salbuespen bat. Emakume anitz egon gara egoera berean, zain, eta elkarte gisa uste genuen garaia zela jendaurrean egoera hori salatzeko. Niri proposatu zidaten, eta baietz erran nuen. Lan saioa bukatuta, eta taldeen erantzunak entzunda, zer moduz atera zinen? Kontent atera nintzen, erran nahi nuena erran nuelako. Baina beldur naiz itxaron zerrenden auzia bazter utziko ote duten berriz ere. Entzun gaituzte, eta horrek pozten nau, baina orain ezin gara gelditu. Parlamentuan errandakoa zabaltzen segitzeko prest? Bai, uste dut hori egin behar dugula; exijitu behar dugu egungo egoera konpon dezatela. Nahikoa dugu! Sistema berrantolatu beharko dute, neurriak hartu beharko dituzte oraingo egoerari buelta emateko. Urrian jende guztia oroitzen da bularreko minbiziarekin; lasterketa batean parte hartzen dute, xingola arrosa jartzen dute, baina urria pasatuta, ahaztu egiten zaie. Ongi dago urrian minbizia erdigunean jartzea, baina ez bakarrik egun batez. Gu ez gara bertze inor baino ausartago; ez gara ez txapeldun, ez borrokalari. Gaixotu egin gara, eta minbiziari aurre egitea egokitu zaigu. Horretarako behar dugu osasun sistema publiko sendo bat. Hori da gakoa, eta ez bertzerik.

Bide bat tren mota guztientzat

Edurne Elizondo - Nafarroako Hitza — Sun, 19 Feb 2023 10:05:22 +0100

Eztabaidak ez du zentzurik, baldin eta helburua ez bada beharrezkoa ez den zerbait eraikitzeko asmoari eustea, nola edo hala". Horixe erran du Nafarroako Trenaren Alde plataformako ordezkari Mikel Santamariak, IruÃ±ean, Nafarroako Parlamentuan. Plataformak tren publiko eta sozial baterako bere proposamena aurkeztu du Lurralde Kohesiorako Batzordeko kideen aurrean, duela astebete; Navarra Sumako, Geroa Baiko eta PSNko parlamentariek abiadura handiko trenaren kontrakotzat jo dute plataformak erdigunean jarritako alternatiba, eta AHTaren aldeko euren konpromisoa nabarmendu dute. “AHTaren aldeko edo kontrako eztabaida horrek ez du zentzurik; ez da hori guk parlamentura ekarri nahi dugun auzia", berretsi du Santamariak. Eta azaldu du zergatik: “Aurkeztu dugun proiektuak egungo trenbidea egokitzea proposatzen du, tren mota guztientzat". Hau da, abiadura handiko trenarentzat ere bai, “nahi izanez gero", Santamariak azaldu duenez, “baina AHTarentzako propio trenbide berri bat eraiki gabe , eta, ondorioz, anitzez ere diru gutxiago gastatuta -%45 gutxiago, hain zuzen ere-, eta ingurumenean kalte txikiagoa eraginda". Santamariarekin batera, Espainiako Estatuko tren publiko, sozial eta jasangarri baten aldeko plataformen koordinakundeko bozeramaile Jose Luis OrdoÃ±ez eta Valentziako (Herrialde Katalanak) CGT sindikatuko kide eta tren gidari Juan Ramon Ferrandis izan dira IruÃ±ean, Nafarroako Parlamentuaren egoitzan. Santamariak, OrdoÃ±ezek eta Ferrandisek egungo klima larrialdiaren jokalekuan kokatu dute trenaren inguruko eztabaida, eta, testuinguru horretan, plataformak aurkeztutako proposamena “bideragarria eta jasangarria" dela nabarmendu dute. Santamariak azaldu du plataformak bere proposamena garatzeko asmoak oinarri duela Adif eta Renfe enpresetan ordezkaritza duten sindikatu guztiek duela urte eta erdi hitzartutako akordioa: “Helburua zen Nafarroako egungo trenbidea moldatzeko eta hobetzeko proposamen bat egitea, tren mota guztientzat, eta hori da parlamentuan aurkeztu duguna". Burgos-Gasteiz-IruÃ±ea Gakoa hori da, parlamentuan agerraldia egin duten eragileen hitzetan, Nafarroako Trenaren Alde plataformak aurkeztutako proposamenak egungo trenbidearen %90 baliatzen baitu. Kimetz Munitxa, David Andres eta Ignacio Rubin bide, ubide eta portuetako ingeniariek egin dute txostena. Zehazki, Burgos (Espainia), Gasteiz eta IruÃ±ea lotzen dituen trenbidea ikertu dute hiru ingeniariok -Burgos-Gasteiz, Gasteiz-IruÃ±ea eta IruÃ±ea-Castejon zatiak-. AHTaren proiektuekin alderatu dituzte egungo trenbidea moldatzeko eta hobetzeko dauden aukerak, eta horren ondorio da mahai gainean jarri duten proposamena. Juan Ramon Ferrandisek “ongi" ezagutzen ditu abiadura handiko trenak, 30 urte luze baitarama tren gidari gisa lanean. “Azken hiru hamarkadetako esperientziak erakutsi dit abiadura handia ez dela konponbidea; alderantziz, dirua eta energia xahutzen du, eta ez du balio lurraldea kohesionatzeko. Ezin dugu abiadura handiko trenarekin amildegira hurbiltzen jarraitu". Tren publiko eta sozial baten aldeko eragileek hiru auzi nagusi jarri dituzte erdigunean, parlamentuan aurkeztutako proposamena babesteko: batetik, dirua; bertzetik, abiaduraren auzia; eta, hirugarrenik, salgaien garraioa. Diruari buruz, Santamariak aipatu du ikerketaren egileek emandako datua: tren publiko eta sozial bat egiteko proiektua izanen litzatekeela bakarrik bidaiariak abiadura handian garraiatzeko alternatiba baino %45 merkeago; eurotan, 2.000 milioi euro merkeagoa. Kopuru hori oinarri hartuta, dirua eta denbora lotu ditu Ferrandisek. Zehaztu du Gasteiz eta Castejon arteko bidaia abiadura handiko trenarekin baino zortzi minutu luzeagoa baino ez litzatekeela izanen tren sozialarekin; hau da, egungo trenbidearen %90 baliatuko lukeen proiektuarekin. “AHTarekin, beraz, zortzi minutu horietako bakoitza aurrezteko 250 milioi euro beharko genituzke". Abiaduraren auziari buruz ere zer erran badela nabarmendu dute tren sozial eta publiko baten aldeko ekintzaileek. Batetik, egungo trenbidea moldatuz badela aukera 220 kilometro orduko abiadura lortzeko. Bertzetik, 250era ere irits daitekeela trena. “Beraz, gure alternatiba lehiatzen ahal da abiadura handiko trenarekin", erran du Mikel Santamariak. Jose Luis OrdoÃ±ezek erantsi du abiadurak gora egiten duen neurrian gora egiten duela trenak mugitzeko behar duen energiak ere. “200-220 kilometro orduko gehienezko abiadura batekin 156 kilometro orduko batez bestekoa lor daiteke; eta abiadura horrekin, tren sozial eta publiko bat lehiatzen ahal da errepidearen bidezko salgaien garraioarekin". Salgaien auziaz, hain zuzen, zalantzarik ez dela erran du Ferrandisek: “Abiadura handiko trenak ez du balio salgaiak garraiatzeko. Espainian abiadura handiko trenentzako 3.300 kilometro trenbide daude. Salgaientzako trenbide bakar bat ere ez da pasatzen trenbide horietatik; Bartzelonatik mugara dauden 160 kilometroetan baino ez dira ibiltzen". Nafarroan ere salgaiak ezinen dituztela garraiatu nabarmendu du Ferrandisek, eraikitzen ari diren trenbideak ez duelako horretarako aukera emanen: “Abiadura handiko trenentzako bideek bidaiariak garraiatzeko baino ez dute balio; salgaiak garraiatzeko trenak ezin dira bide horietatik pasatu, ardatzeko pisu jakin bat dutelako". “Ezinbertzekoa" Nafarroako Parlamentuko Lurralde Kohesiorako Batzordeko kideek AHTaren inguruko euren jarrerak berresteko baliatu dute tren publiko eta sozial baten aldeko eragileek egindako agerraldia. Navarra Sumako eta PSNko ordezkariek sutsu defendatu dute abiadura handiko trena, eta orain arte zabaldu duten mezuaren bidetik, Nafarroaren garapenarekin lotu dute AHTaren proiektua. “Ezinbertzekotzat" jo dute herrialdeak “aurrera" egin dezan, eta “bakartuta" gera ez dadin. Santamariak egindako zehaztapenaz, ez dute deus ere aipatu Yolanda IbaÃ±ezek (Navarra Suma) eta Jorge Agirrek (PSN); izan ere, parlamentuan aurkeztutako proposamenak tren guztientzat balio duen trenbide bat egiteko aukera jasotzen du -abiadura handiko trenak barne-, baina Navarra Sumak eta PSNk trenbide propio bat duen AHTa baino ez dute buruan. Geroa Baiko Pablo Azkonak ere ez dio gai horri heldu. Bi auzi nabarmendu ditu batzordean: batetik, bidaiariak eta salgaiak garraiatuko dituen abiadura handiko tren baten alde egiten dutela “apustu"; eta, bertzetik, ez dela egokia AHTa eta tren konbentzionala “kontrakotzat" jotzea. “Hemen ez dugu AHTrik, baina trenbide konbentzionala bazter utzita dago". Abiadura handiko trenaren aldeko jarrera berretsi du Geroa Baiko parlamentariak: “Europarekin lotuko gaitu". Ferrandisek tira egin dio Azkonak aipatutako hariari, eta garbi erran du AHTak “bazter" utzi dituela trenbide konbentzionalak toki anitzetan. “AHTaren lineak zabaltzen diren tokietan inbertsiorik gabe gelditzen dira trenbide konbentzionalak; haietako anitz itxi egin dituzte". AHTaren kontrako jarrera duten taldeek eskertu dute tren sozial eta publiko baten aldeko plataformak aurkeztutako alternatiba, eta aztertzeko konpromisoa hartu dute. EH Bilduko parlamentari Adolfo Araizek nabarmendu du “dirua gastatzeko makina geldiezin bat" dela abiadura handiko trena; salgaiak garraiatzeko beharra jarri du erdigunean, eta AHTak ezinen duela hori egin. “Proiektu hori geldiarazteko garaiz gaude, aurrera segitzen dute interes ekonomikoak eta politikoak daudelako erdian". Ahal Dugu-ko ordezkari Ainhoa Aznarezek ere “alternatibak aztertzeko" garaia dela nabarmendu du. Nafarroak iaz Klima Aldaketarako eta Trantsizio Ekologikorako Legea onartu zuela oroitu du, eta AHTaren gisako proiektu batek lege horren aurka egiten duela. “Ezin dugu proiektu hau onartu, zortzi minutu aurrezteko". Ezkerrako parlamentari Marisa de Simonek ere egungo trenbidea moldatzeko eta hobetzeko aukera lehenetsi du, eta salatu du AHTaren prezioa “garestiegia" dela. Parlamentuan egon eta gero, Nafarroako Trenaren Alde plataformak bilerak egin nahi ditu talde guztiekin, euren alternatiba sakonago aztertu, eta tren publiko eta sozial bat aldarrikatzeko.

Nahikoa dutela errateko garaia

Edurne Elizondo - Nafarroako Hitza — Mon, 13 Feb 2023 09:24:03 +0100

"Nahikoa da. Ezin dugu horrelako erasoak onartzen jarraitu", Ijito herriaren banderari eutsi, eta IruÃ±eko Orreaga etorbideko seigarrenean dagoen Druni dendaren aurrean jarri dira Eva Ugal eta Samara Jimenez ama-alabak. Ez dira bakarrik; jaso dute zenbait elkarteren -SOS Arrazakeria, Ijitoen Idazkaritza fundazioa, Ijito elkarteen Gaz Kalo federazioa eta La Majari elkartea- eta herritarren babesa. Urtarrilaren 3an denda horretan jasandako eraso arrazista jendaurrean salatzeko urratsa egin dute bi emakumeek. Elkarretaratze bat antolatu dute -joan den ostiralean egin zuten-, gizarteari mezu garbi bat helarazi nahi diotelako: “Ijitoen kontrako jarrerak normalizatu ditugu, baina hori egiteari utzi behar diogu. Ezin dugu horrelako jarrerarik onartu", berretsi du Eva Ugalek. SOS Arrazakeria erakundeko kideek nabarmendu dute dendetan sufritzen duten jazarpena dela ijitoen aurkako erasorik “ohikoena". Gehienek, baina, ez dute salatzen. “Dendan sartu bezain pronto, ijito gisa identifikatzen dituzte, eta haien kontrako jazarpena hasten da", kontatu du SOS Arrazakeriako kide Flavia Navarretek. Urtarrilean, hain zuzen, gisa horretako hiru erasoren berri jaso dute bulegoan. Eraso gehienetan “patroi bera" errepikatzen dela azaldu du Navarretek: “Gertutik zaintzen dituzte; lapurreta egozten diete, alarmak jo gabe edo kamerak begiratu gabe; eta Poliziari deitzen diote". Ijitoek sufritzen dituzte gisa horretako erasoak gehienbat, baina afrikar jatorrikoei eta pertsona arrazializatuei ere “jazartzen" zaizkiela salatu du Navarretek. “Ikertu beharko litzateke ezaugarri jakin batzuk dituztenei segika ibiltzeko agindurik ote duten dendetan". Emakumeen aurka Nafarroako ijito elkarteen Gaz Kalo federazioko ordezkari Ricardo Hernandezek zehaztu du emakume ijitoek bereziki sufritzen dituztela eraso arrazistak dendetan. Uste du, baina, gauzak aldatzen hasi direla. “Emakumeak hasi dira nahikoa dutela erraten, eta neska gazteak mezu hori jasotzen ari dira: ez dituztela haien kontrako erasoak normalizatu behar, alegia". Urtarrilaren 3an sentitu zuen “lotsa" oroitu du Ugalek, Druni dendaren aurrean egindako elkarretaratzean. “Lapurtzat hartu gintuzten; Poliziak karrikan miatu gintuen, jende pilaren aurrean". Lotsa baino sakonagoa da, hala ere, sufritutako bidegabekeriak eragindako mina. “Suminduta nengoen, ezintasunak amorratuta". Urtarrilaren 3ko 19:30 aldera sartu ziren Ugal eta Jimenez Orreaga etorbideko Druni dendan. Kolonia bat erosi nahi zuten. “Kolonia bat eskatu genuen, baina ez zitzaigun gustatu, eta hura utzi, eta bertze bat hartu genuen, erosteko". Dendako langile batek lehendabiziko kolonia non zegoen galdetu zien, orduan. Utzi zutela erantzun zioten. “Orduan, langile batek bertze bati erran zion kamerak begiratu beharko zituztela", aipatu du Ugalek. Ordaintzeko mahaira ailegatu zirenean, ikusi zuten dendan lau udaltzain zeudela. “Ez genuen pentsatu guregatik deitu zituztela, baina ordaindu eta dendatik atera bezain pronto, guregana etorri ziren. Poltsetan genuen guztia ateratzeko agindu ziguten. Aurretik egindako erosketen tiketak ere begiratu zituzten, banan-banan". “Poltsikoan nuen nire ezpainetako margoa; udaltzain batek linterna batekin begiratu zuen, berria ote zen ikusteko. Nirea zela erran nion, behin eta berriz, baina nire hitza zalantzan jartzen zuen", gaineratu du Samara Jimenezek. Alabaren hitzek hunkitu dute Eva Ugal. “Alaba eraman zuten lehendabizi miatzera; ilea ere begiratu ziguten". Ugalek gogoratu du jasaten ari ziren erasoa bidegabea zela aurpegiratu ziela udaltzainei; eraso arrazista bat zela. “Baieztatu zutenean ez genuela deus lapurtu, lasai egonen ote ginen galdetu ziguten; alde eginen zutela zalapartarik sortzen ez bagenuen. Bakar batek eskatu zigun barkamena". Ugalek ezin izan zuen erreklamazioa jarri erasoa sufritu zuten egun berean. “Dar-dar batean nintzen. Orria etxera eraman nahi izan nuen, baina ez zidaten utzi". Elkarretaratzearen eguna baliatu du Ugalek erreklamazio hori egiteko. Protestan parte hartu dutenak dendan sartu dira ama-alabekin, babesa ematera, baina Espainiako Poliziak aterarazi ditu. Elkarretaratzea hasi denetik egon da polizien furgoneta Orreaga etorbideko izkina batean. Dendako arduradunak eskatu die jendea kanporatu dezatela. Druniko arduradunak, baina, ez du inolako azalpenik eman nahi izan ijitoek salatutako erasoari buruz. “Ez dakigu ongi zer gertatu den. Dena ongi aztertu arte, ezin dugu deus erran", azaldu du. Ugalek nabarmendu du ez dutela baztertu auzitara jotzeko aukera. Poliziaren rola Ijitoek dendetan sufritzen dituzten erasoetan Poliziak betetzen duen rola nabarmendu dute SOS Arrazakeriak eta Gaz Kalo federazioak. Abuztuan gertatu zena oroitu dute: familia bereko zenbait emakume ijitok eraso arrazista bat sufritu zuten IruÃ±eko Karlos III.aren etorbideko Primor dendan, eta elkarretaratze bat egin zuten, salatzeko. Kontatu zuten segurtasun arduraduna segika izan zutela dendan; dendariek deitu zutelako agertu zirela udaltzainak; eta dendatik kanpo, alarmak jo ez arren, miatu egin zituztela. “Zenbaitetan, dendarien eta polizien erasoa sufritzen dugu", erran du Gaz Kaloko Ricardo Hernandezek. Txalotu egin du salaketa publikoa egin nahi izan dutenen jarrera, eta garbi du abuztuko erasoaren berri emateko egindako elkarretaratzeak bultzatu duela, nolabait, Ugalek eta Jimenezek egin duten urratsa. SOS Arrazakeria erakundeko Flavia Navarretek ere garbi du erasoak jendaurrean salatzeak laguntzen duela “erasoak betikotzen dituzten dinamikak" apurtzen. Ijitoek nahikoa dutela erran dute. Salatzen segituko dutela.

IÃ±igo Uriz / Foku

Elkarrizketa «Salaketa publikoa beharrezkoa da egoera ikusgai jartzeko» IruÃ±eko Alde Zaharreko La Majari ijito elkarteko kidea da Yolanda Amador (IruÃ±ea, 1966). Ijitoek euren aurkako zenbait eraso “normalizatu" dituztela azaldu du, eta badela dinamika hori apurtzeko garaia. Ijitoen aurkako bertze eraso bat salatu dute. Anitz dira salatzen ez direnak? Anitzek uste baino anitzez ere ohikoagoak dira gisa horretako erasoak. Kontua da normalizatu egin dugula, baina ez genituzke horrelako gertaerak normaltzat hartu behar. Inportantea da salatzea? Bai, garbi uzteko ez dugula zertan horrelako erasoak jasan. Ezin ditugu ohikotzat jo. Irailean, abuztuan gertatutako eraso bat salatzeko elkarretaratzea izan zen, IruÃ±ean; orain, bertze bat. Gauzak aldatzen ari dira? Baietz uste dut. Eta horrek pozten nau. Ez da bidezkoa denda batean sartu, eta langileak gure atzetik ibiltzea denbora guztian. Hori ezin dugu onartu. Bada garaia barneratu dugun arrazakeria mota hori agerian uzteko. Zuen elkartera jotzen du jendeak halako erasoak salatzera? Bai. Urtea hasi zenetik, bi salaketa jaso ditugu. Jende gutxik salatzen du, oraindik; gainera, salaketa jartzen denean, gehienetan auzia artxibatu egiten dute. Ondorioz, jendeak nahiago du bide horretan ez sartu. Kontrakoa egin beharko genuke, nire ustez. Gehiago salatu? Bai; auzitegietara salaketa gehiago ailegatzen badira, arazo hau kontuan hartzen hasiko dira, akaso. Elkarteko erabiltzaileei salatzeko eskatzen diegu. Salaketa publikoa ere behar da? Hori hagitz inportantea da, eta beharrezkoa, herritarren aurrean egoera hau guztia ikusgai jartzeko. Jendaurrean salatutako bi kasuetan, Poliziak esku hartu zuen. Alarmak jo ez arren, ijitoak identifikatu eta miatu zituzten. Poliziak ere ijito izateagatik egiten du ijitoen kontra. Hor ere bada lan handia egiteko. Halakoetan, dendarien bertsioa ontzat ematen dute, galdetu gabe. Hori aldatu behar dugu.

ÃÂ«Zerbitzua hondatzen eta orain arteko lana suntsitzen ari diraÃÂ»

Edurne Elizondo - Nafarroako Hitza — Sun, 12 Feb 2023 09:38:21 +0100

Lau urte eta erdiz aritu da Arraitz Koch (Pasai Donibane, Gipuzkoa, 1968) Kattalingunen lanean, IruÃ±ean. Komunikazio teknikaria izan da LGTBI kolektiboa artatzeko zerbitzuan, baina Nafarroako Gobernuak egindako murrizketek karrikan utzi dute, lantaldeko bi sexologorekin batera. Zerbitzua “suntsitzen" ari direla salatu du Kochek: “Alde bateko erabaki politiko bat izan da". Noiz jaso zenuten Nafarroako Gobernuak egin nahi zituen murrizketen berri? Abenduan jaso genuen zerbitzuak aurrerantzean izanen dituen baldintzen berri. Nafarroako Gobernuak erabaki zuen lehiaketa publikoa egitea, eta gu horrekin ados gaude. Arazoa ez da hori. Ezarri dituzten baldintzak dira arazoa. Egoera, halere, lehenago hasi zen okertzen. Noiz? Pandemia hasi zenean. Lan guztia online egin behar genuen, eta Nafarroako Gobernuko Komunikazio Zuzendaritza Nagusitik debekatu egin ziguten webgunea eta sare sozialak erabiltzea. Zergatik? Oraindik ere ez dakigu. Guretzat, webgunea oso garrantzitsua zen sentsibilizazio lana egiteko; galera handia izan zen, sare sozialen bidez heltzen baikinen gazteengana. Nire lankide sexologoek testu pedagogikoak jartzen zituzten webgunean, eta sare sozialen bidez zabaltzen genituen. Kolektiboa ikusgarri bilakatzeko eta gure baliabideen berri emateko erabiltzen genituen. Nola baldintzatu du erabaki horrek zuen lana? Hasi ginen lan hori egiten bestelako euskarriak baliatuz: posta elektronikoaren bidez, Whatsapp eta Telegram aplikazioen bidez. Nafarroako LGBTI agenda osatu genuen, kolektiboen eta erakundeen ekinaldien berri emateko. Orain, hori ez dago, komunikazio teknikaria kaleratu baitute. Zu, alegia. Ni, eta bi sexologo. Zazpi langileetatik hiru kaleratu dituzte. Zer ondorio izan du erabaki horrek zerbitzuan? Kattalingune sortu baino lehen, duela 25 urte inguru, Kattalingorrik hartu zuen bere gain LGTBI kolektiboa artatzeko ardura. Lan boluntario bat egin zuen, besterik ez zegoelako. 2016an, diru laguntza bati esker, Kattalingune zerbitzua jarri zuen martxan Nafarroako Gobernuak, eta Kattalingorrik kudeatu zuen. Laguntza hori handituz joan zen, eta, horri esker, garatu eta hazi egin zen Kattalinguneko lantaldea, bai eta eskaintzen zuen zerbitzua ere. Orain, hori guztia kolokan da. IruÃ±ean hasi, baina zenbait herritan da orain zerbitzua: Tutera, Irurtzun, Lizarra eta Tafallan. Hori galduko da? Landa eremuari bereziki eragin dio gobernuak hartutako erabakiak, zerbitzua berriz ere zentralizatu egin duelako. Guretzat urrats oso inportantea izan zen IruÃ±etik ateratzea eta zenbait herritara ailegatzea, ez baita gauza bera LGTBI kolektiboko kide izatea hiri batean edo herri txiki batean. Orain, hori galdu dugu, eta IruÃ±eko langile batek ibili beharko du herriz herri, lehen lau pertsonak egiten zuten lana egiten. Zaurgarrienak dira galtzaile, ezin baita kalitatezko zerbitzu bat bermatu. Zerbitzua hazi eta garatu delako erabaki zuen Nafarroako Gobernuak lehiaketa publiko baten bidez esleitzea? Hala da. Eta guk hori ez dugu gaizki ikusi. Lehiaketa horren bidez zerbitzuari jarri dizkioten baldintzak izan dira arazoa. Gobernuak dio artatzen dugun herritar kopurua kontuan hartuta lau langile nahikoa direla. Ez dute kontuan hartu arreta zuzenaz gain egiten dugun gainerako lan guztia. Ezarri dituzten baldintzek zerbitzua suntsitu besterik ez dute egin. Zergatik egin dute hori? Zer arrazoi eman dizuete? Duela hiruzpalau hilabete erran ziguten ezingo genuela diru laguntza nominatiboaren sistemarekin segitu. Lehiaketa publikoaren baldintzak abenduan ezagutu genituen, eta zur eta lur gelditu ginen: ordutegia zabaldu dute, eta aurrekontua eta lantaldea, berriz, murriztu. Ezinezkoa da baldintza horietan lan egitea. Horregatik erabaki genuen lehiaketara ez aurkeztea, zintzotasunagatik. Hasieran ez genuen ulertzen zer gertatzen ari zen. Orain, uste dugu Kattalingorri bazter uzteko egin dutela egin duten guztia. Kattalingorri bazter utzi, zer asmorekin? Egiten genuen zuzeneko arretarako lau langile nahikoa direla esan du gobernuak. Gainerako lana ez dute kontuan hartu, eta, gainera, hori baieztatzeko dituzten datuak eskatu ditugunean, ez dizkigute eman. Nafarroako Parlamentuko taldeek ere eskatu dituzte, baina ez dituzte eman. Dena da iluna eta zikina. Alde bateko erabaki politikoa izan da. Hutsaren hurrengotzat hartu gaituzte, behin eta berriz. Gure ustez, haien asmoa da kontrola beraien esku hartzea. Baina ez dugu oso ondo ulertzen. Orain, zerbitzua Gizain enpresa publikoaren esku dago. Zer deritzozue? Ez zaigu gaizki iruditzen. Lehiaketara ez da inor aurkeztu, eta Gizain ari da. Arazoa ez da nork kudeatzen duen, baizik eta zerbitzua hondatzen ari direla. Egindako lana suntsitzen ari dira, eta hori da ulertzen ez duguna. Zergatik jokatu dute jokatu duten moduan? Hori da kontua. Bertze LGTBI eragileen babesa jaso duzue? Bai, eta manifestazio bat prestatzen ari dira. Otsailaren 25ean izanen da, IruÃ±ean. Salatu behar dugu gertatzen ari dena, larria baita, are gehiago oraingo jokalekuan. Zer erran nahi duzu? Erasoek gora egin dute; LGTBIfobiak gora egin du, eta gorroto diskurtsoak zabaltzen ari dira. Egoera hori da, eta, ondorioz, guztiz beharrezkoa da Kattalingunek orain arte eskaini duen zerbitzua. Ez dugu ahaztu behar giza eskubideez ari garela. Oraingo egoerari buelta emateko aukera bada? Min handia egin dute, zerbitzuak hilabete baitarama geldirik. Oinarrizko arreta baino ez dira eskaintzen ari. Beste LGTBI kolektiboak ere minduta daude, eta kezkatuta. Proiektua puskatu dute, eta ez dakigu Gizainek, orain, zer egingo duen, zer eskatu dioten. Ziurgabetasuna handia da. Atzera egin dugu, nabarmen. Zer egin nahi duzue? Inportantea da herritarrek jakitea zer gertatzen ari den. Informazioa zabaldu nahi dugu, gizarteak garbi izan dezan ezin dugula Kattalinguneren gisako zerbitzu bat galdu. Urte askotako lana izorratu nahi dute.

Dantzaren nazioarteko mapan

Edurne Elizondo - Nafarroako Hitza — Mon, 30 Jan 2023 09:16:58 +0100

Noaingo Talluntxe industrialdean egiten dituzte Nafarroako dantza garaikidearen urratsik berrienak: B karrikako zazpigarren zenbakian dago Faktoria zentro koreografikoa. Egoitzako sarrera zapatez beteta dago eskola orduetan; 11 herritako 25 ikaslek osatzen dute zentroko bosgarren belaunaldia. Joan den irailean hasi zuten ikasturtea, eta ekainaren amaieran bukatuko dute. “Aretoan sartzeko, zapatak kendu beharko dituzu", ohartarazi dio Marta Coronadok argazkilariari. Coronado da Faktoria zentroko sortzaileetako bat. Carmen Larraz eta Laida Aldaz dantzari eta koreografoekin batera jarri zuen proiektua martxan, 2019. urtean. Dantzaria, irakaslea eta koreografoa da Coronado ere (IruÃ±ea, 1973). Dantza klasikoko ikasketak IruÃ±ean egin zituen, baina Jose Lainez eta Concha Martinezen eskutik dantza garaikidearen esparruan murgildu eta gero -Lainezen eta Martinezen Jauzkari konpainiarekin egin zuen lan-, Bruselara egin zuen salto, 18 urterekin. Hiri horretako Parts eskolan aritu zen, bi urtez. “Bruselako Rosas konpainiako zuzendari Anne Teresa De Keersmaekerrek sortu zuen Parts eskola; bigarren urtea bukatu bezain laster, konpainian aritzeko kontratu bat eskaini zidaten", oroitu du Coronadok. “Gogorra" egin zitzaion IruÃ±etik Bruselara joateko urratsa, baina garbi zuen dantza garaikidearen arloan trebatzen segitzeko kanpora joan behar zuela. Nafarroan ez zuela inolako aukerarik. Hogei urte baino gehiago egin ditu Coronadok mundu osoko konpainiekin lanean, baina Faktoria proiektuaren bidez sorterrian errotu nahi du, orain, berriz ere. Berak izan ez zuen aukera eskaini nahi die Nafarroako dantzari gazteei; ez hori bakarrik: nazioarteko artistak herrialdera ekarri nahi dituzte proiektuaren sustatzaileek, Nafarroako dantzaren mapa astintzeko; hemengoa nazioartera zabaltzeko, eta nazioartekoa honat ekartzeko. Larrazek, Coronadok eta Aldazek helburu horrekin erabaki zuten Faktoria sortzea. Larraz Dinamo Danza bere konpainiarekin ari da lanean orain, eta Coronadok eta Aldazek dute euren esku proiektuaren ardura. Pedagogia Dantza garaikideari bere ekarpena egin nahi dio Faktoriak. Proiektua, gainera, hiru lagunek elkarrekin sortzeko izan duten beharraren ondorio bada. “Aspalditik ezagutzen dugu elkar, eta bagenuen gogoa elkarlanean aritzeko", azaldu du Coronadok. Kontatu du Faktoriak hiru hanka nagusi dituela. Pedagogiaren arloa da bat. Bruselan eta Vienan egin izan dituzte ikasleak aukeratzeko saioak. “Madrilen ere egin nahi ditugu". Ikasle nafarrak ere badituzte, baina Faktoriako kideen asmo nagusia da Noaingo egoitza, nolabait, nazioarteko artisten topagune izatea. Zentrotik pasatu diren ikasleek utzi dute euren arrastoa, eta hori da inportanteena, Coronadoren hitzetan: “Kanpoko jendea etorri da; nazioartean ari dira lanean, baina IruÃ±ea dute egoitza nagusi. Hemengo jendea ere ari da hemen eta hemendik at dantzan. Horrek mugimendua eragiten du dantzaren esparruan". Coronadok berretsi du Nafarroan zegoen “hutsune" bat bete nahi izan dutela, baina nazioartean egiten denaren gaineko begirada galdu gabe. Uste du dantzaren panorama aldatu dela 2019tik, Faktoriari esker. Kontent da eragiteko gaitasuna izan dutelako, baina garbi erran du lana ez dela batere erraza izan. “Ia hiru urtez egon ginen kobratu gabe. Konpromiso bat hartu dugu, eta orain gure egoera hobea da, baina egunero egin behar dugu lan aurrera egiteko laguntzak lortzeko". Ikasleak ere kontent dira Faktoriaren arlo pedagogikoaren apustuarekin. Benedetta Leso 24 urteko italiarra da Noaingo zentroan ari diren 25 ikasleetako bat. Londresen aritu da azken urteotan, eta lagunen bidez Faktoriaren berri jaso eta gero etorri da Nafarroara. Bruselan egin zituen zentroan sartzeko probak. “Maite dut hemen egiten dugun lana, Europako dantza garaikidearen nolabaiteko ispilu bat badelako. Hamaika herritako jendea bada, eta elkarri eragiten diogu", kontatu du ikasleak. Marta Coronado dute ikasleek dantza garaikidea lantzeko irakasle. Coronadoren eskolak hasi baino lehen, gorputza berotzeko, Laura Armendarizekin egiten dute lan ikasleek, egunero. Dantza klasikoa baliatzen du Armendarizek lan hori egiteko. Alemanian egin ditu azken 11 urteak. Errioxan jaioa da (Espainia, 1994), baina IruÃ±ea du orain etxe. “Pandemiarekin etxera itzuli nintzen. Faktoriara deitu nuen kaixo errateko, eta laguntzaile bat behar zutela erran zidaten. Baietz erantzun nien, noski. Hagitz kontent nago". Armendarizek, gainera, Artelier izeneko dantza eskola jarri du martxan, IruÃ±eko Ega ibaia karrikan. Egonaldiena da Faktoriaren proiektuari eusten dion bigarren hanka. Egonaldi horien bidez, zentroak artisten esku jarri nahi du sorkuntza prozesuak garatzeko espazio bat, eta, batez ere, hori egin ahal izateko baldintza egokiak eskaini nahi dizkiete. “Hau da, sortzeko espazioaz gain, bizitzeko toki bat eta diru laguntza bat ematen diegu", azaldu du Laida Aldazek (IruÃ±ea. 1980). Bruselatik mintzatu da Aldaz Nafarroako Hitza-rekin. Nazioarteko zenbait konpainiarekin ari da lanean, eta bere proiektu propioak ere garatzen ditu. Horietako askok IruÃ±etik kanpo eramaten dute, baina gero eta denbora gehiago ematen du IruÃ±ean. Faktoria ez da martxan jarri duen proiektu bakarra; Zinetika jaialdia ere sortu du, “film laburren bidez dantza garaikidearen aberastasuna ikus-entzuleen esku jartzeko". Era askotako egonaldiak ditu Faktoriak. “55 urte baino gehiagoko koreografoentzat, dantzari nafarrentzat, hirurogei urtetik goiko emakumeentzat,…", aipatu du Aldazek. Erantsi du egonaldietan parte hartzen duten artisten eta ikasleen arteko harremana ere sustatzen duela Faktoriak, eta elkarlan horrek baduela isla dantzarien eta koreografoen lanetan. Coronadok eta Aldazek ere segitzen dute euren sorkuntza prozesu propioak garatzen, euren lan propioak sortzen. Hori da Faktoriaren oinarrian dagoen hirugarren hanka, hain zuzen. Dantzari, koreografo eta irakasleak dira, eta arlo bakoitzak bertzeari eragiten dio. Lan horrek guztiak, dantzaren nazioarteko mapan kokatzen du Faktoria.

Izokina egoera ÃÂ«kritikoanÃÂ» da Bidasoan

Edurne Elizondo - Nafarroako Hitza — Sun, 22 Jan 2023 09:48:34 +0100

«Goiti, goiti Bidasoan». Hori kantatu zuen Negu Gorriak taldeak, 1994. urteko Berako Nafarroa Oinez bestan. Gero eta gutxiago dira, ordea, ibai horretan gora egiten duten izokinak. Nafarroako Gobernuko Landa Garapen eta Ingurumen Departamentuak ohartarazi du animalion egoera «kritikoa» dela. Nafarroako Ingurumen Kudeaketa enpresa publikoak txosten bat egin du, eta Ingurumen kontseilari Itziar Gomezek Nafarroako Parlamentuan aurkeztu ditu ondorio nagusiak: 2022an, 90 izokin baino ez dituzte zenbatu Berako presako zentroan. Hau da, 90 izokin baino ez dira abiatu Bidasoan gora, erruteko. Adituek nabarmendu dute azken 37 urteotako daturik txarrena dela. Gomezek lehortea eta uraren tenperaturaren igoera aipatu ditu oraingo egoera azaltzeko. Izokinen egoerari buruzko kezka aspaldikoa da, halere; animalion populazioaren azken hiru hamarkadotako bilakaerak eragin du kezka hori. Gorabeherak izan dira bilakaera horretan. 2007ra arte, izokinek hamaika oztopo fisiko aurkitu dute Bidasoan gora egiteko bidean; urte horretan, baina, Nafarroako Gobernua hasi zen Bidasoko presa eta gainerako oztopo nagusiak kentzen, edo, gutxienez, arrainek gaindi zitzaten moldatzen. Ondorioz, gora egin zuen Berako izokinak zenbatzeko zentrotik gora pasatzen ziren animalion kopuruak. Presak bota aurretik, urtean 200-300 izokin igotzen ziren, batez beste, Bidasoan gora. Presak bota eta geroko urteetan, berriz, 400. Azken urteotan, Life Irekibai proiektuaren barruan egin dituzte Bidasoko presak behera botatzeko lanak. Bostehun, seiehun eta zazpiehun izokin ere igo izan dira, 2010. urtetik aurrera, Bidasoan gora. 2020an, laurehun baino gehiago izan ziren, eta 2021. urtean, berriz, 212. Azken bi urteotako datuek piztu dute alarma, batez ere. Adituek ibaian gora egin duten izokin emeen kopuruari erreparatu diote, bereziki, eta egoera «larria» dela nabarmendu dute. Itziar Gomez kontseilariak parlamentarien aurrean eman du datu horien berri: 2021. urtean, 59 emek lortu zuten Bidasoan gora egitea; eme kopuru horrek 440.000 arrautza jar ditzake. 2022. urtean, berriz, hamasei emek baino ez dute lortu ibaian gora egitea, erruteko. Nabarmen jaitsi zen iaz, ondorioz, emeok egin zezaketen arrautza kopurua: 110.000. Izokinen zikloa Bost urtekoa izaten ohi da izokinen zikloa. Jaio eta gero, sortu diren errekan bi negu ematen dute, eta, ondoren, Ipar itsasorako bidea hartzen dute. Itsasoan bertze negu bat edo bi ematen dute errekara itzuli aurretik. Itsasoan hiru negu egoten diren izokinak ere badira, baina gutxi dira. Errekan, arrautzak jarri eta gero, izokin gehienak hil egiten dira. Bakar batzuek, dena den, itsasorako bidea egiten dute bigarrenez. Klima aldaketako egungo jokalekuak harreman zuzena du izokinen egoerarekin, Nafarroako Ingurumen Kudeaketa enpresa publikoak egindako txostenak agerian utzi duenez, lehortea eta uraren tenperaturaren igotzea jarri baititu erdigunean. Itziar Gomez kontseilariak bertze faktore bat nabarmendu du, halere, Nafarroako Parlamentuan egindako agerraldian: arrantza. «Arrantzak are larriago bilakatu du izokinen populazioaren egoera», erran du Gomezek. 2021ean, hogei izokin eme hil zituzten arrantzaleek, Bidasoan; joan den urtean, berriz, hamabost. Gomezek garbi utzi nahi izan du arrantza ez dela «arazoaren muina». Arrantzak egungo egoerari nola eragiten ahal dion «kontuan hartu» behar dela ohartarazi du, baina. Nafarroako Gobernua, hain zuzen, izokinen arrantza debekatzeko aukera aztertzen ari da. Aukera hori ez dute berdin hartu Nafarroako Parlamentuko talde guztiek. PSNk eta Geroa Baik, adibidez, «irizpide teknikoak eta zientifikoak lehenetsi» behar direla azaldu dute, eta izokinen populazioa lehengoratzea dela helburua. Navarra Suma, berriz, arrantza debekatzeko aukeraren aurka agertu da. EH Bilduk ere ez du uste debekua konponbide egokia denik. Ingurumen Departamentuari dagokio arrantzari buruz erabakitzea. Arduradunek erran dute «izokinak aurrera egin dezala bermatzea» duela lehentasun administrazioak.

Argako uhandreak

Edurne Elizondo - Nafarroako Hitza — Mon, 12 Dec 2022 09:39:16 +0100

«Guk ez genekien ia deus, orain arte». Mikel Armendarizenak dira hitzak, eta Benigna Sarasate bere amatxi zenak Isidro eta Jose anaiak babesteko egindakoaz ari da: tximinia batean ezkutatu zituen, frankistei ihes egin ziezaieten. Biak salbatu zituen. Armendarizek IruÃ±eko Caparrosoko errotako tabernan oroitu ditu bere familiaren iraganeko kontuak; oroitu baino gehiago, Osasuna Memoria taldeko kideek egindako ikerketari esker jakin duenaren berri eman du. Taberna horren ondoan dago IruÃ±eko Club Natacion kirol elkartea, eta han da ere, oraindik zutik eta tente, Sarasate anaien ezkutaleku bilakatutako tximinia. Irati konpainiak eraikitako zentralaren parte zen tximinia hori. Sarasate-Arraiza anai-arrebak Artozkin sortu ziren, baina aitaren heriotzak IruÃ±era mugitu zuen familia. Josefa Arraizak eta bere seme-alabek hiriburuko kale Nagusian aurkitu zuten aterpe, lehendabizi, eta handik mugitu ziren Caparrosoko errotara, 1931n. Irati konpainiarentzat lan egiten zuen familiak, eta lantokia etxe bilakatu zuten: Jose, anaia zaharrena, argiketaria zen, eta zentraleko arduradun; Isidro igeltsero aritzen zen, Juan anaiarekin, eta Benignak, berriz, etxean egiten zuen lan. Irati konpainiak eta IruÃ±eko Udalak utzitako lurretan sortu zuten Club Natacion elkartea, Sarasate-Arraiza familia errotara mugitu zen urte berean. Argako ibaiertza gaztez betetzen zen garai hartan, igeriketarako zaletasunak bultzatuta. «Pobreen igerilekua zen ibaia; 1915ean, Kamerundik etorritako alemaniar batzuk Argan aritu ziren jauziak egiten, eta haur eta gazte iruindarren artean gora egin zuen alemaniar haiek bezala aritzeko gogoak. IruÃ±ean, debekatuta zegoen igeri egitea, garaiko agintarientzat alprojen kontu bat zelako», azaldu du Osasuna Memoria taldeko ikerlari Mikel Huartek. Sarasate-Arraiza familiako kideak Club Natacion elkarteko bazkideak ziren, eta Jose, gainera, atezain lanetan aritu zen. Argako uhandre erraten zieten Caparrosoko errotaren inguru hartan ibiltzen ziren gazte haiei, eta 1931n, Club Natacion elkartea sortzeko prozesuan parte hartu zuten haietako anitzek. «Errepublikazaleak ziren; bazuten gauzak aldatzeko gogoa, eta, ondorioz, 1936ko kolpe militarra gertatu zenean, frankistek gogor egin zuten haien kontra», erantsi du Huartek. Andoni Sarasateren esaldia «Hor ezkutatu zen nire osaba, 1936ko gerra hasi zenean». Esaldi hori Isidro Sarasateren iloba Andoni Sarasatek erran zuen, IruÃ±eko Club Natacion elkartean bertan, 1980ko hamarkadaren hasieran. Mus partida batean aipatu zuen Sarasatek osabari buruzko pasadizo hori. Partida hartan zen Andres Montiel, baina duela berrogei urte entzundakoa ahaztua izan du, orain arte. Txalapartak iaz argitaratutako Y el tiempo se detuvo liburuak piztu du Montielen memoria. Natalio Cayuelaren berri ematen du lan horrek; Osasunako presidente izan zen, eta 1936an hil zuten, Santiago anaiarekin batera. Cayuela IruÃ±eko autobus geltokiko erlojuan ezkutatu zen, frankistei ihes egiten saiatzeko. «Erlojuaren istorioa entzun zuenean, Andoni Sarasatek errandakoa gogoratu zuen Montielek, eta hark kontatu zigunaren arrastoari jarraituz izan dugu Isidro Sarasateren berri», erran du Mikel Huartek. Club Natacion kirol elkartea / Lucia familia Osasuna Memoriako ikerlariek erdigunean jarri duten informazioak osatu egin ditu Mikel Armendarizek etxean entzundako istorioak. Armendarizen ama Isabel Barnetxearen ama zen Benigna Sarasate. «Caparrosoko zentraleko etxearen eta tximiniaren historia gure amaren familiaren historia da. Gure amatxi zena hemen bizi izan zen, gure ama ere bai, bai eta ni ere, jaio eta 3 urte inguru bete arte». Orduko oroitzapenik ez du Armendarizek, baina beti eutsi dio Arga ondoko etxebizitzarekin eta tximiniarekin familiak izan duen loturari. Isidro eta Jose Sarasateren ezkutalekuari buruz, Benigna haien arrebak erraten zuena oroitu du Armendarizek: «Erraten zigun errotaren ondoko etxebizitzako eskaileren azpian ezkutatu behar izan zituela Isidro eta Jose bere nebak, 1936ko gerra hasi zenean». Sarasate-Arraiza familiaren etxebizitza izandakoa jada ez dago zutik. Eskaileren arrastorik, beraz, ez dago; Armendarizek orain jakin du, halere, etxebizitzako eskaileren azpiko sarbideak tximiniarekin lotzen zuela eraikina. Amatxik ez zion gertatu zen guztiaren berri kontatu bilobari. Izan ere, frankistak Isidro eta Jose Sarasateren bila joan zirenean, Benigna arrebak hitzik ere ez zuen erran haien ezkutalekuari buruz, eta, ondorioz, frankistek Benigna eraman zuten preso. «Gure amak kontatu zigun hori, gero». Isidro Sarasate CNTko kidea zen; IruÃ±etik ihes egitea lortu zuen, eta «gerra frontera» joan zela azaldu du Mikel Armendarizek. Frantziako Estatura ihes egin zuen gero, eta Gurseko (Okzitania) kontzentrazio esparruan egon zen. «1950eko hamarkadan IruÃ±era itzuli zen, eta Irati konpainiaren zentralean lanean segitu zuen». Sarasatek eutsi zion Club Natacion elkartearekin zuen harremanari, baina Armendarizek nabarmendu du sufritutako errepresioaz ez zuela hitz egiten. Labriten, tiroz Errepresioak gogor jo zuen Club Natacion. 1936ko uztailaren 19an, tiroz hartu zituzten Argatik atera eta Labrit aldapan gora egin zuten gazteak. Haietako bat izan zen Angel Relojero; 1978an, Jose Maria Jimeno Juriori kontatu zion egun hartan gertatu zena: «Gaiarreren atzeko aldean, metraileta bat zuten; 30 gazte inguruko talde bat ikusi zuten, eta tiro egiten hasi ziren; gora egin zuten tiro, gure gainetik entzuten baikenuen balen hotsa». Club Natacion elkarteko bertze zenbait kide Bartzelonan ziren kolpe militarra gertatu zenean. Uztailaren 19ko tiro arteko giroak trenetik jaitsi bezain pronto harrapatu zituen. «Herri Olinpiadak antolatu zituzten Bartzelonan, eta Club Natacioneko talde bat parte hartzera joan zen», oroitu du Mikel Huartek. Haietako bat zen Xabier de Frutos. Club Natacioneko presidente izan zen. Madril defendatzen hil zuten, 1936ko azaroan. Familiak ezin izan zuen haren gorpua etxeratu. Bartzelonara joan zirenen artean egon zen Baldomero Baron ere. Baron izan zen Clun Natacion sortu zutenetako bat. Espainiako II. Errepublikaren alde egin zuen frontean. Gurseko kontzentrazio esparruan egon eta gero, Frantziara erbesteratzea lortu zuen. Club Natacion eta Caparrosoko errota, 1932. urte inguruan / Lucia familia Enrique Astiz ez zen Bartzelonara joan; ezin izan zion errepresioari ihes egin. Abokatua zen lanbidez, eta haren ardura izan zen Club Natacioneko araudia idaztea eta erregistratzea. Elkartea sortzeko bileran ere parte hartu zuen. Igeriketarekin ez ezik, futbolarekin ere bazuen lotura estua: Osasunako zuzendaritzako kide izan zen, Natalio Cayuela presidente izan zen garaian, eta taldea Espainiako Lehen Mailara igo zenean. Alfredo Quiroga Astizek errepresioa sufritu zuten Osasunako kideei egindako omenaldi batean izan zuen Enrique Astiz bere senidearen berri, hain zuzen ere. «Ez genekien deus gure etxean. Omenaldi hartan, Astizen izena aipatu zutenean, inor ez zen agertu. Gure familiakoa ote zen pentsatzen hasi, eta Mikel Huarterekin jarri nintzen harremanetan», kontatu du Quiroga Astizek. Aurkitutako hari mutur horri tira egin zioten, eta puzzlea osatzeko piezak aurkitu dituzte, azkenean. Enrique Astiz Izquierda Republicanako kidea izan zen, eta Ezkabako presoak defendatu zituen. Ez dago argi noiz atxilotu zuten, baina ikerketek agerian utzi dute 1936ko abuztuaren 8an fusilatu zutela, Erreniegan. Alfredo Quiroga Astizek memoria egiteko beharra nabarmendu du; ezagutzeko beharra, alegia. Asmo horrekin eginen zuten joan den ostiralean hitzaldi bat, hain zuzen ere. Osasuna Memoria taldeak antolatu zuen, Club Natacionen memoria jorratzeko egindako ikerketaren berri emateko. Mikel Huartek parte hartu zuen, Baldomero Baronen biloba Elur Baronekin eta Xabier de Frutosen biloba Ion de la Rivarekin batera.

Futbolaren poeta paristarrak

Edurne Elizondo - Nafarroako Hitza — Mon, 05 Dec 2022 10:04:41 +0100

Sanduzelai PeÃ±aren aurka jokatu zuten azken partida, joan den larunbatean, eta 4-2 galdu zuten. Norgehiagokaren ondoko lehendabiziko entrenamenduan, baina, entrenatzaileen txaloa eta aitortza jaso dute jokalariek: «Harro gaude». Paris 365 IruÃ±eko futbol taldeko entrenatzaile Johan Bjorkstrom eta Mikel Lizaso «harro» dira, taldea osatu zutenetik anitz lortu dutelako jokalariek zelaian, bai eta handik at ere. Kirolak helduleku bat eskaini die aurrera egiteko bidean. «Nik futbola maite dut; elkartasuna eta gizartea eraldatzeko gaitasuna oinarri dituen futbola. Ez dut maite Qatarko Munduko Kopa, eta ez dut FIFA batere maite; FIFAk lapurtu egin digu denoi futbolaren benetako muina». Sutsu mintzatzen da Johan Bjorkstrom kirol horri buruz. Stockholmen jaiotako «euskandinabiar nafarra» da; Suediatik aspaldi etorri zen Nafarroara, eta IruÃ±ea izan du etxe azken hamarkadetan. Futbola «funtsezkoa» da harentzat, eta horregatik ez zuen inolako zalantzarik izan IruÃ±eko Paris 365 jantoki sozialean abiatu nahi zuten proiektuaren berri eman ziotenean: «Oihana Barrios psikologoa laguna dut; Paris 365ekoak laguntzen aritzen da; Barrios izan da proiektu honen sustatzaile nagusietako bat. Entrenatzaile izateko eskatu zidan, eta baietz erran nion, berehala, nire bikotekidearen babesari esker», kontatu du.

Proiektua zen jantoki sozialeko erabiltzaileekin futbol talde bat osatzea, eta kirola bilakatzea egoera zaurgarri batean zirenentzat helduleku. Sanferminak pasatuta hasi ziren lanean; gaztelugibelean entrenatzen ziren hasieran, baina Larrabide kiroldegian toki bat dute orain, eta zazpiko futboleko txapelketa batean ari dira parte hartzen. Abenduaren 10ean jokatuko dute hurrengo partida, Sarrigurenen, Hostal Don Javier taldearen aurka. Entrenatzaileek agindu zehatza eman diete jokalariei norgehiagoka horretarako: atera jaurti dezatela, alegia. «Poetak dira gure jokalariak, futbolaren poetak; baloia batetik bertzera mugitzen dute aurkariaren area barruan, atera jaurti gabe», onartu dute entrenatzaileek, irribarre batekin.

Karrika zuten etxe Paris 365 futbol taldea martxan da, eta jaso dituzte egindako lanaren lehendabiziko fruituak. Jokalari gehienek ez zuten elkar ezagutzen taldea osatu baino lehen; marokoarrak dira ia denak, baina badira Senegalgo, Peruko, Ginea Konakriko eta bertze zenbait herritako futbolariak ere. Haietako anitzek karrika zuten etxe, baloia jotzeko oinetakoak jantzi zituzten arte. Orain, aterpe bat lortu dute, konpromiso bat hartu dute elkarrekin sortu duten kolektiboarekin, eta behar zuten heldulekua lortu dute bidea egiten segitzeko. Bide hori ez da batere erraza izan jokalari gehienentzat. Migratzaileak dira, pertsona arrazializatuak, eta bertze herritarren aurreiritziak, arrazakeria eta klasismoa sufritu dituzte zenbaitetan. Ikusezinak izan dira. «Gazteon egunerokoa zaila da. Euren herria atzean utzi dute; urte luzez lapurtu dieguna berreskuratzera etorri dira. Kolonizazioaren ondorioak pairatu dituzte euren herrian, eta gure supremazismotik, gainera, esaten diegu ez dutela deus ez dakitelako antolatzen», nabarmendu du Mikel Lizaso entrenatzaileak. Kazetaria eta irakaslea da; Gipuzkoatik etorri zen IruÃ±era, aspaldi, eta bete-betean murgildu da Paris 365eko proiektuan. Bjorkstromen filosofia bera du futbolari buruz, eta hori transmititu nahi die taldeko jokalariei: gizarte justuago eta solidarioago baten aldeko balioak.

Hori lortzeko, garbi du «atea ireki» behar zaiela bertze herrietatik «lapurtutako» etorkizun baten bila heldu direnei. Abderrahmane Ukhira taldeko kapitaina da IruÃ±era kanpotik etorri diren herritarretako bat. 25 urte ditu, eta Marokoko berberea da, amazig herrikoa. «Harro nago nire herriaz; Marokoko jatorrizko herritarrak gara. Gure hizkuntza dugu, gure kultura, gure bandera, baina isilarazi nahi gaituzte. Etorri nintzenean, sumatu nuen euskararekin hemen gertatzen dela antzeko zerbait». Hiru urtez Zuzenbideko ikasketak egin zituen Ukhirak sorterrian, baina lana bilatzen hasi zenean, errealitateak zapuztu zizkion asmo guztiak. «Ez nuen deus lortu». Marokotik Espainiara joan zen, 2020. urtean; Almeriara, zehazki. Kamioi baten beheko aldean ezkutatuta iritsi zen. Handik etorri da IruÃ±era. Orain, gela bat du etxe batean, baina karrikan bizi izan zen hasieran, zenbait hilabetez. «Hagitz gogorra da. Familiari beti erraten nion ongi nintzela, ez nien deus kontatzen, ez nien nire benetako egoeraren berri ematen». Familia laguntzea baino ez du buruan Paris 365 taldeko kapitainak. Jantoki sozialean jaso zuen behar zuen babesa, eta gainerako jokalariekin osatzen ari diren sareak «indarra» eman diola nabarmendu du. «Kontent» da Paris 365 taldean. IruÃ±ean gelditu nahi du, eta «lan» egin, aurrera egin ahal izateko: «Zuzenbidea ikasten jarraitu nahiko nuke. Bertzela, soldatzen ikasi nahiko nuke, lanean hasteko». Entrenatzaileen konpromisoa eskertu du, bai eta bertze jokalariena ere. «Elkarri laguntzen diogu». Harremana eta errespetua «Edozer gauza behar baduzu, deitu lasai». Paris 365 taldeko entrenatzaileen eta jokalarien arteko harremana kirol esparrutik harago doa. Sumatzen da entrenamenduetan. Handik kanpo ere bai: «Osasunako nire txartela utzi izan diot jokalariren bati!», erran du Bjorkstromek, barrez. Entrenatzaile horri «irakasle» erraten diote jokalari gehienek; agerikoa da taldeko kideek entrenatzaileei dieten errespetua; entrenatzaileek jokalariei dietena ere bai. Proiektu bereko kideak dira, eta denen artean ari dira mamitzen eta garatzen. «Denon artean egin behar dugu aurrera», berretsi du Lizasok. Lizasok eta Bjorkstromek erdigunean jarri nahi dute herrialdean bizi diren gazte anitzen egunerokoa, eta gizarte osoa inplikatu benetako harrera toki izateko ahaleginean. «Amorrua eta tristura sentitu ditut taldeko jokalariak baztertu dituztenean, bertzerik gabe, bertze herri batean jaio direlako», erran du Bjorkstromek. Naufal Amih, jokalari gehienak bezala, Marokon jaio zen. Duela bederatzi hilabete iritsi zen Nafarroara, eta gaztelaniaz hagitz ongi moldatzen da jada. Marokoko bertze jokalariei itzultzen dizkie entrenatzaileen aginduak. Ingelesa ere erabiltzen dute taldeko kideek. Denentzat, gainera, «lau hitz gako asmatu» dituztela azaldu du Mikel Lizasok: «Gaztelaniazko tiro, atera jaurti behar dutela azaltzeko; arabierazko aaila erabiltzen dugu zelaian, taldea berriz antolatu behar dugula azaltzeko; euskaraz, lasai hitza dugu, jokoa sutsuegia denean jokalariak lasaitzeko; eta, azkenik, no clac erabiltzen dugu, faltarik egin ez dezatela eskatzeko», aipatu du. Entrenatzaileek «lasaitzeko» erran behar izan diote Naufal Amihri, asteleheneko entrenamenduan. Haserretu egin da bertze kide batekin, baloiari eutsi diolako. Saioa amaitu eta gero, izan dute aukera hitz egiteko. Lasaitu dira, eta desagertu da Amihren keinu serioa haren aurpegitik. Horrelako egoerei aurre egitea ere bada entrenatzaileen lana. «Proiektu honek aurrera eginen du bakarrik elkarrekin egiten badugu lan, elkarri babesa emanez», erran dio Lizasok jokalariari. Eta baietz erantzun dio, zuzen dela. Amihk 32 urte ditu, eta bisarekin ailegatu zen; pandemiagatik Espainia eta Maroko arteko muga itxi zutenean, baina, ezin izan zen itzuli, eta han zuen lana galdu zuen. «Ez da erraza hemen aurrera egitea». Paris 365 jantokian aurkitu zuen behar zuen babesa. Orain futbola eman diote; eta, lehenago, antzerkia. Izan ere, Parisek eta bertze zenbait eragilek elkarrekin ondutako Aporofobia stop obran aritu da aktore. Antzerkia eta futbola; kirolen esparruan urratsak egiten segitu nahi dute Paris 365eko entrenatzaileek, gainera: atletismo talde bat osatzeko ideia lantzen ari dira jada, poeta paristarren familia handitzen jarraitzeko; kirola zaurgarrienentzat helduleku sendo bilakatzeko. Jokalariak Naoufal Amih (Maroko).
Rachid Uslim (Maroko).
Abderrahmane Uhkira (Marokoko amazig herria).
Chems Eddine Guenduzi (Aljeria).
Mohamed el-Mumen (Maroko).
Dante Calderon Cervantes (Peru).
Mohamed Taha Busseraf (Maroko).
Hamza Makhkha (Maroko). Thierno Amadou Diallo (Ginea Konakri) .
Iba Sow (Senegal).
Reduane Lakrad (Maroko). Mohamed Nuisser, Courtois (Maroko).
Charaf Ayujil (Maroko).
Khalid Fardag (Maroko)
Abderezzak El Mrabet (Maroko)
Hamza Mani (Maroko).

ÃÂ«Herri batzuk asko erdaldundu dira; hor egin behar dugu lanÃÂ»

Edurne Elizondo - Nafarroako Hitza — Sun, 27 Nov 2022 10:06:58 +0100

Sakanako herritarrek Euskaraldiaren bultzada baliatu nahi dute osatu berri duten euskaltzaleen sarea zabaltzeko. Kezkak jarri ditu martxan, Erkuden Barandiaran kideak nabarmendu duenez (Altsasu, 1975). Norbanakoen eta erakundeen ardura jarri du sareak erdigunean. Nondik dator Sakanan euskaltzaleen sarea osatzeko asmoa? Euskararen inguruko zenbait eragilek deialdi bat egin zuten, Sakanako Mankomunitatearen bidez, udaberrian, eskualdean zer egin zitekeen jorratzeko. Hasieran, asmoa ez zen talde bat osatzea; kontua zen, besterik gabe, ideiak mahai gainean jartzea. Zergatik erabaki zenuten sarea sortzeko urratsa egitea? Udaberriko esperientzia horretan batzuek pentsatu genuelako bazegoela beharra, ez zela nahikoa ideia batzuk zerrendatzea, eta, batez ere, ezin genuela besteen esku utzi ideia horiek gauzatzeko ardura. Ondorioz, lanean jarraitzea erabaki genuen. Herritarrak parte hartzera deitu ditugu, hasteko. Sakana osoa hartu duzue lan esparru? Bai, hori da helburua. Lehendabiziko bileretan, dozena bat pertsona inguruk egin genuen bat, eta, egia esan, eskualde osoko jendea bazen. Eta hori inportantea da. Euskararen erabileraren inguruko kezka dago sarea osatzeko behar horren atzean? Bai, kezka handia. Erabilerari buruzko kezka nabarmena da, zalantzarik gabe, baina ez da bakarra. Aztertu dugu egoeraren bilakaera, eta garbi esan beharra dago hizkuntza eskubideen eta zerbitzuen esparruan ere atzera egin dugula, zenbait arlotan. Beraz, bi hari mutur ditugu: batetik, norbanakook hizkuntza erabiltzeko dugun ardura; eta, bestetik, administrazio publikoen erabakiak eta eskaintza. Erabilerari buruz, eskualde osoan dago kezka? Udaberriko saioa egin baino lehen, euskararen kaleko erabilerari buruzko 2021eko datuak jaso genituen, eta ohartu ginen gure susmoak baieztatzen zituela azterketa horrek: herririk euskaldunenetan eta populatuenetan behera egin du erabilerak. Hori oso kezkagarria da; erabilerak behera egitea nabarmen, adibidez, Urdiainen gisako herri batean: Ueman dagoen udalerri bat da, arnasgune bat. Gaztetxoenak, baina, gaztelaniara jotzen ari dira. Etorkizuneko heldu horiek orain gaztelaniaz ari badira, ez da berri ona: kezkatzeko modukoa da. Lan egin behar da Sakanak euskaldun izaten segi dezan? Bai. Garbi izan behar dugu atzera egin dezakegula, arrisku hori hor dagoela. Herri batzuk oso euskaldunak dira, baina beste batzuk asko erdaldundu dira. Hor egin behar dugu lan, galdutako espazio horiek berriz euskaldundu ahal izateko. Administrazioaren ardura aipatu duzu. Zein da egoera? Espainiako eta Nafarroako gobernuen esku dauden zerbitzu publikoetan, gure hizkuntza eskubideak ez daude bermatuta. Baina udaletan ere bada zer hobetu. Altsasun, adibidez, Iortia kultur etxea erreferentziazko zentro bat da, eta oso toki txikia egiten dio euskarazko ekoizpenari. Aisialdirako eskaintzen zaiguna eskasa da. Bilatu behar dugu, beste tokiren batera mugitu, askotan. Gazteen artean badu eraginik horrek? Baietz uste dugu. Kulturaren arloan gertatzen dena gertatzen da kirolaren esparruan ere, gainera. Nire semearen adibidea aipatuko dut: futbol taldeko kide guztiak dira euskaldunak, baina entrenatzailea ez; zorionez, entrenatzaileak euskaraz ez egin arren, jokalariek euskaraz hitz egiten segitu dute beren artean, baina ez da beti gertatzen. Gehienetan, denek jotzen dute gaztelaniara, eta giroa erdalduntzen da. Oraindik hori ez da salbuespen bat. Egoera horren aurrean, nola eragin nahi du Sakanako Euskaltzaleen Sareak? Bidea hasi berri dugu, eta herritar gehiagok gurekin bat egitea nahiko genuke. Asmoa da gure hizkuntza eskubideak aldarrikatzeko ekinaldiak antolatzea. Eta euskararen erabilera sustatzea. Finean, euskaraz bizi nahi dugu, leku eta txoko guztietan, ez bakarrik ikastetxean. Administrazio osoari eskatuko diogu gure eskubideak berma ditzala, eta herritarrei egin dezatela euskararen aldeko apustua. Euskaraldiak eman dizue horretarako aitzakia, ezta? Bai, martxan jartzeko une egokia dela uste dugu, Euskaraldiak emanen digula bultzada bat. Ariketa polita da, burua altxa dezagun. Euskaraldikoa nahi dugu urte osoan. Autokritikarako tokia ere baduzue? Bai, zalantzarik gabe. Migratzaileen auzian, adibidez. Kanpotik heldu direnei ez diegu gure hizkuntzaren berri ematen. Haien lehentasuna aurrera egitea da, eta gu ez gara joaten haiengana, gure egoeraren berri ematera. Gainera, ez dute erraza hizkuntza ikastea. Mankomunitateak, adibidez, diru laguntzak ditu, baina ikasleak ordaindu behar du hasieran. Arlo horretan ere egin nahi dugu lan mankomunitatearekin eta udalekin. Sarea handitzea da asmoa? Bai, hori da asmoa. Sinergiak aprobetxatzea.

Alkateek herriei eman diete hitza

Edurne Elizondo - Nafarroako Hitza — Sat, 05 Nov 2022 10:04:06 +0100

Magna Magnesitas de Navarra enpresak atzera egin behar izan zuen, lehendabizikoz saiatu zenean: herritarren oposiziok aldarazi zituen enpresaren asmoak, eta, 2008an, bazter utzi zuen Baztango Erdizko inguruan meategi bat egiteko proiektua. Itzuli egin da, baina, eta estrategia aldatuta: udalerriz gaindiko eragina duen plan gisa tramitatzeko eskatu dio Nafarroako Gobernuari, Baztango erakundeen eta herritarren gainetik. Gogor kritikatu dute baztandarrek erabaki hori: urriaren 12an, manifestazioa egin zuten Elizondon; eta azaroaren 20an, berriz, galdeketak eginen dituzte Baztango hamabost herrietatik hamalautan -Almandoz da kontsultara deitu ez duen bakarra-. Ibarreko zinpeko alkateek antolatu dituzte, Baztango herri lurrak kudeatzeko ordenantzen hemezortzigarren artikulua baliatuta. Ikusi gehiago: Joseba Otondo: «Arraildura ekar dezake Natura2000 sarean erdizkoa baimentzeak» “Haserre gaude alkateok; baztandarron erakundeak laugarren mailakotzat hartu dituzte, eta gure gainetik pasatu nahi dute, herritarron hitza eta eskumenak bazter utzi", salatu du Iruritako alkate Pello Iriartek. “Larritzat" jo du egoera, eta onartu du Nafarroako Gobernuak Magnaren proiektua udalerriz gaindiko eragina duen plan gisa tramitatzen badu, “deus gutxi" egin ahal izanen dutela: “Auzitara jotzea izanen da aukera bakarra". Erdiz Bizirik plataformako Jon Elizetxek garbi erran du auzitara joko dutela, behar izanez gero: “Meategiaren kontra gaude; gainera, proiektua legez kanpokoa da", salatu du Elizetxek. Izan ere, Nafarroa2000 sarearen barruan dago Erdiz; Aldude mendian dago Erdizko ingurua, eta Aldude, 2005etik, zaintza bereziko eremu bat ere bada. Ikusi gehiago: Kronologia 2008an Erdizko proiektua bazter utzi eta gero, Magnak Zilbetira jo zuen, eta herri horretako pagadian saiatu zen harrobi bat egiten. 2015ean, epaileen ezezkoa jaso zuten enpresako arduradunek. Zilbetiko pagadia salbatu zuen sententzia oroitu du Elizetxek, hain zuzen, Erdizko proiektuari aurre egiteko baliagarria izan daitekeela uste duelako. “Sententzia horrek garbi erran zuen eremu babestu baten zati bat hondatzen bada, horrek eremu guztiari eragiten diola. Erdiz Alduden dago, eremu babestu bat da, eta horregatik erraten dugu proiektu hau legez kanpokoa dela", erran du egitasmoaren aurkako plataformako kideak. Interesa duen inbertsioa Magnak uztailaren 29an erregistratu zuen Erdizko meategia udalerriz gaindiko eragina duen plan gisa tramitatzeko eskaera. Ez hori bakarrik: enpresak eskatu du, gainera, proiektu hori Nafarroarentzat interesa duen inbertsiotzat jotzea. Nafarroako Parlamentuak bat egin du eskaera horrekin; parlamentuko osoko bilkurak urriaren 7an jorratu zuen auzi hori, PSNk aurkeztutako mozio baten bidez, eta onartu zuen Nafarroako Gobernuari eskatzea Erdizko meategia interesa duen inbertsiotzat jotzeko. PSNk, Navarra Sumak eta Geroa Baik bozkatu zuten horren alde. Parlamentuko ordezkariek Magnaren Eugiko meategira bisita egin zuten, joan den ekainean; enpresako arduradunek Erdizko proiektuaren berri eman zieten parlamentariei, egun hartan. Magnako arduradunen arabera, hogei urtez ustiatu ahal izanen dute meategia, eta, horri esker, enpresak eutsi ahal izanen die egun dituen lanpostuei. Enpresak azaldu du, bertzalde, meategiak hartuko duen eremua lehengoratzeko plan bat badutela, eta bere jarduerak ez diola Natura2000 sareko kontserbaziorako “giltzarri diren elementuei modu ageri batean eraginen". Magnak defendatu du proiektua udalerriz gaindiko plan gisa aurkeztu izana, “lurraldea egituratzeko" balioko duelako, bertzeak bertze. Baztanen, baina, ez dira enpresaren hitzaz fiatzen. Alkateek nabarmendu dute herritarrek errateko dutena entzun behar dela, eta horretarako antolatu dutela galdeketa. Galdera zehatza eginen diete azaroaren 20an: Erdizko herri lurren okupazioa Magnaren esku uztea baimendu nahi ote duten ala ez. “Herri lurren defentsa" dago jokoan, Iruritako alkate Pello Iriarteren hitzetan. Herrialdetik kanpo Erdizko proiektua “lehen urrats bat" izanen ote den beldur da Iriarte. “Ez da Erdiz bakarrik; ez da Artesiaga bakarrik ere. Ustiatu nahi duten beta doa Okorotik Saioaraino. Behin burua sartuz gero, dena hartuko dute, eta hondamendia eragin", ohartarazi du. Elizetxek bat egin du Iriarterekin, eta Erdiz Saioaraino jarraitzeko “sarbidea" izan daitekeela salatu du. Proiektuaren helburua lurra multinazional bati “oparitzea" dela nabarmendu du Erdiz Bizirik plataformako kideak. Nafarroako enpresa bat da Magna, baina multinazional baten barruan dago. Herrialdetik at ere garatu ditu zenbait proiektu; bertzeak bertze, Borobian (Soria, Espainia). 250 biztanleko herri bat da, eta 2000koa da han meategi bat egiteko lehen asmoa. Borobiako herritarrek ezezko borobila eman zioten proiektuari, eta bazter gelditu zen. 2005ean, baina, Magnak ikerketa egiteko eskubideak erosi zituen, eta 2009an meategia martxan jartzeko baimena lortu zuen. 2015ean hasi ziren ustiatzen. Magnak konpromisoa hartu zuen lantegiak sortuko zituen hamabost lanpostuak herriko jendearekin betetzeko, baina lanean ari diren hamabost pertsonatik bi baino ez dira Borobiakoak. Orain Magnak Borobiako meategia handitu nahi du, eta herritarrek asmo horren kontra egin dute. Ebroko Ur Konfederazioak ere zalantzan jarri du enpresaren lan egiteko modua: 2017an, 6.000 euroren isuna ezarri zion Manubles ibaia kutsatzeagatik. Baztanen, herritarrek Erdizi buruz euren iritzia emateko aukera izanen dute, hilaren 20an. Alkateek eman diete hitza.

Enborra sendotu, adarrak loratzeko

Edurne Elizondo - Nafarroako Hitza — Mon, 10 Oct 2022 09:09:34 +0200

Kezka batek eraman ditu Euskaltzaindia eta IruÃ±eko Komunikabideak fundazioa IruÃ±eko Kondestablearen jauregian egin berri duten jardunaldia antolatzera: gaztetxoen euskarazko ahozko jarduna jorratu dute, eskolatik plazarako jauzian euskararen erabilerak nabarmen egiten duelako behera. Batetik, eskolako eta eskolatik kanpoko zenbait adituk parte hartu dute, egoeraren diagnosia egin eta euren proposamenak erdigunean jartzeko; bertzetik, gazteek hartu dute hitza, euren esperientziak partekatzeko, eta sendotu beharrekoak agerian uzteko asmoz. Euskarazko ahozko jardunaNafarroako gaztetxoen artean: egoera eta aukera berriak izenburupean egin dute IruÃ±eko jardunaldia. Egoeraren nolabaiteko argazkia erakutsi dute parte hartzaileek: azaldu dute haurrek 8-10 urte inguru dutenean sumatzen hasten dela euskararen erabileran haustura; gaztetxoen eskolatik kanpoko jarduera, oro har, erdaraz dela; eta eskolan ere, arazoak daudela. Ezagutza mailan zer hobetu badela nabarmendu dute, adibidez, Yolanda Olasagarrek eta Helena Baraibarrek, eta hizkuntzaren tratamendu integralaren alde egin dute. Nafarroako Ikastolen Elkarteko kide da Baraibar; Nafarroako Gobernuko Hezkuntza Departamentuko Euskara Ataleko irakasle, berriz, Olasagarre. Curriculumak ikasleen komunikatzeko gaitasuna landu beharra jasotzen duela azaldu dute; abiapuntua hori izanda, halere, gaitasun hori garatzean, oraindik ere, “gabeziak" badaudela erran du Baraibarrek. “Bada zer doitu; ahulgune horiek, baina, indargune bilaka ditzakegu". Baraibarrek ikastetxeen hizkuntza proiektua “gauzatzea" jo du tresna nagusitzat: “Arlo guztietako irakasleek izan behar dute hizkuntza irakasle; komunikatzeko gaitasuna ez da bat beste gaitasunen artean, beste guztien oinarrian egon behar du". Uste du ikasleen euskararekiko atxikimenduak ere huts egiten duela, eta irakasleak trebatuz landu daitekeela alor hori. Olasagarrek kontatu du 2010etik ari direla lanean D ereduko ikastetxeekin, eta jaso dutela irakasleen eta ikasleen kezka. “Irakasleen artean etsipena sumatu dugu, ikasleek gero eta gutxiago egiten dutelako euskaraz". Ikasleen iritzia jakiteko, DBHko bigarren mailako 253 gazteri egin diete inkesta: “Etxean euskaraz aritzeko aukera izateak babesa ematen die; ikasle batzuek euskaraz aritzeko arazoak dituztela aipatzen dute; eta askok onartu dute barne gatazka bat sentitzen dutela, euskaraz egin nahi dutelako, baina arazoak dituztelako egiteko. Ahalduntzeko tresnak behar dituzte". Gazteen esperientzia Gazte nafarren euskarazko ahozko jarduna aztertu nahi izan du Euskaltzaindiak eta IruÃ±eko Komunikabideak fundazioak antolatutako jardunaldiak, eta, horretarako, gazteei eman diete hitza: Xabier Olano, Amagoia Nuin del Rio eta Uxune Campos aritu dira euren esperientziaren berri ematen. IruÃ±eko Iturrama institutuko Batxilergoko ikasle dira Nuin del Rio eta Campos; iruindarra da lehendabizikoa, eta Etxarri Aranazkoa, berriz, bertzea. Institutu bereko ikasleak izan arren, jatorriak badu eragina gazteon euskarazko jardunean. “Iturramara etorri nintzen lehen egunean, pixka bat beldurtu nintzen; uste nuen IruÃ±ean gehiago hitz eginen zela euskaraz", oroitu du Camposek. Camposek euskaraz egin ditu DBHra bitarteko ikasketak Etxarri Aranatzen; etxean ere familiak badaki euskaraz, baina azaldu du amarekin gaztelaniaz egiten duela. “Euskaraz badaki, baina gaztelaniaz hasi, eta ohitura bilakatu zaigu. Herrian lagunekin euskaraz egiten dut". Gaztelania “ohitura" bilakatu da, halaber, Olano eta Nuin del Riorentzat, zenbait egoeratan. “Lagun batzuekin euskaraz aritzen naiz, denekin ez; saiatzen gara, baina ez dugu normaltasunez hartzen, eta berehala egiten dugu gaztelaniaren alde", azaldu du Nuin del Riok. Olanok ere onartu du lagun guztiekin ez duela euskaraz egiten: “Lagun jakin batzuekin bai, baina kuadrilla osoa gaudenean, erdarara jotzen dugu", aipatu du. Gaztelaniaren alde egiteko joera horren zergatiaz galdetu diete gazteei, eta zenbait kontu jarri dituzte erdigunean: ohitura eta lotsa, batez ere. Aitortu dute, gainera, euskararen erabilerari buruzko kezka izan arren, hizkuntzaren auzia ez dutela lehentasun lagun artean. Adibide bat aipatu du Xabier Olanok: “Azken Euskaraldia egin zenean, kuadrillan konpromisoa hartu genuen euskaraz egiteko gure artean; hilabete inguru aritu ginen, eta, berriz ere, gaztelaniaz hasi ginen". Olanok ere Iturrama institutuan egin zituen ikasketak. Orain kontserbatorioan dago, pianoko ikasketen seigarren maila egiten. Gaztelaniaz egiten ditu. Izan ere, eskolatik kanpoko jarduera gehienetan gaztelania da nagusi, oraindik ere. Hark izan du aukera solfeo euskaraz ikasteko, adibidez, eta futbolean aritu den zortzi urteetako batean ere euskara izan zuten hizkuntza nagusi, jokalariak eta entrenatzaileak euskaldunak zirelako. Nuin del Riok, berriz, eskolatik kanpo garatu dituen kirol guztietan egin behar izan du gaztelaniaz. Aisialdiko bertze zenbait jarduera aipatu dituzte gazteek, eta agerian utzi dituzte dauden zailtasunak. Musikaren arloan, adibidez, hirurek entzuten dituzte euskal taldeak, batez ere; ikus-entzunezkoen esparruan, berriz, eskaintza urria dela nabarmendu dute. Netflixen gisako plataformak aipatu dituzte, eta euskarazko edukirik ia ez dagoela azaldu dute, hain zuzen. ‘No te entiendo’ Ikastetxetik kanpoko egoeraz aritu dira gazteak, bai eta institutu barrukoaz ere. Izan ere, Iturramakoa D ereduko zentro bat izan arren, gela barruan ere gaztelania erabiltzen dute ikasle batzuek. “Niri esan izan dit beste ikasleren batek ‘no te entiendo‘", kontatu du Camposek. Euskalkiaz aritzen da, eta eskertu du dena ulertu ez arren solasaldia euskaraz entzuteko ahalegina egiten dutenen jarrera; onartu du, halere, beti ez dela gertatzen, eta, askotan, joera dela gaztelaniara pasatzea. Olanok, Nuin del Riok eta Camposek irakasleek betetzen duten rola ere aipatu dute. Zenbait irakasleren euskara “eskasa" dela aipatu dute, adibidez; irakasle batzuen eta bertzeen hizkuntzarekiko konpromisoa ere ez da bera, azaldu dutenez, eta horrek badu eragina, haien ustez, ikasleen jokabidean: “Batzuk serio esaten dute euskaraz egin behar dugula; beste batzuek, berriz, ikasleak gaztelaniaz entzuten dituztenean ez diete kasu handirik egiten", kontatu dute. Olanok erantsi du entzun izan dituela irakasleak elkarren artean gaztelaniaz. “Uste dut guretzat eredu izan behar dutela; gazteok badugu zer egin, eta konpromisoa eta kontzientzia hartu behar dugu, baina irakasleek ere badute zer hobetu". Erabilera sustatzea, finean, euskararen inguruko eragile guztien ardura da. Horixe utzi du agerian IruÃ±eko irailaren 28ko jardunaldiak: ezagutza sendotu behar dela, erabilera sustatzeko, eta hori guztia egiteko baliabideak behar direla.

ÃÂ«Gure obsesio izan beharko lukete giza eskubideekÃÂ»

Edurne Elizondo - Nafarroako Hitza — Sun, 02 Oct 2022 09:59:18 +0200

Madrildik etorri da Olga Rodriguez Francisco (Leon, Espainia, 1975) IruÃ±era. Donostian ere egon da berriki, Zinemaldian: En los margenes filmeko gidoia idatzi du. Kazetaria da, halere, bokazioz. 1990eko hamarkadan hasi zen lanean. Lanbidea maite du, baina ez du maite botereari men egiten dion kazetaritza. Gertatzen denaren zergatia bilatu du idatzitako erreportajeen eta liburuen bidez, eta zapalduen alde lerratu da beti. Bazter utzitakoen alde. Julian Assangeren auziak ekarri zaitu IruÃ±era, haren abokatu Renata Avilarekin hitzaldi bat egitera. Zer lezio ikasi duzu auzi horrekin? Kazetaritza baztertu beharreko zerbait bilakatzen dela botereari men egiten ez dionean. Estatuko eta nazioarteko hedabide nagusiek txalotu eta ospatu egin zuten Wikileaks hasieran, baina hedabide horiexek estigmatizatu egin dute gero, gustuko ez zituzten edukiak publikatzen hasi zenean. Assangeri gertatu zaionak agerian uzten du muga non dagoen, noraino iker dezakegun. Gaizki informatutako gizarte bat erraz manipulatu daiteke. Kontua da nork erabakitzen duen zertaz eta nola hitz egin? Kazetaritzaren lana da hori. Arazoa da kazetaritza mertzenario bat ari dela zehazten zertaz eta nola hitz egin. Horrek min handia egiten du. Zarata izugarria sortzen du. Azken hamar urteotan, adibidez, erabat normalizatu dira eskuin muturreko diskurtsoak, eta zenbait hedabidek rol bat bete dute normalizazio horretan. Mezu arrazistak, gorrotozko mezuak zabaldu eta normalizatu dituzte. Salatu izan duzu botere ekonomikoa erredakzio handi anitzetan sartu dela, eta informazioa salgai bilakatu dutela. Egoera horretan, zer rol betetzen dute kazetariek? Nik sinetsi nahi dut informazioa oinarrizko eskubide bat dela. Nik ikuspuntu horretatik egiten dut lan. Horrek erran nahi du giza eskubideen kultura batetik jorratu behar dugula beti informazioa, ardura handiz. Nik nahiago dut lanbidea aldatu, informazio bat manipulatu edo zerbait ikertzeari uko egin baino. Giza eskubideen inguruko kulturarik eza nabarmena da erredakzioetan. Erdigunean egon beharko luke? Bai, zalantzarik gabe. Giza eskubideek izan beharko lukete kazetarion obesio. Hamaika aldiz erabaki dut nik kazetaritza uztea. 1990eko hamarkadan hasi nintzen lanean, eta tarteka bertze gauza batzuk egin ditut, baina behin eta berriz itzuli naiz kazetaritzara, konpromiso bat eta behar bat sentitzen dudalako. Ez duzu esperantza galdu nahi kazetaritzaren egoerak hobera egingo duela? Beti badira kazetaritza proiektu zintzoak, beti badira botereak ezarritako ildo horri ihes egiten dioten profesionalak. Nire kasuan, gertatu izan zait egun batean norbaitek deitzea zerbaiten berri emateko, eta zabaltzeko behar horrek eraman nau kazetaritzara, berriz ere. Gai anitz ezkutuan gelditzen ari dira, oinarrizkoak izan arren. Bazter gelditzen den horretan jarri behar du begirada kazetariak? Nik uste dut baietz. Kazetaritzak dena jarri behar du zalantzan. Boterearen diskurtsoa jarri behar du zalantzan. Gizartean dauden desberdinkeriak, zapalkuntzak eta gehiegikeriak jarri behar ditu kazetaritzak erdigunean. Bada arriskua zapalduen alde ari den kazetaritza aktibismoarekin nahasteko? Joera hori dago, giza eskubideak erdigunean jartzen dituen kazetaria ekintzailetzat jotzekoa, zentzu txarrez. Nik uste dut kazetariaren funtsezko zeregina dela giza eskubideen alde egitea. Arazoa da kazetari batzuk bertzelako kontuekin konprometitzen direla, bertzeak bertze [Espainiako] Estatuaren estoldekin. Baina, tamalez, giza eskubideen alde ari direnen lana bazter uzten da, eta bertze kazetaritza hori da goraipatzen dena. Bazterrera begiratzen duen kazetaritza horren lana da zergatiak azaltzea? Hori da oinarria, nire ustez. Testuingurua eman behar dugu; zergatia ulertzeko gakoak. Kontua da denbora behar dela horretarako, eta gaur egungo erredakzioetan dagoen dinamika, hain justu, kontrakoa da. Kazetariak beti aritu behar du ikasten eta ikertzen, zergatiak azaldu ahal izateko. Gaur, halere, zaila da. Prekaritateak zailtzen du kazetariaren lana? Bai. Eta prekaritateak errazten du, era berean, kazetariok geurezkoa beharko genukeen espiritu kritiko hori hutsean gelditzea. Erredakzio anitzetan ez dute horrelakorik nahi, eta prekaritatea baliatzen dute jendea kanporatzeko. Pablo Gonzalez kazetariak zazpi hilabete daramatza atxilotuta Polonian. Zer deritzozu? Gure lanbidea erabat konprometitua dago boterearekin, eta informazio askatasunarekin konprometitzen diren kazetariak, berriz, estigmatizatu egiten dituzte. Pablo Gonzalezen auzia kazetari guztion ardura da, eta, halere, ez da mobilizazio handirik sortu haren alde. Gogorra da. Bertze kazetari batek are garestiago ordaindu du informazio askatasunaren prezioa: Israelgo armadak maiatzean hil zuen tiroz Xireen Abu Akleh palestinarra. Laguna nuen. Kazetariak hiltzen dituzte, eta ez da deus pasatzen. Ez, behintzat, hiltzaileak aliatuak direnean. Xireen [Abu Akleh] ikur bat zen palestinarrentzat, eta kanpotik ailegatzen ginenok laguntzeko prest zegoen beti. Iraken, 2003an, bertze bi kazetariren heriotzaren lekuko izan zinen: Jose Couso eta Taras Protsyuk hil zituen AEBetako armadak. Errudunak auzipetzen saiatu gara, baina bagenekien noren kontra ari ginen. Ondorioz, egindako urrats orori eman behar diogu balioa, nire ustez. Baina etsigarria da ikustea kazetariak horrelako zigorgabetasunez hiltzen dituztela. Iraken gertatu zenak bizitza aldatu zidan niri: mundua nolakoa den erakutsi zidan. Zinemaren esparruan sartu zara orain, Juan Diego Bottok zuzendutako En los margenes filmaren gidoigile gisa. Zer moduzkoa izan da esperientzia? Niri idaztea gustatzen zait, eta horregatik sartu naiz. Nik idatzitako erreportaje batzuk irakurri eta gero hasi zen Juan [Diego Botto] filmaren ideia mamitzen. Egungo sistemaren dinamika da onartzea gero eta jende gehiago biziko dela bazterrean, eta bazter utzita. Hori onartzen ari gara; ikaragarria da. Bazter utzitako horiek erdigunera eraman nahi izan dituzue? Zinemak hori egin dezake, eta hori da filmaren helburua, hain zuzen. Eta kazetaritzarena ere bai. Horretan ahalegintzen naiz.

ÃÂ«Txikitatik erraten digute norekin egon gaitezkeenÃÂ»

Edurne Elizondo - Nafarroako Hitza — Mon, 01 Aug 2022 09:10:11 +0200

Sexu hezitzailea da Mikel Abaurrea (Erriberri, 1996). Harremanak sakon aztertu ditu, eta guztietan zisheteropatriarkatuaren arrastoa aurkitu du. Zenbait gako jarri ditu erdigunean tratu txarreko harremanak identifikatzeko. Berak zuzendu du IruÃ±eko Harrotuk harremanei, tratu txarrei eta etikari buruz egin duen tailer bat. Harreman toxikoez ari zara. Bikoteaz haragoko harremanez? Tailerretan eta hitzaldietan harreman toxiko bat zer den galdetzen dudanean, jendeak bikotea izaten ohi du buruan. Baina harreman toxikoak hainbat esparrutan daude: familian, lagunartean, lanean… Zergatik lotzen dugu batez ere bikote harremanarekin? Bikotekidearekin dugunari jartzen ohi diogulako izen zehatz hori. Lagunekin edo senideekin duguna harreman bat izanen ez balitz bezala. Bada, ordea. Lan egin behar da harreman hori osasungarria izan dadin, ezta? Zalantzarik gabe. Zaintzak egon behar du esparru guztietan erdigunean. Zaintza kolektiboa da, eta zaintza horri lotuta gaude. Zuk zeure burua zaintzen ahal duzu, baina lagunartean edo lanaren esparruan zaintzen ez zaituen norbait badago, ez zara ongi egonen. Gizakiak animalia sozialak direla erraten ohi da. Harremanei lotuta daude? Txikitatik bilatzen dugu bertzeen berotasuna, bertzeen babesa. Handituz joan ahala, lagunen edo bikotekideen babesa bilatzen dugu. Familia ez duzu aukeratzen; lagunak edo bikotekideak, bai. Horrek zer eragin du harremanetan? Egia erran, lagunekin edo bikotekideekin dugun harremana ere ez dugu guk aukeratzen, neurri handi batean. Batzuengana bideratu eta bertze batzuengandik bereizten gaituzten presioak ditugu, oraindik ere. Pisu handia dute abizen batek, bertzearen generoak, beltza, ijitoa edo zuria ote den… Txikitatik erraten digute norekin egon gaitezkeen eta norekin ibili behar dugun kontuz. Beraz, horiek ere inposatutako harremanak dira, neurri handi batean. Lantxotegi Kabia proiektua garatzen ari da, gazte migratzaileek eta herrialdekoek elkar ezagutzeko. Migratzaileek diote zaila dela kuadrilletan sartzea. Izugarria da kuadrillena. Kanpoko norbait saiatzen bada sartzen, nolabait, sartu nahi duen horrek erakutsi beharko du talde horretan egoteko egokia dela. Oso esparru itxiak dira. Batzuentzat espazio seguru bat dira, eta bertze batzuentzat, berriz, ezin gainditu dezaketen harresia. Kuadrillen barruko dinamikei buruz anitz dago errateko. Espazio segurutzat daukanak, akaso, nolabaiteko boterea izanen du talde horren barruan, baina, segur aski, kide guztien egoera ez da bera. Botere harremanak daude? Bai, eta berdin gertatzen da familian, edo bikotean edo lanean. Botere harreman horrek eragiten du harremana toxiko bilakatzea? Harreman toxiko esamoldea asmatu dugu tratu txarreko harreman bat adierazteko. Tratu txarrak gertatzen direnean, anitzetan, egoera hagitz larria izan arte ez gara ohartzen zer gertatzen ari den. Harremanak idealizatzeko joera dugu. Familiako kideen artekoak ere bai? Bai, eta horren ondorioz hagitz zaila izaten da esparru horretan gertatzen diren tratu txarrez ohartzea. Txikitatik hazten bazara zure emozioak kontuan hartzen ez dituen espazio batean; hutsaren hurrengoa zarela errepikatzen badizute; zure erabakien kontra egiten badute… ikasten eta barneratzen duzu harremanak horrelakoak direla. Horren atzean dago zisheteropatriarkatuaren eragina? Bai, egitura horrek esparru guztiak ukitzen ditu. Botere harremanetan gizona izaten ohi da nagusi; zaintza, oraindik ere, emakumeen lan bat da. Gertatzen da, gainera, gizon batek hartzen duenean zaintza horren ardura, idealizatu egiten dela. Emakumeen artean nabarmentzen ez dena txalotu egiten da gizonen artean. Familiako kideen arteko harremana anitz idealizatzen denez, zailagoa da harreman hori haustea? Bai, baina, tratu txarreko harremanak daudenean, osasungarria da lotura hori haustea. Familiako kideekin, bikotekidearekin, bai eta lagunekin ere. Bakardadeari beldurra dio jendeak? Ona da bakarrik egoten ikastea, ohiko espazioetatik at dauden harremanak lantzea. Bakarrik zaudenean aukera duzu bertze harreman mota batzuk jorratzeko. Harremantzeko modu hegemonikoak ere badaude, baina ez dira egokiak guztientzat. Bai, harremantzeko moduetan ere araua nagusitzen da; ez da kontuan hartzen desgaitasuna, adibidez; pertsona neurodibergenteekin edo traumaren bat edo menpekotasunen bat dutenekin ez dugu elkartu nahi. Kontuan izan behar dugu, ordea, norbaitekin harremantzen garenean pertsona horren alde guztiak aintzat hartu behar ditugula. Gizarteak ez du jendea harremanak lantzeko prestatzen? Ez, tresnak behar ditugu. Teoriak dio dibertsitatearen alde gaudela, eta inklusioa aldarrikatzen dugula, baina praktikak erakusten digu ez dugula urratsik egiten hori gauzatzeko. Etxean, eskolan, lagunartean ikasitako hamaika gauza deseraiki behar ditugu, eta ez dakigu nola. Mingarria da, gainera, eta ez dugu egin nahi. Bertzeekin partekatutako espazioei buruz aritu zara; nork bere espazioa kudeatzeko ere bada zer ikasi? Bai, zaila izaten ohi delako mugak ezartzea. Ez digute hori irakasten. Ezagutzen ez dugun norbaiti bi musu ematera behartzen gaituzte txikiak garenean. Nahi ez badugu ere, hala egin behar dugu. Osasungarria da txikitatik nork bere mugak ezartzen ikastea. Geure burua babesteko modu bat da hori. Bertzeen kontroletik babesteko? Bai. Sare sozialekin eta sakelakoekin nabarmena da kontrol horren eragina. Badakite non gauden. Mezu bat jaso eta berehala erantzuten ez badugu, mezua bidali duena haserretu egiten da. Kontrola izugarria da. Zer dago kontrol horren atzean? Jeloskortasuna, bertzeak bertze. Garbi izan behar dugu jeloskor sentitzea ez dela berez txarra; emozio bat da, eta momenturen batean sentituko dugu. Kontua da emozio hori nola kudeatu. Zer egin hobetzeko? Txikitatik ikasi beharko genuke norbere eta bertzeen espazioak eta mugak errespetatzen.

ÃÂ«Sistemak ez digu onartzen agentziarako gaitasunaÃÂ»

Edurne Elizondo - Nafarroako Hitza — Mon, 25 Jul 2022 15:39:28 +0200

Desgaitasunaren mugimendua indarra hartzen ari dela uste du Itxi Guerrak (Madril, 1998). Ekintzaile antikapazitista da, eta Lucha contra el capacitismo liburuaren egilea (Imperdible, 2021). Larrionen izan da, Landa Eremuko Emakumeen Topaketan, haurrentzako tailer bat egiten. Zergatik haurrekin? Arauak zeharkatzen digu gorputza txikiak garenetik: desgaitasunen aldetik ez ezik, loditasunaren aldetik, erotasunaren aldetik… Araua nola deseraiki jorratu behar dugu haurrekin, jolasen bidez. Elbarriak infantilizatzeko joera bat dago? Bai. Are gehiago, elbarriek pairatzen dute haurrek haur izateagatik sufritzen duten indarkeria bera. Kontuz ibili behar dugu, eta ongi aztertu infantilizatzea zer den. Zergatik uste dugu haur izatea berez dela gauza txar bat? Uste dut inportantea dela haurrek ere parte hartzea politizatzeko eta deseraikitzeko prozesuetan, haurrak ere badirelako elbarri, badira trans, lodi… Inportantea da haur garenetik ohartzea sufritzen duguna indarkeria dela, ez dela guri bakarrik pasatzen zaigun zerbait. Nik eskertu izanen nuen 10 urte nituenean jakitea indarkeria kapazitista zela sufritzen ari nintzena. Adinkeria pairatzen dute haurrek? Bai, eta zaharrek ere bai. Kapitalismoaren logikaren araberako bazterketa bat da: haurrak, elbarriak eta zaharrak ez dira ekoizteko gai, eta, ondorioz, logika horren arabera, ez dugu balio gizartearentzat; bazter uzten gaitu. Bazter, ia subjektu izaera galdu arte? Ez gaituzte subjektu politikotzat hartzen, eta ez dute onartzen gure agentziarako gaitasuna. Uste izaten da beti egonen dela norbait haurren, elbarrien edo zaharren izenean erabakitzeko, dela estatua, dela elbarria ez den pertsona bat, dela heldu bat. Desgaitu edo elbarri hitzak aipatzen dituzu zuk 'Lucha contra el capacitismo' zure liburuan. Bada eztabaida, halere, erabili behar diren hitzen inguruan. Eztabaida hori dago gizartean eta desgaituen komunitatean. Nik uste dut horrek agerian uzten duela belaunaldi ezberdinetako ekintzaileak daudela. 1990eko hamarkadan hasi zirenek asmatu zuten dibertsitate funtzional terminoa. Oraingo ekintzaileok badugu Estatu Batuetako mugimenduaren eragina, bai eta queer teoriaren eragina ere, eta aldarrikatzen dugu irain gisa erabilitako hitzak gure egitea, hitz horien esanahia aldatzea. Horregatik erabiltzen ditugu desgaitu edo elbarri, nortasun baten parte direlako, eta araua apurtzen dutelako. Desgaitasuna edo dibertsitate funtzionala duten pertsonez hitz egiteak patologizazioa nabarmentzen du. Nork bere burua definitu behar du, baina diskurtso politikorako nik desgaitu edo elbarri aldarrikatzen ditut, estigma apurtzen laguntzen didatelako. Elbarritasunaren estigma? Bai. Zergatik beldurtzen gaitu geure burua desgaitutzat jotzeak? Bertzeek erraten digute desgaitasunak ez duela garena definitzen. Baina, agian, bai; agian, jaso dudan indarkeria kapazitista guztiak eraman nau nagoen tokira. Dibertsitate funtzional terminoak badu, gainera, bertze arazo bat. Zer arazo? Termino horren arabera arautik kanpo daudenak direlako askotarikoak. Dibertsitate hitzak haiei egiten die erreferentzia, ez araua betetzen duten gorputzei. Ez dago elbarri ez direnak izendatzeko hitzik, haiek direlako arauak ezartzen duena, haiek dira osasuntsuak, eta ez dago izendatzeko beharrik. Autistek, adibidez, alista hitza dute autista ez direnentzat. Bai. Nik desgaitu ez direla erraten dut, eta ingelesez, elbarri ez direnei able erraten zaie. Baina, desgaitasunaz ari garenean, kapitalismoarentzat produktiboa den horrekiko hausturaz ari gara. Ezin dugu lan egin, eta, ondorioz, ez gara gizartearen parte. Niretzat, inportanteena da arauaz hitz egitea eta agerian uztea desgaituok arau hori gainditzen dugula, hausten dugula. Produktibitatearen alde horretatik du esanahi negatiboa desgaitasunak? Bai. Beldurra eragiten du horrek. Zaurgarritzat hartzen gaituzte, baina denok bagara, berez, denok dugulako bertzeen beharra. Baina horrek beldurra eragiten du, kapitalismoak erraten digulako ausartak eta independenteak izan behar dugula. Horrek badu loturarik desgaituek oztopoak gainditzeko egiten duten bidearen kontakizunekin? Horrelako diskurtsoek biziki haserretzen naute, araua betikotzen dutelako; arauak ezartzen duen horretara hurbildu behar dugula erraten dute halako diskurtsoek; balioa ematen diote kapitalismoaren bidean jarraitu nahi duenari. Desgaituak garela ezkutatzen saiatzen bagara ere, ez diogu desgaitu izateari utziko. Zuk ez duzu ezkutatu nahi. Alderantziz, aldarrikatu egin nahi duzu. Nik aldarrikatu nahi dut desgaitasuna dagoela gizartea antolatzeko moduan. Ez da gainditu beharreko zerbait. Bai, gizarte kapazitista batean kaka zahar bat da desgaitua izatea, baina ez da berez zerbait txarra. Desgaitasunaren auzia espezismoarekin ere lotu duzu. Sunaura Taylorren 'Beasts of burden' gaztelaniaz eman du Madrilgo Ochodoscuatro argitaletxe antiespezistak 'crip' izenburupean, eta zurea da hitzaurrea. Liburu hori funtsezkoa dela uste dut. Desgaituak ere hartu izan gaituzte gizakiz bertzeko animaliatzat. Kapitalismoak, finean, desgaituon eta bertze animalien gorputzak patologizatzen ditu, dirua lortzeko; desgaituok egoitzetan sartzen gaituzte, eta bertze animaliak, haztegietan. Bi borrokak estuki lotuta daude. Egoitzen ereduaren aurka, zaintza komunitateena aldarrikatu duzu zuk zure liburuan. Zein da proposamena? Ikuspuntu anarkista batetik, nire helburua da estatua eta soldatapeko lana desagerraraztea, eta denok parte hartzea elkarren zaintzan, modu horizontal eta boluntario batean. Guk ere zaintzen ahal dugu, parte hartzen ahal dugu; ez ikuspuntu ekonomiko batetik. Elkarren menpe gaude, eta denok hartzen eta ematen dugu. Ohartu behar dugu desgaitasunak subertsiorako duen ahalmenaz. Nola gauzatzen da ahalmen hori? Desgaituok erraten ari gara kapitalismoak ez digula axola, soldatapeko lana bazter utzi behar dugula; erraten ari gara bizitza zaurgarria dela, samurtasuna erradikala dela, eta erdigunean egon behar duela. Eta bai, erraten ari gara siesta ere iraultzailea dela!

Iraganera iltzatuta

Edurne Elizondo - Nafarroako Hitza — Sun, 24 Jul 2022 15:49:15 +0200

Francisco Franco diktadorearen emazte Carmen Polo Corellan izan zen 1949. urteko abuztuaren 23an. Herri horretan "Gurutzadan erorien alde" eraikitako monumentuaren inaugurazioan parte hartu zuen egun hartan, Rambletako pasealekuan. Zutik dago oraindik ere frankismoaren garaiko oroigarri hori, eta zutik jarrai dezala nahi dute Abokatu Kristauek: Corellako Udalak pasealekua berritu nahi du, eta monumentua eraitsi. Abokatuek, baina, helegitea jarri dute asmo horren aurka, eta epaileek proiektua behin-behinean geldiarazi dute, haren inguruko xehetasunak ezagutu arte. Corellako Udalak ere helegitea jarri du erabaki horren kontra. “Proiekturik ez zegoen Abokatu Kristauek epaitegira jo zutenean", nabarmendu du Corellako Udaleko alkateorde Felix Bienzobasek (ACI). Aipatu du udal gobernuak duela bi aste aurkeztu zuela bere egitasmoa, eta aitortu du Abokatu Kristauak elkarteak egindako urratsak “harritu" egin duela. “Inguru osoan lan egiteko beharra dago. Berez, bi proiektu ditugu: bat da pasealekua berritzeko, eta bertzea, monumentua eraisteko. Herriko sarreran dago; monumentu itsusia da, eta helezina. Eremu osoko giroa berritu nahi dugu". Bienzobasek garbi du “aurreko erregimenaren herriko nostalgikoren bat" dagoela epaitegira jo duten abokatuen atzean. “Abokatuek erlijioaren auzia hartu dute argudio gisa, baina helegitea aurkeztu dutenentzat monumentuak esanahi politikoa dauka". Erlijioaren auziari buruz, Bienzobasek azaldu du “bide motzeko argudio bat" dela, Corellako erorien aldeko monumentuak “inoiz" ez duelako erlijioarekin lotutako erabilerarik izan: “Monumentuak ez du balio artistiko, historiko edo erlijiosorik". Corellako alkateordeak gaineratu du txostenak eskatu dizkiotela Vianako Printzea erakundeari, bai eta Artzapezpikutzari ere, epaileak auzia jorratzen duenean aurkeztu ahal izateko. “Inoiz ez da mezarik egin" “Imajinatzen duzu gobernu bat monumentu feminista bat eraisten? Edo LGTBI monumentu bat behera botatzen? Bada, Corellako Udalak monumentu kristau bat eraitsi nahi du; meza ospatzen den toki bat bota nahi du, kristauen otoizleku bat!". Horixe idatzi dute Abokatu Kristauak elkarteko kideek sare sozialen bidez Corellako Udalaren asmoen aurka sinadurak biltzeko argitaratu duten testuan. “Inoiz ez da mezarik egin hor", berretsi du Felix Bienzobasek. Corellako herriko memoria historikoa lantzen duen Tanbarria kolektiboko kide Txomin Gonzalezek bat egin du alkateordearekin: “Inauguratu zutenean, ekitaldi erlijioso bat egin zuten, baina bertze inoiz ez". 1949. urteko abuztuaren 24ko Diario de Navarra egunkariak jaso zuen inaugurazio hartan herriko erretoreak “diskurtso kristau eta patriotiko sutsu bat" egin zuela, hain zuzen ere. Duela lau urte, 1936ko “Gurutzada" aipatzen zuten monumentuko plakak kendu zituzten, udalaren aginduz. Herriko bertze zenbait ikur frankista ere ezabatu dituzte Corellako karriketatik azken urteotan. “Toki publikoetan ziren ikur guztiak kendu ditugu", zehaztu du Felix Bienzobas alkateordeak. Tanbarria elkarteko Txomin Gonzalezek onartu du egin direla urratsak memoria historikoa jorratzeko bidean. 2016. urtean, adibidez, udaleko langile eta ordezkariek erakunde horren aitortza jaso zuten lehendabiziko aldiz, eta, geroztik, haien izenak jasotzen dituen plaka bat dago Corellako herriko etxeko atarian. Tartean da Antonio Morenorena, herriko alkate izandakoarena, alegia. Hilerrian ere bada frankismoan fusilatutakoen aldeko oroigarri bat. 92 fusilatu inguru Emandako pausoak eskertu ditu Gonzalezek, baina garbi erran du lan handia dagoela egiteko oraindik ere Corellan: “Errepresioak gogor jo zuen gure herria. 92 pertsona inguru fusilatu zituzten. 1936an gertatu zenak urte luzez izan du eragina, eta jendea isilik egon da". 1936ko altxamendu militarra gertatu eta berehala hasi ziren herritarrak atxilotzen Corellan. Herrian ez ezik, Tuteran ere itxi zituzten. Tuterako espetxean Corellako 87 pertsona sartu zituzten 1936ko uztailaren 19tik urriaren 10era bitarte. Fusilatzeko atera zituzten hainbat preso espetxe horretatik: abuztuaren 3an, sei gizon eraman zituzten Fiterora, eta han hil. Abuztuaren 15ean, berriz, Corellako 27 preso atera zituzten Tuterako kartzelatik, eta Milagroko hilerrian fusilatu zituzten. Haietako bati eskuak moztu zizkioten, ziegatik ez ateratzeko edozer gauzari eusten saiatu zelako. 1970eko hamarkadaren amaieran egin zituzten frankismoak fusilatutako herritarren gorpuak lurpetik ateratzeko lehen lanak Corellan. Madrilgo erorien monumentura eramandako hainbat gorpu herrira eraman zituzten bueltan, eta 1980an harrera eta omenaldia egin zieten herrian. “Nik 16 urte inguru nituen orduan", oroitu du Txomin Gonzalezek. 1980ko hamarkada hartan, Altaffaylako kideek hasitako ikerketan parte hartu zuen, eta Corellan errepresioa sufritu zuten herritarrekin eta senideekin hitz egiten hasi zen, bertze kide batzuekin batera. “Jendea negarrez hasten zen, eta anitzek ez zuten deus erran nahi. Herriko ezkerra suntsituta zegoen". Madrildik atera eta Corellara bueltan eramandako fusilatuen gorpuei harrera, 1980an. Gonzalezek nabarmendu du 1936ko altxamendu militarra gertatu zenean, Corellan jornaleroak zirela nagusi, ia industriarik gabeko herri bat zelako. Lur jabe handientzat egiten zuten lan jornalerook. “Lur jabeen aurka altxatzen zirenek herritik ihes egin bertze erremediorik ez zuten". Frankismoak gogor jo zuen Corella: “Erriberako herrien artean hildako gehien izan zutenetako bat izan da gurea". Frankismoaren arrastoa Frankismoaren arrastoa ez da erabat desagertu. Horixe salatu du Gonzalezek, eta bat egin du Jabier Sainz Pezonagak ere. Sainz Pezonagak Corellaporlamemoriahistorica.blogspot.com izenburuko bloga du, eta gune hori baliatzen du herriko memoria historikoa lantzeko. Orain herrian dauden ikur frankistak jarri ditu erdigunean Sainz Pezonagak, eta horri buruz “zerbait" egin behar dela aldarrikatu. “Gurutzadan erorien aldeko monumentuarekin batera, Arrese fundazioari buruzkoak ikertu beharko lirateke, eta heldu, halaber, Camilo Castilla upategian dagoen gurutze ereinozdunaren auziari". Upategi hori Nafarroako PPko kide Ana Beltranen familiarena da. Arrese fundazioari buruz, Jose Luis Arrese Francoren ministro izan zela gogorarazi du Txomin Gonzalezek. Corellako alkateorde Bienzobasek argitu du haren omenezko karrikaren eta futbol zelaiaren izena aldatu dutela jada. Sainz Pezonagak erantsi du, halere, Arreseren emazte Teresa Saez de Herediaren izena duten kale bat eta parke bat daudela oraindik ere. Felix Bienzobas alkateordeak erran du Arrese etxea eta Beltranen upategia “pribatuak" direla: “Guk eremu publikoan eragin dezakegu, eta egin dugu". Gehiago sakondu behar dela uste du Gonzalezek; Sainz Pezonagak ere bai. Corellak memoria merezi duela.