<![CDATA[Enekoitz Esnaola | Berria.eus]]> https://www.berria.eus Bere azken artikuluak eu Sun, 26 Mar 2023 10:52:42 +0200 hourly 1 <![CDATA[Enekoitz Esnaola | Berria.eus]]> https://www.berria.eus/irudiak/berriaB.png https://www.berria.eus <![CDATA[Bakerako eta elkarbizitzarako «ausardiaz» segituko du Sortuk ]]> https://www.berria.eus/paperekoa/1879/004/001/2021-10-21/bakerako_eta_elkarbizitzarako_ausardiaz_segituko_du_sortuk.htm Thu, 21 Oct 2021 00:00:00 +0200 Enekoitz Esnaola https://www.berria.eus/paperekoa/1879/004/001/2021-10-21/bakerako_eta_elkarbizitzarako_ausardiaz_segituko_du_sortuk.htm <![CDATA[«Gatazkari aterabide demokratikoa» emateko eskatu du Sortuk]]> https://www.berria.eus/albisteak/204812/gatazkari_aterabide_demokratikoa_emateko_eskatu_du_sortuk.htm Wed, 20 Oct 2021 07:06:45 +0200 Enekoitz Esnaola https://www.berria.eus/albisteak/204812/gatazkari_aterabide_demokratikoa_emateko_eskatu_du_sortuk.htm <![CDATA[Agiri historikoaren inguruabarrak]]> https://www.berria.eus/paperekoa/1964/006/001/2021-10-20/agiri_historikoaren_inguruabarrak.htm Wed, 20 Oct 2021 00:00:00 +0200 Enekoitz Esnaola https://www.berria.eus/paperekoa/1964/006/001/2021-10-20/agiri_historikoaren_inguruabarrak.htm
Bukaera hori iristeko izan ziren faktore batzuk -polizia operazioak, babes sozialaren apaltzea, terrorismoaren aurkako paradigma berria nazioartean...-, baina ezker abertzalearen estrategia aldaketa erabakigarria izan zen. Barne eztabaidaren ondoren, ezker abertzaleak 2010eko otsailaren erdian plazaratu zuen Zutik Euskal Herria adierazpena. ETAren zuzendaritzak handik bi astera eraso ekintza armatuak etetea erabaki zuen [Isiltzen hasteko, isilpean aurrenik, BERRIA, 2020-2-9], eta irailean komunikatu jendaurrean, baina nazioarteko bitartekariek eta Espainiako Gobernuak ez zuten askitzat jo neurria. 2011ko urtarrilaren 8koa da hurrengo funtsezko data: ETAk su-eten iraunkor, orokor eta egiaztagarria eman zuen. Hori izan zen 2011ko guztiaren abiapuntua.

Hamar hilabete lehenago Bruselako Adierazpenak eskatu ziona gainditu nahi zuen ETAk agiri harekin: orokorra terminoa ere sartu zuen, bere borondatearen erakusle izateko eta prozesuan urrunago joateko xedez. Emaitza bat berehala: iraultza zergaren bukaera.

2011ko martxoan egin zuten ETAren zuzendaritzak eta Henri Dunanteko (HD) solaskideak aurrez aurreko lehen bilera. 2007ko hausturatik zeharkako harremana izan zuten ETAk eta nazioarteko eragileek, eta zuzeneko bilkura hura egitea beste pauso bat zen. Bileran, ETAtik bi lagun izan ziren; HDtik bat. 2011ko hurrengo bilkuretan ere, halaxe. ETAren bi ordezkarietako bat beti bera izan zen; HDko bakarra, beti bera. Frantziaren lurraldean batzartu ziren -HDk Genevan (Suitza) du egoitza-. Klandestinitateko segurtasun neurri gisa, ETAk jartzen zuen lehen hitzordua, nazioarteko eragilea hartzen zuen autoan, eta bilera tokira eramaten. Espainiako Gobernuak jakin zuen HD zentroak bazuela ETArekin harremana aterabide posibleez hitz egiteko, baina Frantziako Poliziak ere segitzen zuen etakideak atxilotzen.

Elkarrekiko lehen inpresio bat hartzeko balio izan zuen 2011ko martxoko bilkurak. ETAren arabera, HDko mintzakidea berekiko aurreiritzi batzuekin agertu zen, Espainiako giro mediatiko-politikoak baldintzatuta bezala: uste omen zuen ETAk ez zuela prozesua modu serioan planteatuko. Gero, Norvegiako mahaiaren bueltan, horixe aitortu omen zieten ETAren ordezkariei. Segituan hasi ziren ibilbidea diseinatzen. ETAk Henri Dunanteko ordezkariari adierazi zion prest zegoela bide bat egiteko eta jakin nahi zuela ea Madril ere hala zegoen. Udaberrian izan zuten erantzuna: Madril ere prest zen. HD zentroak 2007ko prozesuko hausturatik harremana zeukan Alfredo Perez Rubalcaba (PSOE) Espainiako Barne ministroaren taldearekin ere.

Bigarren bileratik, zehaztuz

Uda hasiera aldera egin zuten ETAk eta Henri Dunanteko solaskideak zuzeneko bigarren bilera, eta Suitzako zentroaren aldetik sortu zen ETArekin eta Espainiako Gobernuarekin bide orri bat osatzeko proposamena. Hartarako, bakoitzarekin aparte egongo zen eta haien ekarpenak jasoko zituen. Madrilek, 2005-2007ko elkarrizketa prozesuan ez bezala, ez zuen ETArekin aurrez aurreko harremanik izaterik nahi. Bide orriaren asmoarekin, prozesuak beste forma bat hartuko zuen, zehatzagoa. Mahai gainera ateratzen hasi ziren ETAren jardun armatuaren bukaera, euskal presoen auzia, ezker abertzale ofizialaren ilegalizazioaren amaiera, Aieteko Konferentzia egitea, ETAren ordezkaritza Europako estatu batean kokatzea eta Espainiaren desmilitarizazioa.

Bazituzten desadostasunak ere. ETAk nahi zuen bere erabaki historikoaren aurretik Madrilek euskal presoekin zenbait neurri hartzea, egoera gogor batzuei amaiera emateaz gain -700en bat euskal preso zeuden orduan-, prozesuak giro eraikitzaile bat hartzeko. Gobernuak ez zuen deus egin, Rubalcabak pentsatzen zuelako ETAk jardun armatua amaitu ostean beharko luketela urratsek, baina prozesuak aurrera segitu zuen.

Henri Dunant zentroak ETArekin zituen harremanetan Aieteko Adierazpenak jaso beharko lukeenaz ere hitz egiten zen. Madril jakitun zen, eta gero utzi zuen konferentzia termino haietan egiten. Adierazpenak gatazkaren izaera integrala jaso zezala nahi zuen ETAk: hots, gatazka politikoaren aipamena ere jasotzea. Halaber, Frantziako Gobernuari ere dei egitea gatazkaren ondorioez mintzatzeko. Biak jaso ziren. Diseinu hartan, adierazpeneko lehen puntuan ETAri jardun armatua betiko bukatzeko eskatzeak ez zuen kezkatzen erakunde armatua, bigarren puntuan dei egingo zitzaielako bi gobernuei gatazkaren ondorioen konponbideaz mintzatzeko, eta, Aieteko Adierazpenak jaso ez arren, Norvegiako mahaia lotzeko bidean zirelako. ETAk Aieteko lehen puntua ez zuen berekiko interpelazio moduan hartu, baizik eta gatazka historiko bat bukatu eta haren ondorioei aterabide ordenatua emateko aukera gisa.

Hasiera batean irailaren 15ean ziren Donostiako konferentzia egitekoak. Baina etorriko ziren nazioarteko eragileak erabat lotu behar zirenez -Batasunaren esanetan, Rubalcabak betoa jarri zion Tony Blair etortzeari- eta ondorengo bide orriko kontu denak ere zehaztu eta onartu jo behar zituztenez aldeek, data atzeratuz joan zen. ETAri aipatzen zioten zein ziren etortzekoak nazioartetik, eta erakundeak aitortzen zuen oihartzun eta eraginkortasun handiko eragileak zirela. Berak ez zuen izenik proposatu. Nazioarteko bitartekariek eta ETAk konferentzia ahal zen azkarrena egitea nahi zuten, Jose Luis Rodriguez Zapatero Espainiako gobernuburuak uztailaren 28an azaroaren 20rako iragarri baitzituen Gorteetarako hauteskundeak. Zapaterok esan izan du gobernu berriak krisi ekonomikoari aurre ahalik eta lasterrena egiteko aitzinatu zituela bozak. Segurutzat jotzen zen Moncloan PP jarriko zela. Nazioarteko eragileek eta ETAk prozesua bozak baino lehen abiatu eta PPren gobernua baldintzatu nahi zuten.

Agiria egiteko unea

ETAk abuztu bukaera aldera eman zion oniritzia HDrekin -eta hark Madrilekin- landutako bide orriari. Ezker abertzalearen 2009-2010eko eztabaida garaitik fronte politikoaren aldean atzerapenarekin zebilen ETA, eta bide orria ez zuen bere kidego osoarekin partekatu; horrek sorrarazten zion bertigorik -2012-2013an egin zuen bere prozesua; zatiketarik gabe bukatu zuen, eta balio handia eman zion horri-. Zuzendaritzak, baina, zuzendaritza zabalarekin kontrastatu zituen Aietekoa eta Norvegiakoa. Onarpena. Artean ez zegoen prozesuko den-dena zehaztuta, baina mamia eta norabidea, bai.

Jardun armatuaren bukaeraren agiria egiteko garaia heldu zitzaion ETAri. Prozesuko aldeek garbi zituzten terminoak, garbi ondorengo urratsak. Nazioartekoek hala esanda, erakunde armatuko zuzendaritzak bazekien agiriak laburra eta zehatza izan behar zuela; zalantzarik ez uzteko, aski sendoa: bere jardun armatuaren behin betiko bukaera jaso behar zuen komunikatuan. Eta Madrili eta Parisi dei egingo zien gatazkaren ondorioez aritzeko. Zapateroren esanetan, abuztu alderako bazekien agiria argia eta irmoa izango zela. Eta idatzi zuen agiria ETAk. Haren zuzendaritza zabalak orduan ere balekoa, irail bukaera aldera. HDko solaskidearekin beste kontaktu zuzen bat izan zuen erakunde armatuak. Urri hasieran bazuen ETAk behin betiko agiria.

Aieteko Konferentziaren data (urriak 17) irail bukaeran finkatu zuten nazioarteko bitartekariek [Aietera iristeko bide luzea, BERRIA 2021-10-10], eta topaketa egin arteko asteak oso biziak izan ziren, azkeneko detaileak lotzeko: konferentziakoak bertakoak, bide orrikoak…

Aietekoa egiterako ETAren ordezkaritzako bi kide nazioarteko komunitatearen anparoan ziren, geroago Norvegiara joateko: David Pla eta Iratxe Sorzabal. Josu Urrutikoetxea ere izan zen ordezkaritzan, ezker abertzaleak eta nazioarteko komunitateak eskatuta, baina beste bide batetik abiatu zen Norvegiara, hura ere babespean.

Bideoa, urri erdirako prest

Pla eta Sorzabal nazioartearen anparoan geratu aurretik grabatu zuen ETAk agiriaren berri zekarren bideoa: urriaren bigarren aste hasieran, Frantziako lurraldean. Euskaraz eta gazteleraz irakurri zuten. Plak joan zen astean TV3n eta Naiz-en jakinarazi zuen berak leitu zuela gaztelerazko bertsioa.

Sorzabal eta biak nazioarteko eragileen esku geratzean ikusi zuen Henri Dunanteko solaskideak ETAren agiri historikoa, eta jakin zuen noiz argitaratuko zen: urriaren 20an, Aieteko Konferentziatik hiru egunera. Aurrez, nazioarteko eragileek ETAri helarazia zioten Aietekotik astebete baino lehen ateratzeko agiria. HDkoaren bidez izan zuten terminoen berri Aieteko Adierazpena sinatuko zuten eragileek -ez denek, agian-. Nazioarteko eragileek PSOEren gobernuarekin ere bazutenez harremana, Zapaterok-eta bazituzten xehetasun nagusiak. Hala, Rubalcabak François Hollande Frantziako PSren presidentegaiari urriaren 19an Madrilgo bilera batean iragarri zion bazitekeela hurrengo egunean ateratzea ETAk agiria. Ezker abertzaleak ere bazeukan informazio ona.

ETAk lehendik bazuen Aieteko Adierazpenaren nondik norakoen berri, baina ikusi nahi zuen zer ematen zuen konferentziak, eragile asko zelako biltzekoa. Kaxoian zeuzkan agiria eta bideoa, argitaratzeko pronto. Gune seguru batean zirela jarraitu zuten ETAren ordezkariek konferentzia, eta gustura geratu ziren eman zuenarekin, aurreikusi bezala igaro zela iritzita. Ondorioz, jardun armatuaren behin betiko bukaeraren agiri historikoa ezagutarazteko pausoak emateko ordua heldu zitzaion ETAri. BERRIA izan zen aurrena zabaldu zuenetakoa: urriaren 20ko 19:00etan eman zuen albistea -hori zen baldintza-, webgunean.

Espainiako Gobernuarentzat, «demokraziaren arrazoia» atera zen garaile. ETArentzat, «Euskal Herrian aro politiko berri bat zabaltzen» ari zen.]]> <![CDATA[Etorkizunera begirakoa ere bai]]> https://www.berria.eus/paperekoa/2108/003/001/2021-10-19/etorkizunera_begirakoa_ere_bai.htm Tue, 19 Oct 2021 00:00:00 +0200 Enekoitz Esnaola https://www.berria.eus/paperekoa/2108/003/001/2021-10-19/etorkizunera_begirakoa_ere_bai.htm ezker abertzaleak, Kursaaleko ekitaldi jendetsu batean, jarrera berri bat azaldu zuen: «ETAren jarduerek eragindako minarekiko sentikorta sunik eza irudika zezakeela onartzen du Ezker Aber tzaleak. Bere jarrera politikoarekin nahi gabe gehitu duen mina sentitzen du. Onartzen dugu Ezker Abertzaleari alde bateko biktimekiko erakutsitako sentsibiliza zio maila falta izan zaiola beste aldeko biktimekiko». Bestetik, ETAk, 2018ko apirilaren 8ko agirian, desegin baino lau aste lehenago, aitortu zuen «zinez sentitzen» zuela berak eragindako «samin handia», eta «barkamena» eskatu zien «gatazkan parte hartze zuzenik ez zuten» biktimei. Azkeneko hiru urteetan Etxeraten adierazpen bat egon da, baina, bestela, ezker independentistak ez du ETAren biktimekiko urrats kualitatiborik egin. Atzokoari garrantzi handia ematen diote haiek, eta espero dute beste eragileek aitortzea. Bere pauso berriarekin, euskal presoen auziari konponbidea ematen laguntzea bilatzen du. Atzoko adierazpeneko laugarren puntuan gogoratu du afera hori, ETAren biktimei buruzko gogoetaren eta aitortzaren ondoren. «Gatazkaren jatorrian dagoen arazo politikoari irtenbidea» emateko beharra ere azaldu dute Rodriguezek eta Otegik. Halako prozesu baterako euskal subiranistei gutxienik bateratasuna izatea falta zaie, eta ezker independentistari berari, lidergo politikorako botere instituzional handiagoa. Taktikak taktika, EH Bildu aliatuen beharrean da; adibidez, eremu konstituzional progresistan, jakitun egonik horrek bide subiranistarako sortuko lizkiokeela kontraesanak eta arriskuak. PSOEren eta EH Bilduren arteko harremana erabat normalizatze aldera, beste pauso bat da Otegiren-eta adierazpena. PSEk ETArekiko azterketa kritiko handiagoa eskatu ohi dio EH Bilduri; Jose Luis Rodriguez Zapatero Espainiako gobernuburu ohiak udan BERRIAko elkarrizketa batean zioen espero zuela ezker abertzaleak «autokritika bizkortzea». Bi sektore politikoek badute elkarren gogoeten berri. Inguruabar horretan, ezker independentistak espero du bere adierazpen berriaz gaur Zapaterok zerbait esatea Gernikan daukan ekitaldian. Aldeak alde eta esajeratu gabe, sekuentziak badauka antzik 2005-2007ko elkarrizketa prozesuaren egoste fasearekin. Batasunak 2004ko azaroaren 14an aurkeztu zuen Anoetako proposamena. Bake nahia agertzeaz gain, ezker abertzalearen barruan prozesu politikoaren gidaritza behingoz bere esku geratzeko saio argi bat zen. Zapatero zegoen orduan Moncloan, urte erdi bat lehenagotik, eta Batasunak proposamena aurkeztu bezperan jaso zuen edukia hark: Txillarre baserriko nagusiak bidali zuen Moncloara, Elgoibarko denda bateko faxetik [Bakerako giro intimoan, BERRIA, 2018-7-29]. Handik bi hilabetera, Otegik, Batasunaren izenean, konponbide elkarrizketatua abian jartzeko aukeraz Zapaterori zuzendutako gutun baten berri eman zuen; urtarrilaren 14a zen, eta hedabideen aurrean irakurri zuen eskutitza, Bilbon, atzo bezala kazetarien galderarik onartu gabeko agerraldi batean. Biharamunean Kursaalean mitina zeukan Zapaterok, eta, han, elkarrizketarako prest agertu zen. Giro bat sortzea zen bi aldeen xedea; berehala etorri zen elkarrizketa prozesua. Ez daude oso gertu presoen auziaren aterabidea eta sozialisten eta EH Bilduren arteko gobernu akordioak, baina atzokoa norabide horretan egindako mugimendua izan da, ahaztu gabe euskal gizarteak ezker independentistari aspalditik exjitzen ziola ETAren biktimei buruzko azterketa sendoago edo zehatzago bat. ]]> <![CDATA[Etorkizunera begirakoa ere bai]]> https://www.berria.eus/albisteak/204690/etorkizunera_begirakoa_ere_bai.htm Mon, 18 Oct 2021 07:40:44 +0200 Enekoitz Esnaola https://www.berria.eus/albisteak/204690/etorkizunera_begirakoa_ere_bai.htm ezker abertzaleak, Kursaaleko ekitaldi jendetsu batean, jarrera berri bat azaldu zuen: «ETAren jarduerek eragindako minarekiko sentikorta­sunik eza irudika zezakeela onartzen du Ezker Aber­tzaleak. Bere jarrera politikoarekin nahi gabe gehitu duen mina sentitzen du. Onartzen dugu Ezker Abertzaleari alde bateko biktimekiko erakutsitako sentsibiliza­zio maila falta izan zaiola beste aldeko biktimekiko». Bestetik, ETAk, 2018ko apirilaren 8ko agirian, bere desegitea baino lau aste lehenago, aitortu zuen «zinez sentitzen» zuela berak eragindako «samin handia», eta «barkamena» eskatu zien «gatazkan parte hartze zuzenik ez zuten» biktimei. Azkeneko hiru urteetan Etxeraten adierazpen bat egon da, baina, bestela, ezker independentistak ez du ETAren biktimekiko urrats kualitatiborik egin. Gaurkoari garrantzi handia ematen diote haiek, eta espero dute beste eragileek aitortzea. Bere pauso berriarekin, euskal presoen auziari konponbidea ematen laguntzea bilatzen du. Gaurko adierazpeneko laugarren puntuan gogoratu du afera hori, ETAren biktimei buruzko gogoetaren eta aitortzaren ondoren. «Gatazkaren jatorrian dagoen arazo politikoari irtenbidea» ematearen beharra ere azaldu dute Rodriguezek eta Otegik. Halako prozesu baterako euskal subiranistei gutxienik bateratasuna izatea falta zaie, eta ezker independentistari berari, lidertza politikorako botere instituzional handiagoa. Taktikak taktika, EH Bildu aliatuen beharrean da; adibidez, eremu konstituzional progresistan, jakitun izanik horrek bide subiranistarako sortuko lizkiokeela kontraesanak eta arriskuak. PSOEren eta EH Bilduren arteko harremana erabat normalizatze aldera, beste pauso bat da Otegiren-eta adierazpena. PSEk ETArekiko azterketa kritiko handiagoa eskatu ohi dio EH Bilduri; Jose Luis Rodriguez Zapatero Espainiako gobernuburu ohiak udan Berriako elkarrizketa batean zioen espero zuela ezker abertzaleak «autokritika bizkortzea». Bi sektore politikoek badute elkarren gogoeten berri. Inguruabar horretan, ezker independentistak espero du bere adierazpen berriaz bihar Zapaterok zerbait esatea Gernikan daukan ekitaldian. Aldeak alde eta exajeratu gabe, sekuentziak badauka antzekotasunik 2005-2007ko elkarrizketa prozesuaren egoste fasearekin. Batasunak 2004ko azaroaren 14an aurkeztu zuen Anoetako proposamena. Bake nahia agertzeaz gain, ezker abertzale barruan prozesu politikoaren gidaritza behingoz bere esku geratzeko saio argi bat zen. Zapatero zegoen orduan Moncloan, urte erdi bat lehenagotik, eta Batasunak proposamena aurkeztu bezperan jaso zuen edukia hark: Txillarre baserriko nagusiak bidali zuen Moncloara, Elgoibarko denda bateko faxetik [Bakerako giro intimoan, BERRIA, 2018-7-29]. Handik bi hilabetera Otegik, Batasunaren izenean, konponbide elkarrizketatua abian jartzeko aukeraz Zapaterori zuzendutako gutun baten berri eman zuen; urtarrilaren 14a zen, eta hedabideen aurrean irakurri zuen eskutitza, Bilbon, gaur bezala kazetarien galderak onartu gabeko agerraldi batean. Biharamunean Kursaalen mitina zeukan Zapaterok, eta, han, elkarrizketarako prestasuna agertu zuen. Giro bat sortzea zen bi aldeen xedea; berehala etorri zen elkarrizketa prozesua. Ez daude oso gertu presoen auziaren aterabidea eta sozialisten eta EH Bilduren arteko gobernu akordioak, baina gaurkoa norabide horretan egindako mugimendua izan da, ahaztu gabe euskal gizarteak ezker independentistari aspalditik exjitzen ziola ETAren biktimei buruzko azterketa sendoago edo zehatzago bat.]]> <![CDATA[Herri baten biderako gakoak]]> https://www.berria.eus/paperekoa/2328/002/001/2021-10-16/herri_baten_biderako_gakoak.htm Sat, 16 Oct 2021 00:00:00 +0200 Enekoitz Esnaola https://www.berria.eus/paperekoa/2328/002/001/2021-10-16/herri_baten_biderako_gakoak.htm Gatazken eraldaketa demokratikoa izenpean aritu ziren laurak.

Cuixarten iritzian, Aieteko Konferentziak erakutsi izan du gizarte zibilak garrantzi handia daukala, betoak ezin direla egon, eta nazioarteko komunitatea ezinbestekoa dela. Lehen bi alorrak Kataluniako prozesuan ikusi izan direla esan du, eta hirugarrena noizbait beharko dela. Ibarretxek goretsi egin du haien prozesu subiranista: «Duintasunaren adibide bikaina eman duzue termino politikoetan, eta, gainera, ausartak izan zarete. Maite zaituztet, eta sinetsi egiten dizuet».

Eusko Jaurlaritzako lehendakari ohiak gogoratu du EAEko 2004ko estatutu politiko berriaren eta 2008ko Kontsulta Legearen ahaleginekin -bi egitasmo horiek zehazki aipatzeke- «erabakitzeko eskubidea beheko kanpamenduan» jarri zutela, eta gero katalanek urratu dutela bide hori. Espainiako Estatuaren jokabidea txarretsi du: «Erreferendum hitzartu bat nahi dugu. Nola hitzartu, ordea, aurreko aulkia hutsik badago?». Torrak aitortu du hark bide bat markatu zuela, eta hori izan zela Kataluniak gero egin zuenaren «abiapuntua», baina aurrerabiderako «desobedientzia» aldarrikatu du.

Estrategia

Akatsak zuzentzeko beharraz ere hitz egin du Generalitateko presidente ohiak: «Kataluniako prozesua ondo egituratuta zegoen, baina zerbaitek huts egin zuen. Legezkotasun berri batera eraman behar gintuzten neurriak ez ziren ezarri. Ez genuen ariketa demokratikoa defendatu; ez genuen azken muturreraino eraman». Subiranisten estrategia partekatua aldarrikatu du Cuixartek: «Beharrezkoa da [Espainia-Katalunia] mahai politikorako».

Ibarretxek oroitu du Europan 1914an hogei estatu zeudela eta gaur egun 50 daudela. Beraz, galdetu du zergatik ez diren estatu gehiago sortuko. Cuixartek erantsi du ez dela geldirik egon behar estatu propioa izan arte, eta Omnium Culturalen sorrera (1961) ekarri du gogora. «Katalanok estaturik ez dugunez gero, estatu egiturak sortu behar dira gizarte zibiletik. Horregatik sortu zuten Omnium Cultural bost lagunek. Bisionarioak izan ziren».

Alvarezek ere gizarte zibila laudatu du, Aieteko Nazioarteko Konferentziatik gaur arte Euskal Herrian egin diren urratsen aipamena eginda: Euskal Hirigune Elkargoa, Nafarroako «aldaketa», euskal presoen gerturatzea, gatazkaren ondorioetako beste aurrerapen batzuk... «Gizarte zibilaren lanari esker ere lortu dira azkenaldiko aldaketak Euskal Herrian. Horrez gain, urte hauetan besteak beste«balio demokratikoen» eta erabakitzeko ahalmenaren aldeko lana ere egin dela esan du Gure Esku herritar dinamikako (2013) eledunak, Kursaalean.

Halaber, gabezia bat aitatu du Alvarezek: «Etorkizuna erabakitzeko bide orririk ez dugu gaur egun. Garaia da horri eusteko». Horretarako, funtsezkoa deritzo «subjektu politikoaren aitortza» izateari, «printzipio demokratikoari lotuta». Uste du erreferenduma dela gakoa, «herrien autodeterminazioa gauzatzea, herriari zuzenean galdetzea».

Haren esanetan, Euskal Herrian gero eta jende gehiago dago erabakitzeko eskubidearen alde. Cuixartek, berriz, azaldu du Katalunian herritarren %80 daudela autodeterminazio eskubidearen alde, eta independentismoa hazten ari dela -parlamenturako azkeneko hauteskundeetan talde independentistek %52ko babesa lortu zutela gogoratu du-. «Baina Espainiako Estatuak esan nahi digu uzteko amets egiteari». Horretarako, Polizia eta judikatura erabiltzen ditu Madrilek, Omnium Culturaleko presidenteak adierazi duenez.

Estatuaren jokabidea txarresteaz gain, Alvarezek esan du «ukaezina» dela «gatazka politikoa eta soziala» dagoela. «Erabaki egin nahi dugu. Bide orri bat behar dugu. Konponbideak bide demokratiko eta baketsuetatik etorri behar du». Torrak ñabardura bat egin du gatazkari buruz: «Berez ez dago euskal eta katalan gatazkarik. Dagoena da bi nazioek beren etorkizuna erabaki nahi dutela. Hor, berez, ez dago ezer gatazkatsurik. Ariketa demokratiko sakon batez ari gara hizketan». Horrela, gaineratu du mahai politiko batean hitz egin behar dena zera dela: hitzartzea noiz eta nola egingo den erreferenduma. Uste du Pedro Sanchez Espainiako Gobernuko presidentearen (PSOE) jarrera ez dela oso bestelakoa PPrenaren aldean.

Gaur, Baionan

Gaur bukatuko dira Conciliation Resourcesek, Berghof Foundationek, Foro Sozialak eta Bake Bideak Aieteko Konferentziaren 10. urteurrena dela-eta antolatutako ekitaldiak, Baionan. 8:45etik aurrera, hitzaldiak eta mahai inguruak izango dira, Henri Grenet aretoan. Kasu baterako, 9:10etan hasiko den saioan, Ipar Euskal Herriko askotariko hautetsiak mintzatuko dira, Euskal Herriko hautetsi eta aktore politikoen begirada lelopean; haien artean izango da Jean Rene Etxegarai Euskal Elkargoko lehendakaria. 12:45ean izango da azkeneko hitzartzea: Brian Currin nazioarteko erraztailearena -Euskal Herriarentzat desafioak-.]]> <![CDATA[Hegan, hegal batekin bezala ]]> https://www.berria.eus/paperekoa/1932/002/001/2021-10-15/hegan_hegal_batekin_bezala.htm Fri, 15 Oct 2021 00:00:00 +0200 Enekoitz Esnaola https://www.berria.eus/paperekoa/1932/002/001/2021-10-15/hegan_hegal_batekin_bezala.htm Bake prozesuen garapena azken hamar urteotan lelopean. Powellek berak aipatu du bukatu gabeko bake prozesua dela Euskal Herrikoa; adiskidetzearen alorra, biktimena eta euskal presoena aipatu ditu. Ohartarazi du PPren gobernuaren ukazioaren ondotik prozesuak «benetako arriskua» izan zuela, baina esan du 2011tik aurrera «bake iraunkorra» dagoela Euskal Herrian. «Ipar Irlandan talde disidenteak eta indarkeria izan dira. Hemen ez. Arrakasta izan da hemen». Currinek euskal gizarteari eman dio horren meritua. Bere kasua azaldu du, esaterako: «Espainiako Gobernuak [PP] bere esku zegoen guztia egin zuen nire lana eragozteko, prozesuaren aurka baitzegoen, eta utzi egingo nukeen hemengo jarrera bestelakoa izan balitz. Esker onekoa naiz Euskal Herriarekin, beti ongietorria egin eta babes osoa eman didalako». Powellek 2 011ko urriaren 17ko Aieteko konferentziaren garrantzia ere aipatu du: «Ez daude zuzen esaten dutenek Aietekoa antzezpen bat izan zela». Currinek azaldu duenez, PPren gobernuak -2011ko abenduan jarri zen Moncloan Mariano Rajoy- uste zuen bakea ez zuela ekarri Aietekoak, baizik eta estatuak ETA garaitu izanak. Nazioarteko bitartekariak ez dira PPren ikuspegi horrekin bat agertu, Powellek esan duen arren bakerako «presio poliziala» ere garrantzitsua izan ohi dela. «Lidergoa ere behar da bi parteetan», adierazi du hark. «Hori ikusi zen Hegoafrikan eta Ipar Irlandan. Euren bizitzak arriskatu zituzten bakerako. Arriskatu egin behar da. Erantzukizuna dugu bizitzak salbatzeko. Ez dut ulertzen bestelako jarrera bat izatea». 2000ko hamarkada hasieran Arnaldo Otegi Batasuneko eledunak eta Jesus Egiguren PSE-EEko buruak eduki zuten «ausardia» laudatu dute, baita Powellek Alfredo Perez Rubalcaba Espainiako Barne ministroak izandako jokabidea ere. Nahiz eta jardun armatua bukatu, Whitfieldek adierazi du gatazka ez dela bukatzen orduan. Euskal Herrian ere «forma aldatu zuen gatazkak», eta esan du egoera horretan ere elkarrizketa behar dela. Horretarako, bitartekarien ekarpen nagusietako bat alde desberdinetan «konfiantza» ereitea dela aipatu dute. «Konponbiderako baldintzak sortu behar dira, zubiak eraiki, eta horrek lan handia eskatzen du», esan du Jaramillok, Kolonbiako bake prozesuaren nondik norakoak ematearekin batera. Halaber, irtenbiderako ikuspegi bat partekatzea funtsezkoa deritzo hark. «Umiltasun handia behar da, eta aukera baliatzea da kontua. Ikusi behar duzu baduzula aukera bat, eta bukatu ere egiten direla aukerak». Bake prozesuen aurrerabiderako, Whitfieldek giza eskubideak erdigunean jarri beharraz hitz egin du. Hor atera da indarkeriek eragindako biktimen afera. «Oso zaila da akordioak lortzea, oso kontakizun desberdinak daudelako», Currinen iritziz; «izan ere, zein garai da abiapuntua? Eztabaida hori agertoki publikotik eta testuinguru politikotik atera egin behar da, agian». Oroitu du Ipar Irlandan arazoak sortu izan direla biktimen alorrean, eta hortik ikasi egin behar duela Euskal Herriak. Aniztasunaren alde egin du Whitfieldek: «Giza eskubideen urraketa perspektiba denetatik aztertu behar da. Hala ere, ez da kontakizun bakarra egongo Euskal Herrian ere. Sufrimendu asko daude, eta egia asko. Aniztasun hori onartu behar da». Jaramillo: «Kolonbian biktima guztiez hitz egin zen. Horrek ez zuen esan nahi biktimak parekatu egiten zirenik». Powellek garailearen eta galtzailearen eskema errefusatu du, ohiko duen moduan. Haien aurretik, Martin Griffiths bitartekariak hitzaldi bat eman du, eta, indarkeria utzita, diferentzia politikoak beste era batera jorratzearen garrantzia nabarmendu du. Euskal Herriko bilakaerari balio handia eman dio. Duela hamar urteko topaketan bezala, nazioarteko ordezkaritza esanguratsua izan da Aieteko ekitaldian, eta Hego Euskal Herriko ordezkaritza zabala ere bai. Han izan dira, nazioarteko hizlariez gain, Eneko Goia Donostiako alkatea, Markel Olano Gipuzkoako ahaldun nagusia, Arnaldo Otegi (EH Bildu), Joseba Egibar (EAJ), Jesus Egiguren (PSE-EE), Pilar Garrido (Elkarrekin Podemos), Mikel Armendariz (Geroa Bai), Veronique Dudouet (Berghof Foundation), Andy Carl (bake prozesuetako aholkularia), Alberto Spektorowski (Harremanetarako Nazioarteko Taldeko kide ohia), Paul Rios (Lokarriko koordinatzaile ohia), eta ELA, LAB, CCOO, UGT, CFDT, Steilas eta ESK sindikatuetako arduradunak. Gaur hiru saio, Donostian Gaur hiru saio izango dira, berriz ere Donostian, Kursaal jauregian. 10:00etan, Euskal Bake prozesuaren irakaspenak lelopean, Carl, Dudouet, Rios eta Spektorowski ariko dira. 11:30ean, Euskal Bake prozesuaren erronkak saioan, Currin, Robert Manrique, Karmen Galdeano eta Agus Hernan. Arratsaldean izango da beste ekitaldia bat, 18:00etatik aurrera, Gatazken eraldaketa demokratikoa izenpean, eta Juan Jose Ibarretxek, Quim Torrak, Amalur Alvarezek eta Jordi Cuixartek hitz egingo dute. Bihar Baionan izango da jardunaldia. Conciliation Resourcesek, Berghof Foundationek, Foro Sozialak eta Bake Bideak antolatu dituzte ekitaldi horiek. ]]> <![CDATA[AIETERA IRISTEKO BIDE LUZEA]]> https://www.berria.eus/paperekoa/1992/002/001/2021-10-10/aietera_iristeko_bide_luzea.htm Sun, 10 Oct 2021 00:00:00 +0200 Enekoitz Esnaola https://www.berria.eus/paperekoa/1992/002/001/2021-10-10/aietera_iristeko_bide_luzea.htm Eugenio Etxebeste Antton ETAren solaskideak erakundeko zuzendaritzari idatzi zion galga bihurtzen hasia zela borroka armatua, eta: «Bataila militarra galtzeak ezin zezakeen eraman bataila politikoa galtzera». Anttonen ustez, gainera, Aljerko mahaitik (1989) ukituta atera ziren ETA eta ezker abertzalea. 1995etik aurrera ETAren eta ezker abertzalearen negoziazio ereduak garapen bat izan zuen. ETAk Alternatiba Demokratikoa plazaratu zuen 1995ean, eta proposamenean ja ikusten zen bi negoziazio guneen eskema: ETAren eta Espainiako Estatuaren artekoa bata; eta, «autodeterminazio eskubidea eta lurralde batasunaren onarpenaren» ostean, euskal herritarren artekoa bestea. 1998an Lizarra-Garazi Akordioa sinatu zuten euskal eragile politiko-sozialek, eta ETAk menia eman zuen. Garai haietan ezker abertzalean baziren estrategia politiko-militarretik politikora pasatzeko gogoetak. Jauzi bat ekarri zuen Anoetako proposamenak (2004). Erreien zehaztasuna zekarren: teknikoa -ETA-estatuak- eta politikoa -eragileak-, eta Batasunak egin zuen eskaintza, ez ETAk. 2005-2007ko elkarrizketako lehen partean, ETA eta Espainiako Gobernuaren solaskideak, akordioa lortuta, zehazten joan ziren erreien eskema. ETAren Madrilgo Barajasko atentatuak -2006ko abendua, erakundea ofizialki su-etenean zela- hankaz gora jarri zuen prozesua. Ondorengo elkarrizketetan, ETAk proposatu zuen jardun armatuaren bukaera, haren arabera. 2007ko ekainean eman zuen menia bukatutzat erakundeak. Aldaketa historikoa bazetorren, ordea. 2. Eredua, agortutzat 2007ko maiatzean Genevako mahaia hautsi zenean, Rufi Etxeberria eta Arnaldo Otegi Batasunaren ordezkariek ondorioztatu zuten ordu arteko «negoziazio eta estrategia eredua agortua» zegoela. Genevan (Suitza) bertan esan zuten hori, eta bueltako bidaian berretsi. Zergatik? Uste zuten alde biko eskemak ez zuela gehiago emango, eta jada ez zela eraginkorra eredu horri eustea: ezker abertzalea prozesu bakoitzetik han sartzean baino ahulago ateratzen zelako; ezker abertzaleak politikoki eta instituzionalki baztertuta geratzeko arriskua zeukalako; ez zutelako pentsatzen ETAren borroka armatuak Euskal Herriaren burujabetzaren eta independentziaren prozesuko indar metaketari mesede egiten zionik; estrategia politiko-militarraz sakoneko eztabaida egiteke zutela ziotelako; eta negoziazioa inoiz ez zutelako hartu prozesu edo garapen baten gisara. Agortutako eredua, hortaz. Rufi Etxeberriak berak eta Urko Aiartzak Sorturen Erria aldizkarian idatzi berri dute gogoeta hori guztia «agian, beranduegi barneratu» zutela ezker abertzalean, eta hori egiteko garairik egokiena 2006-2007koa izan zela. 2006koak dira ETAren eta PSOEren gobernuaren arteko akordioa eta Loiolako mahai politikoa, esaterako. Bazeuden beste faktore batzuk estrategia politiko-militarrari eragin ziotenak: Espainia eta Frantziaren polizia operazioak ETAko komandoen eta egituren aurka -ezker abertzale politikoaren kontra ere bai-, New Yorkeko (AEB) Dorre Bikien atentatuen ostean (2001) terrorismoaren aurkako nazioarteko paradigma berria, munduan askapen prozesu ereduen amaiera... Batasunak eta ETAk ez zuten ikuspegi bera Genevakoaren ostean. ETAk 2007-2008ko batzarrean borroka armatuan segitzea erabaki zuen. Hasia zen talka ezker abertzaleko eremuan. ETAren egituretan ere krisia izan zen 2007 bukaeratik aitzina. 2008 amaieran bere estrategia berreikusteko konpromisoa hartu zuen. Ezker abertzalearen egitura politikoetan zehazten hasita ziren fase berria; 2009ko udazkenetik hartu zuen abiada, eztabaidaren hasiera aurkeztu zuenean Otegiren taldeak. Pixka bat lehenago, uztailaren 30ean egin zituen ETAk azkeneko hilketak berariaz: bi guardia zibil, Mallorcan (Herrialde Katalanak). 3. Nazioartekoekin haria eten gabe Azkeneko elkarrizketa prozesua 2007an apurtu zenean, Batasunak eta nazioarteko komunitateko kideek ez zuten haria eten; eutsi egin zioten, bien borondatez, eta horrek gerora fruituak eman zituen. 2008an Jonathan Powell bitartekaria Batasuneko kideekin bildu zen, Euskal Herritik kanpo. Estrategia berriaren eztabaidako gakoen berri izaten hasi ziren nazioartekoak: mamia, irismena, pausoak, zailtasunak... Ezker abertzaleak 2009ko azaroaren 14an Altsasuko Adierazpena aurkeztu zuen, giltzarri ziren edukiak ezagutarazteko -eztabaida fasean ez zuen beste agerraldirik egin-, eta hil berean egin zuten prozesu horretako lehen bilera nazioarteko bitartekariekin Euskal Herrian; tartean, Powellekin. Hartu-eman estuagoa hasi zen, eta rol garrantzitsua bete zuen Brian Currinek ere. ETAren desegitera arte -2018ko maiatza- ETA eta Batasuna nazioarteko eragile ugarirekin aritu ziren lanean. Eragile horietako bakoitzak rol desberdinak bete izan ditu, baina ez zen izan, Rufi Etxeberriak esanda moduan, departamendu finko bat, haien artean harremana beti egon zen arren. Presio eta joko zikina jasan izan zituzten nazioartekoek ere. Kasu baterako, Currinek 2008an ETAren sinadura zeukan eskutitz bat jaso zuen etxean, Hegoafrikan, euskal auzian parte hartzeari uzteko eskatuz. Ez zen ETAren gutuna. 2010ean, Bruselako Adierazpena aurkeztu ondoren, Espainiako Gobernua sinatzaileei banan-banan deika aritu zen, erretira zitezen eskatuz. Aieteko konferenziaren prestaketa lanetan ere izan zen Madrilen presiorik, baita ETAren desegitearen egunean bertan ere, Suitzako Gobernuari telefonoa jota, ekitaldia ez zedin egin Henri Dunant (HD) zentroan, Genevan. 4. 'Zutik Euskal Herria': erabakigarria Garrantzitsua izan zen 2009ko udazkena. Urriaren 13an, Bateragune auziko polizia operazioa egin zuen Espainiako Estatuak, Otegiren-eta aurka. Baina, aurrez, horiek lortu zuten zirkulazioan jartzea Argitzen dokumentua barne eztabaida egituraturako. Martxan zen aldaketa. Azaroan, Altsasuko Adierazpena aurkeztu zuen ezker abertzale politikoak, agerraldi jendetsu batean. Ez zuen nahi «kafesnea berriro»; «kafea edo esnea» behar zela zioen, ezin zela erdibidean geratu. Hala, lehen aldiz jaso zituen Mitchell printzipioak; hots, indarkeriari uko egitea, eta, inork erabiliz gero, kontrako jarrera agertzea. Ondorioz, bazuten nazioartearen babesa. Horrez gain, nahi zutena zen eztabaida modu batuan egitea, kohesioari eutsita. Baina idatzietan ez zekarten ETAk bukatu egin behar zuela zioen esaldirik. Zaindu nahi zituzten terminoak. Baina eztabaidan parte hartu zutenek garbi zeukaten zertaz ari ziren: bukatzeaz, estrategia «eraginkorra» ahalbidetzeko. Eztabaida prozesuan Mugarri dokumenua ere atera zen, eta ibili zen kartzeletan eta egitura batzuetan. Mugarri-k bezala, ETAk ere beste ikuspegi bat zeukan Batasunaren aldean: Batasunak uste zuen elementu armatua estrategia berriaren hasieratik kendu behar zela; ETAk ez, iritzi ziolako konponbide prozesu baten barruan sartu behar zela neurri hori, bera ere borroka armatuaren mugez ohartzen zen arren. Horretaz gain, aldi hartan bien arteko komunikazio bideak etenda egon ziren. Batasunak zeukan barne eztabaidaren lema, iniziatiba. Gainera, ETAri 2009ko udazkena «ordua aldatu gabe» heldu zitzaion, berak gero aitortu zuenez. ETA bere egituretan hasi zen gogoetatzen, ez kidego osoarekin, egoera berrira egokitu nahian, zatiketarik gabe bukatzeko asmoz. 2012-2013an egin zuen barne prozesu zabala; alde. Madrilek urte haietan jarraitu zuen, ETAren aurka ez ezik, ezker abertzaleko antolakundeen aurkako operazioak egiten: Bateragunekotik aurrera, urtebete pasatxoan, gazte mugimenduaren eta Ekinen kontrako bina polizia operazio, eta Askapenaren eta Askatasunaren aurkako bana. Alfredo Perez Rubalcaba Barne ministroak (2006-2011) esan zuen «terrorismoaren bukaerak nazionalismoaren berrosatzea eta independentismoaren berpiztea» ekar zezakeela; «gu gerra irabazten aritu ondoren, ezin diegu utzi bakea irabaz diezaguten» ere bota zuen. Ezker abertzale ofiziala higatu egin nahi zuten, askoren iritzian. Altsasun (Nafarroa) egindako adierazpenari jarraikiz, eta aldekotasun handiaren ondorioz, ezker abertzaleak 2010eko otsailaren 16an Zutik Euskal Herria ebazpena plazaratu zuen. Estrategia politiko-militarretik politikora pasatzeko, erabakigarria. 5. Isilpeko etetea ETAk ETAk 2010eko irailaren 5ean agiri baten bidez jakinarazi zuen eraso ekintza armaturik ez egiteko erabakia hartua zuela. Urte bereko otsailaren bukaeran hartu zuen neurria zuzendaritzak, baina isilpean eduki zuen, kidegoari pixkanaka esaten joan zitzaion arren. Zutik Euskal Herria-ren ondorengo agertoki berrira egokitu beharra sumatu zuen ETAren zuzendaritzak, borondate bat erakusteko eta egoera berriak sortzeko xedez. Ari ziren egoera berriak sortzen: ezker abertzaleak eta EAk ekainean Lortu Arte Akordioa sinatu zuten. EAk bazeukan bidea soilik politikoa, zibila eta baketsua izango zen bermea. Eta ailegatzear zen Gernikako Akordioa (irailak 25); honek oinarrizkoa zeritzon ETAk jarduera armatua betiko uzteko borondatea erakustea. Dena dela, ekintza armatuen etetearen agiria atera zuenean, ETA artean ez zegoen su-eten bat emateko moduan. ETA nazioarteko komunitateari ere joan zitzaion erabakiaren berri ematen, eta, erakundearen eta beste iturri batzuen esanetan, Espainiako Gobernuak nazioartekoen bidez bazekien zer delibero hartu zuen ETAk. Izan ere, nazioarteko eragileek 2007ko hausturaz geroztik eutsi egin zioten Jose Luis Rodriguez Zapateroren gobernuarekiko -Rubalcabaren taldearekiko- harremanari ere, eta Batasunaren asmoez ere informatzen zuten. Dena den, Madrilek segitu zuen atentatuen hipotesiak zabaltzen aldi hartan; ETAren iritziz, maltzurkeriaz. Hilketa bat gertatu zen, baina: 2010eko martxoaren 16an, Frantzian, Jean Serge Nerin jendarmea hil zuen ETAk, «ustekabeko istilu batean». Tentsioak tentsio, gertaera hark ez zuen prozesua baldintzatu. 6. Bruselako Adierazpena: babesa Currinek sustatuta, nazioarteko hainbat eragile ezagunek -John Humek, Silvia Casalek, Desmond Tutuk...-, Bruselako Adierazpena plazaratu zuten 2010eko martxoaren 29an. Ezker abertzalearen konpromisoa txalotu zuten. Currinek esan izan du ordurako bazeukatela ETAren isilpeko erabakiaren berri; aitortu zuen «demokraziaren eta politikaren garaipen bat» zela etetea, baina ez zuten askitzat jotzen. Bruselako Adierazpenean, «su-eten iraunkor eta benetan egiaztatzeko moduko bat» emateko eskatu zioten ETAri. Bigarren parte bat zekarren haien adierazpenak: ETAk izaera horretako su-etena emango balu, Bruselakoaren sinatzaileek Espainiako Gobernuari galdegin zioten «behar bezala erantzuteko». Batasuna gustura geratu zen, eta publikoki azaldu zuen hori apiril bukaeran. ETAk ez zuen Bruselakoaz deus esan irailaren 15era arte. Lehenago jakinarazi zuen -irailaren 5ean- bazirela hilabete batzuk ekintza armaturik ez egiteko erabakia. Baina bazekien pauso gehiago eman beharko zituela nazioarteko komunitatea engaiatzeko gatazkaren ondorioen konponbide prozesurako. Irailaren 5ean, etetearen agirian, ETAk nazioarteko eragileei prozesuan parte har zezatela eskatu zien, eta Espainiako Gobernuari ere bidali zion mezua: prest zela «prozesu demokratikoa abiarazteko gutxiengoak» adosteko. Irailaren 15ean, Bruselako sinatzaileei esan zien bazuela borondatea, baina «gatazka gainditzeko, urrats partzialetatik harago, proposamen osatua» behar zela. (ETAko hiru kide, 2011ko urriaren 20an zabaldutako bideoan. Jarduera armatuaren behin betiko bukaeraren berri eman zuten.) 7. ETAren su-etenaren ostean, hizketan zeharka Beste agiri giltzarri bat gertatu zen 2011 hasieran: ETAk, urtarrilaren 8ko agirian, «nazioarteko komunitateak egiaztatu ahalko duen su-eten iraunkor eta orokorra» eman zuen. Horrez gain, ezker abertzalearen apustua berretsi zuen. Zapaterorentzat ere ezinbestekoa zen izaera horretako menia bat: ETAren agiri hura ezagutarazi baino minutu batzuk lehenago, Zapaterok, zeharka, idatziaren berri bazuen euskal eragile bati galdetu zion ea zer termino jasotzen zituen, eta, gisa horretakoa izango zela jakin zuenean, nahikotzat eman zuen, itxura denez. Hark dio beti EAJren babesa izan zuela. Orokorra terminoaren ondorioz utzi zuen ETAk bertan behera iraultza zerga, apirilean. Irailaren hondarrean, beste termino batekin lotutako berri bat: ETAren armagabetzerako Nazioarteko Egiaztatze Batzordearen (NEB) sorrera. Su-eten iraunkorra betiko bihurtzeko traza hartzen ari zen. Urrats gehiago gertatu ziren 2011ko otsail hartan: Sortu ezker abertzale ofizialaren alderdi politiko berriaren estatutuak, etorkizunean legokeen indarkeria errefusatuz, ETArena barne; eta, izaera hartako meniaren ondorioz, Harremanetarako Nazioarteko Taldearen (HNT) aurkezpena. Bazeuden gatazkaren ondorioez hitz egiten hasteko baldintzak. Henri Dunant zentroak hartu zuen ekimena -Powell ere gertu zebilen-, eta ETAri galdetu zion ea prest al zegoen, beste protagonista Espainiako Gobernua zela, zeharkako elkarrizketa prozesu bati ekiteko. Baietz. Galdera bera PSOEren gobernuari. Baietz. Erro funtzioa betetzen zuten HDk eta Powellek. ETAk desegite fasean 2009-2017 aldiari buruzko txostenean jaso zuenez [Euskadi Ta Askatasunaren eztabaida 2017-2018. Ondorio txostenean ere bai], urtarrileko su-etenetik aurrera «nazioarteko bitartekariekiko harremana estutu eta egonkortu» egin zuen. Maiatzean Hego Euskal Herrian udal eta foru bozak izan ziren, eta ezker abertzale ofiziala, norbanakoen bidez -artean Sortu ez zen elgezkoa-, Bildu koalizioan aurkeztu zen, EA eta Alternatibarekin. Hegoaldean bigarren indarra izan zen Bildu (botoen %22), eta botere instituzional handia lortu zuen; besteak beste, Donostiako Udalekoa eta Gipuzkoako Foru Aldundikoa. Giro eta garai hartan -ekainean- hasi zen Bateragune auziko epaiketa, Madrilen, Espainiako Auzitegi Nazionalean. Euskal Herrirako eta nazioarteko komunitatearentzako balio politiko handia izan zuten Otegi eta Rafa Diez auzipetuek estrategia berriaren alde egindako adierazpen irmoek. 8. Zapaterok bozak aurreratu; zer egin? Zapaterok 2011ko apirilean jakinarazi zuen bere azken legealdia zuela -2004tik zen gobernuburu-, eta uztailaren 28an Gorteetarako hauteskundeetara deitu zuen. Tokatu baino lau hilabete lehenago izango ziren: azaroaren 20an. Krisi ekonomiko eta finantzario larrian zen Espainiako Estatua orduan, eta estu Zapatero. Haren esanetan, bozen data aurrekontu gaiengatik aukeratu zuen, eta 2012a gobernu berri batekin hasteko. «Kointzidentzia objektiboa izan zen [ia aldi berean ETAren jardun armatuaren amaieraren iragarpena eta hauteskundeak gertatzea], baina bai, bagenekien gauzak ondo zihoazela», esan du aurten, BERRIAri emandako elkarrizketan. Zapaterok bozak aurreratu zituenerako, HD eta Powell ETA eta Madrilekin hizketan ari ziren nazioarteko konferentzia bat antolatzeaz eta gero Oslon gatazkaren ondorioei aterabide ordenatua emateaz. HDren-eta ideiak ziren. Aietekoa mamitzen ari zen, baina Zapateroren iragarpenak ematen zuen zer pentsatua. Zer egin? David Pla Konponbiderako ETAren ordezkaritzako kideak esan izan du eztabaida bat izan zela, ez bakarrik ETAn, eta nazioartekoekin-eta zera hitz egin zutela: egitura bat osatzea prozesuaren lehen urratsak egiteko, hartara Espainiako gobernu berriari PP jarriko zela segurutzat ematen zen- zailago jartzeko atzera egitea. Etxeberriak eta Aiartzak Erria-n dakarte bi aukera zeudela: gobernu berria osatu arte itxaron eta harekin adostu bide orria, ala, arrisku guztiekin, aurrera jo. Bigarren aukera lehenetsi zuen ezker abertzaleak ere, eta nazioarteko bitartekariek Bide orri erresultantea delakoa diseinatzeari ekin zioten ETArekin eta PSOEren gobernuarekin. Azkeneko bi horiek sekula ez ziren eseri aurrez aurre, beti nazioartekoen bidez zuten elkarren berri, eta bakoitzak hartu zituen bere konpromisoak. 9. Aietera bidean Paul Rios Lokarri herritar sareko koordinatzailea 2011ko abuztuan Cadizen (Espainia) zegoen oporretan, eta Currinek esana zion irailaren 15ean egingo zela Aieteko Nazioarteko Konferentzia. Ez zen orduan izan. Baina ez eduki aldetik arazo bereziak sortu zirelako; beste faktore batzuk sartu ziren tartean: etorriko ziren nazioarteko eragileen baiezkoak jaso, haien agendak koadratu... Irail bukaeran finkatu zuten konferenziaren eguna: urriaren 17a. Riosek informazio hori HNTko kide gehienei mintzatoki batetik hots eginda eman zien, segurtasun kontuengatik. Ezker abertzale osoan eztabaida bukatua zen zantzu argi bat gertatu zen irailaren 24an: Euskal Preso Politikoen Kolektiboak (EPPK) Gernikako Akordioa sinatu zuen. Aurrez, Bateragune auzian espetxe epaia eman zuten arren -irailak 16-, orduan ere frogatu zen atzera-bueltarik gabekoa zela ezker abertzalearen apustua. Rufi Etxeberriak duela bost urte Iruñeko hitzaldi batean kontatu zuen nazioarteko eragileek urriaren 8an iragarri zizkietela Aieteko konferentziaren xehetasunak; hau da, topaketa baino bederatzi egun lehenago. Lokarrik eta nazioarteko eragileek urriaren 11n aurkeztu zuten konferentzia, Aieteko jauregian (Donostia) bertan. Lokarrik momentu hartan zekiena zen Powell, Gerry Adams eta Bertie Ahern etorriko zirela, eta Riosek aipatu izan du beste hiruren berri urriaren 15eko prentsaurrekoa baino ordubete lehenago izan zuela; Kofi Annan, Pierre Joxe eta Gro Harlem Brundtland ziren beste hiru horiek. Hasiera batean, Annan ez zen etortzekoa, Tony Blair baizik, baina ezker abertzaleak uste du Rubalcabak eragotzi zuela Blair Aieten egotea, agerraldiari nazioarteko dimentsioa murrizteko. Jesus Egiguren PSE-EEko orduko presidenteak iritzi zion Rubalcabak ez zuela gustukoa euskal gatazka nazioartekotzea. 10. Adierazpena Bost puntuko adierazpena izan zen Aietekoa. 1: ETAri eskaera jardun armatua betiko uzteko. 2: hala balitz, Espainiako eta Frantziako gobernuei eskaera gatazkaren ondorioez hitz egiteko ETArekin. 3: biktimen aitorpena egiteko eskaera. 4: ordezkari politikoei gai politikoez aritzeko galdea, «herritargoa kontsultatuz». 5: nazioarteko eragileen prestasuna jarraipen batzordea eratzeko. Garrantzitsutzat zeukaten irabazle/galtzaile eskema baztertzea, Powellek nabarmendu izan duenez. Euskal Herri osoko ordezkaritza zabala izan zen Aieten. Dena dela, Patxi Lopez (PSE-EE) Jaurlaritzako lehendakaria ez zen azaldu, AEBetan baitzen, enpresariekin. Ezin ei zuen aldatu hitzordua. Ez zen Aietekoa bazetorrela ez zekielako. Hamar urte pasatu dira. Aieteko Adierazpenetik lehen puntua da erabat bete den bakarra. Datorren astean jardunaldiak egingo dituzte Donostian eta Baionan, aurrerabiderako gogoetak egiteko. --- Aieteko bost puntuen garapena ]]> <![CDATA[Puntu eta segidan, oraingoz]]> https://www.berria.eus/paperekoa/2092/006/001/2021-10-10/puntu_eta_segidan_oraingoz.htm Sun, 10 Oct 2021 00:00:00 +0200 Enekoitz Esnaola https://www.berria.eus/paperekoa/2092/006/001/2021-10-10/puntu_eta_segidan_oraingoz.htm 1. ETAri jardun armatuaren behin betiko amaiera iragartzeko adierazpen publikoa egiteko eskaera

ETAren erabaki historikoa, berehala
Aieteko Adierazpeneko lehen puntua da erabat bete den bakarra: ETAren jarduera armatua behin betiko bukatzearena. Donostiako konferentziatik hiru egunera plazaratu zuen ETAk agiria, urriaren 20an, bideo batekin lagunduta. Hiru etakide azaldu ziren irudian, edukiaren berri ematen. Aipatu zuten Aieteko Nazioarteko Konferentzia -2011ko urriaren 17a- «garrantzi politiko handiko egitasmoa» izan zela. Izan ere, ETAren esanetan, Aieteko ebazpenak «gatazkaren konponbide osorako osagaiak» zekartzan. Erakunde armatuak agiria jendaurrean zabaldu zuenerako, haren solaskideak Oslora bidean zihoazen, nazioarteko komunitatearen anparoan, Espainiako Gobernuarekin gatazkaren ondorioez aritzeko asmoz. Bi parteek hori hitzartua zuten Aieteren aurretik, zeharka, nazioarteko komunitatearen bisagra lanen bidez. ETAtik David Pla eta Iratxe Sorzabal egon ziren Oslon, eta haien taldean zegoen azkeneko elkarrizketa prozesuko ETAren ordezkari Josu Urrutikoetxea, ezker abertzaleak eta nazioarteko eragileek hala eskatuta.

Bizkartzainik gabe
ETAk jarduera armatua betiko bukatu zuela esateak -agiria urriaren 20ko 19:00etan zabaldu zen hedabideetan-, emaitza praktiko bat ekarri zuen berehalako batean: ETAren mehatxupean zeuden kargu eta hautetsi konstituzionalistek bizkartzainekin ibiltzeari utzi zioten -ez guztiek, beste arrazoi batzuengatik-.

2. Espainiako eta Frantziako gobernuei ETArekin «gatazka armatuaren ondorioez soilik» hitz egiteko deia

Osloko mahaia, osatzeke
ETAk jardun armatua bukatuta, ETA eta Espainiako Gobernuaren solaskideak Osloko mahaian eseritzekoak ziren, gatazkaren ondorioei konponbide ordenatua emateko asmoz. Nazioartekoen bidez zerrenda bat hitzartua zuten, aztertzeko. Han izan ziren ETAren solaskideak, han nazioarteko eragileak. Espainiako Gobernua -2011ko abendutik, PSOEren partez, PP- ez zen agertu, eta Osloko mahaiak ez zuen ezer praktikorik eman. ETAk 2013ko martxoan jakinarazi zuen gunea desegina zela.

Desarmatzea, traben ostean
Oslokoa deseginda, formula berriei heldu, eta ETA 2014an saiatu zen armagabetze prozesua abiatzen, armategiak zigilatuz; Madrilek oztopatu egin zuen. 2016an Luhuson (Lapurdi) gizarte zibileko kide ezagunak armategiaren %15 indargabetzen ahalegindu ziren; estatuek eragotzi egin zieten. Ipar Euskal Herriko gizarte zibilak eta hautetsiek irmo segitu zuten -Jaurlaritzak ere bazuen plan bat-, eta 2017ko apirilaren 8an, nazioartekoen laguntza zutela, desarmatzea gauzatu zen -ETAk bezperan iragarri zuen erakunde armagabea zela-. Luhusokoek eta Frantziak adostua izan zen prozesua.

Presoak, iheslariak: pittinka
ETA desarmatu ostean, Ipar Euskal Herriko bakegileek euskal presoen auziari heldu zioten, eta laster lortu zuten Frantziako Justizia Ministerioarekin mahai ofizial bat osatzea. Parisek 2018ko otsailean ekin zien gerturatzeei eta DPS neurriak kentzeari. Bakegileek orain gaixoei eta baldintzapeko askatasunei ematen diete lehentasuna; kostatzen ari da. 22 euskal preso daude Frantziako espetxeetan. Espainian, Pedro Sanchez (PSOE) 2018ko ekainean heldu zen Moncloara. Hilabete zen ETA desegin zela, eta EPPK-k urtebete lehenago iragarria zuen legediari segituko ziola. Sanchez tantaka hasi zen «bestelako» politika bat ezartzen. Ez dago mahai ofizial bat. Jaurlaritzak plan bat izan du 2017tik. Euskal kartzeletan 65 euskal preso daude; besteen artean, ja inor ez dago 500 kilometro baino urrunago. Espainiako Estatuko 181 euskal presoetatik bakarra dago lehen graduan, eta beste denak 2.ean, 3.eko bederatzi salbu, baina irteera baimenen eta baldintzapeko askatasunen jario txikia dago. Kongresuak ez du legedia moldatu -7/2003 eta zigor batzeena-. Gainera, 27 iheslari eta zortzi deportatu daude. Azken hamar urteetan ehun pasa bueltatu dira, beren kabuz.

ETAren desegitea, 2018an
Armagabetzea baino errazagoa izan zen ETAren desegite fasea, erakundeari barne eztabaidak lanik ekarri zion arren: 2018ko maiatzaren 3an izan zen ekitaldia, Genevan (Suitza), Henri Dunant zentroan. Erakundeak bukaera eman zion 60 urteko ibilbideari.

Beste desmilitarizaziorik ez
Espainiaren desmilitarizazioa aztertzea ere aipatzen zen Osloko mahairako gaitegian. Ez da ezer egin.

3. Minaren eta biktima guztien aitortza egiteko eta adiskidetzean pauso sakonak emateko deia

Biktimen aitortza
Azken hamar urteetan indarkeriaren biktimen aitortzarako pausoak eman dira: askotariko biktimen topaketak eta dokumentuak; Hego Euskal Herrian estatuaren biktimak aitortzeko legeak; ezker abertzalearen autokritika 2012an ETAren biktimekiko jarreraz; ETAk 2018an aitortu zuen «zinez sentitzen» zuela eragindako «samin handia», eta «barkamena» eskatu zien «gatazkan parte hartze zuzenik ez zuten» biktimei... Presoen harrera publikoak gaitzetsi dituzte askok, ETAren biktimak «birbiktimizatzen» direlakoan.

Kontakizunaren bataila
Eragile askok ETArekiko kritikan sakontzeko exijitzen diote ezker abertzaleari: Jaurlaritzaren Hitzeman programak (2014), presoei, eta Udaberri planak (2021), ezker abertzaleari… Madrilek ez du deus egin tortura salaketak argitzeko, eta Europak dozena bat aldiz zigortu du Espainia; Eusko Jaurlaritzak, txosten mardul bat 2016an.

4. «Eragile ez-bortxatzaileei eta ordezkari politikoei gai politikoez» aritzeko eskaera. Herri kontsulta

Elkargoa: lehen aitortza
Lapurdik, Nafarroa Behereak eta Zuberoak 2017an jaso zuten Frantziako Estatuaren aldetik lehen aitortza instituzionala, Euskal Hirigune Elkargoaren sorrerarekin. Urteetako aldarrikapen koralaren emaitza izan zen, batzuentzat aski ez den arren.

EAEko estatusa: zumeak
2018an, EAJ eta EH Bildu ados jarri ziren EAEko estatus politiko berriaren oinarrietan: nazio aitortza, erabakitzeko eskubidea, eskumen beregainak eta beste euskal lurraldeekin harremanak. Akordioak ez du segidarik izan. Nafarroan, UPNren agintaldia 2015ean eten zen, baina ez dute hitz egin Foru Hobekuntza berritzeaz.

Gure Esku: mobilizazioa
Gizarte zibilean, Gure Eskuk (2013) dinamika handia izan zuen aurreko hamarkadan: kalean ekinbide erraldoiak antolatu zituen, eta 2014-2018 bitartean berrehun herri galdeketa ez-ofizial pasa sustatu Hegoaldean.

Katalunia: plazara
Eragile batzuek uste dute ETAk jarduera armatua uztea, neurri batean, Kataluniako prozesu independentistaren onurarako izan zela, elementu armatua kenduta Espainiako Estatuan agerian geratu delakoan bertako nazioetako gatazka politikoa.

5. Aholkuak bideratzeko eta gauzatzen laguntzeko Jarraipen Batzordea eratzeko prestasuna [Aieteko sinatzaileek]

Batzorderik ez
Gerry Adams, Gro Harlem Brundtland, Bertie Ahern, Kofi Annan, Pierre Joxe eta Jonathan Powell Aieteko Adierazpenaren egileek ez dute Jarraipen Batzorderik sortu. Powell inplikatu da gehien.

Etengabeko ekarpena
Batzorde espezifikorik egon ez den arren, Euskal Herriko bake prozesuak izan du nazioartearen laguntzarik ETAk jarduera armatua utzi ostean ere. Harremanetarako Nazioarteko Taldeak (2011) ETA desegin arte segitu zuen, eta Nazioarteko Egiaztatze Batzordeak (2011) armagabetzearen ondoren bukatu zuen ibilbidea. Desegitearen biharamunean nazioarteko kideak Kanbon (Lapurdi) izan ziren, 2018ko maiatzaren 4an. Prozesuan, Henri Dunant zentroa beti hor egon zen; Berghof Foundation eta Conciliation Resources ere bai. Norvegiako eta Suitzako gobernuek bermeak eman zituzten. Hego Ameriketan hainbat jardunaldi izan zen.]]> <![CDATA[«Oslora joanda, bi urtean egin zitekeen ETAren amaiera»]]> https://www.berria.eus/albisteak/200023/oslora_joanda_bi_urtean_egin_zitekeen_etaren_amaiera.htm Sat, 03 Jul 2021 17:15:44 +0200 Enekoitz Esnaola https://www.berria.eus/albisteak/200023/oslora_joanda_bi_urtean_egin_zitekeen_etaren_amaiera.htm Papereko elkarrizketaren bertsio luzea da hau.]]> ARNALDO OTEGI Zer moduz Txillarre baserrian Arnaldo Otegirekin, duela hiru urte? Ongi. Oso bilera interesgarria izan zen, indarkeriaren amaiera prozesuan garrantzi handia izan zuten bi pertsona ginelako, noski, eta gertatu zen guztiari eta etorkizunari buruzko iritziak trukatzea oso-oso interesgarria izan zen. Zer ondorio atera zenituen? Garrantzitsuak iruditzen zaizkidan hiru gauza berretsi nituen. Bat: indarkeriaren amaierara iristeko prozesuan pertsona erabakigarria izan zela hura. Bi: hori betiko zela, indarkeriaren bukaera betiko zela. Eta hiru: oraindik denbora gehiago beharko dugula sortu den kaltea hobeto aitortzeko, denbora behar da, eta berriz aurkitzeko prozesurako ere behar dugula denbora. Berriz ikusi al duzue elkar? Ez, baina izango gara. Batzuetan pentsatu dut arazoren bat badugula herri gisa, elkarrizketa hain zaila baldin bada. Bizikidetza demokratikoaren hasiera eta bukaera da elkarrizketa. Eta, noski, [Otegirekin] komunikazio hori mantentzearen oso aldekoa naiz, eta hala egingo dut. Zergatik atxilotu zituzten Otegi eta haren kideak 2009an, Bateragune operazioan? Zure gobernuak bazekien ezker abertzalean zer eztabaida ari ziren egiten, eta Otegik eta operazio hartan atxilotutako gainerakoek zer jarrera zuten. Gobernuko presidenteak ez du inor atxilotzen. Oso garrantzitsua da botere banaketa. Ekinbide polizialak eta judizialak daude, eta epaileek ematen dute atxilotzeko agindua. Nire kasuan, gobernuko presidente gisa, guztiz akasgabea zen, ez nuen inoiz esku hartzerik izan. Kontziente nintzen Auzitegi Nazionalaren ekinbideak gertatzen zirenean, zeinak beren bidetik zihoazen, elkarrizketari eragin ziezaioketela, eta, gainera, eragiten zuten. Horrek behin baino gehiagotan pentsarazi dit. Guretzat, gobernuarentzat, zaila zen elkarrizketa artikulatzea. Erantzukizun penalen eta judizialen muga objektiboak genituen beti, eta horiek mugatu egiten gintuzten. IRAren prozesuan ez bezala, non Tony Blair Sinn Feineko buruzagiekin bildu zen behin baino gehiagotan eta publikoki, pentsaezina zen Espainiako Gobernuak hori egitea. Gero frogatu zen Otegiren posizioak aurrera egin zuela. Zeharo. Hori esateak oso kritika gogorrak eragin zaizkit, baina batzuetan gauza objektiboak, errealak ere eztabaidatu egiten dira. Une hartan, nire ustez, hura izan zen pertsonarik garrantzitsuena, ETAk ordezkatzen zuenaren aldetik, indarkeria amaitzeko. Batasuna orduan legez kanpoko alderdia zen Espainiako Estatuan. Dena ETA al zen? Ez da galdera erraza. Beti saiatu naiz sakontzen zein zen benetako harremana eta noraino iristen zen ezker abertzalea deitu ahal geniona indarkeria armatuari eta terrorismoari ematen zien babesean, laguntzan. Ez dakit zenbaterainokoak ziren ETAk parte politikoarekin zituen loturak. Nire esperientzian, elkarrizketa prozesu bat gidatzeko ardura izan nuen garaian, eta azkenean erabakigarria izan zen aro berri honetarako, ezker abertzalean buru egiten zutenek, eta kasu honetan Arnaldo Otegik, une horretan behintzat, eta esango nuke batez ere 2008tik aurrera, gaitasuna izan zuten indarkeriaren amaieraren tesiak ezker abertzaleko mundu guztiari ezartzeko. Gorenak 2020 amaieran aho batez erabaki zuen Bateragune auziko epaiketa berri bat egitea. Zer iruditzen zaizu? Ezin dut justiziaren jardunari buruz erantzun, ezta baloratu ere. Benetan pentsatzen bada botere banaketa errespetatu behar dela, koherentea izan behar da. Jakina, auzitegien erabaki batzuk beste batzuk baino zentzuzkoagoak iruditzen zaizkizu, baina ez ditut baloratzen. Gainera, gutxiago gai honetan. Indarkeriaren amaieraren unea bilatzeko ahaleginak, nire irrikak, zailtasun asko gainditu behar izan zituen. Handik hamar urtera ere, zuhurtzia izan behar dut. (Argazkietan, Jose Luis Rodriguez Zapatero, jioan den asteartean, Madrilen, bere bulegoan, BERRIArekin elkarrizketan. / J. DANAE / FOKU) ----
2005-2007KO PROZESUA ETA ETA-REN ETETEA (2011) ETAren jarduera armatuaren amaierari buruz (2011ko urriaren 20a) zera esan duzu aurten: «Oso eginkizun delikatuan gaude. Hamar urteek une bat markatuko dute, eta eztabaidatu eta hausnartu egingo da». Zer esan nahi duzu? Enblematikoa da data, eta, zalantzarik gabe, lan asko egongo dira abian, mota guztietakoak: ikerketakoak, dokumentalak; eztabaida eskaerak ditut, hitzaldiak… Hori hausnartzen ari naiz. Nire ondoriorik indartsuena da azken hamar urteak EAEn, Nafarroan, azken mendeko onenak direla. Azken 100 urteak hartzen baditugu, indarkeriarik gabeko hamar urte hauek, eta bakea, demokrazia eta autogobernuarenak dira hamar urterik onenak. Hori da nik azaldu nahi dudana, transmititu nahi dudana. Zeintzuk izan ziren ETAren etenerako faktore nagusiak? Neure buruari ehunka aldiz egin diodan galdera da. Eta zein da erantzuna? Erantzun orok behin-behinekoa izan behar du. Zergatik? Izan ere, zalantzarik gabe, bertsio bat egon behar da, eta badakit zaila dela une hartan ETA zuzentzen zutenen aldetik, eta ETA zuzendu baino gehiago, babes politikoagatik. Uste dut baldintzak aspalditik egon zitezkeela, eta behar zena zen elkarrizketa zintzoa eta aitortzea gauza objektibo bat: indarkeria, izua, heriotzak, hilketak, ez dira inoiz posizio politiko baten defentsarako bidea, eta, gainera, normalean ez dira lortzen nahi diren helburuak. Nire ustez, beti galtzen duzu, eta pausoa ematen, helburuek bitartekoak justifikatzen ez dituztela ondorioztatzen duzunean. Garrantzitsua da hori azaleratzea. Otegik eta biok, [Txillarreko] topaketa hartan, ondorioak gerturatu genituen, baina beti esan izan dut hamar urte ez direla oso denbora luzea ondorioetara iristeko. Nahiko nuke berrikuspen partekatu bat egitea, horri buruzko azterketa partekatu bat. 2005-2007ko prozesuan, gobernuaren ordezkaritzak eta ETArenak aurrez aurreko elkarrizketak izan zituzten. Aurreakordiorik egon al zen 2005 amaieran Oslon, 2006an elkarrizketa ofiziala hasteko? Euskal Herriko egoera politikoak berak prozesua asko baldintzatzen zuen beti, noski, baina elkarrizketan aurrera egiteko borondatea agertu zen. Egia da parte bakoitzak mahai gainean bere gai errepikariak jartzen zituela. Adostu al zen, beraz? Bai. Elkarrizketa sustatzeko konpromisoak egon ziren. Denez hitz egin al zitekeen? Bai. Posizioak oso argi zeuden. Jesus Egiguren gogoratu nahi dut, sufritu duenagatik, eta zorionak eman nahi dizkiot, lan guztiagatik. Iazko abenduan Josu Urrutikoetxea ETAren ordezkari ohia elkarrizketatu zuen BERRIAk, Parisen. Elkarrizketaren gaztelaniazko bertsioa jaso zenuen… Baietz uste dut, esaten duena irakurri ohi dudalako. Urrutikoetxeak esan zuen 2006ko martxoko su-etenaren agiria adostu zela Oslon, baita zuk 2006ko ekainaren 29an Espainiako Kongresuan egin zenuen adierazpena ere. Gehiegizkoa da hitzartu egin zela esatea. Parlamentuan egin nuen adierazpena nire ekimena eta proposamena izan zen. Elkarrizketa prozesua gardena izatea eta iritzi publikoak eta parlamentuak ezagutzea nahi nuen. Elkarrizketan giro ona dagoenean, eta halakoxea egon zen, eta klima 'konfiantzazkoa' denean -komatxo artean hori, konfiantza beti zaila baita-, bagenekien gutxi gorabehera nondik nora joango zen. Bitartekaritzan ari zirenek, batez ere Egigurenek, adierazpen horren oinarrizko ildoak zein izango ziren jakinaraziko zuten. Osloko «konpromiso» horien ondoren, ETAk handik hiruzpalau hilabetera eman zuen su-etena. Garai horretan ere kale borroka izan zen, iraultza zerga deiturikoa… Ezker abertzalea eta ETA prestatuta al zeuden elkarrizketa prozesu baterako? Beti saiatu naiz ETAn gertatzen zenaren informazio guztia zuhurtzia handiz jasotzen, noizean behin ezustekoren bat izaten genuelako. Nire ustez, prozesuan diferentzia nabarmenak zeuden ETAn eta ezker abertzalean; gehiago ETAn, ezker abertzalean baino. Buruzagi batzuk oso sinetsita zeuden indarkeria uzteko unea iritsi zela, eta beste batzuk ez. Atzerapen eta ekintzen une horiek horri erantzuten diote. Urrutikoetxeak BERRIAren elkarrizketan adierazi zuen zure gobernuaren ordezkaritzarekin lehenengo bilera egitera Genevara abiatu aurretik, 2005eko ekainean, ETAren zuzendaritzan «negoziazioari buruzko beste ikuspegi bat» zegoela ohartu zela; prozesua diseinatu zutenak elkarrizketa hasi aurretik atxilotu zituztela. Ezin diot horri erantzun, atxiloketek, noski, gobernuarentzat eskuragarri ez zegoen errei bat zeramatelako. Nire ustez, egoera osoa aldatu zuen unerik gorena, dramatikoki gorena, T4ko atentatua da [Barajas, Madril, 2006ko abenduaren 30a]. Hori da niretzat gakoa. Geroago hitz egingo dugu horretaz. Aurreko gaira itzuliz, Poliziak ahal duenean atxilotzen du. Baita nahi duenean ere? Jakina, agindu judizial bat dagoenean atxilotzen du Poliziak. Eta ahal duenean edo nahi duenean atxilotzen du, Poliziaren beraren irizpideen arabera. Garrantzitsua da hori oso gogoan izatea. Presidentea nintzenean eta Auzitegi Nazionaleko prozesuetan Otegi, Pernando Barrena, Batasunaren buruzagitza osoa agertzen zirenean, ni gauez Moncloan zain egoten nintzen, eta irratiaren bidez jakiten nuen bermepeko ala bermerik gabeko espetxeratzea zegoen. Horrek, noski, eragina zeukan prozesuan. Begira nola jakiten nituen nik gauzak; zaila da hori sinestea, baina egia da. Egigurenek esan izan du ETAk 2006ko su-etena eman zuenean jarrera gogortu zutela epaileek, komunikabideek, biktimen elkarteek eta abarrek. Espainiako Estatuan ba al zegoen prozesurako oinarririk? Egia da eremu ezezagun batean geundela neurri batean, eta segurtasun oinarri gutxirekin. Aurreko gobernuek ere elkarrizketa bat egin zuten, negoziazioak egon ziren, baina ez zegoen muga juridiko-politikoak ezarriko zituen gutxieneko erreferentzia esparru adosturik. Kereilak izan ditut talde armatuarekin kolaboratzeagatik! Baina azkenean Gorenaren ebazpen bat izan zen, gobernuak elkarrizketa erabiltzea zilegi zela esanez. Elkarrizketaren barruan, jakina, eragina zuten inguruabarrak zeuden. Garai hartan, ebazpen judizialak izan ziren, eta, bistan denez, nahi ala ez, eragin negatiboa izan zuten prozesuan, eta beste batzuk aldekoak izan ziren. Argi eduki behar da, eta hori nahikoa eztabaidatu nuen Otegirekin, demokrazian botere banaketa dagoela. Gobernuak izan ohi du mugarik handiena, etengabeko kontrolaren mende dago, agian boteretsuena delako. Zer ekarri zuen Barajasko atentatuak? ETA su-etenean zegoen. Militante abertzale edo Batasuneko askorentzat erabat ulertezina izan zen. Nire uste apalean, gure gobernua izan zen elkarrizketan gehien tematu zena, indarkeriazko eta terrorezko urte latz haiei irtenbide politiko bat aurkitzearen alde apusturik handiena egin zuena. Beraz, ez zen ulertu. Elkarrizketa martxan zegoen; zailtasunak zituen elkarrizketa bat zen. Oso ziur nago Otegik eta Batasuneko parte politikoko buruzagiek helburu bakarrarekin lan egin zutela, amaitu egin behar zela. Atentatuaren bezperan, publikoki zera adierazi zenuen, Moncloan: «Duela urtebete baino hobeto gaude gaur. Baina urtebete barru are hobeto egongo gara». Zer informazio zenuen hori esateko? Hori zen geneukan informazioa, bitartekarien azkeneko kontaktuetatik ateratzen zena. Kontua ondo ez zihoala zioten Jose Manuel Gomez Benitezek edota Egigurenek. Ez, ez genuen horren berririk. Ez genuen horrela esango. Biek esan izan dute Alfredo Perez Rubalcabari pasatzen ziotela informazioa. Antonio Caño kazetariak Rubalcaba (2020) liburuan argitaratu du T4ko atentatua baino bi egun lehenago afari bat izan zenuela Rubalcabarekin eta beste lagun batzuekin. Zer esan zizuten? Jaso genuen informazioa partekatu, eta egin genuen balorazioa zen zaila izango zela elkarrizketa eta negoziazio prozesua, noski, baina horizontea aldekoa zela. Inork ez zuen eztabaidatzen Rubalcabak informazioa prozesatzeko zeukan gaitasuna. Hortik dator nire esaldi hori. Begira zenbat kostatu zitzaidan. Barkamena eskatu nuen parlamentuan, gainera. Zergatik sortu zen 2006ko udazkenean Loiolako mahaia? Prozesua salbatzeko saiakera bat al zen? Nik uste dut Batasunaren ahalegin bat izan zela hori, negoziazio baten aukerei buruzko nolabaiteko elkarrizketa politiko-instituzionala izango zuen mahai bat jartzeko. Guk parte hartu genuen, mesfidantza puntu batekin argi eta garbi, jakinik hori garrantzitsua zela Batasunak bere asmoari eusteko. Ziur geunden Batasunak estrategia aldatzea erabakia zuela. Zer rol bete zuen EAJk? Termino politikoetan oso galdera garrantzitsua dela uste dut. Une erabakigarri bat dago azkenaldiko historian, edo urte haietakoetan, eta hori da EAJk barne krisia izan zuenekoa, Josu Jon Imazen dimisioa ekarri zuena [2007ko iraila]. Hor Egibarri buruz gehiago hitz egin behar da, Ibarretxeri buruz baino. Ibarretxeri buruz beti pentsatu izan dut politikara doan gizon bat dela, baina ez zela, hasiera batean, politikari bat; hori da harekin izan nuen esperientzia. Orduan, funtsezkoa zen Josu Jonen ildoa gailentzea eta Urkulluri bide ematea. Zergatik zen erabakigarria? EAJ prozesu horretan nire helburua ordezkatzen zuena babesten ari zelako: nire gobernua. Gerta zitekeen beste ildo batekin EAJ Egibarren tesietan gehiago kokatzea. Horregatik, garrantzitsua izan zen niretzat. Urkulluk eta Imazek beti babestu zituzten nire tesiak. Urkullu erabakigarria izan zen, beti babestu ninduen, baita finantza krisian ere, inork gobernua babestu nahi ez zuenean, eta Urkulluren eta EAJren sostengua ETAren indarkeriaren amaiera burutzeko izan zen. Aieteko Nazioarteko Konferentzia 2011ko urriaren 17an izan zen. Noiztik zenekien antolatuko zela? Dezente lehenagotik. Urrutikoetxea Frantziako herri txiki batean bizi zen orduan, prozesutik kanpo, eta esaten du bizpahiru hilabete lehenago jakin zuela ETAk jarduera armatuaren behin betiko bukaera iragarriko zuela. Zuzen. Guri seinaleak uda hasieran heldu zitzaizkigun, eta esaten zuten bukaera azkartuz zihoala eta argia eta irmoa izango zela. Kualitatiboki esanguratsua zen informazioa beti bitartekaritza egiten aritu ziren pertsonen aldetik etortzen zen. Oso eginkizun ahaltsua zuten. Uztailaren 28an aurreratu egin zenituen hauteskundeak, azaroaren 20ra. Hauteskunde data aurrekontu gaiengatik zegoen aukeratua, eta urtea gobernu berri batekin hasteko. Kointzidentzia objektiboa izan zen [ia aldi berean ETAren etenaren iragarpena eta hauteskundeak gertatzea], baina bai, bagenekien gauzak ondo zihoazela. Ia urtebete egon ginen aurrerapenen zain. El desafio: ETA (2020) dokumentalean adierazi zenuen bazenekiela ETAren agiria berehala iritsiko zela eta edukia zein izango zen. Egun batzuk lehenago ezagutu nuen agiria. Zure gobernuak lagundu al zuen Aieteko konferentzia egiten? Informatu gintuzten, eta pertsonalitateren batek galdetu zigun eta aurrera egiteko esan genion. Denok dakigu Aieteko konferentzia antzezpen bat zela. Horrela da. Ez zuen baldintzatu, eta erabakigarria ere ez zen izan ETAk indarkeria eta terrorismoa uzteko azken borondaterako. Nahikoa borondate aldebakarrekoa izan zen; beti bezala, hainbat baldintza eta inguruabarren ondorioz. Zuretzat ETAren bukaera noiz izan zen: 2011n edo 2018an, desegitean? 2011n. Ez dut esango zergatik -hori historiarako geratzen da-, baina nik banekien egun hori [etetearen iragarpena] betiko amaiera zela. 2011ko udan, ETAren eta zure gobernuaren artean akordiorik egon al zen, zeharka, nazioarteko eragileen bidez negoziatuta, Oslon gatazkaren ondorioez hitz egiteko mahai bat eratzeko? Borondate bat zegoen. Ba al zegoen konpromisorik? Nik ez nuke esango konpromisoak, aurretik hauteskundeak izanda konpromisoak erlatiboak baitziren. Gure gobernuak jarraitu izan balu, bilera hori egin egingo zen, jakina. PSOEren hautagaia Rubalcaba izan zen. PPk irabazi zuen, gehiengo osoz. Presidentea Rubalcaba izan balitz, haren gobernua ere Oslora joango al litzateke? Bai, ez dut zalantzarik. Guk beti pentsatzen genuen behin iragarpen erabakigarria izan ondoren, hau da, indarkeriaren amaierarena, gai batzuk jorratu egin behar zirela; gatazkaren ondorioak, alegia. Ikusi dugu ia zazpi urte igaro zirela 2011tik aurrera ETAk amaitu zuela esan arte. Hori, gure ustez, bi urtean egin zitekeen. Boterea eskualdatzeko prozesuan, 2012aren hasieran, PPren Barne ministroarekin bildu zinen, Jorge Fernandez Diazekin. Jakin al daiteke zer esan zenion ministroari? Bai. Batik bat, azkeneko fasea nolakoa izan zen kontatu nion. Bat: ez nuela dudarik indarkeria uzteko erabakia zalantzarik gabekoa zela eta betiko zela. Bi: aipatu genion nazioarteko bitartekarien oso zeregin garrantzitsu bat zegoela; ia funtsezko zeregina egin zuten, gobernuarekin harremanetan zirela, jakina. Eta hiru: Norvegian pertsona batzuk zeudela, gai batzuk jorratzeko zain. PPren gobernua ez zen Oslora joan. Oso garrantzitsua izan zen ETAk indarkeriaren amaiera iragarri zuen egunean Rajoyk egin zuen adierazpena; izan ere, Rajoyk onartzen du benetakoa dela, eta PPrentzat garrantzitsua zen, bizi izan genuen guztiaren ondoren. Baina hortik aurrera... Azkenaldian esan duzu gauza batzuk ez direla ezagutzen, baina jakingo direla. Noiz? Agian indarkeriaren amaiera horretara iritsi ginen gauza asko ez zirelako jakin. Halako gai zailetan, diskrezioa izatea funtsezkoa da. Jakinak ez diren gauzak, neurri handi batean, jakiten ez badira, hobe, lan ikaragarria egin zuten pertsona batzuenganako errespetuagatik, eta espero dut noizbait aitortuak izan daitezen ahalbidetzea herriak. Hemen sakoneko eztabaida bat dago, oso eztabaida politikoa, oso ideologikoa, zerari buruz: ETAren jarduera terroristaren amaiera elkarrizketa politikoaren emaitza izan ote zen edo estatuaren gailentzeko gaitasunaren emaitza baino ez ote zen izan. Uste dut hamar urte geroago oraindik goiz dela ondorioak ateratzeko. ----
GATAZKAREN ONDORIOAK «Demokrazian, eskuzabaltasunak merezi du», iritzi diozu. Adibidez, zer litzateke eskuzabala izatea espetxe politikan? Legeek ahalbidetzen dituzten neurri guztiak artikulatzea, hura izan zenaren etapak itxiz joateko. Eta maila guztietan. Hori esan nuen Kataluniako indultuetan. Batez ere, berrazterketa erraztuko duten neurrien aldekoa naiz beti. Otegirekin hitz egin nuen ordu horietan behin eta berriz esan nuen, zuhurtzia osoz, beharrezkoa dela berraztertzea indarkeria erabiltzea, hiltzea ekarri zuen erabakia. Uste al duzu oposizioko buru izan zinen eta Moncloan egon zinen hamarkadan ad hoc legeak edo mugimenduak egon zirela euskal presoen aurka? 7/2003 Lege Organikoa, 197/2006 doktrina -Parot doktrina-… Ez dut uste nire gobernuaren espedientean dagoenik neurriak areagotzea edo espetxe politika edo legedia gogortzea. Uste dut lege penalak nahikoa direla. 2004an iritsi zinen gobernura, Parot doktrina 2006koa da, eta horren bultzatzaileetako bat Juan Fernando Lopez Aguilar Justizia ministroa izan zen. Esango dut pertsonalki beti uste izan dudala doktrina horrek, zeina Auzitegi Gorenaren doktrina zen, arazo asko izango zituela Estrasburgon. Euskal Herrian askotariko eragile instituzional, politiko eta sozialek legedi arrunta aldarrikatzen dute: gaixotasun larriak dituzten presoak eta 70 urtetik gorakoak kartzelatik ateratzea, preso guztiak gutxienez bigarren graduan egotea, kartzela onurak jasotzea kondenaren zati bat beteta dutenek, edo zigorrak zenbatzea. Ez dut uste hori guztia barnean hartzen duen legerik behar denik. Dakiguna da Langraiz bidea egon zela bere garaian, nire aldian, eta horrek funtzionatu egin zuela, hain zuzen ere aukera bat irekitzeko bidean. Eragindako kaltea aitortzea, damutzea, funtsezko faktorea da indarkeriazko prozesuak egon diren edozein herrialdetan. Oso baieztapen argia egin behar da. Denborak aurrera egiten duen heinean eta gizarte zibilean tentsio txikiagoa dagoen heinean, urrats horiek areagotu egin beharko lirateke, eta horrek guztiak eragin onuragarria izango du espetxe egoeran ere. Zer pausori buruz ari zara? Gizarte zibileko pausoei buruz, elkartzekoez. Ekinaldi asko daude; badakit Eusko Jaurlaritza ekimenak hartzen ari dela. Ezin dugu ahantzi terrorismoaren biktimen mina. Terrorismoaren biktimek jarrera desberdinak dituzte, jakina, baina haiek ulertzeko gaitasun garrantzitsua izan behar da. Badirudi Pedro Sanchezen gobernua euskal presoen urruntze politika amaitzen ari dela. Ikusten ari gara hurbiltze prozesu bizia dagoela. Zentzuzkoa iruditzen zait. Beraz, espetxe neurriak ere hartuta, aurrera egin al daiteke elkarbizitzan? Gobernuak erabaki argiak hartu ditu; hor dagoen ildo bat da, kritika gogorrak jaso arren. Ezker abertzaleari dagokionez, esana duzu espero duzula «autokritika bizkortzea». Bai, oraindik falta da eta. Argi eta garbi esan nion Otegiri. Zure ustez, zer falta zaio? Uneren batean oso epai gogorra egin behar da, oso kritikoa indarkeriaren eta terrorismoaren erabilera izan zenari buruz. Eta, noski, biktimenganako errukiaz. Politikan, urrats ausartak dira merezi dutenak. Gainera, oso ona litzateke ezker abertzaleak ordezkatzen duenarentzat, eta, jakina, Euskadirentzat eta guztiontzat. Ezker abertzalearen autokritika hori gabe, ikusten al duzu baldintzarik EH Bilduren eta PSE-EE / PSNren arteko gobernu itunetarako? Nik ez nuke horrela planteatuko. Autokritika sakonagoko hori beharrezkoa bada, ezker abertzalearentzat berarentzat da beharrezkoa. Konbentzimenduaren, balioen, lehentasunen, zalantzarik gabeko sinesmen demokratikoen aurreko eta ondorengo bat behar da. Gauza batzuek gehiago arindu lezakete sufrimendua. Hain litzateke garrantzitsua… Eta merezi duten gauzak ez dira egiten gero gobernu akordioak lortu ahal izateko. Konbikzioak hor egon behar du. Otegi ez dut hortik urrun ikusten. Espainiako Estatuak autokritika egin behar al du? Estatua defendatu egin da. Zerbitzari publiko asko galdu ditu, biktima asko. Noski badela une bat, GALen gaia, bere erantzukizuna auzitegietan izan duena. Jakina, hura errefusatu nuen nik jada. Uste al duzu Poliziaren torturak izan direla? Horri erantzuteko modu bakarra ebazpen judizialak ikustea dela uste dut. Eusko Jaurlaritzaren txosten baten arabera (2017), 4.113 tortura kasu izan ziren 1960 eta 2014 artean. Ez dut txostena ezagutzen. Baina nabarmena da jarrera argia dudala giza eskubideen errespetuaren oinarrizko printzipioei erantzuten ez dien edozein jarduera gaitzesteari buruz, baita gehien arbuia dezakedan delitugile kriminalari buruz ere. Europako Giza Eskubideen Auzitegiak 11 aldiz zigortu du Espainiako Erresuma euskal atxilotuen tortura salaketak ez ikertzeagatik. Jakina, Europako Giza Eskubideen Auzitegiak dioena errespetatu eta aintzat hartu behar da. 11 kasu horietatik seitan Fernando Grande-Marlaska zen Auzitegi Nazionaleko instrukzio epailea. Orain Barne ministroa da. Uste dut Barne ministro izateko eskubidea duela. Auzitegi Nazionalean epaile zenean, eta harekin inoiz aipatu izan dut, prozesuari begira eragina zuten ebazpenak eman zituen, batez ere Batasunaren gaietan. Zuzenbide estatua defendatzen baduzu, defendatu egiten duzu, aldekoagoak edo ez hain aldekoagoak diren emaitzak izanda ere, eta Grande-Marlaska zuzenbide estatuaren alde borrokatu den eta hura defendatu duen epaile bat izan da. Ebazpen asko ematen zituenean, agian gustukoak ez zirenak, indarkeria bukatzeko nahia adierazten zuen. PP ez zen joan iragan igandean biktimak omentzeko Kongresuak deitutako ekitaldi instituzionalera. Kezkatu egin ninduen. Ez dakit Vox efektua den edo trumpismoaren imitazioagatik den, baina kezkatu egiten nau. Horren aurrean, lasaitasuna ematen dizu Europako Batzordeko presidentea, kontserbadore alemaniarra, Hungaria hain irmo kondenatzen ikusteak edo Frantzian eskuin muturrak aukerarik ez duela ikusteak. Kezkatu egiten nau Espainian eskuina Europan gehiengoa den eskuinetik aldentzeak. Gobernua deslegitimatzeko Alderdi Popularraren tentazioa 2004tik dator, Aznarren adierazpenetan berriro ikusi dugun bezala. GAL aipatu duzu. Estatuak ez ditu GALen biktimak ere aitortzen. Uste dut oso ondo dakigula, biktimei buruz hitz egiten ari garenean, terrorismoaren historia zer izan den ikusita, zeini buruz ari garen: modu zentzugabe eta bidegabean izan ziren guztiei buruz. Baina egia da GALen biktimak ere izan zirela, eta biktima horiek errekonozimendu osoa merezi dutela. ----
GATAZKA POLITIKOA Joan den larunbatean El Confidencial-ek argitaratu zuen bezala, «Kataluniarekiko elkarrizketaren ‘bitartekaria’» al zara? Ez, ez dut bitartekaritza lanik egin. Gainera, ez da beharrezkoa, bi gobernuek komunikatzeko gaitasun osoa baitute, kanal guztiak. Beti babestu dut elkarrizketa hori. Zure garaikoa da Kataluniako estatutu berria, 2006koa. Nire garaian, bi erronka izan zituen: Kataluniari esparru politiko berri bat ematea, estatutu berriarekin, eta, ia aldi berean, ETArekiko elkarrizketa. Niretzat, Kataluniak elkarrizketa prozesu zabala behar du, baldintzak betetzen dira, gobernua zoriontzen dut indultuengatik, erabat ziur nago oso neurri positiboa izango dela, eta elkarrizketa mahai horrek gauza zehatzei buruz hitz egitea nahi dut. Arriskua da printzipio saihetsezinez hitz egitea. Sanchezek, joan den ekainaren 21ean, zera esan zuen, Bartzelonan: «Berriro has gaitezke». Hasi, zertarako? Gai asko daude hitz egiteko: hizkuntza, Estatut, Auzitegi Konstituzionalak Estatut-etik baliogabetu zuena, Kataluniaren Europako ordezkaritza, finantzaketa autonomikoa… Gaitegi zabala dago. Behin eta berriz esaten dut hori, eta ez da iritsi behar talka egiten den horretara. Zerbaitetan talka egingo duzula dakizunean, hobe ez planteatzea. Pasqual Maragallek aspaldi adierazi zuen Alderdi Sozialistan bi federalista zeudela: bera eta zu. Nik ez dut inolako nazionalismorik besarkatzen. Egia da nazionalismoak ez duela beti eredu federala besarkatzen, berezitasun posizio horrengatik, besteekiko desberdina, nazionalista orotan taupadaka dabilena. Nik errepublikanismo demokratikoa besarkatzen dut. Zer esan nahi du horrek? Demokraziak gai guztiak irekiak izan behar dituela, identitate guztiak aitortuak sentitu ahal izateko. Zein da muga? Edozein identitatek beste bat baztertu nahi ez izatea eta elkarrekin bizitzeko prest egotea. Nik oso ondo ulertzen dut hizkuntza propioa izateak zer dakarren, eta, niretzat, nazionalismoa hizkuntza propio baten emaitza da, hizkuntza bat mundua ikusteko modu bat baita. Orduan, horrek errespetua, babesa, begirunea merezi ditu. Eta hizkuntza minoritarioa denean, hala nola euskara edo, hain minoritarioa ez bada ere, katalana, ulertzekoa da borroka irmoa egitea. Estatuak, Espainiak gehiago babestu behar du. Politikan mugak zergatik egon behar du modu demokratikoan jokatzen bada? Mugarik ez balego, bizikidetza ezinezkoa litzateke. Gainera, eransten dut onena dela ez betetzea programa maximoa. Bete denean, desastre hutsa izan da. Gehienezko programa batek baztertzeko bokazioa baitu. Politikan, B plana beti da hobea A plana baino. Eta hori da demokrazia. Nik Espainiaren batasuna defendatzen dut, goreneko aitortza eginez, adibidez, Euskadik duen berezitasunari, nortasun propio handia baitu: kultura bat, hizkuntza bat, historia bat, erregimen ekonomiko bat... Demokraziak batasunera jotzen du. Demokrazia elkarrekin bizi ahal izateko sortu zen, oso desberdinak izanik. Planak aipatuz, Ibarretxe planak -EAEko 2004ko estatutu berriak- erabakitzeko eskubidea aldarrikatzen zuen, baina ez zuen Espainiarekin haustea proposatzen. Kongresuan zera esan zenion 2005eko otsailaren 1ean, Ibarretxe azaldu zenean: «Elkarrekin bizi bagara, elkarrekin erabaki behar dugu». Eztabaidarako osatu nuela gogoratzen dut, eta uste dut esaldia ondo adierazita dagoela. Elkarrekin bizi gara. Ezin dugu izan hausteko aldebakarreko gaitasuna. Hori esan nahi du esaldiak. Gure berezitasunekin batera egon izan gara. Baina batek ez badu nahi bikotekidearekin bizitzen jarraitu? Kataluniako erreferendumaz hitz egiten denean, berriz esango dut [independentzia] erreferenduma porrot bat dela, horretara iristea porrot bat da, Eskozian izan den bezala, eta Quebecen izan den bezala, non ez den berriro egingo, orain iragarri dizut. Erreferendumak zatitu egiten du, eta galtzen duenak errebantxa nahi du. Askoz hobea da akordio politiko handi bat; berritu daitekeela? Bai. ETArekiko elkarrizketa garaian, 2006ko ekainean, Kongresuan esan zenuen euskal herritarren erabakia onartuko zenuela, baldin eta legezko arauak eta prozedurak errespetatuko balira eta indarkeriarik eta koakziorik ez balego. Bai, noski. Ibarretxe lehendakariaren ekinaldi bat izan zen, bere plan ospetsua. Eztabaidatu zen, eta ez zen gehiengorik izan parlamentuan. Kataluniako Estatutuarekin gehiengo bat egon zen. Jakina, eztabaida daiteke. Independentismoak babes handia galdu du Euskadin inkestetan, besteak beste gaur egun Euskadi bakean dagoen gizarte bat delako, aurrerapen ekonomikoa duena, eskaintza kulturala duena… Gizarte erakargarria da, garatua. Beraz, Euskadiko bizimoduak osoko zuzenketa merezi al du? Ez. Gainera, uste dut hori ezker abertzalearen zati handi batek onartzen duela, funtsean. Bai, egingo duen hurrengo urratsa da, ziur nago. Zergatik diozu? Utopia independentista moduko bat dago alde batean, baina hori beste modu batera intelektualizatuz joango da; intelektualizatuz. Ez naiz sentimenduez ari. Beraz, Espainiako Konstituzioak ezartzen al du muga? Jakina. Arauak errespetatzen ez baditugu, ez dago ezer; ez dago ideologiarik, ez demokraziarik, ez dago ezer. Hori funtsezko printzipioa da. Arau batzuek, batzuetan, atsekabetu izan naute, eta beste batzuetan ez. Ez dut bat egiten Auzitegi Konstituzionalak Kataluniako Estatutuari buruz emandako epaiarekin [2010], eta oso gutxi gustatu zitzaidan, jakina, baina epaitegiek modu independente batean erabaki dezaketen herrialde batean bizi nahi dut nik. Nire ustez, Euskadiko gizarteak ez du haustura prozesu baten alde egingo. Eta alde egingo balu? Ez da gertatuko. Nolanahi ere, edozein erreforma edo aldaketa ekinaldi plantea daiteke, arauen bidez, jakina. Ahotsak emakumeen plataformak -adibidez, Idoia Mendia zen kideetako bat-, 2006ko apirileko adierazpenean, honako hau zioen: «Bide politiko eta demokratikoak erabiliz, baldintza berdinetan, proiektu politiko guztiak garatu eta gauzatzea bermatu eta ahalbidetuko duen jokaleku demokratikoa bilatu behar da». Ikuspegia desberdina da. Horrek politika-aurreko jokaleku batean kokatzen gaitu. Demokraziak Espainian eredu konstituzional bat finkatu zuenean, estatu demokratikoaren eredu bat, prozesu prepolitikoa itxi egin zen. Hori argi izan behar dugu. Gainerako guztia, frogatu den bezala, ezinezkoa izateaz gain, ez da desiragarria. Zer da demokrazia? Demokrazia programa maximoari uko egitea da, elkarrekin existitzen jakitea da, elkarrekin bizitzen jakitea da. Demokraziarik onenak nortasun, sentsibilitate eta kultura desberdinetako pertsonak eta taldeak integratu dituztenak dira. Bizitza eta herri proiektu bat primeran partekatu dezakegu, hizkuntza, kultura eta ideologia inposatu gabe. Gutako bakoitza kultuagoa, askeagoa, argiagoa, hobea egingo gaituzten gizarteetan. Uste duzu Euskal Herriko alderdi abertzaleak ildo horretatik doazela? Bai. Heldutasun politikoaren ezaugarri handia dela uste dut. Pertsonalki, ez dut nazionalismorik pertxa ideologiko gisa, baizik eta inbestidurako lehen hitzaldian egin nuen aipu bat: «Demokrazia, bakearen aldeko grina eta apalen hobekuntza soziala». Eta demokrazia bizikidetza da, elkarrekin bizi ahal izatea. Ideal demokratikoak boterera nola iristen den ulertzeko modua gainditzen du, zerbait gehiago da, bizitzeko ideal bat da, pentsatzeko modu bat, besteekin harremantzeko modu bat, gizartean egoteko modu bat. Bideoa (Julen Aperribai): Zapateroren esan batzuk
'Lerro batzuk' bloga: Zapateroren elkarrizketaren inguruabarrak]]> <![CDATA[Jose Luis Rodriguez Zapatero: «Oslora joanda, bi urtean egin zitekeen ETAren amaiera»]]> https://www.berria.eus/paperekoa/1960/002/001/2021-07-03/jose_luis_rodriguez_zapatero_oslora_joanda_bi_urtean_egin_zitekeen_etaren_amaiera.htm Sat, 03 Jul 2021 00:00:00 +0200 Enekoitz Esnaola https://www.berria.eus/paperekoa/1960/002/001/2021-07-03/jose_luis_rodriguez_zapatero_oslora_joanda_bi_urtean_egin_zitekeen_etaren_amaiera.htm Elkarrizketaren bertsio luzea.]]>



ARNALDO OTEGI

Zer moduz Txillarren Arnaldo Otegirekin, duela hiru urte?

Ongi. Oso interesgarria izan zen, indarkeriaren amaiera prozesuan garrantzi handia izan genuelako.

Zer ondorio atera zenituen?

Hiru gauza garrantzitsu berretsi nituen. Bat: indarkeriaren amaierara iristeko prozesuan pertsona erabakigarria izan zela hura. Bi: indarkeriaren bukaera betiko zela. Eta hiru: denbora gehiago beharko dugula sortu izan den kaltea hobeto aitortzeko, eta berriz aurkitzeko prozesurako ere behar dugula.

Berriz ikusi al duzue elkar?

Ez, baina izango gara. Batzuetan pentsatu dut arazoren bat badugula herri gisa, elkarrizketa hain zaila bada. Bizikidetza demokratikoaren hasiera eta bukaera da elkarrizketa. Noski, [Otegirekin] komunikazio hori mantentzearen oso aldekoa naiz; hala egingo dut.

Zergatik gertatu zen Bateragune operazioa, 2009an? Zure gobernuak bazekien ezker abertzalean zer eztabaida ari ziren egiten.

Gobernuko presidenteak ez du inor atxilotzen. Oso garrantzitsua da botere banaketa. Nire kasuan, ez nuen inoiz esku hartzerik izan. Kontziente nintzen Auzitegi Nazionalaren ekinbideak gertatzen zirenean elkarrizketari eragin ziezaioketela, eta, gainera, eragiten zuten. Guretzat, gobernuarentzat, zaila zen elkarrizketa artikulatzea.

Gero frogatu zen Otegiren posizioak aurrera egin zuela.

Zeharo.

Batasuna orduan legez kanpoko alderdia zen Espainiako Estatuan. Dena ETA al zen?

Ez da galdera erraza. Ez dakit zenbaterainokoak ziren ETAk parte politikoarekin zituen loturak. Ezker abertzalean buru egiten zutenek, eta kasu honetan Otegik, eta esango nuke batez ere 2008tik aurrera, gaitasuna izan zuten indarkeriaren amaieraren tesiak ezker abertzale guztiari ezartzeko.

Gorenak 2020aren amaieran aho batez erabaki zuen Bateragune auziko epaiketa berri bat egitea.

Ezin dut justiziaren jardunari buruz erantzun, ezta baloratu ere. Gutxiago gai honetan. Indarkeriaren amaieraren unea bilatzeko ahaleginak zailtasun asko gainditu behar izan zituen. Handik hamar urtera ere, zuhurtzia izan behar dut.

2005-2007KO PROZESUA, ETA ETA-REN ETETEA (2011)

ETAren jarduera armatuaren amaieraz (2011ko urriaren 20a) zera esan duzu aurten: «Eztabaidatu eta hausnartu egingo da».

Enblematikoa da data. Nire ondoriorik indartsuena da azken hamar urteok EAEn, Nafarroan, azken mendeko onenak direla; indarkeriarik gabeko hamar urteok, eta bakea, demokrazia eta autogobernuarenak. Hori azaldu nahi dut.

Zeintzuk izan ziren ETAren etenerako faktore nagusiak?

Neure buruari ehunka aldiz egin diodan galdera da.

Eta zein da erantzuna?

Baldintzak aspalditik egon zitezkeen, eta behar zena zen elkarrizketa zintzoa eta aitortzea gauza objektibo bat: indarkeria, izua, heriotzak, hilketak ez dira inoiz posizio politiko baten defentsarako bidea. Otegik eta biok ondorioak gerturatu genituen, baina hamar urte ez dira oso denbora luzea ondorioetara iristeko. Nahiko nuke berrikuspen partekatu bat egitea.

2005-2007an, gobernuaren ordezkaritzak eta ETArenak aurrez aurreko elkarrizketak izan zituzten. Aurreakordiorik egon al zen 2005 amaieran Oslon, 2006an elkarrizketa ofiziala hasteko?

Elkarrizketan aurrera egiteko borondatea agertu zen.

Adostu al zen, beraz?

Bai. Elkarrizketa sustatzeko konpromisoak egon ziren. Posizioak oso argi zeuden. Jesus Egiguren gogoratu nahi dut, sufritu duenagatik, eta zorionak eman nahi dizkiot, lan guztiagatik.

Iazko abenduan, Josu Urrutikoetxea ETAren ordezkari ohiak BERRIAko elkarrizketan zioen 2006ko martxoko su-eten agiria adostu zela Oslon, baita zuk 2006ko ekainaren 29an Kongresuan egindako adierazpena ere.

Gehiegizkoa da hitzartu egin zela esatea. Parlamentuan egin nuen adierazpena nire ekimena eta proposamena izan zen. Prozesua gardena izatea nahi nuen. Elkarrizketan giro ona egon zen, eta bitartekaritzan ari zirenek, batez ere Egigurenek, adierazpen horren oinarrizko ildoak zein izango ziren jakinaraziko zuten.

Osloko «konpromiso» horien ondoren, ETAk handik hiruzpalau hilabetera eman zuen su-etena. Garai hartan ere kale borroka izan zen, iraultza zerga… Ezker abertzalea eta ETA prestatuta al zeuden prozesu baterako?

Nire ustez, prozesuan diferentzia nabarmenak zeuden ETAn eta ezker abertzalean; gehiago ETAn, ezker abertzalean baino. Buruzagi batzuk oso sinetsita zeuden indarkeria uzteko unea iritsi zela, eta beste batzuk, ez. Atzerapen eta ekintzen une horiek horri erantzuten diote.

Urrutikoetxeak dio zure ordezkaritzarekin lehenengo bilera egitera Genevara abiatu aurretik, 2005eko ekainean, ETAren zuzendaritzan «negoziazioari buruzko beste ikuspegi bat» zegoela ohartu zela; prozesua diseinatu zutenak elkarrizketa hasi aurretik atxilotu zituztela.

Ezin diot horri erantzun. Nire ustez, egoera osoa aldatu zuen unerik gorena, dramatikoki gorena, T4ko atentatua da [Barajas, Madril, 2006ko abenduaren 30a]. Hori da niretzat gakoa.

Poliziak ahal duenean atxilotzen du. Baita nahi duenean ere?

Jakina, agindu judizial bat dagoenean atxilotzen du Poliziak. Eta ahal duenean edo nahi duenean atxilotzen du, Poliziaren beraren irizpideen arabera. Presidentea nintzenean eta Auzitegi Nazionaleko prozesuetan Otegi, Pernando Barrena, Batasunaren buruzagitza osoa agertzen zirenean, ni gauez Moncloan zain egoten nintzen, eta irratiaren bidez jakiten nuen bermepeko ala bermerik gabeko espetxeratzea zegoen. Horrek, noski, eragina zuen prozesuan. Begira nola jakiten nituen gauzak; zaila da hori sinestea, baina egia da.

Egigurenek esan izan du ETAk 2006ko su-etena eman zuenean jarrera gogortu zutela epaileek, komunikabideek, biktimen elkarteek… Estatuan ba al zegoen prozesurako oinarririk?

Egia da eremu ezezagun batean geundela neurri batean, eta segurtasun oinarri gutxirekin. Aurreko gobernuek ere elkarrizketa bat egin zuten, baina ez zegoen muga juridiko-politikoak ezarriko zituen gutxieneko erreferentzia esparru adosturik. Kereilak izan ditut talde armatuarekin kolaboratzeagatik! Baina azkenean Gorenaren ebazpen bat izan zen, gobernuak elkarrizketa erabiltzea zilegi zela esanez.

Zer ekarri zuen Barajaskoak? ETA su-etenean zegoen.

Militante abertzale edo Batasuneko askorentzat erabat ulertezina izan zen. Nire uste apalean, gure gobernua izan zen elkarrizketan gehien tematu zena, indarkeriazko eta terrorezko urte latz haiei irtenbide politiko bat aurkitzearen alde apusturik handiena egin zuena. Beraz, ez zen ulertu. Elkarrizketa martxan zegoen; zailtasunak zituen elkarrizketa bat zen. Oso ziur nago Otegik eta Batasuneko parte politikoko buruzagiek helburu bakarrarekin lan egin zutela, amaitu egin behar zela.

Atentatuaren bezperan, zera zenioen: «Duela urtebete baino hobeto gaude gaur. Baina urtebete barru are hobeto egongo gara».

Hori zen geneukan informazioa, bitartekarien azkeneko kontaktuetatik ateratzen zena.

Kontua ondo ez zihoala zioten Jose Manuel Gomez Benitezek edota Egigurenek.

Ez, ez genuen horren berririk. Ez genuen horrela esango.

Biek esan izan dute Alfredo Perez Rubalcabari pasatzen ziotela informazioa. Antonio Caño kazetariak Rubalcaba (2020) liburuan argitaratu du T4ko atentatua baino bi egun lehenago Rubalcabarekin-eta afari bat izan zenuela. Zer esan zizuten?

Jaso genuen informazioa partekatu, eta egin genuen balorazioa zen zaila izango zela elkarrizketa eta negoziazio prozesua, noski, baina horizontea aldekoa zela. Inork ez zuen eztabaidatzen Rubalcabak informazioa prozesatzeko zeukan gaitasuna. Hortik dator nire esaldi hori. Barkamena eskatu nuen.

Zergatik sortu zen, 2006ko udazkenean, Loiolako mahaia? Prozesua salbatzeko saiakera bat zen?

Nik uste dut Batasunaren ahalegin bat izan zela hori. Guk parte hartu genuen, jakinik hori garrantzitsua zela Batasunak bere asmoari eusteko. Ziur geunden Batasunak estrategia aldatzea erabakia zuela.

Zer rol bete zuen EAJk?

Une erabakigarri bat dago azkenaldiko historian, edo urte haietakoetan, eta hori da EAJk barne krisia izan zuenekoa, Josu Jon Imazen dimisioa ekarri zuena [2007ko iraila]. Hor Egibarri buruz gehiago hitz egin behar da, Ibarretxeri buruz baino. Ibarretxeri buruz beti pentsatu izan dut politikara doan gizon bat dela, baina ez zela, hasiera batean, politikari bat; hori da harekin izan nuen esperientzia. Orduan, funtsezkoa zen Josu Jonen ildoa gailentzea eta Urkulluri bide ematea. Zergatik zen erabakigarria? EAJ prozesu horretan nire helburua ordezkatzen zuena babesten ari zelako: nire gobernua.

Aieteko konferentzia 2011ko urriaren 17an egin zen. Noiztik zenekien antolatuko zela?

Dezente lehenagotik. Seinaleak uda hasieran heldu zitzaizkigun, eta esaten zuten bukaera azkartuz zihoala eta argia eta irmoa izango zela.

Lagundu al zenuen Aiete egiten?

Informatu gintuzten, eta pertsonalitateren batek galdetu zigun eta aurrera egiteko esan genion. Denok dakigu konferentzia antzezpen bat zela. Ez zuen baldintzatu, eta erabakigarria ere ez zen izan ETAk indarkeria uzteko azken borondaterako. Nahikoa borondate aldebakarrekoa izan zen; beti bezala, hainbat baldintza eta inguruabarren ondorioz.

2011ko udan, ETAren eta zure gobernuaren artean akordiorik egon al zen, zeharka, nazioarteko eragileen bidez negoziatuta, Oslon gatazkaren ondorioez hitz egiteko mahai bat eratzeko?

Borondate bat zegoen.

Ba al zegoen konpromisorik?

Nik ez nuke esango konpromisoak, aurretik hauteskundeak izanda konpromisoak erlatiboak baitziren. Gure gobernuak jarraitu izan balu, bilera hori egin egingo zen.

PSOEren hautagaia Rubalcaba izan zen. Presidentea hura izan balitz, haren gobernua ere Oslora joango al zen?

Bai, ez dut zalantzarik. Guk beti pentsatzen genuen behin iragarpen erabakigarria izan ondoren, hau da, indarkeriaren amaierarena, gai batzuk jorratu egin behar zirela; gatazkaren ondorioak, alegia. Ikusi dugu ia zazpi urte igaro zirela 2011tik aurrera ETAk amaitu zuela esan arte. Hori, gure ustez, bi urtean egin zitekeen.

Boterea eskualdatzeko prozesuan, 2012 hasieran, PPren Barne ministroarekin bildu zinen, Jorge Fernandez Diazekin. Jakin al daiteke zer esan zenion?

Bai. Batik bat, azkeneko fasea nolakoa izan zen kontatu nion. Bat: ez nuela dudarik indarkeria uzteko erabakia zalantzarik gabekoa zela eta betiko zela. Bi: aipatu genion nazioarteko bitartekarien oso zeregin garrantzitsu bat zegoela; ia funtsezko zeregina izan zuten, gobernuarekin harremanetan zirela, jakina. Eta hiru: Norvegian pertsona batzuk zeudela, gai batzuk jorratzeko zain.

GATAZKAREN ONDORIOAK

«Demokrazian eskuzabaltasunak merezi du», iritzi diozu. Adibidez, zer litzateke eskuzabala izatea espetxe politikan?

Legeek ahalbidetzen dituzten neurri guztiak artikulatzea, hura izan zenaren etapak itxiz joateko. Eta maila guztietan. Hori esan nuen Kataluniako indultuetan. Batez ere, berrazterketa erraztuko duten neurrien aldekoa naiz beti.

Uste al duzu oposizioko buru izan zinen eta Moncloan egon zinen hamarkadan ad hoc legeak edo mugimenduak egon zirela euskal presoen aurka? 7/2003 Lege Organikoa, 197/2006 doktrina -Parot doktrina-…

Ez dut uste nire gobernuaren espedientean dagoenik espetxe politika edo legedia gogortzea.

2004an iritsi zinen gobernura, Parot doktrina 2006koa da, eta horren bultzatzaileetako bat Juan Fernando Lopez Aguilar Justizia ministroa izan zen.

Pertsonalki, beti uste izan dut doktrina horrek, zeina Auzitegi Gorenaren doktrina zen, arazo asko izango zituela Estrasburgon.

Askotariko euskal eragile instituzional, politiko eta sozialek legedi arrunta aldarrikatzen dute.

Ez dut uste hori guztia barnean hartzen duen legerik behar denik. Dakiguna da Langraiz bidea egon zela bere garaian, nire aldian, eta horrek funtzionatu egin zuela, hain zuzen aukera bat irekitzeko bidean. Eragindako kaltea aitortzea, damutzea, funtsezko faktorea da indarkeriazko prozesuak egon diren edozein herrialdetan. Oso baieztapen argia egin behar da. Denborak aurrera egiten duen heinean eta gizarte zibilean tentsio txikiagoa dagoen heinean, urrats horiek areagotu egin beharko lirateke, eta horrek eragin onuragarria izango du espetxe egoeran ere.

Zer pausori buruz ari zara?

Gizarte zibileko pausoei buruz, elkartzekoez. Ekinaldi asko daude; badakit Eusko Jaurlaritza ekimenak hartzen ari dela.

Badirudi Pedro Sanchezen gobernua euskal presoen urruntze politika amaitzen ari dela.

Hurbiltze prozesu bizia dago. Zentzuzkoa iruditzen zait.

Espetxe neurriak ere hartuta, aurrera egin daiteke elkarbizitzan?

Gobernuak erabaki argiak hartu ditu; hor dagoen ildo bat da, kritika gogorrak jaso arren.

Ezker abertzaleari dagokionez, esana duzu espero duzula «autokritika bizkortzea».

Bai, oraindik falta da eta. Argi eta garbi esan nion Otegiri.

Zure ustez, zer falta zaio?

Uneren batean oso epai gogorra egin behar da, oso kritikoa indarkeriaren eta terrorismoaren erabilera izan zenari buruz. Eta, noski, biktimenganako errukiaz. Oso ona litzateke ezker abertzaleak ordezkatzen duenarentzat, eta, jakina, Euskadirentzat eta guztiontzat. Konbentzimenduaren, balioen, lehentasunen, zalantzarik gabeko sinesmen demokratikoen aurreko eta ondorengo bat behar da. Gauza batzuek gehiago arindu lezakete sufrimendua. Eta merezi duten gauzak ez dira egiten gero gobernu akordioak lortu ahal izateko. Konbikzioak hor egon behar du. Otegi ez dut hortik urrun ikusten.

Espainiako Estatuak autokritika egin behar al du?

Estatua defendatu egin da. Zerbitzari publiko asko galdu ditu, biktima asko. Noski badela une bat, GALen gaia, bere erantzukizuna auzitegietan izan duena. Jakina, hura errefusatu nuen nik jada.

Uste al duzu torturak izan direla?

Horri erantzuteko modu bakarra ebazpen judizialak ikustea da.

Eusko Jaurlaritzaren txosten baten arabera, 4.113 tortura kasu izan ziren 1960 eta 2014 artean.

Ez dut ezagutzen txostena. Baina nabarmena da jarrera argia dudala giza eskubideen errespetuaren oinarrizko printzipioei erantzuten ez dien edozein jarduera gaitzesteari buruz, baita gehien arbuia dezakedan delitugileari buruz ere.

Europako Giza Eskubideen Auzitegiak 11 aldiz zigortu du Espainia euskal atxilotuen tortura salaketak ez ikertzeagatik.

Jakina, Europako Giza Eskubideen Auzitegiak dioena errespetatu eta aintzat hartu behar da.

11 kasu horietatik seitan Fernando Grande-Marlaska zen Auzitegi Nazionaleko instrukzio epailea. Orain Barne ministroa da.

Uste dut Barne ministro izateko eskubidea duela. Zuzenbide estatuaren alde borrokatu den eta hura defendatu duen epaile bat izan da.

PP ez zen joan igandean biktimak omentzeko Kongresuak deitutako ekitaldi instituzionalera.

Kezkatu egiten nau Espainian eskuina Europan gehiengoa den eskuinetik aldentzeak. Gobernua deslegitimatzeko PPren tentazioa 2004tik dator.

GAL aipatu duzu. Estatuak ez ditu GALen biktimak ere aitortzen.

Uste dut oso ondo dakigula, biktimei buruz hitz egiten ari garenean, terrorismoaren historia zer izan den ikusita, zeini buruz ari garen: modu zentzugabe eta bidegabean izan ziren guztiei buruz. Baina egia da GALen biktimak ere izan zirela, eta biktima horiek merezi dutela errekonozimendu osoa.

GATAZKA POLITIKOA

Joan den larunbatean El Confidencial-ek argitaratu zuen bezala, «Kataluniarekiko elkarrizketaren 'bitartekaria'» al zara?

Ez. Gainera, ez da beharrezkoa, bi gobernuek komunikatzeko gaitasun osoa baitute.

Zure garaikoa da Kataluniako estatutu berria, 2006koa.

Nire garaian, bi erronka izan zituen: Kataluniari esparru politiko berri bat ematea, estatutu berriarekin, eta, ia aldi berean, ETArekiko elkarrizketa. Niretzat, Kataluniak elkarrizketa prozesu zabala behar du, baldintzak betetzen dira, gobernua zoriontzen dut indultuengatik, erabat ziur nago oso neurri positiboa izango dela, eta elkarrizketa mahai horrek gauza zehatzei buruz hitz egitea nahi dut. Arriskua da printzipio saihestezinez hitz egitea.

Pasqual Maragallek aspaldi adierazi zuen Alderdi Sozialistan bi federalista zeudela: bera eta zu.

Ez dut inolako nazionalismorik besarkatzen. Errepublikanismo demokratikoa besarkatzen dut.

Zer esan nahi du horrek?

Demokraziak gai guztiak irekiak izan behar dituela, identitate guztiak aitortuak sentitu ahal izateko. Zein da muga? Edozein identitatek beste bat baztertu nahi ez izatea eta elkarrekin bizitzeko prest egotea.

Politikan mugak zergatik egon behar du modu demokratikoan jokatzen bada?

Mugarik ez balego, bizikidetza ezinezkoa litzateke. Gehienezko programa batek baztertzeko bokazioa du. Politikan, B plana beti da hobea A plana baino. Nik Espainiaren batasuna defendatzen dut, goreneko aitortza eginez, adibidez, Euskadik duen berezitasunari.

Planak aipatuz, Ibarretxe planak -EAEko 2004ko estatutu berriak- erabakitzeko eskubidea aldarrikatzen zuen, baina ez zuen Espainiarekin haustea proposatzen. Kongresuan zera esan zenion: «Elkarrekin bizi bagara, elkarrekin erabaki behar dugu».

Eztabaidarako osatu nuen. Ezin dugu izan hausteko aldebakarreko gaitasuna. Gure berezitasunekin batera egon izan gara.

ETArekiko elkarrizketaren garaian, 2006an Kongresuan esan zenuen euskal herritarren erabakia onartuko zenuela, legeak eta prozedurak errespetatuko balira eta indarkeriarik ez balego.

Bai, noski. Ibarretxeren ekinaldia eztabaidatu zen, eta ez zen gehiengorik izan parlamentuan. Kataluniako Estatutuarekin gehiengo bat egon zen. Jakina, eztabaida daiteke. Euskadi gizarte erakargarria da, garatua. Beraz, osoko zuzenketa merezi al du? Ez. Gainera, uste dut hori ezker abertzalearen zati handi batek onartzen duela, funtsean. Bai, egingo duen hurrengo urratsa da, ziur nago.

Zergatik diozu?

Utopia independentista bat dago alde batean, baina hori beste modu batera intelektualizatuz joango da. Ez naiz sentimenduez ari.

Ahotsak plataformaren -Idoia Mendia zen kideetako bat- 2006ko agiriak proiektuak gauzatzeko aukeraz hitz egin zuen.

Horrek politika-aurreko jokaleku batean kokatzen gaitu. Demokraziak Espainian eredu konstituzional bat finkatu zuenean, estatu demokratikoaren eredu bat, prozesu prepolitikoa itxi egin zen. Hori argi izan behar dugu. Gainerako guztia, frogatu den bezala, ezinezkoa izateaz gain, ez da desiragarria

Uste duzu euskal alderdi abertzaleak ildo horretatik doazela?

Bai. Heldutasun politikoaren ezaugarri handia da. Pertsonalki, ez dut nazionalismorik pertxa ideologiko gisa, baizik eta inbestidurako lehen hitzaldian egin nuen aipu bat: «Demokrazia, bakearen aldeko grina eta apalen hobekuntza soziala». Demokrazia bizikidetza da, elkarrekin bizi ahal izatea.]]> <![CDATA[Ekintzaile garrantzitsua]]> https://www.berria.eus/albisteak/197410/ekintzaile_garrantzitsua.htm Sat, 08 May 2021 15:47:40 +0200 Enekoitz Esnaola https://www.berria.eus/albisteak/197410/ekintzaile_garrantzitsua.htm Mixel Berhokoirigoin, pentsatzen zuena modu zibil eta demokratikoan egiten zuena, Euskal Herria helburu. Beraz, bazekien euskal gatazkan egoera deserosoak, gogorrak eta ankerrak agertuko zitzaizkiola. 2005ean EHLG Euskal Herriko Laborantza Ganberaren proiektuarekin hasi aurretik, besteak beste ELB Euskal Herriko Laborarien Batasunean ibili zen, eta ELBk 1984an «indarkeria politikoaren» aurkako jarrera azaldu zuen idatzi batean, Berhokoirigoinek berak-eta sustatuta. Joan 1980ko hamarkadako lehen urteetako Ipar Euskal Herriko girora: Hegoaldeko iheslari pila bat, bertakoen babes politiko eta sozial esanguratsua, IK, 1984an GAL jada ekinean… Baina Berhokoirigoin ez zegoen armak erabiltzearen alde; trabatzat zeukan euskal estrategia hura, eta iritzia plazaratu zuen. Garai hartan, Iparraldean, ezker eremuko euskaltzaletasun eta abertzaletasunean ez zen oso ohikoa halako posizionamenduak jendaurrean topatzea. Dena dela, Berhokoirigoinek ere, deitoratze hutsari eutsi ordez, nahiago zuen indarkeriaren alternatibak lantzea. EHLG sortzea eta haren buru jartzea jo daiteke Berhokoirigoinen ibilbideko mugarri nagusietako bat. Frantziak auzitara eraman zuen (2008-2010), ELHGk markotzat Ipar Euskal Herria hartu izanagatik, lurraldetasuna lantzeagatik, eta euskara plazara ateratzeagatik. Desobedientzia estatu jakobino eta indartsuari. Epaiketa; ilegalizazioaren eta espetxearen arriskua. Baina Mixelek irabazi -Jean Rene Etxegarai izan zuen abokatu-. 2015eko apirilean utzi zuen EHLGko lehendakaritza, eta ekainean Parisen izan zen, bake konferentzian. Aurreko urtean parte hartua zen Baionako II. forumean, bakearen alde, irtenbideen alde. Esaten zuen berak: ETAk 2011n jarduera armatua bukatu ondotik gatazkaren ondorioetan aurrerabiderik ikusten ez eta buruari bueltaka hasi zitzaiola, eta interpelatua sentitu zela. Hots, parte hartu beharra, gizarte zibileko kide modura. Nola hasi aitzinatzen? ETAren armagabetzearekin; hala irizten zion. Txetx Etxeberrirekin batera, isilka-misilka 2016 hasieran ekin zion mugimendu batzuk egiteari, eta, urte bereko azaroaren 2ko datarekin, harreman trukaketa baten ostean, Michel Tubianak eta hirurek eskaera inportante bat egin zioten ETAri, gutun bidez -abenduan, Luhusoko polizia operazioaren ondotik egin zuten publiko, jokaldi distiratsu batean-: «Proposatzen dizuegu zuen armategiaren suntsiketa prozesua gizarte zibilaren ardura politikoaren esku uztea, Nazioarteko Egiaztatze Batzordearen zaintzapean». Berritasuna zen ardurarena. Madril zangotrabatzen ari zen ETAren armagabetzea, eta Parisek ez zuen konpontzeko borondaterik. Ataka zailean jarri beharra zegoen Paris, Berhokoirigoinek-eta pentsatzen zutenez. 65 urte egitera zihoan Mixel; zer nezesidade berriro lokatzetan sartzeko? Baina… Harena da hau, Luhuso liburuan (2017) esandakoa: «Urratsa elkarrekin egiteko ez da beharrezkoa ados izatea bukaeran edo helburuan. Etapa batzuk egin ahal dira elkarrekin; horrek hurbildu egiten zaitu, eta gero beste etapa batzuk egin ahal dituzu batera. Gardentasuna eta errespetua behar dira. Zu aldatu egiten zara, baina bestea ere bai, eta ez dakizu noraino helduko zaren». Transbertsaltasuna eta akordioa zituen maite, baina, halakorik ezin zenean erdietsi, ekimena hartu eta aitzina, desobedientziari helduz batzuetan, aurrerabiderako berriro akordioaren bila aritzeko. Joan da Mixel. Militante eta ekintzaile garrantzitsua izan da Euskal Herriarentzat.]]> <![CDATA[«Delitu terrorista al da bakea negoziatzea? Ez du zentzurik»]]> https://www.berria.eus/albisteak/191232/delitu_terrorista_al_da_bakea_negoziatzea_ez_du_zentzurik.htm Wed, 16 Dec 2020 10:31:13 +0100 Enekoitz Esnaola https://www.berria.eus/albisteak/191232/delitu_terrorista_al_da_bakea_negoziatzea_ez_du_zentzurik.htm Papereko elkarrizketaren bertsio luzea da hau.]]> Josu Urrutikoetxea (Ugao, Bizkaia, 1950) ETAren ordezkari ohiarekin: herenegun, arratsaldez. Jarioa dauka hizketan, pasioz mintzatzen da, informazioa eman du, eta gogoetak egin ditu. Hiru orduko solasaldia izan zen. Iazko maiatzaren 16an atxilotu zintuzten. Frantziako Alpeetan zinen. Niretzat magikoak diren gune haietan. Betidanik maite izan dut mendia. Han aurkitu nuen elkartasunari esker, ez nuen inolako arazorik izan hango bizitzan integratzeko. Zortea nuen: goizean jaiki eta ikusten nuen lehen gauza Mont Blanc mendatea zen. Egun hartan operatzera al zindoazen? Bai. Egun batzuk lehenago mediku batengana joan nintzen, osasun arazo bat nuelako. Hark agindu zidan azterketa batzuk egiteko, eta horiek egitera joan nintzen atxilotu baino bi egun lehenago. Berehala esan zidan arazo larri bat zela eta ospitalera joan beharra zegoela. Larrialdietara joan nintzen eta nahikoa azkar hartu ninduten. Handik bi egunera itzuli nintzen. Goizeko zazpiak ziren, eta ordu laurden batera ebakuntzaren prestaketak egiteko hitzordua nuen. Ate aurrean atxilotu ninduten. Protokolo jihadista dela-eta erietxeek bertara doazen pazienteen izena eman behar dute. Nik beste izen bat eman nuen. Erabiltzen nuen izena Bruno Marti zen. Horren izeneko paperik ez nuen aldean, eta [ospitalean galdetu zidaten] ea zergatik ez. Betikoa [erantzun nien]: larrialdietara joan nintzela, eta larrialdietara doan batek batzuetan guztia ahazten duela. Nola pasatu zen atxiloketaren momentua? Ez zen ezer bortitza izan. Frantziako poliziak soilik al zeuden? Bai. Dozena erdi bat, ez gehiago. Guardia Zibilak esaten du bera ere han zegoela, emakumeguardia zibil bat joan zela zugana. Hori txorakeria bat da. Ni [erietxera] eraman ninduen tipoa, Gerard, goi mendietako gida bat da. Mendiko etxalde batean nengoen ni garai haietan. Erietxera Gerardekin joan nintzen, autoan;utzi ninduen, atera zen autotik, ni gero, eta bat-batean irten ziren poliziak txokoetatik, baina ez lasterka, poliki-poliki baizik. Polizia zela.«Lasai, lasai», zioen batek; «Josu», esan zidan, gainera. Bazekiten, hortaz, zu zinela. Bai. Agian, ikustean ohartu ziren. Aurretik ez? Harrituko nintzateke aurretik izatea. Norbaiten datuak, pistaren bat edo zerbait dutenean, Frantziako Poliziak -eta Espainiakoak- orain arte erabilitako sistema zera izan da: aurretikargazkiak ateratzen dira, tokiak ateratzen dira... Beti egiten dute montajea. Garai horretan, ordea, ezer ez zen niri buruz. Polizia operazio bat izan al zen? Bai, baina momentukoa. Aurretik ere zu atxilotzen saiatu ziren: 2011n, 2013an... Norbait atxilotzerakoan beti agertu izan dira argazkiak, lehenago edo beranduago… …eta zure argazkiak atera ziren 2013an. Badakit nondik atera zituzten, konturatu nintzelako. Egun batzuk lehenago banekien han zebiltzala. Berehala konturatu nintzen. Eta, ihes zuk. Bi urte lehenago ere, Mont Blanc inguruan, ospa egin zenuen beste batekin. Bada istorio bat: abisu dei bat jaso zenutela Kenyatik. Ondo dakite hori zirku bat dela. Dei horrek beste istorio bat dauka, eta ondoren jakin nuen, kasualitatez:kontrabandoan zebilen nire lagun bati deitu omen zioten, esanez «hitzordu hau uzten dugu». Hortik dator muntaiaren haria. Zirku bat. 2004an ere izan nuen atxilotze saio bat, Ipar Euskal Herrian. 1987an ere bai, Senperen. Argazkietan eta bideoan Josu Urrutikoetxea, joan den astelehenean, Parisen, BERRIAren elkarrizketan. BERRIA Nabari da Madrilek ETAren ibilbidearen ikurtzat hartzen zaituela. Hori da haiek egiten dutena nitaz. 1971n ihes egin nien lehen aldiz, Sollubeinguratu zutenean. Agian, istorioa hortik dator. Botere mediatikoa dela medio, gure borroka haiek muntatzen dituzten istorioekin beteta dator. «Burua atxilotu dugu». Handik bi hilabetera, gauza bera. Iduri du historian zehar murgildu beharko ginatekeela bisigodoen garaira, Domuit Vascones idazten zutenean. Horren kopia bat da. Horrela segitzen dute. Espainiak bere esku nahi zaitu, eta bi euroagindu eta bi estradizio eskatu zizkion Parisi iaz. Zer aurreikusten duzu? Egia esateko, etorkizun beltza. Espainiako Estatuak nirekiko izan duen jarrera beste askorekin izandako bera da. Bina estradizio eta euroagindu eskaera daude, zera gehiago ez dituztelako asmatu edo muntatu. 1996tik 2000ra espetxean egon nintzenean, ni inplikatzen saiatu ziren Zaragozakoagatik [1987] eta. Kontua da ez zegoela ezer. Zenbait aldiz pasatu ote nintzen [Baltasar] Garzon epailearen aurretik… Baina ez aipatutako kasu horregatik bakarrik; urte haietan hogei edo ez dakit zenbat kasu ireki zituzten nire aurka. Guardia Zibilak esaten du ETAren zuzendaritzako kide zinela garai hartan, eta, beraz, zure oniritzia ere jaso zuela Zaragozako kuartelaren kontrako erasoak. Argudio horrekin, zergatik ez ninduten auzipetu 1996tik 2000ra artean? Haien esku nintzen, espetxean. Horrek esan nahi du beste zerbait dagoela. Aldi hartan [Juan Manuel Soares] Ganboarekin izan nuen aurrez aurreko batAuzitegi Nazionalean; Garzonek galdetu zion ea nolatan zeukan nire inplikazioaren berri, eta erantzun zuen jakin ez zekiela zuzenean, baina giroan aipatzen zela. Inolako frogarik ez zuen eman. Zu garai haietan ETAren nazioarteko taldean al zenbiltzan? Hala da. Alain Ortegak, Frantziako Informazio Zerbitzuetako operazioburuak, dio Argala komandoak egin zuela Zaragozakoa, eta ETAren buru militarrak baino ez zuela talde haren berri. [ETA] Erakundean betidanik, eta hori segurtasun neurri bat zen, ahalik eta jende gutxienak jakin du nortzuk ziren komandokoak, zer egiten zuten eta non zeuden. 1987ko abenduko atentatu hartan 11 lagun hil zituen ETAk; haietatik bost, haurrak ziren. Zer eragiten dizu horrek? Orain desberdin ikusten al da? Distantziatik beti gauzak beste era batera ikusten dira. Biolentzia sekula ez da, nire irudiz, helburua izan erakundearentzat, erakunde politiko bat zelako, borroka armatua egiten zuena, baina tresna politiko bezala. Bortxa erabiltzea ez da sekula helburu bat. Erabiltzen duenak badaki -eta, kasu honetan, etsaiak ere bai- kalteak egon daitezkeela, eta erakundea beti saiatu zen albo kalte horiek ekiditen. Eta hori oso zaila da. Bueltaezinezko kalteak larriak dira denentzat. Ni betidanik kezkatu nau horrek, eta hori sentitu dut barru-barruan. Eta bigarrenik, kuartelei buruz ari garenez, erakundeak 1980ko hamarkadan behin baino gehiagotan argi utzi zuen ez zituela soilik eurak [guardia zibilak] helburutzat hartuko, baita kuartelak ere, horrek suposatzen zuenarekin. Gertatu zen gertatu zena eta inork nahi ez zuena. 1980ko hamarkadan ETAk jauzi bat eman zuen: bonba-autoak. Albo kalteak ere eragiteko, arrisku handiagoa... Halaxe da. Horrelako tresneria erabiltzerakoan arriskuak ere bikoizten edo hirukoizten dira. Kontrola zaila da. Jende batek esan izan du orduan hasi zela ETArekiko babes sozialaren galera bizkortzen, hildakoak zibilak ere izaten zirelako. Jendeak baino gehiago, mundu mediatikoan erabiltzen den argudioetako bat da hori. Erakundea aspaldi desagertuko zen, baldin eta ez balitu izan Euskal Herrian eta kanpoan elkartasuna, laguntza eta inplikazioa. Segituan ateratzen dituzte bateria guztiak terrorismo esaten diotenaren inguruan. Terrorismo hitza zaku handi bat da, non zernahi sar daitekeen. Inork ez du erabili estatuak bezainbeste. Zeu hiltzen saiatu ziren, 1975ean, atentatu bat eginda. Hori baino lehenago jarri zituzten lehergailuak iheslariak mugitzen ziren lekuetan, etxe batzuen aurrean… GAL baino askoz lehenago ja, gu geu arduratzen ginen iheslarien segurtasunaz. Nire hori 1975eko ekainaren 5ean gertatu zen, Miarritzeko auzo batean. Lagun batek utzi zidan kotxea. [Seme] Egoitzek urtebete zeukan eta [alaba] Irati jaio berria zen, eta medikuarengana joan behar ginen. Etxean preso bati eskutitz bat idazten ari nintzaion bitartean auto hura lehertu egin zen. Zaragozako auzia zela eta, 2002an berriro sasira jo zenuen. Muntaia guztia 2001ean egin zuten: Auzitegi Gorenera eraman zuten gaia, eta inplikatu egin ninduten. Gustura ikusiko nuke urte hartan zenbat orri idatzi ziren. Gasteizko parlamentuan ere bizi behar izan nituen momentuak, batzuetan ez zidatelako hitz egiten uzten. Kristoren zurrunbiloa zegoen, eta ez nuen inolako bermerik. Erabaki nuen ez aurkeztea Gorenean, eta berriro sasian sartzea. Sasira joanda, zer helburu zenuen? Zalantzak nituen Lizarra-Garazikoaz [1998-1999]: «Zer hostia gertatu da hemen?». Kontua zen horri nola buelta ematen genion. Zortea izan nuen, aurkitu nituen erakundeko militanteak eta erakundearen inguruan mugitzen ziren beste batzuk perspektiba horretan mugitzen zirelako: nola egin bide bat hori negoziazio batean buka zedin. Erakundeak urratsak egin zituen, eta paraleloki -ni gero enteratu nintzen- Arnaldok [Otegi] bazuen nolabaiteko harremanena Jesus Egigurenekin urteetan. Tantak, nahiz eta harri gainean erori, zuloa egiten du. Zer gertatu zen Lizarra-Garazin? Lizarra-Garazikoa ez nuen zuzenean bizi; garai horiek kartzelan egin nituen. Egia esateko, ez nuen ulertu zergatik apurtu zen; agian, ez nuelako batere segitu aurretik. Baina, niretzat, kristoren urratsa zen [akordioa]: bagoaz herri fronte baten bila, lortzen dugu... Gero badirudi EAJk ez duela betetzen eta apurtzen dugu… Baina EAJ badakigu nolakoa den betidanik. Beti pentsatu izan dut, diplomaziaren munduan, norbaitekin esertzen bazara eta norbait hori estatu bat edo EAJ bezalako indar politiko bat bada, jakin behar duzula zerbait izenpetu eta hurrengo egunean pareko horrek ez duela izenpetutakoa beteko. Herria prestatu behar duzu horretarako. Herriari esan behar diozu: hau gertatuko da, eta lekukoa zuek hartu behar duzue. Hori da egin ez zena Lizarra-Garazin, ezta2005ean ere. 2005-2006ko prozesura iristeko eta orduan, zer lan egin zenuen? Lehen lana etxean egin beharrekoa da. Gerry Adamsek dio etxeko arazoak kanpokoak baino handiagoak zirela. 2005ean arazo horiekin topo egin nuen, 2005eko logika hori ez baitzen 2002, 2003 edo 2004koa. Atzerapauso izugarria da estatuarekiko konfrontazioan. Lana, zentzu askotan da; batetik, Txillarren [Elgoibar] zeramaten ibilbidea, eta, gure aldetik, berdin. Gure esatean, ez naiz erakundeaz bakarrik ari; hori baino zabalagoaz: gizarte zibilaz. Prozesu haren aurretik Henri Dunant Suitzako zentroarekin harremanetan jarri zen ETA. Nik gogoan dut kide batek aipatu zidala Henri Dunanteko [HD] bat ezker abertzalearekin Bizkaian harremanetan jarri zela, esanez prest legokeela lan bat errazteko. Betidanik nolabaiteko distantzia hartu nuen horrelako erakundeekiko, beti mugitzen direlako estatu batzuen interes jakin batzuen arabera. Hortik eta horretarako bizi dira. Poliki-poliki harremanak izan genituen horiekin, hitz egin genuen argi eta garbi, erakutsi ziguten zer zen, nola sortu zen, zer jende zegoen, non ibili diren, nortzuekin, nola… Gauzak zehazten joan ziren 2004ko giroan. Testuinguru horretan gertatu ziren Madrilgo [martxoko] atentatuak eta hauteskundeak. Madrilen gertatu ziren atentatuek erakusten dute zer den terrorismoa, edo estatuek egin dutena: inora begiratu gabeko sarraskiak. Mugitzeko askatasun bat izan zen prozesu hartan. Esaten da bazenituztela telefono batzuk… 2005eko ekainean heldu ginen Genevara; Henri Dunantekoek eraman gintuzten Frantziako Estatutik Suitzara. Suitzako Gobernua federala da, eta horretaz arduratzen dena Justizia Ministerioa da. Henri Dunant zentroak harremanak zituen gobernuan zeuden arduradun batzuekin. Haiek bazekiten zertan ari ziren HDkoak, nahiz eta gobernuak ofizialki jakin ez. Gobernuko jende batek bazekien gu zertara gindoazen eta gu HDren menpe geundela. Egun batzuk beranduago, zentrokoek esan zuten hitzordua genuela hurrengo astean, Jesus Egigurenekin. Esan nion ezagutzen nuela parlamentutik. Genevako laku ondoko hotel batean elkartu ginen lehenengo aldiz. President Wilson hotelean. Beste batzuetan ere bai gero. Genevatik kanpo ere,leku askotan: mendian… Lehen bilkura izan zen gauza sinpleak baina elkarrizketa guztietan eman beharreko lehen pausoak zehazteko: nola eraman behar genituen hasierako elkarrizketak. Horren aurretik bazen oinarrizko gauza bat: nola bermatzen zen gure segurtasuna? Horretarako, zentrokoek esaten ziguten Suitzan ez zegoela arazorik, baina guk genioen Frantziako Estatura joan nahi bagenuenezin genuela; Egigurenek [Espainiako orduko Barne ministro Alfredo Perez] Rubalcabari hots egin ziezaiokeela, baina guk ezin genuela deirik egin. Berme batzuk behar genituen, eta Egigurenek eskatuko zion Rubalcabari, hark Espainiako zerbitzuei, haiek Frantziakoei, eta hurrengo bilkuran eman zizkiguten bi telefono zenbaki. Victor Garcia Hidalgo Espainiako Poliziaren zuzendari nagusiarena eta Christian Lambertena, Nicolas Sarkozyren konfiantzako kidearena, ezta? Hala da. Baina zeinenak ziren ez genekien orduan. Hori jakin zen Ion Iurrebaso 2006an atxilotu zutenean, martxoan: poliziak begiratzen hasi ziren, eta ohartu ziren telefono horiek bi haienak zirela. Frantziako Poliziarekin arazorik izanez gero emanzizkiguten, bati deitzeko; eta Espainiakoarekin izanez gero arazoak, besteari hots egiteko. Zer moduz ibili zineten berme horiekin? Neuk ez nituen erabili behar izan telefono horiek. Gu mugitzen gintuen jendea HDkoa zen. Nolabaiteko babesa zegoen, Suitzak, Frantziak eta Espainiak bazekitelako. 2005eko ekainaren 21ean izan zen ETA-Madril lehen bilera, Genevan. Zer eratara hartu zenuen parte zuk? ETA erakundeak hautatutako ordezkari baten gisara, Espainiako Gobernuaren ordezkariarekin hitz egiteko. Eta gero erabakiak ETAren zuzendaritzak hartzen zituen. Bai, noski. Helburu orokor bat zegoen, eta horren barnean mugitu behar ziren adostutako adierazpenak. Zu ETAko zuzendaritzako kidea al zinen? Ez, ez, ez. Frantziako Poliziaren txosten konfidentzial batek ez zaitu etakide ere jotzen; ordezkari. Hala dio, argi eta garbi. Pasa den urrian Frantziako hedabide batzuei emandako elkarrizketetan esan zenuen harreman asko egin zenituztela Euskal Herriko eragileekin ere. Eragile ezberdinekin. Kanpoko jendearekin ere bai. Elkartu ginen lehenengo pertsona Norvegiako enbaxadorea izan zen; Genevan bizi zen eta bere etxera gonbidatu gintuen aperitifa hartzera. Bagenekien Norvegia prozesuaren atzean zegoela. Aste batzuk geroago, Norvegiak berak eskatu zuen akordioa, formalitateak, Norvegian egiteko. Zer zenuen buruan? Dena nola izan behar zen muntatua nuen buruan. Gogoratzen dut lehen bilkura egin genuen hotelean orri handi batzuk zeudela, eta Jesusi esan niola -gazteleraz, zentroko pertsona bat zegoelako dena hartzeaz arduratzen zena, gero gordetzeko-: «Azalduko ditiat gure iritziak zeintzuk diren». Azaldu nion orri horietako batean, eta Jesus harrituta geratu zen: «Kristoren lana egin duzue, ondo iruditzen zaidak pauso horiek ematea». Zehaztapen batzuk egin zituen, baina orokorrean hori hartu genuen oinarritzat. Hor nonbait egongo da gordeta orrialde hura ere. Halaxe hasi ginen, urratsez urrats, eta ia bukatzear zegoela, nahikoa definituta zela, Norvegiara eraman gintuzten. Guk ez genekien nora gindoazen; bai Norvegiara gindoazela, baina ez justu nora. Han aireportuan atzeko atetik atera ginen, paperik erakutsi gabe, eta dozena bat polizia kotxe zeuden bertan; hotel batera eraman gintuzten. Hartu-eman ona al zegoen Madrilen eta ETAren ordezkaritzen artean? Gure taldearen helburua zen gatazkaren ondorioak lantzea, konpontzea, horrek esan nahi zuenarekin. Presoak, biktimak, armategiak, iheslariak…; oso mundu konplexua da. Horra heltzeko, adostasun batera heldu behar zen: zein izango zen erakundeak egin behar zuen adierazpena eta zein [Espainiako Gobernuko presidente Jose Luis Rodriguez] Zapaterok egin behar zuena. Hori dena eztabaidatu behar zen: nork egin behar zuen lehenago, zer terminotan, nola, noiz egin behar zuen Zapaterok, zein testuingurutan… Dena, puntuz puntu. Eta eztabaidatu zen. Aurreneko bilera saila 2005eko uztailaren 14an bukatu zen. Pozik atera al zinen? Sinisten nuen, ikusten nuen aukera zegoela. Baina sinismen hori hara joan aurretik hankaz gora bota zidan erakundeko zuzendaritzako batek esan zidan zerbaitekin, ohartu nintzelako hark zuen pentsamoldea negoziaketari buruz eta nireapunta batean eta bestean zeudela. Konturatu nintzen erakundean zerbait gertatu zela. Noiz izan zen bilera hori? Ekainean Genevara joateko kotxea hartu genuen bezperan; zuzendaritzarekin. Kontua da nik lehenengo faseko eztabaida horietan parte hartu nuela, hain zuzen barneratuta neukalako negoziazioari buruzko ikuspegi bat: erakundeko zuzendaritzan barneratuta zegoen ibilbide bat. Zer gertatzen da? Tarte horretan, erabaki horiek hartu zituzten erakundeko militanteak erori zirela, poliki-poliki. Gero jakin dugu erakundeko zuzendaritza kontrolatuta zegoela goitik behera. Kontua ez zen bakarrik prozesu bat ekiditea, baizik eta erakundearen barruan inplosio bat probokatzea. Poliziaren helburua hori zen. ETAn beste ildo bateko jendeak hartu al zuen zuzendaritza? Bai, ikusi zenez. Konturatu nintzen zerbait gertatu zela, ez nekien zer, baina zerbait, eta esaten nuen: «Oker nabil; hor komunikazioa eten egin da». Pentsatzen nuen Damoclesen ezpata nuela. Ikusten al zenuen Espainiako Gobernua akordio baterako borondatearekin? Hura hankaz gora joan bazen, ez zen bakarrik Madrilen jarrerarengatik. Ez baduzu negoziaketa batean sartzeko gogorik eta ez baduzu sinesten, orduan zer egingo duzu? Eta pentsatzen baduzu oraindik borroka mota horrekin aurrean daukazun etsaia menperatuko duzula, gaizki zabiltza. 2005eko abendu hasieran Osloko aurrekordioa lortu zenuten. Gustura geratu al zinen? Noski baietz. Pentsatzen dut zuzendaritzak ez zuela sinesten guk [ordezkariok] zerbait lortuko genuenik. Hori izan zen lehenengo ezustea. Ni paperarekin heldu nintzenean, «hostias, hau lortu da?», esan zuten. Baina 2006ko otsailean ETAk aldaketa batzuk egin zizkion Osloko akordioari. Garrantzitsuak? Egon ziren zehaztapen batzuk. Ez al zeunden baikor orduan? Ez, baina neure artean nioen ea buelta ematen genion giroari. Martxo bukaeran su-etena eman zuen ETAk. Dinamika batean sartuta zegoelako. Zapaterok 2006ko ekaineko adierazpenean esan zuen errespetatuko zuela euskal herritarrek erabakitakoa. Hori adostu al zenuten Oslon? Bai. Erakundearen su-eten agiria ere bai. Besteaz, egia da erabaki zen adierazpena ez zela izan hitzez hitz Zapaterok egin zuena. Guk adostu genuena argia zen. Sinpleki, helburua hau zen: esatea Espainiako Estatuak onartuko zuela euskal herritarrek demokratikoki bere geroari buruz erabakiko dutena. Eta hori zen lehen fasea. Bigarrena hasiko zen gero: eragileen artekoa eta teknikoa, ondorioena. Euskal eragileekin hitz egiten zenutenean, zer sumatzen zenuen? Horren esperoan zeudela. Ezker abertzalekoak ere bai, urrats batzuk egin zirelako. Bi mahaiko eskema plantetatzen zen, eta bakoitzak bere garapena edukiko zuen. Batasunaren Anoetako proposamena hor kokatu behar da (2004-11-14). Garrantzia izan zuen, baina ez bakarrik Euskal Herrian. Nazioarteko eragileek ere oso garbi ikusten zuten. Ikusten zuten hori egingarriagoa zela. Zapateroren adierazpenaz ETAk balorazio bat egin zuen eta Batasunak beste bat, baikorragoa. Hala da. Ezker abertzale osoan 1995ean eman al zen eskema horretarakolehen pausoa, ETAk Alternatiba Demokratikoa aterata? Orduan hasi zen erakundea bide hori marrazten. Hala ere, KASen garaian hango arduradunei esaten nien gaztainak sutatik herriak atera behar zituela, eta helburu politikoak lortzea ez zela borroka armatuaren esker izango, baizik eta herriaren lanari eta presioari esker. Baina mentalitate aldaketa hori gerora hasi zen ematen. Dena dela, nik esango nuke oraindik orain hori lortzeke dagoela, baina distantziatik esaten ari naiz, ez nagoelako Euskal Herrian orain. ETAk errei teknikoan parte hartu behar baldin bazuen, zergatik negoziatu zuen Zapateroren adierazpena? Adierazpena giltza baitzen bi mahai horiek abian jartzeko, bi prozesuak irekitzeko. Elkarrizketen lehen fasea hori dena zehaztea zen. Bigarren fasea jarri zen mahai gainean, gauza zehatzez hitz egiteko. Zure azken bilerak, 2006ko irailean? Ni Oslotik udan atera nintzen. Espainiaren ordezkarietako Jose Manuel Gomez Benitezek 2017an BERRIAn zioen bere lehen bilerak2006ko irailaren 26, 27 eta 28koak izan zirela, eta zuk orduanutzi zenuela, zure azkenak izan zirela. Hala izango da. Gauza batzuk ahaztuta ditut, nahita edo. Guardia Zibilak dio zure azken bilera abenduaren 15ean izan zela. Ez, ziur ezetz. Zeure kabuz utzi al zenuen mahaia? Bai. Madrilen ordezkariei jakinarazi al zenien? Nik haiei ez nien ezer esan. Nori esan zenion? Henri Dunantekoei. Esan nien arazo pertsonalak nituela. Ez zuten sinistuko, baina… Bilera sail hartara batu al zen lehenengo aldiz Xabier Lopez Peña ETAren ordezkaritzara? Bai. Mahaian ere, aldaketaren seinale? Bai. Ez zuen prozesuan [hartan]sinisten. 2006ko irailean bertan hasi ziren Batasuna, PSE-EE eta EAJ Loiolan [Azpeitia] hizketan, hilaren 20an. Bilera horien berri izan al zenuen? Ez. Dena moztu nuen. Lehenago, abuztuaren erdian, ETAk agiri batean zioen Madrilen «erasoek» segitzen bazuten, «erantzun» egingo zuela. Atentatua egin zuen abenduan, Madrilen, T4an. Bi hildako, zibilak. Nik pentsatzen nuen su-etena apurtuko zela, baina ez ekintza bat eginda su-etenean. Izan ere, erakunde bat su-etenean badago, ekintza bat egiteak ez du ez bururik ez hankarik. Euskal Herrian izugarrizko garrantzia eman izan zaio erakundearen hitzari. T4koarekin zerbait apurtu zen euskal herritarren barruan, eta jendeak ez zuen ulertu. Konponbide integralerako azkeneko trena izan al zen 2005-2006koa? Momentuan ezin zen esan hori. Urteak pasatu eta gero, esan daiteke. Zergatik ez zuen izan segidarik? Estatuak jarritako trapura zezen bat bezala sartu zen erakundea, eta hori da ekidin behar duzuna negoziaketa batean. Zuk negoziaketa batean sinisten baduzu, jakin behar duzu estatuak jukutriak mila egingo dituela. Zuk, herrira heltzeko, ezker abertzaleko koadro eta oinarriak landu behar dituzu, jabetu daitezen nola jokatuko duen estatuak; eta, bestetik, helarazi erakundea bukatzera zihoala eta oinarriak borrokatu behar zirela. Hori ez bada hedatzen, desilusioa sortzen da, ez dagoelako goitik beherako komunikaziorik. Ezker abertzaleak ez zeukan erraza orduan, legez kanporatzeagatik. Zaildu egiten zuen lan hori egitea, baina beste gauza batzuk egin ziren bezala, hori ere egin zezaketen. Une hartan lehentasuna ezker abertzalearen biziraupena zen, baina horrekin zerikusia zeukan egoera horrek ere. Zu Aljerko elkarrizketa prozesua (1989) prestatzen ibili zinen, ezta? Bai. Aljeriara joan al zinen horretara? Askotan. ETAren nazioarteko taldeko kide modura? Bai. Hura izan zen ETAren eta Madrilen arteko lehen elkarrizketa mahai ofiziala. Izugarrizko urratsa zen hori, ez erakundearentzat, baizik eta Euskal Herriak zeraman borrokarentzat. Aljeriak Euskal Herriaren ordezkarietako bezala hartu zuen ETA, eta parean, estatu baten ordezkaritza zegoen: Espainiarena. Prozesu hark ere porrot egin zuen. KAS Alternatibarekin joan zen erakundea: Hego Euskal Herriak bere etorkizuna erabaki, lauko autonomia… Gutxieneko taktiko bat zen. Baina impasse batean sartu zen prozesua. Madrilek termometro bat jarri nahi izan zuen, noraino iritsi nahi genuen ikusteko. ETAk, 1989ko martxoan, besteak beste zeu izendatu zintuen elkarrizketa mahaira batzeko. Frantzian kartzelan nengoela jakin nuen hori. Gogoratzen naiz Julen Madariaga ere gurekin espetxean zegoela, eta esan zidan laster aterako nindutela ni. ETAk elkarrizketa mahaian nahi ninduela enteratu zelako zioen hori Madariagak, baina nik jakin ez... 1999an ere gertatu zitzaidan antzekoa: Alcala-Meco [Espainia] kartzelan nengoen, eta egunkarian irakurri nuen berria, besteak beste ni izendatu nindutela mahaiarenbigarren bilerarako… Aljerkoaz ari garela, zein zen 2005-2006ko prozesuarekiko aldea? Aljerren mahaian dena eztabaidatu nahi zen. 2005ekoan erakundea ez zen aurkeztu, Aljerren bezala, herriaren ordezkari modura, eta etorkizuna gure herriko ordezkari politikoen eskuetan utzi nahi zen. Zer egin zenuen 2007tik aurrera? Neure bizitza. Pirinioetako herri batean, Frantzian: Durban-sur-Arizen. Integratuta nengoen. Ia egunero goizean goiz kirola egitera joaten nintzen, gero gosaldu, ondoren auzoko baserritarrei lagundu, mendira egurra egitera joan, baratzan aritu... Baserriko lana! Ondo konpontzen nintzen haiekin. Zer zekiten zutaz? Ezer ez. Han zu zinen... Daniel Martin. Espainiar jatorriko bat, Frantzian bizi izandakoa eta Parisen ikasketak egindakoa. Ez al zenuen harremanik ezker abertzalearekin eta. Ez. Ez nintzen sartzen Interneten ere. Harreman bakarra familiarekin nuen, oso noizbehinkakoa. Polizia sumatzen al zenuen? Orduan ez. 2007ko maiatzean elkarrizketak hautsi ondoren, ezker abertzaleak estrategia aldatzeko bideari modu azkarragoan heldu zion. Ondotik jakin nuen hori, bisita jasotzean USB batean urte osoko informazioa pasatzen zidatelako: egunkarietako artikuluak, ezker abertzaleko txostenak… Besterik gabe nekien horren berri. Egin beharrekoa al zen aldaketa? Bai, noski. Eskatu al zizuten ekarpenik? Ez. Eskatu izan balidate ere, ez nuen egingo. 2011-2013an Oslon izan zinen, ETAren jarduera armatuaren bukaeraren ondoren, haren ordezkaritza taldean. Hasieran ez nuen batere gogorik. Nolatan joan zinen, beraz? Nazioarteko gobernuz kanpoko erakundeek eskatzen zuten [ni Oslon egotea], nolabaiteko berme bat zelako beraientzat. Bustita zeuden gobernuek ere esan zuten ibilbidea zuen norbait nahi zutela. Horregatik konbentzitu ninduten. Hasieratik nire kezka zen han topatuko nituen erakundeko ordezkariek txipa aldatua zuten edo oraindik eskema militarista batean segitzen zuten. Orduan esan zidaten 2009ko bihurgunea [estrategia aldaketa] ematen ibili ziren militanteak zirela, eta abar. Ados. ETAk 2011ko urriaren 20an jakinarazi zuen betiko bukatu zuela jarduera armatua. Zuri noiz eskatu zizuten Oslora joateko? Bizpahiru hilabete lehenago. Esan zidaten Madrilekin harremanak zeudela, Henri Dunanten bidez, gatazkaren ondorioetarako bide orri bat lantzen ari zirela, eta Aieteko konferentzia egongo zela… Ikusi nuen forma bat hartzen ari zela. Nola joan zinen Oslora? Ariegeko [Frantzia] herrixka batean hitzordu bat jarri zidaten. Henri Dunanteko kide bat etorri zitzaidan bila, eta [Norvegiaren] auto diplomatiko batean sartu ginen; Pariseraino. Han [Norvegiako] enbaxadan sartu gintuzten, lo egin genuen, eta hurrego egunean auto bera hartu eta 22-23 orduz joan ginen, eta David [Pla] eta Iratxe [Sorzabal] zeuden hotel batera heldu. Ezagutzen nuen hotel hori, akordioa lortu genuen hotela baitzen; Oslotik ordu eta pikura dago, herrixka batean. Madril ez zen azaldu Osloko mahaira. Ez. Keinurik ere ez azaltzeko? 2012 bukaeran Vatikanoko kargu handi bat bilkura batera agertu zitzaigun, esanez [Jorge] Fernandez Diaz Espainiako Barne ministroak deitu ziola eta haren partez galdera bat ekartzera joan zela Oslora. Galdera zen ea prest geunden gu hitz egiteko. Guk baietz, nola ez, urtebete generamala Espainiaren zain. Jaso zuen gure erantzuna, eta esan zigun helaraziko ziola Madrili. Geroztik ez zen inolako erantzunik iritsi. Ez dakit zer gertatuko zen. PPren gobernuan dena kontrolatzen zuena [Jorge] Moragas zen, eta, agian, iritsiko zitzaion Barne ministroa zerbaiten ari zela eta moztu egingo zuen saioa. Baina ez dakit. 2012ko martxoan ziren Espainiako Gorteetarako hauteskundeak, baina Zapaterok udan 2011ko azarora aurreratu zituen. Urte erdi batek jokoa emango zukeen. Nik uste dut Osloko mahaia aurrera aterako zela. PPk gehiengo osoa lortu zuen, gainera. Bai, baina aztertu behar da [Mariano] Rajoy presidentearen izaera ere. Ez da erabaki asko hartzekoa izan. Garai hartan, 2012ko abenduan, Rajoy Norvegiara azaldu zen Europako Batasunari emandako Nobel saria zela medio, eta egon zen Norvegiako Gobernukoekin, baina gure kontuaz hitz bakar bat ere ez zien esan. Zer giro zegoen Osloko mahaiaren bueltan? Inork ez zuen ulertzen espainolen jarrera. Esaten zuten mila gatazkatan ibiliak zirela eurak eta horrelako jarrerarik ez zutela ezagutu. Nazioarteko komunitateak ez al zuen Espainia presionatzeko nahikoa indar ala borondate izan? Nazioarteko kontu guztiak interes batzuen arabera mugitzen dira; gehienetan, interes ekonomikoak izaten dira tartean, Yemen, Siria, Irak edota Kolonbiako gatazka izan tartean. Sekula ez da ezer doan ematen. Eta Euskal Herria zer da mundu globalizatu honetan? 2011ko urritik 2013 hasierara zuen taldea modu iraunkorrean egon al zen Norvegian? Hantxe egon ginen, bai, Oslon eta. Noiz arte justu? Ni, 2013ko otsailera arte. Beste bi kideak pixka bat lehenago atera ziren, ez dakit justu noiz. Zer modutara atera zineten? Kanporatuak izan ginela esan izan dute, hala saldu izan dute batzuek. Norvegiatik pasaporte diplomatikoarekin hegazkinez atera nintzen ni, eta neuk eskatutako tokira eraman ninduten. Modu bitxia kanporatua izateko, ezta? Nora joan zinen, Frantziara? Durban-sur-Arizera berriro. Gau batez heldu nintzen. Elurra ari zuen. Jendea zain nuen, mahai baten bueltan, afaltzeko. Esan nien Parisen egon nintzela urtebete pasan, ikasketa batzuk egiten. Haiek ez zuten hedabiderik kontsumitzen, eta ez nuen arriskurik. Eta berriro, baserritar lanean? Bai. Parisek datorren urtean berriro epaituko zaitu 2005-2006ko eta 2011-2013ko prozesuengatik. Epaiketa baterako ETAren talde aparatuko burutzat jotzen nau, eta esaten du jende batekin elkartzen nintzela bake negoziazioak prestatzeko. Horrek zer esan nahi du? Bakea negoziatzea delitu terrorista al da? Ez du zentzurik akusazioak. Gainera, froga batzuk aldatzen ari dira, zehaztasunik eman gabe eta. Madrilen esanetara al dago Paris? Bai. Ipar Euskal Herrian egin dute lan bat Parisengan eragiteko asmoz. Lan handia izan da, baina ez da armagabetze prozesuan bakarrik egin. Iparraldea txikia da, 300.000 biztanle baino ez ditu, baina gatazkaren arloan munduko edozein gatazkentzat adibide bat izan daiteke. Segitu behar da eguneroko lanean, eta segitu behar da Parisen ateak jotzen, sareak osatzen... Etengabeko lana da. Espainiako Estatuan egiteke duguna da. 2018ko maiatzaren 3a: ETAren desegitearen eguna. Zergatik irakurri zenuen adierazpena? Eskatu egin zidatelako. Inguruan begiratzen dudanean, ikusten dut zoritxarrez aspaldiko kide asko ez daudela: hil egin zituztelako edo bestela hil zirelako. Haiek nik baino ibilbide sakonagoa eta zabalagoa zeukaten. Baiezkoa eman nuen, itxi behar zen bezala itxiko zela pentsatzen nuelako. Horretarako baliogarria izan bazen nik parte hartzea, ongietorria. Ba al zenekien beste norbaitek ere irakurriko zuela adierazpena? Bai. Eta aukera batzuk zeudela. Askoz lehenago eskatu al zizuten leitzeko?
Ez. Egia al da zeu agertu zinen bideo bat grabatu zenuela?
Bai. Norentzat zen? Ez dakit zer formatu hartu zuen, baina uste dut nazioarteko komunitateko batzuek ikusi zutela. Kanpora begira, grabazioko ahotsa baino ez zen gelditu. Zer sentsazio izan zenuen adierazpena irakurtzean? ETAren ibilbidearen bukaera zen… Gure herriaren eskubidearen aldeko borroka honetan une garrantzitsu bat izan zen hura. Baina ez zen ezeren bukaera bat. Gauzak egiteko daudela ikusi zen, eta denoi dagokigula egitea. Horren subjektua herria da.
«Denoi dagokigu etorkizuna eraikitzea, bizi izan duguna berriro errepikatu ez dadin» Biktimak, euskal presoak, elkarbizitza... Agenda politikoan dauden gaiak dira, ETAk jarduera armatua bukatu zuenetik ia hamar urtera ere. Indarkeria egoerarik berriro ez izatearen alde mintzatu da Josu Urrutikoetxea. ETAk 774 pertsona hil zituen, hark 2018an aitortu zuenez. Bortxa tresna gisa erabiltzen delarik, guk bezala tresna politiko gisa helburu politikoak lortzeko, zoritxarrez atzeraezinak diren ondorioak ekartzen ditu. Behin Langraizko espetxetik [EAEko] parlamentura nindoala ertzainen kotxe batean, esan nion ertzain bati: «Zer uste duzu, gatilloa zapaltzen duenak plazer hartzen duela ala?». Hori pentsatzen badu, oker dago. Kontua da bortxa erabiltzean, nahiz eta helburua garbi izan, latza dela ondorio hori, eta hori betidanik sentitu dut. ETAk, bere desegitea baino pixka bat lehenago, eragindako minaz adierazpen bat atera zuen: 2018ko apirilaren 8an. «Barkamena» eskatu zien «gatazkan parte hartze zuzenik ez zuten» biktimei. Ez zen ondo hartu euskal gizartean. Bereizketa bat egin zuen erakundeak, batzuek ardura zuzenak izan zituztelako egoera orokorrean, zapalkuntza egoera horretan, eta hori esan zuen agiri hartan. Kontua ez da hainbeste barkamena eskatzea edo ez; kontua ez da atzera begiratzea eta hor bizitzea, baizik eta ikasgaiak ateratzea, eta berriro gerta ez dadin denon artean bitartekoak jartzea. Konpontzen ez den zerbaitek ondorioak ekar ditzake, nonahi. Gutxiengo batek gorrotoan eta mendekuan oinarritzen du bere jarrera. Ez dut uste horrela ezer eraiki daitekeenik. Hala ere, gutxiengo horri zor zaion errespetutik, denon artean eraiki behar dugu gure geroa. Etorkizun horrenalde, neu sekula ez naiz oinarritu gorrotoan eta mendekuan. Ezker abertzaleari ETAren jarduerarekiko azterketa kritikoa egiteko eskatzen diote. Hitzekin jokatzen ari gara. Gure etorkizuna egunero eraiki behar dugu, jarrera baikorrarekin, eta hori denoi dagokigu, bizi izan duguna berriro errepikatu ez dadin. Hitz bat esatea magikoa al da? Eta bihar dena konponduta egongo al da? Kontua da txipa, logika, denon arteko eraikuntzan jartzea. Oraindik 225 bat euskal preso daude. Paris eta Madril konponbiderako mugitzen ari al dira? Presoen kolektiboak [EPPK] urratsa egin zuen, estatuen legedia betetzera zihoala esanez, baina zer gertatzen da? Besteak ez direla ari legedia betetzen, salbu kasu batzuetan. Noraino ausartuko dira, ez ezer berezia egiteko baizik eta legedia betetzeko? Bestelako pausoak eman beharko al lituzkete gobernuek? Euren legedia bete dezatela haiek, lehenik eta behin. Praktikan tokia badago Euskal Herriko kartzeletan. Ajuriaeneko paktuan [1988] badago idatzita baina argitaratu gabeko zerbait: [ETA] erakundeak borroka armatua geldituz gero, presoak kaleratu beharko liratekeela! Kaleratu! Zer nolako atzerapausoa eman den… Nola behartu litezke estatuak euskal presoen auzia konponbidean jartzera? Betiko botika mahai gaineratuko nuke: eguneroko lana, arlo guztietan, bakoitzak berean.
«Praktika bat da» nazioa eraikitzea Nola ikusten duzu Euskal Herria? Distantziatik. Lehengo eta behin, ikusi behar dugu ez dela oasi bat. Eta, zoritxarrez, osasun egoera honek neoliberalismoak bultzatzen duen indibidualizazioa erraztu egiten du, eta sistemak hori baliatzen du, oraindik neurri sakonagoak hartzeko. Nahikoa nazio kontzientzia ba al dago? Gure geroa egingo dugu poliki-poliki, horrek ez nau kezkatzen. Kezkatzen nauena euskararen egoera da, euskararen erabilera. Denon ardura da, baina, batez ere, gazteena, haiek datozelako atzetik. Zeberion frankismoan kanpotik zetozenek ere euskaraz jakiten bukatzen zuten, baina 2002an hara bilkura batera joan nintzenean, eskolatik jolasera atera ziren haurrak gazteleraz hasi zirela ikusi nuen. Noski ikusten dela gogo bat nazioa eraikitzeko, baina eraikitzea praktika bat da. Burujabetza prozesu baterako prestatuta al dago Euskal Herria? Baldintzak badaude, arlo desberdinetan. Izugarrizko potentzial bat da. Eta independentziarako, euskal errepublikarako biderik ikusten hurrengo urteetarako? Euskal errepublika, zergatik ez? Baldintzadenak ditugu. Belaunaldi berriek zentzu horretan borrokatzeko gogoa dutela ikusten dut. Beste mende batean gaude, beste tresna batzuk dituzte, guk ezagutu ez ditugunak, baina beste etsai batzuk ere bai, neoliberalismoak eta mundu globalizatuak ekartzen dituztenak, bainakonfiantza emanez eta lan eginez egunero-egunero-egunero, guk ditugun tresnekin atzeraezina da egoera. Josu Urrutikoetxearen elkarrizketaren inguruabarrak (2020-12-15) Elkarrizketaren bilduma (bost hizkuntzetara itzulpenak, bideoak...)]]> <![CDATA[«Delitu terrorista al da bakea negoziatzea? Ez du zentzurik»]]> https://www.berria.eus/paperekoa/2163/002/001/2020-12-16/delitu_terrorista_al_da_bakea_negoziatzea_ez_du_zentzurik.htm Wed, 16 Dec 2020 00:00:00 +0100 Enekoitz Esnaola https://www.berria.eus/paperekoa/2163/002/001/2020-12-16/delitu_terrorista_al_da_bakea_negoziatzea_ez_du_zentzurik.htm irakurri hemen bertsio luzea. ]]> Bruno Marti-rena eman nuen. Polizia operazio bat izan al zen? Bai, baina momentukoa. Nabari da Madrilek ETAren ibilbidearen ikurtzat hartzen zaituela. Botere mediatikoa dela medio, gure borroka haiek muntatzen dituzten istorioekin beteta datoz. Espainiak bi euroagindu eta bi estradizio eskatu zizkion Parisi iaz. Zer aurreikusten duzu? Etorkizun beltza. Espainiako Estatuak nirekiko izan duen jarrera beste askorekin izandako bera da. 1996tik 2000ra espetxean egon nintzenean, ni inplikatzen saiatu ziren Zaragozakoagatik [1987] eta. Kontua da ez zegoela ezer. Zaragozako kuartelekoa aipatu dela, zu garai haietan ETAren nazioarteko taldean al zenbiltzan? Hala da. Alain Ortegak, Frantziako Informazio Zerbitzuetako operazioburuak, dio Argala komandoak egin zuela Zaragozako erasoa, eta ETAren buru militarrak baino ez zuela talde haren berri. [ETA] Erakundean betidanik, eta hori segurtasun neurri bat zen, ahalik eta jende gutxienak jakin du nortzuk ziren komandokoak, zer egiten zuten eta non zeuden. 11 lagun hil zituen ETAk han; bost haur. Zer eragiten dizu horrek? Orain desberdin ikusten al da? Distantziatik beti gauzak beste era batera ikusten dira. Biolentzia sekula ez da, nire irudiz, helburua izan erakundearentzat, erakunde politiko bat zelako, borroka armatua egiten zuena, baina tresna politiko bezala. Bortxa erabiltzea ez da sekula helburu bat. Erabiltzen duenak badaki -eta, kasu honetan, etsaiak ere bai- kalteak egon daitezkeela, eta erakundea beti saiatu zen albo kalte horiek ekiditen. Eta hori oso zaila da. Bueltaezinezko kalteak larriak dira denentzat. Ni betidanik kezkatu nau horrek, eta hori sentitu dut barru-barruan. Eta bigarrenik, kuartelei buruz ari garenez, erakundeak 1980ko hamarkadan behin baino gehiagotan argi utzi zuen ez zituela soilik eurak [guardia zibilak] helburutzat hartuko, baita kuartelak ere, horrek suposatzen zuenarekin. Gertatu zen gertatu zena eta inork nahi ez zuena. 1980ko hamarkada horretan ETAk jauzi bat eman zuen: bonba-autoak. Albo kalteak ere eragiteko, arrisku handiagoa... Halaxe da. Jende batek esan izan du orduan hasi zela ETArekiko babes sozialaren galera bizkortzen, hildakoak zibilak ere izaten zirelako. Jendeak baino gehiago, mundu mediatikoan erabiltzen den argudioetako bat da hori. Zaragozako auzia zela eta, 2002an berriro sasira jo zenuen. Muntaia osoa 2001ean egin zuten: Espainiako Auzitegi Gorenera eraman zuten, eta inplikatu egin ninduten. Ez nuen inolako bermerik. Sasian, zer helburu zenuen? Zalantzak nituen Lizarra-Garazikoaz: «Zer hostia gertatu da hemen?». Kontua zen horri nola buelta ematen genion. Zortea izan nuen, aurkitu nituen erakundeko militanteak eta erakundearen inguruan mugitzen ziren beste batzuk perspektiba horretan mugitzen zirelako: nola egin bide bat hori negoziazio batean buka zedin. Zer gertatu zen Lizarra-Garazin? Niretzat, kristoren urratsa zen: bagoaz herri fronte baten bila, lortzen dugu. Gero badirudi EAJk ez duela betetzen eta apurtzen dugu… Baina EAJ badakigu nolakoa den betidanik. Herria prestatu behar duzu horretarako. Ez zen Lizarra-Garazin egin, ezta 2005ean ere. Zer lan egin zenuen? Lehen lana etxean egin beharrekoa da. Gerry Adamsek dio etxeko arazoak kanpokoak baino handiagoak zirela. 2005ean arazo horiekin topo egin nuen, 2005eko logika hori ez baitzen 2002, 2003 edo 2004koa. Atzerapauso izugarria da estatuarekiko konfrontazioan. Mugitzeko askatasun bat izan zenuen 2005-2006ko prozesuan. Esaten da garai hartan bazenituztela telefono batzuk berme gisa. 2005eko ekainean, Genevan ginela, Henri Dunant zentrokoek esan zuten hitzordua genuela hurrengo astean Jesus Egigurenekin. Bazen oinarrizko gauza bat: nola bermatu gure segurtasuna? Hurrengo bilkuran eman zizkiguten bi telefono zenbaki. Neuk ez nituen erabili behar izan. Gu mugitzen gintuen jendea HDkoa zen. Nolabaiteko babesa zegoen, Suitzak, Frantziak eta Espainiak bazekitelako. 2005eko ekainaren 21ean izan zen Genevako lehen bilera hori. Zer eratara hartu zenuen parte zuk? ETA erakundeak hautatutako ordezkari baten gisara. Zu ETAko zuzendaritzako kidea al zinen? Ez, ez, ez. Frantziako Poliziaren txosten konfidentzial batek ez zaitu etakide ere jotzen; ordezkari. Hala dio, argi eta garbi. Hartu-eman ona al zegoen bi ordezkaritzen artean? Gure taldearen helburua zen gatazkaren ondorioak lantzea, konpontzea, horrek esan nahi zuenarekin. Presoak, biktimak, armategiak, iheslariak…; oso mundu konplexua da. Horra heltzeko, adostasun batera heldu behar zen: zein izango zen erakundeak egin behar zuen adierazpena eta zein [Espainiako Gobernuko presidente Jose Luis Rodriguez] Zapaterok egin behar zuena. Hori dena eztabaidatu behar zen: nork egin behar zuen lehenago, zer terminotan, nola, noiz egin behar zuen Zapaterok, zein testuingurutan… Dena, puntuz puntu. Eta eztabaidatu zen. Argazkietan eta bideoan Josu Urrutikoetxea, joan den astelehenean, Parisen, BERRIAren elkarrizketan. BERRIA Genevako aurreneko bilera saila 2005eko uztailaren 14an bukatu zen. Pozik atera al zinen? Sinisten nuen, ikusten nuen aukera zegoela. Baina sinismen hori hara joan aurretik hankaz gora bota zidan erakundeko zuzendaritzako batek esan zidan zerbaitekin, ohartu nintzelako hark zuen pentsamoldea negoziaketari buruz eta nirea, punta batean eta bestean zeudela. Konturatu nintzen erakundean zerbait gertatu zela. Noiz izan zen bilera hori? Genevara joateko kotxea hartu genuen bezperan; zuzendaritzarekin. Kontua da nik lehenengo faseko eztabaida horietan parte hartu nuela, hain zuzen barneratuta neukalako negoziazioari buruzko ikuspegi bat: erakundeko zuzendaritzan barneratuta zegoen ibilbide bat. Zer gertatzen da? Tarte horretan, erabaki horiek hartu zituzten erakundeko militanteak erori ziren poliki-poliki. Gero jakin dugu erakundeko zuzendaritza kontrolatuta zegoela goitik behera. Kontua ez zen bakarrik prozesu bat ekiditea, baizik eta erakundearen barruan inplosio bat probokatzea. Poliziaren helburua hori zen. Ikusten al zenuen Espainiako Gobernua akordio baterako borondatearekin? Hura hankaz gora joan bazen, ez zen bakarrik Madrilen jarrerarengatik. Ez baduzu negoziaketa batean sartzeko gogorik eta ez baduzu sinesten, orduan zer egingo duzu? 2005eko abendu hasieran Osloko aurreakordioa lortu zenuten. Gustura geratu al zinen? Noski baietz. Pentsatzen dut zuzendaritzak ez zuela sinesten guk [ordezkariok] zerbait lortuko genuenik. Hori izan zen lehenengo ezustea. Ni paperarekin heldu nintzenean, «hostias, hau lortu da?», esan zuten. Baina 2006ko otsailean ETAk aldaketa batzuk egin zizkion Osloko akordioari. Garrantzitsuak? Egon ziren zehaztapen batzuk. Ez al zeunden baikor? Ez, baina neure artean nioen ea buelta ematen genion giroari. Martxo bukaeran su-etena eman zuen ETAk. Dinamika batean sartuta zegoelako. Zapaterok 2006ko ekaineko adierazpenean esan zuen errespetatuko zuela euskal herritarrek erabakitakoa. Hori adostu al zenuten Oslon? Bai. Erakundearen su-eten agiria ere bai. Besteaz, egia da erabaki zen adierazpena ez zela izan hitzez hitz Zapaterok egin zuena. Guk adostu genuena argia zen. Sinpleki, helburua hau zen: esatea Espainiako Estatuak onartuko zuela euskal herritarrek demokratikoki bere geroari buruz erabakiko dutena. Eta hori zen lehen fasea. Bigarrena hasiko zen gero: eragileen artekoa eta teknikoa, ondorioena. Euskal eragileekin hitz egiten zenutenean, zer sumatzen zenuen? Horren esperoan zeudela. Ezker abertzalekoak ere bai, urrats batzuk egin zirelako. Bi mahaiko eskema plantetatzen zen, eta bakoitzak bere garapena edukiko zuen. Anoetako proposamena hor kokatu behar da (2004-11-14). Garrantzia izan zuen, baina ez bakarrik Euskal Herrian. Nazioarteko eragileek ere oso garbi ikusten zuten. Ikusten zuten hori egingarriagoa zela. ETAk errei teknikoan parte hartu behar baldin bazuen, zergatik negoziatu zuen Zapateroren adierazpena? Adierazpena giltza baitzen bi mahai horiek abian jartzeko, bi prozesuak irekitzeko. Elkarrizketen lehen fasea hori dena zehaztea zen. Bigarren fasea jarri zen mahai gainean, gauza zehatzez hitz egiteko.  2006ko irail amaieran utzi zenuen elkarrizketa mahaia. Zeure kabuz? Bai. Madrilen ordezkariei esan al zenien? Nik haiei ez nien ezer esan. Nori? Henri Dunantekoei. Esan nien arazo pertsonalak nituela. Ez zuten sinistuko, baina… Bilera sail hartara batu al zen lehenengo aldiz Xabier Lopez Peña ETAren ordezkaritzara? Bai. Han ere aldaketaren seinale? Bai. Ez zuen prozesuan [hartan] sinisten. 2006ko irailean bertan hasi ziren Batasuna, PSE-EE eta EAJ Loiolan hizketan, hilaren 20an. Bilera horien berri izan al zenuen? Ez. Dena moztu nuen. Abuztuaren erdian, ETAk agiri batean zioen Madrilen «erasoek» segitzen bazuten, «erantzun» egingo zuela. Atentatua egin zuen abenduan, Madrilen, T4an. Nik pentsatzen nuen su-etena apurtuko zela, baina ez ekintza bat eginda su-etenean. Euskal Herrian izugarrizko garrantzia eman izan zaio erakundearen hitzari. Konponbide integralerako azkeneko trena izan al zen ordukoa? Momentuan ezin zen esan. Urteak pasatu eta gero, esan daiteke. Zergatik ez zuen izan segidarik? Estatuak jarritako trapura zezen bat bezala sartu zen erakundea, eta hori da ekidin behar duzuna negoziaketa batean. Zuk negoziaketa batean sinisten baduzu, jakin behar duzu estatuak jukutriak mila egingo dituela. Zuk, herrira heltzeko, ezker abertzaleko koadro eta oinarriak landu behar dituzu, jabetu daitezen nola jokatuko duen estatuak; eta, bestetik, helarazi erakundea bukatzera zihoala eta oinarriak borrokatu behar zirela. Hori ez bada hedatzen, desilusioa sortzen da, ez dagoelako goitik beherako komunikaziorik. Aljerko elkarrizketa prozesua (1989) prestatzen ibili zinen, ez? Bai. ETAren nazioarteko kide bezala? Bai. Hura izan zen lehen elkarrizketa mahai ofiziala. Zein zen 2005-2006ko prozesuarekiko aldea? Aljerren mahaian dena eztabaidatu nahi zen. 2005ekoan erakundea ez zen aurkeztu, Aljerren bezala, herriaren ordezkari modura, eta etorkizuna gure herriko ordezkari politikoen eskuetan utzi nahi zen. Zer egin zenuen 2007tik aurrera? Neure bizitza. Pirinioetako herri batean, Frantzian: Durban-sur-Arizen. Integratuta nengoen. Ia egunero goizean kirola egitera joaten nintzen, gero gosaldu, ondoren auzoko baserritarrei lagundu, mendira egurra egitera joan, baratzan aritu… Baserriko lana! Ondo konpontzen nintzen haiekin. Zer zekiten zutaz? Ezer ez. Han zu zinen… Daniel Martin. Espainiar jatorriko bat, Frantzian bizi izandakoa eta Parisen ikasketak egindakoa. Ez al zenuen harremanik ezker abertzalearekin eta? Ez. Ez nintzen sartzen Interneten ere. Harreman bakarra familiarekin nuen, oso noizbehinkakoa. Polizia sumatzen al zenuen? Orduan ez. 2007ko maiatzean elkarrizketak hautsi ondoren, ezker abertzaleak estrategia aldatzeko bideari modu azkarragoan heldu zion. Ondotik jakin nuen hori, bisita jasotzean USB batean urte osoko informazioa pasatzen zidatelako: egunkarietako artikuluak, ezker abertzaleko txostenak… Besterik gabe nekien horren berri. Egin beharrekoa al zen aldaketa? Bai, noski. Eskatu al zizuten ekarpenik? Ez. Eskatu izan balidate ere, ez nuen egingo. 2011-2013an Oslon izan zinen, ETAren jarduera armatuaren bukaeraren ondoren, haren ordezkaritza taldean. Hasieran ez nuen batere gogorik. Nolatan joan zinen, beraz? Nazioarteko gobernuz kanpoko erakundeek eskatzen zuten [ni Oslon egotea], nolabaiteko berme bat zelako beraientzat. Bustita zeuden gobernuek ere esan zuten ibilbidea zuen norbait nahi zutela. Horregatik konbentzitu ninduten. Hasieratik nire kezka zen han topatuko nituen erakundeko ordezkariek txipa aldatua zuten edo oraindik eskema militarista batean segitzen zuten. Orduan esan zidaten 2009ko bihurgunea [estrategia aldaketa] ematen ibili ziren militanteak zirela, eta abar. Ados. ETAk 2011ko urriaren 20an jakinarazi zuen betiko bukatu zuela jarduera armatua. Zuri noiz eskatu zizuten Oslora joateko? Bizpahiru hilabete lehenago. Esan zidaten Madrilekin harremanak zeudela, Henri Dunanten bidez, gatazkaren ondorioetarako bide orri bat lantzen ari zirela, eta Aieteko konferentzia egongo zela… Nola joan zinen Oslora? Ariegeko [Frantzia] herrixka batean hitzordu bat jarri zidaten. Henri Dunanteko kide bat etorri zitzaidan bila, eta [Norvegiaren] auto diplomatiko batean sartu ginen; Pariseraino. Han [Norvegiako] enbaxadan sartu gintuzten, lo egin genuen, eta hurrego egunean auto bera hartu eta 22-23 orduz joan ginen, eta David [Pla] eta Iratxe [Sorzabal] zeuden hotel batera heldu. Ezagutzen nuen hotel hori, akordioa lortu genuen hotela baitzen; Oslotik ordu eta pikura dago, herrixka batean. Madril ez zen azaldu mahaira. Ez. 2012ko martxoan ziren Espainiako Gorteetarako hauteskundeak, baina Zapaterok udan zehar 2011ko azarora aurreratu zituen. Urte erdi batek jokoa emango zukeen. Nik uste dut Osloko mahaia aurrera aterako zela. Zer giro zegoen Oslon? Inork ez zuen ulertzen espainolen jarrera. Esaten zuten mila gatazkatan ibiliak zirela eurak eta horrelako jarrerarik ez zutela ezagutu. 2011ko urritik 2013 hasierara zuen taldea modu iraunkorrean egon al zen Norvegian? Hantxe egon ginen, bai, Oslon eta. Noiz arte justu? Ni, 2013ko otsailera arte. Beste bi kideak pixka bat lehenago joan ziren, ez dakit justu noiz. Zer modutara atera zineten? Kanporatuak izan ginela esan izan dute, hala saldu izan dute batzuek. Norvegiatik pasaporte diplomatikoarekin hegazkinez atera nintzen ni, eta neuk eskatutako tokira eraman ninduten. Modu bitxia kanporatua izateko, ezta? Nora joan zinen, Frantziara? Durban-sur-Arizera berriro. Gau batez heldu nintzen. Elurra ari zuen. Jendea zain nuen, mahai baten bueltan, afaltzeko. Esan nien Parisen egon nintzela urtebete pasan, ikasketa batzuk egiten. Haiek ez zuten hedabiderik kontsumitzen, eta ez nuen arriskurik. Eta berriro, baserritar lanean? Bai. Parisek datorren urtean berriro epaituko zaitu 2005-2006ko eta 2011-2013ko prozesuengatik. Bakea negoziatzea delitu terrorista al da? Ez du zentzurik akusazioak. Gainera, froga batzuk aldatzen ari dira, zehaztasunik eman gabe eta. Madrilen esanetara al da Paris? Bai. Ipar Euskal Herrian egin dute lan bat Parisengan eragiteko asmoz. Lan handia izan da, baina ez da armagabetze prozesuan bakarrik egin. Iparraldea txikia da, 300.000 biztanle baino ez ditu, baina gatazkaren arloan munduko edozein gatazkentzat adibide bat izan daiteke. Segitu behar da eguneroko lanean, eta segitu behar da Parisen ateak jotzen, sareak osatzen… Etengabeko lana da. Espainiako Estatuan egiteke duguna da. 2018ko maiatzaren 3a: ETAren desegitearen eguna. Zergatik irakurri zenuen adierazpena? Eskatu egin zidatelako. Inguruan begiratzen dudanean, ikusten dut zoritxarrez aspaldiko kide asko ez daudela: hil egin zituztelako edo bestela hil zirelako. Haiek nik baino ibilbide sakonagoa eta zabalagoa zeukaten. Baiezkoa eman nuen, itxi behar zen bezala itxiko zela pentsatzen nuelako. Zer sentsazio izan zenuen adierazpena irakurtzean? ETAren ibilbidearen bukaera zen... Gure herriaren eskubidearen aldeko borroka honetan une garrantzitsu bat izan zen hura. Baina ez zen ezeren bukaera bat. Gauzak egiteko daudela ikusi zen, eta denoi dagokigula egitea. Horren subjektua herria da. ]]> <![CDATA[Parisen kontraesanak, auzitara]]> https://www.berria.eus/paperekoa/1919/002/001/2020-10-17/parisen_kontraesanak_auzitara.htm Sat, 17 Oct 2020 00:00:00 +0200 Enekoitz Esnaola https://www.berria.eus/paperekoa/1919/002/001/2020-10-17/parisen_kontraesanak_auzitara.htm Josu Urrutikoetxea epaituko du datorren astean, Parisen: etakidea izatea egozten dio, eta euskal gatazkaren elkarrizketa prozesuetan ardura bat izatea. Hurrengo asterako bi epaiketen saioak zituen. Lehenik, astelehen eta astearterako, etakide gisa ETA-Espainiako Gobernuaren 2005-2007ko prozesurako bidean lan egitea egotzita, baina COVID-19ak eragindako osasun egoerak ez du modurik emango lekukoak izateko, eta, herenegun zabaldu zenez, otsailera atzeratuko dute auzi saioa. Aldiz, beste epaiketa izango da: asteazken eta ostegunean. Hor ere «helburu terrorista» zuen gaizkile taldeko (ETA) kidetza leporatzen diote, eta 2011-2013an Osloko mahaian parte hartzea. Defentsa abokatuek uste dute Frantziak, bi auzi horien ondorioz, bake eta konponbide prozesuetako nazioarteko parametroak urratzen dituela, mintzaideetako baten babes diplomatikoa eta juridikoa arriskuan jarri izanagatik. Abokatuen arabera, Frantziak munduko beste prozesu batzuetan egin nahi duen bitartekaritza lana auzitan legoke horrela. Kontraesan argi bat ikusten dute.

Frantziako eta Espainiako estatuek ETAren ibilbideko «ikurtzat» dute Urrutikoetxea (Ugao, Bizkaia, 1950), eta, 2002an berriro klandestinitatera jo zuenetik ere euskal erakunde armatuaren zuzendaritzako kidetzat jo izan dute. Baina, batetik, Frantziako Poliziaren 2014ko barne txosten batek -BERRIAk eskuratua du- ez zuen ETA barruan kokatu, ordezkaritzan baizik. Bestetik, Guardia Zibilaren bi kide esanguratsuk 2017an argitaratu zuten liburuan diote ihes egin eta 2004tik aurrera bederen Urrutikoetxea ez zela zuzendaritzako parte izan, eta askotan dakarte 2005-2006ko elkarrizketetan ETAren «ordezkaria» izan zela. Prozesu horretako hainbat lekukok ere horixe aipatzen dute.

Astelehen eta asteartean egitekoa zen epaiketa Dei Auzitegian izango zen, etakidetzat jo eta ofizialki 2006an hasi ziren elkarrizketak prestatzeko 2002-2005 artean ETArekin harremanak izatea leporatuta. Auzi horrengatik fiskalak 2010ean zioen Josu Urrutikoetxeak ETAn «posizio hierarkikoa» zeukala eta «arduradun politikoa» zela Frantziako Poliziak 2004an Mikel Albisu atxilotuz geroztik. Defentsak lau lekuko deituak ditu: Jesus Egiguren (Espainiako Gobernuaren ordezkaria 2005-2007an), Raymond Kendall (Interpolen idazkari nagusi izandakoa), Gerry Kelly (Sinn Feineko kidea) eta David Harland (Henri Dunant zentroaren zuzendaria). Beste epaiketarako saioa asteazken eta ostegunerako dago ezarria, Auzitegi Korrekzionalean.

Lehen auziarengatik 2010ean epaitu zuten, Korrekzionalean, eta bost urteko espetxe zigorra jarri zioten. Fiskalak helegitea aurkeztu, eta kondena zazpi urtera igo zuen Dei Auzitegiak, urte berean. Osloko auziagatik, 2017an epaitu zuten, Korrekzionalean: zortzi urteko kartzela, 2011-2013an ETAren zuzendaritzako partaide izatea egotzita; epaiak zekarrenez, «nagusitasunezko posizioa» zeukan, «ez soilik talde politikoan». Bi aldi haietan, Urrutikoetxea sasian zegoen. 2019ko maiatzean atxilotu ondoren, epaiketak berriro egiteko eskatzeko eskubidea zeukan; baliatu zuen. Orain izango da bat.



(Josu Urrutikoetxea, pasa den igandean, Parisen, BERRIArentzako ateratako argazkietako batean. Frantziako hiriburuan bizi da, joan den uztailean epaileek hala aginduta. EÑAUT CASTAGNET)

2002 osteko parte hartzea

BERRIAk kontsultatu dituen iturri fidagarri batzuen arabera, 2002an klandestinitatean sartu zenetik ETA 2018ko maiatzaren 3an desegin artean, Urrutikoetxea ez zen haren zuzendaritzako kidea izan. 2005-2007ko elkarrizketa prozesuan ETAren ordezkaritza lanak egin zituen, eta 2011-2013ko mahaian ere funtzio berarekin aritu zen. 2002tik aitzina -Zaragozako (Espainia) kuarteleko 1987ko atentatuagatik inputatua izan ostean egin zuen ihes, «sasi-epaiketa» aurreikusten zuela salatuta-, gero heldu zen elkarrizketa prozesua zela-eta eduki zuen harremana ETAren zuzendaritzarekin -talde politikoarekin-, baina ez zuen erakundearen erabakietan parte hartzen. Ordea, Madrilek eta Parisek 2002tik aurrera ere buruzagitzat jo izan dute, eta delituak leporatu dizkiote.

Esate batera, 2006ko abenduaren 30ean ETAk Madrilgo Barajasko aireportuaren aurka egindako atentatuagatik -bi lagun hil zituen, furgoneta bat leherrarazita-, Juan Pablo Gonzalez Espainiako Auzitegi Nazionaleko epaileak 2015eko auto batean zioen 2005etik 2007ra ETAren talde politikoaren buru izan zela Urrutikoetxea, eta Barajasko hilketen erantzuleetakotzat hartu zuen. Akusazio horri helduta, Espainiako Gobernuak Frantziari euroagindu eskaera egin zion iaz. Joan den azaroan kazeta honek zekarrenez, Frantziako Poliziaren Zuzendaritzaren Borroka Antiterroristako Koordinazio Unitateak 2014an datatutako txosten konfidentzial batek zioen ETAren «ildo gogorrak» Urrutikoetxea «baztertu» egin zuela Barajaskoa baino pixka bat lehenago -eta horrek «Espainiako Gobernuarekin negoziazioa haustea» ekarri zuela-. Joan den uztailaren 1ean Dei Auzitegiak baztertu egin zuen eskaera, besteak beste zehaztasunik ezagatik -lehen aldia izan zen Parisko auzitegi batek Madrilen euroagindu eskaera bat errefusatu zuena-.

«Posizio berezia: ordezkari»

Frantziako Poliziak txosten konfidentzialean -Le Nationalisme Basque du izena; Euskal Nazionalismoa-, Urrutikoetxea ez zuen jo ETAren zuzendaritzako eta sailetako kidetzat, baizik eta haren «ordezkari» gisa, «buruzagi historikoa» zela kontsideratzeaz gain. Parisen dokumentuko 172. orrialdeko organigraman ageri da «fronte terroristan» ETAren zuzendaritzarekin kontaktua lukeela, eta, «alor politikoan», Arnaldo Otegi EH Bilduko eta Sortuko kidearekin -aipatu zuten Otegi kartzelan zegoela orduan-.

Poliziak dokumentu bereko aurreko orrialdean zioen «berriki» (2011) izan zen ETAren su-etenak -txostenak ez zuen zehaztu urtarrilekoaz ari zen, «egiaztagarria, iraunkorra eta orokorraz»; ala urrikoaz, jarduera armatuaren bukaerakoaz-, Urrutikoetxea «mugimenduaren instantzietara itzultzea» eragin zuela, «haren asmoak zehazki zein diren argitu gabe dagoen arren», baina ez zuen kokatu ETAren egituran -zuzendaritzan, edo talde politikoan, logistiko-militarrean, finantzetakoan edo nazioartekoan-. «Oraingoz, badirudi posizio berezi bat daukala, ziurrenik ETAren eta Otegi buru duen 'posibilisten' artean 'ordezkari' funtzioa eginez».



(Frantziako Poliziaren Zuzendaritzaren Borroka Antiterroristako Koordinazio Unitatearen txosten konfidentziala, 2014koa).

Guardia zibilak, buru jo gabe

Guardia Zibilaren bi kide inportantek 2017ko urrian Historia de un desafio liburua argitaratu zuten (Desafio baten historia; Ediciones Peninsula), polizia indarrak «ETAren aurka» bost hamarkadetan egindako «borrokaz» euren bertsioa eta azalpenak emanez. Zehazki, Manuel Sanchez Corbi koronelak eta Manuela Simon Informazio Zerbitzuetako kideak idatzi zuten liburua, 1.200 orrialde pasakoa. Han diote 2004ko urrian Albisu ETAren «buruzagi nagusia» atxilotu ondoren ETAren liderrik «karismatikoenak» Josu Urrutikoetxea eta Garikoitz Aspiazu zirela, baina gero dakarte Xabier Lopez Peña izan zela, «ETAren talde politikoaren arduradun nagusi gisa», Albisu «ordezkatu» zuena. «Thierry-k [Lopez Peña] bere gain hartu zuen bere aurrekoak abian jarria zuena, eta ETA-Gobernua elkarrizketak izan ziren gidatu zuen konturik garrantzitsuena».

Guardia Zibilak ere Urrutikoetxea ez zuen ETAren zuzendaritzan kokatu. Izan ere, Historia de un desafio-k bigarren liburukiko 314. orrialdean dio Frantziako Poliziak Albisu atzeman ostean bost lagunek osatu zutela euskal erakundearen zuzendaritza: Lopez Peñak (2013an hil zen), Ainhoa Ozaetak, Igor Suberbiolak, Garikoitz Aspiazuk eta Mikel Karrerak. Lehen hirurak 2008ko maiatzean atxilotu zituzten, Bordelen (Okzitania), eta, guardia zibil haien esanetan, horren ondorioz Aspiazuk eta Karrerak hartu zuten ETAren zuzendaritzaren ardura. Urrutikoetxearen aipamenik ere ez orduan.

BERRIAk jorratutako iturrien esanetan, Urrutikoetxeak 2006ko udazkenean eten egin zituen ETArekiko harremanak. Azkeneko hilabeteetan desadostasunak zituzten prozesua eramateko moduaz. 2010ean hasi zen berriro gerturatze bat izaten, ezker abertzaleak Zutik Euskal Herria adierazpena onartuta estrategia aldatzean -horren alde zen Urrutikoetxea ere-. 50 urteko ibilbideagatik-eta, 2011-2013an Osloko mahaian parte hartzea erabaki zuen, gatazkaren ondorioetan konponbidea lortzeko asmoz -David Pla eta Iratxe Sorzabal ere izan ziren han ETAren solaskidetzan-. Aurreko prozesuan, Urrutikoetxeak, ETAren ordezkari modura arituz betiere, 2005eko ekainaren 21ean egin zuen lehen bilera Espainiako Gobernuaren solaskidearekin: Jesus Egiguren PSE-EEren presidentearekin. Genevan (Suitza) elkartu ziren, President Wilson hotelean, Henri Dunant zentroak bitartekari lanak eginda. Jon Iurrebaso izan zen ETAren ordezkaritzako beste kidea. «Etakideak solaskide eta negoziazio taldeko kide gisa aurkeztu ziren -diote Sanchez Corbik eta Simonek, liburuan-, inoiz ez talde terroristaren buruzagi moduan».

2005eko azaro-abenduan Norvegian bildu ziren ordezkaritzak, Oslon, eta akordioaren oinarriak adostu zituzten. Egigurenen hitzetan, «bide orri bat osatzea zen helburua: Zapateroren adierazpena Euskadiko erabakiak errespetatzeaz; mahai politikoa eta teknikoa; ETAren su-etena; negoziazioan behatzaileak ere egotea…». ETAk 2006ko martxoan su-eten «iraunkorra» eman zuen, «prozesu demokratikoa bultzatzeko».

2006an, irailean azken bilera

2006ko irailekoa izan zen Urrutikoetxearen azken bilera saila 26, 27 eta 28an, Genevan. Hala berretsi izan dute PSOEren gobernuaren ordezkari Jose Manuel Gomez Benitez juristak -bere lehen bilkura zuen- eta Egigurenek. Kazeta honek Urrutikoetxearen inguruko iturrietatik ere konfirmatu du. Elkarrizketara orduan agertu zen aurreneko aldiz Lopez Peña, eta Sanchez Corbik eta Simonek, iraileko bilkura aipatzean, hura jo zuten «une hartan ETAren buruzagi goren» gisara; «ordutik agintea eta hitza hartuko zituen pertsona» zen. Halaber, idatzi zuten Urrutikoetxeak «negoziazio prozesuaren ikuspegi politikoagoa» agertu zuela, eta solaskidetza aldaketak «ETAren jarreran behin betiko aldaketa eszenifikatzen» zuela. Prozesua garatzeko ikuspegi desberdinak izateagatik, ordezkaritza egokitzea erabaki zuen ETAk.

2006ko abuztuan datatu eta iragarritako agiri batean, ETAk esan zuen Madrilen «errepresioa» zela-eta «prozesua krisi egoera nabarmen batean» zegoela, eta ohartarazi zuen «Euskal Herriaren aurkako erasoek» jarraituz gero «erantzun» egingo zuela. Barajasko T4 gunean atentatu bat egin zuen 2006ko hondarrean, artean tregoan zela. 2007an ere batzartu ziren ETAren eta Espainiako Gobernuaren ordezkariak. Akordiorik ez; haustura. ETAk su-etena bukatutzat eman zuen ekainean.

Estatuen anparoan bietan

Espainiaren aldetik, Kongresuaren gehiengoaren baimenarekin (2005eko maiatza) eta Jose Luis Rodriguez Zapatero gobernuburuaren adierazpen publikoaren bermearekin (2006ko ekaina) hasi zuten elkarrizketa prozesu hura. Madrilen eskariz, Suitzak eta Norvegiak ETAren ordezkariei babes diplomatikoa eman zieten. Egigurenek esan izan du Urrutikoetxea eta biak Oslora behin Norvegiaren zerbitzu sekretuetako hegazkinean eraman zituztela. Frantziak ere bazeukan prozesuaren berri, eta bermeak eskaini zituen ETAren mintzaideak bere lurraldean mugitzeko. 2011-2013koa ere nazioarteko komunitatearen anparoan izan zen. Hala, defentsa abokatuek uste dute Frantziak, akusatuaren aurka eginda, arriskuan jartzen duela gatazka prozesuetako mintzaideen immunitate judiziala. Urrutikoetxeak Parisen jarrera salatu berri du Marianne Frantziako aldizkariko elkarrizketan.

2013 hasieran Osloko mahaia desegin zenetik, Urrutikoetxea bere kabuz ibili zen, harik eta 2018an ETAren bukaeraren adierazpena leitu zuen arte. Frantziako Poliziak iaz atxilotu zuen, Alpeetan. Ondoren, atzo bezala, nazioarteko eragile askok nabarmendu izan dute euskal gatazkaren konponbidearen lan alde egin zuela aurreko bi hamarkadetan; hark ere horixe adierazi du Marianne-n. Kontrako iritziak ere azaldu dira.

Joan den uztailaren 30etik libre dago, Dei Auzitegiak baldintzak jarrita. Kasurako, Parisen bizi behar du. Hantxe epaituko dute. Lehen auzi saioa, datorren astean.

---
Prozesu denetarako izendatua (1989, Aljer; 1999, Suitza; 2005-2006, Geneva, Oslo; eta 2011-2013, Oslo)



(Josu Urrutikoetxea, pasa den igandean, Parisen, BERRIArentzako ateratako argazkietako batean. EÑAUT CASTAGNET)]]> <![CDATA[Prozesu denetarako izendatua]]> https://www.berria.eus/paperekoa/1858/004/001/2020-10-17/prozesu_denetarako_izendatua.htm Sat, 17 Oct 2020 00:00:00 +0200 Enekoitz Esnaola https://www.berria.eus/paperekoa/1858/004/001/2020-10-17/prozesu_denetarako_izendatua.htm Etakidetzat jota, epaitu egingo du Frantziak, azkeneko bi prozesuekin lotuta.

1989, ALJER
Bere taldea «indartzeko» izendatu zuen ETAk

ETAk 1989ko urtarrilaren 8an eman zuen bere ibilbideko lehen su-etena. Hamabost egunekoa, eta aldebakarrekoa, Espainiako Gobernuak (PSOE) Aljerian negoziazioei ekinez gero luzatzeko eskaintzarekin. Urtarrilaren 11n, Frantziako Poliziak Josu Urrutikoetxea atxilotu zuen, Baionan, ETAko kidetzat jota. Aurreko bi urteetan Aljerko mahaia prestatzen ibili zen Urrutikoetxea, ETAren nazioarteko taldeko kide moduan. Euskal erakunde armatuak publikoki ez zuen ezer esan haren atxiloketaz, baina mahaiko lehen bileran kexa agertu zuen.

Martxo bukaeran, ETAk iragarri zuen su-etena ekainaren 24ra luzatu zuela, eta, eskaeraren artean, hilabete baten buruan eta «baldintzarik gabe» hiru euskal preso Aljerko «elkarrizketa politikoen mahaira» batzeko eskatu zuen: Josu Urrutikoetxea, Juan Lorenzo Lasa Mitxelena eta Isidro Garalde. ETAk bere solaskidetza taldea «indartu» nahi zuen. Hiru presoak Frantziako espetxeetan zeuden. Michel Legrand frantziar epaileak esan zuen etakide batzuk aske uzteko aukera legokeela, ETAk eta Madrilek hala hitzartuz gero; «Frantziako Zigor Kodeak bide ematen die gauza batzuei». Baina Parisek ez zituen Aljeriara eraman Urrutikoetxea-eta. Geroago, mahaian hitzartutakoa ez betetzea egotzi zion ETAk Espainiako Gobernuari, eta apirilaren 4an amaitutzat eman zuen su-etena.

Frantziak 1990ean epaitu eta zigortu zuen Urrutikoetxea, etakidetzat jota eta armak legez kanpo edukitzea eta paper faltsuak izatea egotzita: hamar urteko espetxea. Handik urte batzuetarako jarri zioten irteteko data, 1996ko maiatzerako, baina Parisek, kondena beteta libre utzi beharrean, Espainiaratu egin zuen. Behin-behinean preso sartu zuten.

1999, SUITZA
Madrilekin bigarrenez biltzeko hautatu zuen erakundeak

Aljerkotik hamar urtera izan zen hurrengo bilera ETAren eta Espainiako Gobernuaren (PP) ordezkaritzen artean. Lizarra-Garaziren garaia zen, eta ETA «mugarik gabeko su-eten orokorrean» zegoen 1998ko irailetik. Behin baino ez ziren bildu Madrilen eta ETAren taldeak: 1999ko maiatzaren 19an, Veveyn (Suitza).

1999ko urriaren 24an, ETAk agiri batean jakinarazi zuen Josu Urrutikoetxea, Antton Lopez Ruiz eta Josetxo Arizkuren izendatu zituela Madrilekin bigarren bilera egiteko solaskide, eta batzar hori egiteko «gutun ofizial berri bat» bidali ziola Espainiako Gobernuari. Madrilek lehen bilkuraz egindako erabilera salatu zuen ETAk, eta deitoratu Arizkuren atzeman egin zutela lehen bilerarako mintzaide izendatua zegoela -Parisen, martxoan-. Ez zen bigarren bilkurarik izan. 1999ko abenduaren 3an, ETAk bukatutzat eman zuen menia.

Urrutikoetxeak preso segitzen zuen Espainiako Estatuan, behin-behinean. 1998ko azarotik EAEko legebiltzarkidea zen, EH Euskal Herritarrok-ekoa. 1999ko urtarrilean, Eusko Legebiltzarreko Giza Eskubideen Batzordeko kide izateko aukeratu zuen EHk.

2005-2006, GENEVA, OSLO
Urrutikoetxearen lehen bilerak elkarrizketa mahai batean

Hurrengo elkarrizketa prozesurako ere, ETAk bere ordezkari izateko hautatu zuen Urrutikoetxea, eta orduan bai, parte hartu zuen bileretan. 2000ko urtarrilean atera zen kartzelatik -Langraizkotik (Araba)-, bere aurkako akusazio ugaritan frogarik aurkitu ez eta behin-behineko kartzelaldiaren epea bukatzear zela Gorenak libre utzita. Baina auzitegi berak Guardia Zibilaren Zaragozako (Espainia) kuartelaren aurkako 1987ko atentatuagatik inputatu ostean -11 pertsona hil zituen ETAk-, 2002 bukaeran, ihes egin zuen -«klandestinitatean garatu behar dut nire militantzia politikoa», zioen 2004ko gutun publiko batean-. 2005eko ekainaren 21ean egin zuen lehen batzarra Espainiako Gobernuaren (PSOE) ordezkariarekin: Jesus Egiguren PSE-EEren orduko presidentearekin, Genevan. Egigurenek beti esan izan du ETAren ordezkari modura aurkeztu zela Urrutikoetxea, ez zuzendaritzaren kide gisa. Prozesuan, Henri Dunant Suitzako zentroa aritu zen bitartekari lanetan. 2005eko udazkenean, Oslon bildu ziren, Norvegiako Gobernuaren anparoan, eta bi aldeek akordioaren oinarriak hitzartu zituzten. ETAk 2006ko martxoan «su-eten iraunkorra» ezarri zuen.

Urrutikoetxeak 2006ko irailaren bukaeran egin zituen mahaiko bere azkeneko bilerak. ETAn, beste lagun batzuek hartua zuten ordezkaritzaren ardura. 2006ko amaieran eta 2007an izan ziren parteen arteko bilera batzuk, baina prozesua hautsi egin zen.

2011-2013, OSLO
ETAk jarduera armatua bukatu ondoren, Norvegian

2011ko urriaren 20an, ETAk jendaurrean iragarri zuen bukatu zuela jarduera armatua. Uda hartan, erakundeak eta PSOEren gobernuak, nazioarteko bitartekarien bidez, adostu zuten Oslon mahai bat sortzea, gatazkaren ondorioez aritzeko. Urrutikoetxea izan zen ETAren ordezkaritzako kideetako bat han. 2011ko azaroan, PPk gehiengo osoz irabazi zituen Espainiako Kongresurako hauteskundeak, eta ez zen azaldu ere egin Norvegiara. ETAk 2013ko martxoan jakinarazi zuen desegin zela elkarrizketa mahaia.]]> <![CDATA[Bizitza bat bitan]]> https://www.berria.eus/albisteak/186142/bizitza_bat_bitan.htm Sun, 30 Aug 2020 22:19:43 +0200 Enekoitz Esnaola https://www.berria.eus/albisteak/186142/bizitza_bat_bitan.htm Haurtzaroa LANDER GARRO: Gu ume eta gaztetxo ginenean, oso herri gatazkatsua zen Errenteria: Polizia beti zegoen kalean, eta istiluak, egunero. Baina auzoko bizitza handia zegoen. Etorkinen auzo batean bizi ginen gurasoak eta lau anai-arrebok: Pontikan, hirigunetik pixka bat kanpora. Beti kalean geunden, gurasoen zaintzarik gabe. Jende pila bat ezagutzen genuen. Auzo guztia zen gure etxea.

ZIGOR GARRO: Gure familia eskas zebilen baliabide aldetik; adibidez, ez genuen telefonorik. Alboko bizilagunak bazuen, eta hara deitzen ziguten senideek, lagunek eta besteek, eta bizilaguna han etortzen zen gure etxera, deia genuela esanez. Kontrastearen oroitzapena dut nik ere: kalean lasai ibiltzen ginen, baina, Landerrek aipatu bezala, presentzia poliziala itogarria zen. Behin, umeak ginela, polizia batek pilotakada bat bota zuen gure etxera, itxitako pertsiana batera, eta zulo bat egin zuen.

LANDER: Eta, Zigor, gogoratzen Ertzaintza 1997an gu biok atxilotzera etorri zenean nik zulo horretatik ikusi nituela bazetozela?

Aitaren atxiloketa

LANDER: 1997a baino lehenago ezagutu genuen kartzela guk, aita 1987an atxilotu eta espetxeratu egin zutelako. Hamabi urte genituen. 1983ko abuztuan ihes egin zuen, Ipar Euskal Herrira. ETAkoa zen. Hendaian jarri zen bizitzen.

ZIGOR: Oso giro politizatua zegoen Euskal Herrian, eta gogoan dut, aitak ihes egin aurretik, ikastolako andereño bati esan niola noizbait Iparraldera joango ginela bizitzera. Gurasoek ez gintuzten doktrinatu, baina ume-umetatik bagenekien zer lubakitan geunden.

LANDER: 1983-1984ko ikasturtea Errenteriako ikastolan bukatu genuen, eta gero joan ginen Hendaiara bizitzera. Donibane Lohizuneko ikastolan hasi ginen.

ZIGOR: Bixente Perurenak egin zion harrera gure aitari; etxean hartu zuen. Guretzat oso-oso pertsona kuttuna zen Bixente. GALek 1984ko otsailean hil egin zuen, Hendaian, Angel Gurmindorekin batera.

LANDER: Metrailetaz hil zituzten. Biharamunean, Bixenteren etxera joan ginen, senide batek autoko balazuloak erakutsi zizkigun, eta hatzak sartzen genituen.

ZIGOR: Markatu egin gintuen hilketak. Estatua edo estamentu ofizial hori guztia guretzat ez zen babes egitura bat; hiltzen gintuen munstro bat zen.

LANDER: Bixenteren heriotzarekin, Espainiako Estatua guretzat etsai bihurtu zen. Guk artean ez genituen 10 urte, heriotza oso abstraktua zen guretzat, baina harekin oso zehatza bihurtu zen. Nire liburu Gerra txikia-ren [2014] abiapuntua Bixente Perurenaren heriotza da, eta nire asmoa zen gatazka haur baten ikuspegitik kontatzea, haurrek ere sufritu dutelako gatazka, ez helduek bakarrik.

ZIGOR: Aita Hendaian bertan atxilotu zuten, iheslarien aurkako sarekada batean, eta azkar Espainiaratu zuten. Atxilotu bezperan gurasoek dei bat jaso zuten…

LANDER: …Bai, Blanquirena [Pascual], Bixenteren alargunarena.

ZIGOR: Eta esan zien: «Gaur gauean gizon bat pasatuko da sare handi batekin». Hurrengo egunean goizeko zortziak aldera etorri ziren etxera poliziak. Txirrina jo eta jo, eta gure anaia Borja entzun nuen «GAL da, GAL da» esanez. Gelatik atera nindutenerako aita eskuburdinekin zuten, eskuak atzean. Kafesne bat hartzen utzi zioten, eta gure arreba Nereak eraman zion katilua ahora. Umiliagarria.

LANDER: Poliziak idazmakina batekin azaldu ziren, aitari lehen datuak eta deklarazioa hantxe hartzeko.

ZIGOR: Ataka zail batean zegoen gure familia, baina poliziek ez zuten enpatiarik erakutsi. Boterearen erakusketa bat izan zen; irudikatu nahi zuten haiek ordezkatzen zituztela ordena eta zilegitasuna.

LANDER: Gure eraikin berean beste iheslari bat bizi zen, Ramon Mintegi, eta harreman handia genuen. Poliziek aita eraman bezain pronto Ramonengana joan ginen, eta haren etxeko ate aurrean geundela barruan idazmakina hotsa entzun genuen...

ZIGOR: ...Eta atea ireki zuten! Polizia batek! Gogoratzen?

LANDER: Ez.

ZIGOR: Eta zer egin genuen biok? Pareko ateko txirrina jo! Eskerrak hor inor ez zegoen... Isil-isilik joan ginen handik, ezer gertatu izan ez balitz bezala. Gero jakin genuen Ramon ez zegoela etxean; haren arreba zegoen.

LANDER: Aita bisitatzeko Madrilerainoko lehen bidaia oso luzea egin zitzaigun. Auto batean joan ginen, sei lagun, eta gaua Carmen Gurrutxaga kazetariaren etxean pasatu genuen. Lohizune Txarolaren [2011-2015ean Gipuzkoako Batzar Nagusietako presidentea, Bildu] ama Mari Josek eraman gintuen, gure gurasoen oso laguna baitzen, eta haren ahizpa da Carmen.

ZIGOR: Ez ziguten aita bisitatzen utzi. Ama negarrez oroitzen dut.

Zigor eta Lander Garro. Gorka Rubio / Foku
Zigor eta Lander Garro.. GORKA RUBIO / FOKU LANDER: Bigarren bidaia jada autobusez egin genuen, pare bat astera, lau anai-arrebok eta amak. Aitari egin genion lehen galdera izan zen ea torturatu zuten. Burua jaitsi zuen, eta ahopeka «bah» moduko bat bota zuen. Gero atzamarra zintzurrera eraman, eta esan zuen itotzeko imintzioak egin zizkiotela sarri, baina ondo zegoela...

ZIGOR: Hendaian segitu genuen bizitzen. Handik lau hilabetera askatu zuten aita, 1987ko urri aldera.

LANDER: Ama ere atzeman zuten, 1988ko urtarrilean, gure etxera beste iheslari baten bila etorri zirenean, eta, aldi batez, Borja eta neu beste iheslari baten etxean bizi izan ginen, eta Zigor eta Nerea, barnetegi batean. Zorionez, ama berehala utzi zuten libre. 1987-1988ko ikasturtea amaitzean, Errenteriara itzuli ginen.

Bien atxiloketa

ZIGOR: 1997an gu bion txanda izan zen... Hain zuzen, gure aita atxilotu eta hamar urtera.

LANDER: Pertsianako zulo hartatik ikusi nituen etortzen ertzainak.

ZIGOR: Neuk ireki nien atea, eta ohartu nintzen atea botatzeko tramankulu batekin zeudela.

LANDER: Frantziako Polizia baino basatiago sartu ziren etxera. Guztia eraman zuten: liburuak, diskoak... Artean etxean gintuztela, kakagura sartu zitzaidan, eta utzi zidaten komunera joaten, baina ertzain bat ere sartu zen! Niretzat umiliagarria izan zen.

ZIGOR: Lander, zu ere atxilotu izana tragikoa izan zen niretzat.

LANDER: Kale erasoak egitea leporatu ziguten, baina hori gero jakin genuen. Arkautin [Gasteiz] zibilez jantzitako ertzain batzuk etorri zitzaizkigun, sekulako irain jarioarekin. Neuk idatziz ere ezingo nuke halako jariorik izan. Poliziak badauka besteok ez dugun dohain bat pertsona beheratzeko.

ZIGOR: Aurretik, ertzain batek autoan dosier lodi bat hartu, eta esan zidan: «Hau da zutaz dakigun dena», iradokiz kartzelatzeko bidean nengoela. Halako batean, ordea, aipatu zidan azaroaren 28an jaiotakoa naizela, eta neure artean nioen: nola honek guztia dakiela gutaz, ez daki-eta jaioteguna! Azaroaren 25ekoak gara.

LANDER: Leporatzen zigutena gezurra zen, gainera.

ZIGOR: 1997ko abuztuan Errenterian autobus bat erretzea egotzi zidaten, eta gezurra zen, nik ez nuelako parte hartu. Eta banekien Landerrek ere ezetz.

LANDER: Kalabozoan etengabe musika jartzen ziguten: Mecanorena eta Alejandro Sanzena; ozen, loa eragozteko. Zuk denboraren zentzua galtzea nahi dute. Galdeketaren estrategia bat da hori. Halako batean, auzi medikua etorri zen, ea zer moduz geunden galdetu zigun, eta esan nion musikarena, eta hark: «Zer nahi duzu esatea ertzainei, Oskorri jartzeko?».

ZIGOR: Handik hiru hilabetera askatu gintuzten: 1998ko urtarrilaren 22an.

LANDER: Bion kasuan, fiskalaren eta abokatuaren akordio bat egon zen, eta urtebete eta zortzi hilabete izan zen kondena. Epailearen aginduz, 2001eko apirilean berriz atzeman ninduten: Bartzelonan -ikasten nengoen han-, zigorra betearazteko. Lizarra-Garaziren ondoren, ETA 2000tik ekinean zen berriz, eta estatuak errepresioa azkartu zuen. Egunkari bateko argazki bat oroitzen dut: ama prentsaurreko batean, kexu ni sarri kartzelaz lekualdatzen nindutelako; oso keinu tristea zuen. 2002ko irailean atera nintzen espetxetik.

Klandestinitatea

ZIGOR: Nik 1998ko maiatzean ihes egin nuen. Klandestinitatera.

LANDER: Niretzat hondamendi bat izan zen zu joatea, Zigor; nire bizitzako trantzerik zailenetako bat. Izua neukan; zer gertatuko zitzaizun galdetzen nuen. Eta pena ere banuen, ez nekielako noiz etorriko zinen, edo etorriko zinen.

ZIGOR: Niretzat ere hondamendia izan zen zuek uztea, eta, batez ere, zu uztea. Klandestinitateko lehen astean ez zara ezertaz enteratzen, eta ohartzen zarenean familia, lagunak, eguneroko plazer txikiak eta abar galdu dituzula, zerua gainera datorkizu. Gero hasten zara, nolabait, plazer txiki batzuez gozatzen -irakurtzen...-, eta sumatzen duzu zaintzen zaituen ingurune bat badaukazula. Baina sasiko lehen bi urteak oso gogorrak izan ziren. Hala ere, ni joan eta lau hilabetera, Lizarrako Akordioa eta ETAren su-etena [1998ko iraila] gertatu ziren, eta itxaropen handiarekin bizi izan nuen sasoi hura.

LANDER: Zigor etxean laster ikusteko itxaropenarekin bizi izan genuen guk. Esaten genuen: «Hau ondo ateratzen bada, konponbidea baldin badago, Zigor laster izango dugu etxean». Baina... Denbora asko pasatu zen Zigorren berri izateko. Berriro kartzelan nintzela izan nuen lehen albistea.

ZIGOR: Klandestinitatean familiarekiko harremana oso urria baita. Kartzelan Kortsikako edota Turkiako erakunde armatuetako kide batzuk ezagutu nituen, eta nabari nuen ETAren klandestinitateko arauak haienak baino askoz zorrotzagoak zirela. Lander ez nuen ikusi zortzi urte eta erdian, ihesean egon nintzen garaian. Ama eta anaia zaharrena, Borja, bai.

LANDER: Eta argazkiak atera zenituzten. Orduan ikusi zintudan aurreneko aldiz iheslari gisara. Ile luzea zenuen.

ZIGOR: Arreba sasian zela, behin elkarrekin egon ginen. Asteburu batean, kanpin batean. Oso-oso polita izan zen.

LANDER: Zure zenbat gutun jasoko nituen guztira, lau?

ZIGOR: Neuk ere zuen oso gutun gutxi jaso nituen.

LANDER: Ez zen erraza zuri helaraztea. Itsu kolpeak joz bezala, eskutitza halako bati ematen nion, hark beste bati emango zion... Ez nekien ezer iritsiko zitzaizun.

ZIGOR: Familian mina sortu nuen, eta militante eraginkor bat izatera bilakatu nahi nuen familiarekiko lotura eta maitasuna. Era berean, nahi nuen bizimodu polit bat izatea, literatura eta musikarekiko atxikimendua gordetzea, etxean pelikulak ikustea, itsasoa ikustea... Hala ere, klandestinitatean zure zeregin bakarra militantzia da, eta egun osoa horretara zaude. ETAn nengoen, eta banekien zertan ari nintzen. Herri zapaltzaileari biolentziaren monopolioa lehiatzen zion ETAk, eta gauzatzeko moduko proiektu bat bezala sentitzen genuen independentzia.
"Lehen hilabeteetan, familiarekin askotan egin nuen amets. Harekin egoteko subkontzientearen mekanismo bat zen, eta lasaitu moduko batekin esnatzen nintzen."

Zigor Garro


LANDER: Nire kezka zen gaixotzen bazinen ea zer egin behar zenuen.

ZIGOR: Sasian beti zaude tentsioan, paper faltsuekin zaudelako, lapurtutako autoetan ibiltzen zarelako, kontrol bat egonik ihesari ekin behar diozulako... Baina nik, behintzat, hartu nion neurria. Aske izatearen sentsazio bat neukan.

LANDER: Banekien nahi zenuen tokian zinela. Gure amak gauza bera pentsatzen zuen. Seme-alabak ondo egotea nahi zuen, baina oso bizitza gogorra izan zuen, absentziak eta segurtasunik ezak markatutakoa. Pentsa, momentu batez Nerea eta ni preso geunden, eta zu, sasian; eta geroago, preso Nerea eta zu.

ZIGOR: Lehen hilabeteetan, familiarekin askotan egin nuen amets. Harekin egoteko subkontzientearen mekanismo bat zen, eta lasaitu moduko batekin esnatzen nintzen. Urteetan egunero egin nuen negar. Egoera gogorra zen, baina militantzia pasio bat zen, eta bizitza eder bat. Hura dena zurekin partekatzeko gogoa nuen, Lander.

LANDER: Sasian zeundela, idazten nuenean zu zintudan buruan, galdetuz ea leituko zenuen. Zurekin hitz egiteko modu bat zen idaztea.

ZIGOR: Behin baino gehiagotan egin nuen, Parisen-eta, ziberkafe batera joan, eta zure blogean sartu: Eta Garro nago-n.

LANDER: BERRIAren gazte astekarikoa zen, Matraka-koa.

ZIGOR: Edo Googlen Lander Garro jartzen nuen, zure berri izateko.

LANDER: 2001ean atxilotu nindutenean, neure artean nioen noiz eta nola jakingo zenuen zuk berria.

ZIGOR: Kide batek gau batean irratia jarri, eta galdetu zidan: «Lander Garro zure anaia da?». Baietz nik. «Atxilotu egin dute, Bartzelonan». Une latza izan zen. Arrebaren atxiloketaren [2000ko azaroa] berri ere irrati bidez izan nuen: Baionatik gertu auto batean nindoan, Oihane Errazkin zenarekin batera, eta irratian esan zuten Nerea atxilotu zutela, Madrilen.

Zigorren kartzelaldia

ZIGOR: 2006ko azaroan atxilotu ninduten [Frantzian], eta Fresnesko kartzelan sartu. Divina Commedia-ren esaldi bat etorri zitzaidan burura: «Hemen sartu zaretenok galdu itxaropen oro». Une beldurgarri bat da sarrera; espetxe osoa zeharkatzen duen korridore bat dago, luzea eta zaharra, zurezkoa.

LANDER: Bisitak hilero egin nituen. Frantzian bisitak aurrez aurrekoak direnez, tartean beirarik gabekoak, hainbestean. Lehen baimen eskaera ukatu egin zidaten, eta uste dut handik pare bat hilabetera egin nizula lehen bisita. Ama eta biok joan ginen, eta txantxa txiki bat egin nizun: ezkutatu egin nintzen, eta amak esan zizun ez nintzela joan; sorpresaz atera nintzen, eta esan nizun: «Ostia, zer txikia zaren!». Distantziarekin, nire buruan handitu egin zinen.

Zigor eta Lander Garro. Gorka Rubio / Foku
ZIGOR: Espetxealdiaren hasiera oso berezia da: fisikoki barruan zaude, baina burua, ez. Oso-oso bizia da mina, baina banekien familia ikusiko nuela, eta eguneroko bizimodu gogorrari eusteko indar handia ematen zidan horrek. Bestetik, euskal presoak badu beste presoek ez dutena: kolektibo baten parte da; beraz, babesa daukazu, kideen begirada humano bat.

LANDER: Bisitetan, gauez aterpetik korrika joaten nintzen Fresnesera, eta muino batera igo eta Zigorren ziega zein ote zen jakiten saiatzen nintzen. Biok 1997an atxilotu gintuztenean, kalabozoan elkarrekin komunikatzeko soinu bat genuen, Gremlins-eko melodia, eta Fresnes kanpoan jotzen nuen, ea Zigorrek entzun eta seinaleren bat bidaltzen zuen. Baina ezer ez.

ZIGOR: Ezinezkoa zen entzutea. Galeriak ikaragarri handiak dira, eta milaka preso daude. Gainera, Fresnesek badu soinu banda: musulmanen errezokoa. Nire ziega azpiko islamista batek otoitzerako dei melodikoa zuen, eta grabatu egin nion behin. Beste behin, neuretzat egin zuen errezo bat. Nire familiari bideo bat egin nion, eta preso haren kantua sartu nuen. Mutil hura gero Sirian hil egin zuten.

LANDER: Biok asko idazten genion elkarri. Dozena eta erdi pasa orriko gutunak izaten ziren gureak!

ZIGOR: Espetxera bidaltzen zenizkidan gutun eta artikulu denak harrotasun handiarekin irakurtzen nituen. Kartzelan mugak jartzen dizkizute, eta ni ere saiatzen nintzen familiarekiko lotura ahal zen oparoena izan zedin. Kartzelak zure identitatea kolokan jarri nahi du, eta autoafirmazio ariketa iraunkor batean aritzen zara han.

LANDER: Baina, aizu, ez zen hain txarra izan zure espetxealdia...: bost liburu itzuli zenituen, koadroak egin, bideo tailer batean egon zinen, argazkigintzakoan...

ZIGOR: Eta bateria jo nuen! Denbora lapurtu egiten dizu kartzelak, eta han daukazun denborari etekina ateratzen saiatzen zara.

Iraganari begirada

LANDER: Gure herriaren kontakizuna egin behar baldin badugu, gure emoziotik kontatu behar dugu, sentiberatasunetik eta zintzotasunetik, dogmak baztertuta.

ZIGOR: Eta ezin da izan kontakizun anonimo bat, generikoa, nortasunik gabekoa. Guri ukatzen digutena hori da. Eskatzen digute beste aldeko biktimak errespetatzeko eta haien mina eta dolua aitortzeko, eta gu prest gaude horretarako, guk eragin baitugu min hori, baina eskatzen digute gure hildakoak alfonbra azpian sartzeko, eta hori ezin dugu onartu.

LANDER: Guztiok dugu parte bat ona eta beste bat gaiztoa. Testuinguru historikoak abagune batean jarri gintuen gu, eta hortik eraiki dugu gure bizitza. Humanitatearen historia ondasunen arteko borroka bat da, eta parte baten deshumanizazioa bilatzen da.

ZIGOR: Eta zer hoberik, izen-abizenak kentzea baino. Hori egin zuten euskal presoen argazkiak erakustea debekatu zutenean. Esan nahi zuten ilegalak garela, herri ilegal bat garela, ez dugula eskubiderik, eta indarra haiena dela. Herri zapaldu bat izaten jarraitzen dugu, eta ikuspegi horretatik egin behar da azterketa.

LANDER: Azken batean, zio politiko bati berniz morala ematen diote, haien posizio politikoari zilegitasuna emateko asmoz.

ZIGOR: Herri bat kolonizatzeko funtsezkoa da humanizaziorik eza. Hori egin zuten indigenekin. Gurekin antzeko prozesua ezarri zuten, azalpen moral bat emanez gure kasuan, biolentoak eta demokratak dikotomia faltsuaren bidez. Gure epaiketan, Euskal Herriaren historia azaltzeko polizia bat eraman zuten! Hurrengo egunean, neuk han esan nuen erakutsi nahi zutela gure herriaren historia ez dela historialarien kontua, baizik antiterrorismo kontu bat.
"Lotsati, herabe, konbentzimendurik gabe ari gara gure askatasunaren alde hizketan, batik bat Madrilekiko dialektika batean"

Lander Garro

Etorkizunari begirada

ZIGOR: ETAren sorrera garaian, frankismoan, pizkunde bat gertatu zen kulturalki eta politikoki, eta hamarkadetan benetan sinistu izan dugu posible zela Euskal Herriaren askatasuna. Egin eta eraiki ziren gauza asko, ikastolak-eta, sinismen bat bazegoelako. Gaur egun, berriz ere depresio fase batean gaude, eta gure subjektibitatean oso errotua dago ezin dela. Uste hori gainditu egin behar da, eta horretarako pizkunde berri bat behar da. Ez dakigu noren edo zeren eskutik helduko den. Zikloak izaten dira herrien askapen prozesuetan ere, eta neguan gaude orain.

LANDER: Gakoa diskurtsoan dago. Aberriaren proiektuari diskurtso bat falta zaio. Bestea konbentzitzeko saiakeran gabiltza beti, eta geure diskurtsoa galdu egin dugu. Ez dakigu geure burua aldarrikatzen, ez dakigu diskurtsoa positiboan egiten gure askatasunaren alde. Lotsati, herabe, konbentzimendurik gabe ari gara gure askatasunaren alde hizketan, batik bat Madrilekiko dialektika batean.

ZIGOR: Eta Madrilek ez du ezer proposatzeko, ez du entzuten. Presoen auzian ikusten da hori. Eta hori gertatzen da, beharbada ez garelako gu. Mozorro batekin azaltzen gara, ea onartzen diguten festara sartzea; baina ez. Ez dagoen solaskide hori, etsaia, baztertzea falta zaigu, eta gure komunitateari hitz egitea.

LANDER: Askatzea falta zaigu, eta autoafirmazio fase batean sartzea. AEBetan izan diren mobilizazioetan, beltzek erabilitako kontzeptuak garbiak eta gardenak dira, eta ozen eta harrotasunarekin egin dituzte aldarrikapenak. Hori da hitzen bidez jendea kohesionatzea.

ZIGOR: Askatasunaren alde jarraitu behar dugu. Diskurtso horren bidez lortuko dugu komunitate izatearen harrotasuna, komunitatea politikoki gauzatzeko sinismena eta ilusioa, eta, agian, hortik sortuko da berriro askatasunera eramango gaituen bultzada, txinparta.]]> <![CDATA[BIZITZA BAT BITAN]]> https://www.berria.eus/paperekoa/1916/002/001/2020-08-30/bizitza_bat_bitan.htm Sun, 30 Aug 2020 00:00:00 +0200 Enekoitz Esnaola https://www.berria.eus/paperekoa/1916/002/001/2020-08-30/bizitza_bat_bitan.htm Haurtzaroa

LANDER GARRO: Gu ume eta gaztetxo ginenean, oso herri gatazkatsua zen Errenteria: Polizia beti zegoen kalean, eta istiluak, egunero. Baina auzoko bizitza handia zegoen. Etorkinen auzo batean bizi ginen gurasoak eta lau anai-arrebok: Pontikan, hirigunetik pixka bat kanpora. Beti kalean geunden, gurasoen zaintzarik gabe. Jende pila bat ezagutzen genuen. Auzo guztia zen gure etxea.

ZIGOR GARRO: Gure familia eskas zebilen baliabide aldetik; adibidez, ez genuen telefonorik. Alboko bizilagunak bazuen, eta hara deitzen ziguten senideek, lagunek eta besteek, eta bizilaguna han etortzen zen gure etxera, deia genuela esanez. Kontrastearen oroitzapena dut nik ere: kalean lasai ibiltzen ginen, baina, Landerrek aipatu bezala, presentzia poliziala itogarria zen. Behin, umeak ginela, polizia batek pilotakada bat bota zuen gure etxera, itxitako pertsiana batera, eta zulo bat egin zuen.

LANDER: Eta, Zigor, gogoratzen Ertzaintza 1997an gu biok atxilotzera etorri zenean nik zulo horretatik ikusi nituela bazetozela?

Aitaren atxiloketa



LANDER: 1997a baino lehenago ezagutu genuen kartzela guk, aita 1987an atxilotu eta espetxeratu egin zutelako. Hamabi urte genituen. 1983ko abuztuan ihes egin zuen, Ipar Euskal Herrira. ETAkoa zen. Hendaian jarri zen bizitzen.

ZIGOR: Oso giro politizatua zegoen Euskal Herrian, eta gogoan dut, aitak ihes egin aurretik, ikastolako andereño bati esan niola noizbait Iparraldera joango ginela bizitzera. Gurasoek ez gintuzten doktrinatu, baina ume-umetatik bagenekien zer lubakitan geunden.

LANDER: 1983-1984ko ikasturtea Errenteriako ikastolan bukatu genuen, eta gero joan ginen Hendaiara bizitzera. Donibane Lohizuneko ikastolan hasi ginen.

ZIGOR: Bixente Perurenak egin zion harrera gure aitari; etxean hartu zuen. Guretzat oso-oso pertsona kuttuna zen Bixente. GALek 1984ko otsailean hil egin zuen, Hendaian, Angel Gurmindorekin batera.

LANDER: Metrailetaz hil zituzten. Biharamunean, Bixenteren etxera joan ginen, senide batek autoko balazuloak erakutsi zizkigun, eta hatzak sartzen genituen.

ZIGOR: Markatu egin gintuen hilketak. Estatua edo estamentu ofizial hori guztia guretzat ez zen babes egitura bat; hiltzen gintuen munstro bat zen.

LANDER: Bixenteren heriotzarekin, Espainiako Estatua guretzat etsai bihurtu zen. Guk artean ez genituen 10 urte, heriotza oso abstraktua zen guretzat, baina harekin oso zehatza bihurtu zen. Nire liburu Gerra txikia-ren [2014] abiapuntua Bixente Perurenaren heriotza da, eta nire asmoa zen gatazka haur baten ikuspegitik kontatzea, haurrek ere sufritu dutelako gatazka, ez helduek bakarrik.

ZIGOR: Aita Hendaian bertan atxilotu zuten, iheslarien aurkako sarekada batean, eta azkar Espainiaratu zuten. Atxilotu bezperan gurasoek dei bat jaso zuten…

LANDER: …Bai, Blanquirena [Pascual], Bixenteren alargunarena.

ZIGOR: Eta esan zien: «Gaur gauean gizon bat pasatuko da sare handi batekin». Hurrengo egunean goizeko zortziak aldera etorri ziren etxera poliziak. Txirrina jo eta jo, eta gure anaia Borja entzun nuen «GAL da, GAL da» esanez. Gelatik atera nindutenerako aita eskuburdinekin zuten, eskuak atzean. Kafesne bat hartzen utzi zioten, eta gure arreba Nereak eraman zion katilua ahora. Umiliagarria.

LANDER: Poliziak idazmakina batekin azaldu ziren, aitari lehen datuak eta deklarazioa hantxe hartzeko.

ZIGOR: Ataka zail batean zegoen gure familia, baina poliziek ez zuten enpatiarik erakutsi. Boterearen erakusketa bat izan zen; irudikatu nahi zuten haiek ordezkatzen zituztela ordena eta zilegitasuna.

LANDER: Gure eraikin berean beste iheslari bat bizi zen, Ramon Mintegi, eta harreman handia genuen. Poliziek aita eraman bezain pronto Ramonengana joan ginen, eta haren etxeko ate aurrean geundela barruan idazmakina hotsa entzun genuen...

ZIGOR: ...Eta atea ireki zuten! Polizia batek! Gogoratzen?

LANDER: Ez.

ZIGOR: Eta zer egin genuen biok? Pareko ateko txirrina jo! Eskerrak hor inor ez zegoen... Isil-isilik joan ginen handik, ezer gertatu izan ez balitz bezala. Gero jakin genuen Ramon ez zegoela etxean; haren arreba zegoen.

LANDER: Aita bisitatzeko Madrilerainoko lehen bidaia oso luzea egin zitzaigun. Auto batean joan ginen, sei lagun, eta gaua Carmen Gurrutxaga kazetariaren etxean pasatu genuen. Lohizune Txarolaren [2011-2015ean Gipuzkoako Batzar Nagusietako presidentea, Bildu] ama Mari Josek eraman gintuen, gure gurasoen oso laguna baitzen, eta haren ahizpa da Carmen.

ZIGOR: Ez ziguten aita bisitatzen utzi. Ama negarrez oroitzen dut.

LANDER: Bigarren bidaia jada autobusez egin genuen, pare bat astera, lau anai-arrebok eta amak. Aitari egin genion lehen galdera izan zen ea torturatu zuten. Burua jaitsi zuen, eta ahopeka «bah» moduko bat bota zuen. Gero atzamarra zintzurrera eraman, eta esan zuen itotzeko imintzioak egin zizkiotela sarri, baina ondo zegoela...

ZIGOR: Hendaian segitu genuen bizitzen. Handik lau hilabetera askatu zuten aita, 1987ko urri aldera.

LANDER: Ama ere atzeman zuten, 1988ko urtarrilean, gure etxera beste iheslari baten bila etorri zirenean, eta, aldi batez, Borja eta neu beste iheslari baten etxean bizi izan ginen, eta Zigor eta Nerea, barnetegi batean. Zorionez, ama berehala utzi zuten libre. 1987-1988ko ikasturtea amaitzean, Errenteriara itzuli ginen.

Bien atxiloketa



ZIGOR: 1997an gu bion txanda izan zen... Hain zuzen, gure aita atxilotu eta hamar urtera.

LANDER: Pertsianako zulo hartatik ikusi nituen etortzen ertzainak.

ZIGOR: Neuk ireki nien atea, eta ohartu nintzen atea botatzeko tramankulu batekin zeudela.

LANDER: Frantziako Polizia baino basatiago sartu ziren etxera. Guztia eraman zuten: liburuak, diskoak... Artean etxean gintuztela, kakagura sartu zitzaidan, eta utzi zidaten komunera joaten, baina ertzain bat ere sartu zen! Niretzat umiliagarria izan zen.

ZIGOR: Lander, zu ere atxilotu izana tragikoa izan zen niretzat.

LANDER: Kale erasoak egitea leporatu ziguten, baina hori gero jakin genuen. Arkautin [Gasteiz] zibilez jantzitako ertzain batzuk etorri zitzaizkigun, sekulako irain jarioarekin. Neuk idatziz ere ezingo nuke halako jariorik izan. Poliziak badauka besteok ez dugun dohain bat pertsona beheratzeko.

ZIGOR: Aurretik, ertzain batek autoan dosier lodi bat hartu, eta esan zidan: «Hau da zutaz dakigun dena», iradokiz kartzelatzeko bidean nengoela. Halako batean, ordea, aipatu zidan azaroaren 28an jaiotakoa naizela, eta neure artean nioen: nola honek guztia dakiela gutaz, ez daki-eta jaioteguna! Azaroaren 25ekoak gara.

LANDER: Leporatzen zigutena gezurra zen, gainera.

ZIGOR: 1997ko abuztuan Errenterian autobus bat erretzea egotzi zidaten, eta gezurra zen, nik ez nuelako parte hartu. Eta banekien Landerrek ere ezetz.

LANDER: Kalabozoan etengabe musika jartzen ziguten: Mecanorena eta Alejandro Sanzena; ozen, loa eragozteko. Zuk denboraren zentzua galtzea nahi dute. Galdeketaren estrategia bat da hori. Halako batean, auzi medikua etorri zen, ea zer moduz geunden galdetu zigun, eta esan nion musikarena, eta hark: «Zer nahi duzu esatea ertzainei, Oskorri jartzeko?».

ZIGOR: Handik hiru hilabetera askatu gintuzten: 1998ko urtarrilaren 22an.

LANDER: Bion kasuan, fiskalaren eta abokatuaren akordio bat egon zen, eta urtebete eta zortzi hilabete izan zen kondena. Epailearen aginduz, 2001eko apirilean berriz atzeman ninduten: Bartzelonan -ikasten nengoen han-, zigorra betearazteko. Lizarra-Garaziren ondoren, ETA 2000tik ekinean zen berriz, eta estatuak errepresioa azkartu zuen. Egunkari bateko argazki bat oroitzen dut: ama prentsaurreko batean, kexu ni sarri kartzelaz lekualdatzen nindutelako; oso keinu tristea zuen. 2002ko irailean atera nintzen espetxetik.

Klandestinitatea



ZIGOR: Nik 1998ko maiatzean ihes egin nuen. Klandestinitatera.

LANDER: Niretzat hondamendi bat izan zen zu joatea, Zigor; nire bizitzako trantzerik zailenetako bat. Izua neukan; zer gertatuko zitzaizun galdetzen nuen. Eta pena ere banuen, ez nekielako noiz etorriko zinen, edo etorriko zinen.

ZIGOR: Niretzat ere hondamendia izan zen zuek uztea, eta, batez ere, zu uztea. Klandestinitateko lehen astean ez zara ezertaz enteratzen, eta ohartzen zarenean familia, lagunak, eguneroko plazer txikiak eta abar galdu dituzula, zerua gainera datorkizu. Gero hasten zara, nolabait, plazer txiki batzuez gozatzen -irakurtzen...-, eta sumatzen duzu zaintzen zaituen ingurune bat badaukazula. Baina sasiko lehen bi urteak oso gogorrak izan ziren. Hala ere, ni joan eta lau hilabetera, Lizarrako Akordioa eta ETAren su-etena [1998ko iraila] gertatu ziren, eta itxaropen handiarekin bizi izan nuen sasoi hura.

LANDER: Zigor etxean laster ikusteko itxaropenarekin bizi izan genuen guk. Esaten genuen: «Hau ondo ateratzen bada, konponbidea baldin badago, Zigor laster izango dugu etxean». Baina... Denbora asko pasatu zen Zigorren berri izateko. Berriro kartzelan nintzela izan nuen lehen albistea.

ZIGOR: Klandestinitatean familiarekiko harremana oso urria baita. Kartzelan Kortsikako edota Turkiako erakunde armatuetako kide batzuk ezagutu nituen, eta nabari nuen ETAren klandestinitateko arauak haienak baino askoz zorrotzagoak zirela. Lander ez nuen ikusi zortzi urte eta erdian, ihesean egon nintzen garaian. Ama eta anaia zaharrena, Borja, bai.

LANDER: Eta argazkiak atera zenituzten. Orduan ikusi zintudan aurreneko aldiz iheslari gisara. Ile luzea zenuen.

ZIGOR: Arreba sasian zela, behin elkarrekin egon ginen. Asteburu batean, kanpin batean. Oso-oso polita izan zen.

LANDER: Zure zenbat gutun jasoko nituen guztira, lau?

ZIGOR: Neuk ere zuen oso gutun gutxi jaso nituen.

LANDER: Ez zen erraza zuri helaraztea. Itsu kolpeak joz bezala, eskutitza halako bati ematen nion, hark beste bati emango zion... Ez nekien ezer iritsiko zitzaizun.

ZIGOR: Familian mina sortu nuen, eta militante eraginkor bat izatera bilakatu nahi nuen familiarekiko lotura eta maitasuna. Era berean, nahi nuen bizimodu polit bat izatea, literatura eta musikarekiko atxikimendua gordetzea, etxean pelikulak ikustea, itsasoa ikustea... Hala ere, klandestinitatean zure zeregin bakarra militantzia da, eta egun osoa horretara zaude. ETAn nengoen, eta banekien zertan ari nintzen. Herri zapaltzaileari biolentziaren monopolioa lehiatzen zion ETAk, eta gauzatzeko moduko proiektu bat bezala sentitzen genuen independentzia.

LANDER: Nire kezka zen gaixotzen bazinen ea zer egin behar zenuen.

ZIGOR: Sasian beti zaude tentsioan, paper faltsuekin zaudelako, lapurtutako autoetan ibiltzen zarelako, kontrol bat egonik ihesari ekin behar diozulako... Baina nik, behintzat, hartu nion neurria. Aske izatearen sentsazio bat neukan.

LANDER: Banekien nahi zenuen tokian zinela. Gure amak gauza bera pentsatzen zuen. Seme-alabak ondo egotea nahi zuen, baina oso bizitza gogorra izan zuen, absentziak eta segurtasunik ezak markatutakoa. Pentsa, momentu batez Nerea eta ni preso geunden, eta zu, sasian; eta geroago, preso Nerea eta zu.

ZIGOR: Lehen hilabeteetan, familiarekin askotan egin nuen amets. Harekin egoteko subkontzientearen mekanismo bat zen, eta lasaitu moduko batekin esnatzen nintzen. Urteetan egunero egin nuen negar. Egoera gogorra zen, baina militantzia pasio bat zen, eta bizitza eder bat. Hura dena zurekin partekatzeko gogoa nuen, Lander.

LANDER: Sasian zeundela, idazten nuenean zu zintudan buruan, galdetuz ea leituko zenuen. Zurekin hitz egiteko modu bat zen idaztea.

ZIGOR: Behin baino gehiagotan egin nuen, Parisen-eta, ziberkafe batera joan, eta zure blogean sartu: Eta Garro nago-n.

LANDER: BERRIAren gazte astekarikoa zen, Matraka-koa.

ZIGOR: Edo Googlen Lander Garro jartzen nuen, zure berri izateko.

LANDER: 2001ean atxilotu nindutenean, neure artean nioen noiz eta nola jakingo zenuen zuk berria.

ZIGOR: Kide batek gau batean irratia jarri, eta galdetu zidan: «Lander Garro zure anaia da?». Baietz nik. «Atxilotu egin dute, Bartzelonan». Une latza izan zen. Arrebaren atxiloketaren [2000ko azaroa] berri ere irrati bidez izan nuen: Baionatik gertu auto batean nindoan, Oihane Errazkin zenarekin batera, eta irratian esan zuten Nerea atxilotu zutela, Madrilen.

Zigorren kartzelaldia



ZIGOR: 2006ko azaroan atxilotu ninduten [Frantzian], eta Fresnesko kartzelan sartu. Divina Commedia-ren esaldi bat etorri zitzaidan burura: «Hemen sartu zaretenok galdu itxaropen oro». Une beldurgarri bat da sarrera; espetxe osoa zeharkatzen duen korridore bat dago, luzea eta zaharra, zurezkoa.

LANDER: Bisitak hilero egin nituen. Frantzian bisitak aurrez aurrekoak direnez, tartean beirarik gabekoak, hainbestean. Lehen baimen eskaera ukatu egin zidaten, eta uste dut handik pare bat hilabetera egin nizula lehen bisita. Ama eta biok joan ginen, eta txantxa txiki bat egin nizun: ezkutatu egin nintzen, eta amak esan zizun ez nintzela joan; sorpresaz atera nintzen, eta esan nizun: «Ostia, zer txikia zaren!». Distantziarekin, nire buruan handitu egin zinen.

ZIGOR: Espetxealdiaren hasiera oso berezia da: fisikoki barruan zaude, baina burua, ez. Oso-oso bizia da mina, baina banekien familia ikusiko nuela, eta eguneroko bizimodu gogorrari eusteko indar handia ematen zidan horrek. Bestetik, euskal presoak badu beste presoek ez dutena: kolektibo baten parte da; beraz, babesa daukazu, kideen begirada humano bat.

LANDER: Bisitetan, gauez aterpetik korrika joaten nintzen Fresnesera, eta muino batera igo eta Zigorren ziega zein ote zen jakiten saiatzen nintzen. Biok 1997an atxilotu gintuztenean, kalabozoan elkarrekin komunikatzeko soinu bat genuen, Gremlins-eko melodia, eta Fresnes kanpoan jotzen nuen, ea Zigorrek entzun eta seinaleren bat bidaltzen zuen. Baina ezer ez.

ZIGOR: Ezinezkoa zen entzutea. Galeriak ikaragarri handiak dira, eta milaka preso daude. Gainera, Fresnesek badu soinu banda: musulmanen errezokoa. Nire ziega azpiko islamista batek otoitzerako dei melodikoa zuen, eta grabatu egin nion behin. Beste behin, neuretzat egin zuen errezo bat. Nire familiari bideo bat egin nion, eta preso haren kantua sartu nuen. Mutil hura gero Sirian hil egin zuten.

LANDER: Biok asko idazten genion elkarri. Dozena eta erdi pasa orriko gutunak izaten ziren gureak!

ZIGOR: Espetxera bidaltzen zenizkidan gutun eta artikulu denak harrotasun handiarekin irakurtzen nituen. Kartzelan mugak jartzen dizkizute, eta ni ere saiatzen nintzen familiarekiko lotura ahal zen oparoena izan zedin. Kartzelak zure identitatea kolokan jarri nahi du, eta autoafirmazio ariketa iraunkor batean aritzen zara han.

LANDER: Baina, aizu, ez zen hain txarra izan zure espetxealdia...: bost liburu itzuli zenituen, koadroak egin, bideo tailer batean egon zinen, argazkigintzakoan...

ZIGOR: Eta bateria jo nuen! Denbora lapurtu egiten dizu kartzelak, eta han daukazun denborari etekina ateratzen saiatzen zara.

Iraganari begirada



LANDER: Gure herriaren kontakizuna egin behar baldin badugu, gure emoziotik kontatu behar dugu, sentiberatasunetik eta zintzotasunetik, dogmak baztertuta.

ZIGOR: Eta ezin da izan kontakizun anonimo bat, generikoa, nortasunik gabekoa. Guri ukatzen digutena hori da. Eskatzen digute beste aldeko biktimak errespetatzeko eta haien mina eta dolua aitortzeko, eta gu prest gaude horretarako, guk eragin baitugu min hori, baina eskatzen digute gure hildakoak alfonbra azpian sartzeko, eta hori ezin dugu onartu.

LANDER: Guztiok dugu parte bat ona eta beste bat gaiztoa. Testuinguru historikoak abagune batean jarri gintuen gu, eta hortik eraiki dugu gure bizitza. Humanitatearen historia ondasunen arteko borroka bat da, eta parte baten deshumanizazioa bilatzen da.

ZIGOR: Eta zer hoberik, izen-abizenak kentzea baino. Hori egin zuten euskal presoen argazkiak erakustea debekatu zutenean. Esan nahi zuten ilegalak garela, herri ilegal bat garela, ez dugula eskubiderik, eta indarra haiena dela. Herri zapaldu bat izaten jarraitzen dugu, eta ikuspegi horretatik egin behar da azterketa.

LANDER: Azken batean, zio politiko bati berniz morala ematen diote, haien posizio politikoari zilegitasuna emateko asmoz.

ZIGOR: Herri bat kolonizatzeko funtsezkoa da humanizaziorik eza. Hori egin zuten indigenekin. Gurekin antzeko prozesua ezarri zuten, azalpen moral bat emanez gure kasuan, biolentoak eta demokratak dikotomia faltsuaren bidez. Gure epaiketan, Euskal Herriaren historia azaltzeko polizia bat eraman zuten! Hurrengo egunean, neuk han esan nuen erakutsi nahi zutela gure herriaren historia ez dela historialarien kontua, baizik antiterrorismo kontu bat.

Etorkizunari begirada



ZIGOR: ETAren sorrera garaian, frankismoan, pizkunde bat gertatu zen kulturalki eta politikoki, eta hamarkadetan benetan sinistu izan dugu posible zela Euskal Herriaren askatasuna. Egin eta eraiki ziren gauza asko, ikastolak-eta, sinismen bat bazegoelako. Gaur egun, berriz ere depresio fase batean gaude, eta gure subjektibitatean oso errotua dago ezin dela. Uste hori gainditu egin behar da, eta horretarako pizkunde berri bat behar da. Ez dakigu noren edo zeren eskutik helduko den. Zikloak izaten dira herrien askapen prozesuetan ere, eta neguan gaude orain.

LANDER: Gakoa diskurtsoan dago. Aberriaren proiektuari diskurtso bat falta zaio. Bestea konbentzitzeko saiakeran gabiltza beti, eta geure diskurtsoa galdu egin dugu. Ez dakigu geure burua aldarrikatzen, ez dakigu diskurtsoa positiboan egiten gure askatasunaren alde. Lotsati, herabe, konbentzimendurik gabe ari gara gure askatasunaren alde hizketan, batik bat Madrilekiko dialektika batean.

ZIGOR: Eta Madrilek ez du ezer proposatzeko, ez du entzuten. Presoen auzian ikusten da hori. Eta hori gertatzen da, beharbada ez garelako gu. Mozorro batekin azaltzen gara, ea onartzen diguten festara sartzea; baina ez. Ez dagoen solaskide hori, etsaia, baztertzea falta zaigu, eta gure komunitateari hitz egitea.

LANDER: Askatzea falta zaigu, eta autoafirmazio fase batean sartzea. AEBetan izan diren mobilizazioetan, beltzek erabilitako kontzeptuak garbiak eta gardenak dira, eta ozen eta harrotasunarekin egin dituzte aldarrikapenak. Hori da hitzen bidez jendea kohesionatzea.

ZIGOR: Askatasunaren alde jarraitu behar dugu. Diskurtso horren bidez lortuko dugu komunitate izatearen harrotasuna, komunitatea politikoki gauzatzeko sinismena eta ilusioa, eta, agian, hortik sortuko da berriro askatasunera eramango gaituen bultzada, txinparta.]]> <![CDATA[«Ez ahaztu»]]> https://www.berria.eus/albisteak/185095/ez_ahaztu.htm Sat, 01 Aug 2020 10:19:11 +0200 Enekoitz Esnaola https://www.berria.eus/albisteak/185095/ez_ahaztu.htm bi kasuetan auzipetu zuten Torrealdai: itxierakoan, absoluzioa izan zen, eta ekonomikoan, artxiboa. 11 urtetik gorako «tortura fisiko eta psikologikoa» pairatu zuen, gaixotzeraino.]]> gaur zendu da, minbizi baten ondorioz. Haren obra geratu da. Epaiketaren lehen egunean deklaratu zuen Torrealdaik, beste auzipetuek bezala. «Absoluzioa gutariko bakoitzarentzat eta denontzat, absoluzioa Egunkaria-rentzat. Ez dugu beste emaitzarik ontzat emango», esan zuen epaimahaiaren aurrean, Espainiako Auzitegi Nazionalean. ETAko kide izatea, diruz laguntzea edo erakunde armatuaren dirua zuritzea leporatuta, bost auzipetuen aurka hamabi eta hamalauna urteko kartzela zigor eskaerak egin zituzten herri akusazio Dignidad y Justicia eta AVT elkarteek. Fiskaltzak kasua artxibatzeko eskatu zuen urtebete lehenago. Euskaldunon Egunkaria-ren itxiera garaian, hango Administrazio Kontseiluko lehendakaria zen Torrealdai -eta Jakin-eko zuzendaria, 1977tik-, eta, zehazki, hamalau urteko espetxealdia eta hamabosteko inhabilitazioa galdegin zuten haren kontra. Akusazio guztiak ukatu zituen Torrealdaik ere: «Gurea kristalezko etxea zen. Ez genuen ezer ezkutatzen, ez genuelako ezer ezkutatzeko». Harrituta agertu zen Egunkaria-k ETA finantzatzen zuela egozten zietelako. «Baina nola egingo genuen hori, hilaren amaierara iristeko gai ez baginen!». Era berean, ukatu egin zuen berak ere zentimorik jaso izana Administrazio Kontseiluan aritzeagatik. Absurdoa iruditzen zitzaion auzi hura ere: «Aktore izan nintzen, 1960-1970eko hamarkadetan, euskararen bateratze prozesuan; akusatuak izan ginen ETAkoak izateaz, H-a ETAren sinboloa zela eta euskara batua marxista zela eta. Gaur egun, azalpen horiek hutsalak dira, eta, Egunkaria-ren kasuan, perspektiba historikoarekin, gauza bera gertatuko da». Euskararen aldeko militantziak batzen zituen egitasmoko kideak, haren hitzetan, eta «obsesionatuta» zegoen kazetaren pluraltasuna, autonomia eta independentzia zaintzearekin, epaimahaiari azaldu zionez. Argi zeukan: bestela, ez zuen parte hartuko edo segituko proiektuan. Tortura Egunkaria-ren itxierako gaua: guardia zibil ugari Torrealdairen etxera ere, Usurbilen (Gipuzkoa), goitik behera armatuta; bertan dira Torrealdairen seme-alabak -hamar urtekoa bata, eta hamabikoa bestea-, eta metrailetekin apuntatu dituzte guardia zibilek. Egoerak markatu egin zuen: «Oso gauza izugarria izan zen; izugarria, seme-alaben aurpegian mina ikustea. Ni hor bertan lur jota geratu nintzen». Erasoa ez zen horretan geratu: «Gero nire materialen xahutzea etorri zen. Bilduta neukan material guztiaren bortxaketa. Milaka orri sakabanatu egiten zituzten, klipetatik atera egiten zituzten, desordenatu egiten zituzten... Une batean, idazkari judizialak esan zidan ‘zenbat paper duzun!’, nire errua izango balitz legez». Gehiago: «Lur jota segitzen nuen; hiru egun eta hiru gau zutik eduki ninduten, lo egin ezinik, paretaren kontra. Deklaratzera eramaten ninduten, ez dakit zenbat denboraz. Batzuetan, azkar. Jo egiten ninduten. Plastiko bat erakutsi zidaten, eta belarriraino eraman zidaten, mehatxu eginez». Guardia Zibilaren esku bost egun inkomunikatuta egin ostean, Torrealdai, Uria, Oleaga, Auzmendi eta Xabier Alegria baldintzarik gabe espetxeratzeko agindu zuen Juan del Olmo Auzitegi Nazionaleko instrukzio epaileak. Urte bereko martxoaren 14an utzi zuen aske Torrealdai, Auzmendirekin batera, hamabina mila euroko bermepean. Joxe Azurmendi pentsalariak epaiketan esan zuen lagunarekin egon zela espetxetik atera zenean. «Hunkituta al zegoen?», galdetu zion Torrealdairen abokatu Felix Cañadak Azurmendiri. «Negarretan zegoen, hiru orduz hitz egiten aritu zen, nik ahoa zabaldu gabe... Torturatu egin zutela esan zidan, baina amak [emazteak] erabaki zuela ezer ez esatea, haurrengatik…». Kartzelatik irten ostean, Torrealdaik tratamendu psikiatrikoa jaso behar izan zuen; «gutxienez, urtebetez; eta gero, noizean behin». Operaziotik hamabi urtera eman zuen atxiloaldiko -«infernua»- testigantzaren berri lehen aldiz jendaurrean: Baionako jardunaldi batzuetan, 2015eko apirilaren 11n. Dokumentu bat azaldu zuen, urte berean datatutakoa: «Usurbil, 2015.02.20. Atxiloketaren 12. urteurrena». Epaiketaren zain egondako urteak, epaiketa bera eta horrek guztiak ekarritako ondorioak ere esplikatu zituen Baionan, eta albiste bat eman: hezur-muineko minbizia zeukala. «Prozesu guztia izan da tortura: fisikoa eta psikologikoa. Eta horren guztiaren ondorioak orain ari naiz pairatzen. (…) Ez naiz sendagilea eta ez dut frogarik aurkeztuko. Nire minbiziak erroak non dituen, ordea, nik garbi dut, eta nire psikiatrak ere bai». Imanol Kerejeta zen haren psikiatra, eta berretsi egin zuen azalpena. Amaiera, handik 11 urtera Baionako testigantza eman zuenerako amaitua zegoen Egunkaria-ko auzi ekonomikoa ere: 2014ko urriaren 14an, Gipuzkoako Lurralde Auzitegiko 3. sekzioak artxibatu egin zuen. Han ere bazegoen auzipetua Torrealdai, beste zazpi kiderekin batera. Egunkaria-n auzipetuak izandakoek ekitaldi bat egin zuten handik hiru egunera, Martin Ugalde kultur parkean, eta Torrealdaik egin zuen hitzaldia. Eskerrak eman zituen, eta eskaera bat egin: «Ez ahaztu». 2010-02-01, Egunkaria-ren itxierako epaiketan, Torrealdairen azken hitza: «(…) Bi gauzatxo gehitu nahiko nituzke. Zazpi urte gure onetik kanpo pasatu ditugu, gure zeregin kulturaletik kanpo. Sozialki behartuta gure errugabetasuna demostratzen, ETAko kide edo laguntzaile izateko etengabeko susmopean. Bizitzeko gogorra izan da. Epairik gabeko zigor bat da. Birgaitzeko eskatzen dizuet. Gugatik, gure familiengatik, eta euskaragatik beragatik. Gogoratu nahi dizuet gaur egun gizonen batez besteko adina 77 urtekoa dela: hamar urte gelditzen zaizkit, eta nire familiarekin bizi nahi ditut, hark behar bainau, eta nire artxiboekin, behar baititut. Espero dut justizia egingo duzuela eta errugabetzat joko gaituzuela. Eskerrik asko entzuteagatik». 77 urterekin hil da Joan Mari Torrealdai.
"article-argazkioina">Joan Mari Torrealdai hitzaldian, 2014ko urriaren 17an, Andoainen. JOAN MARI TORREALDAI [1942-2020]
Gehigarri berezia PDFn | Artikulu bilduma | Iritzi artikuluak]]> <![CDATA[«Aurreko baldintzak badaude, oposiziora jo beharko luke PSEk»]]> https://www.berria.eus/paperekoa/1857/008/001/2020-07-25/aurreko_baldintzak_badaude_oposiziora_jo_beharko_luke_psek.htm Sat, 25 Jul 2020 00:00:00 +0200 Enekoitz Esnaola https://www.berria.eus/paperekoa/1857/008/001/2020-07-25/aurreko_baldintzak_badaude_oposiziora_jo_beharko_luke_psek.htm
PSE-EEren emaitzen balorazio kritikoa egin duzu.

Orain lau urte PSEk behea jo zuen emaitza elektoraletan. Oso txarrak izan ziren. Orain bagenuen itxaropena berreskuratzeko, baina lehendik aulki bakarra irabazi dugu. Ez aurrera ez atzera gaude. Idoia Mendiak kanpaina ona egin du, baina emaitzek dena esaten dute: EAJk botoen %39 lortu ditu; guk, ia %14; eta alde handia da hori haren alternatiba izateko. EH Bilduk bikoiztu egin gaitu. Elkarrekin Podemosen jaitsierak ez dit poztasun berezirik sortu; gainera, galdu dituen botoak ez ditugu guk eskuratu.

Zerk eragin du emaitza hori?

Nire ustez, bi faktore daude. Batetik, inkestek zioten EAJk erraz irabaziko zituela bozak, eta iritzi publikoan esaten zen berriz ere haren eta PSEren artean osatuko dela gobernua, eta horrek botoaren desmobilizazioa dakar. Bestetik, lau urteotan Jaurlaritzan egotea garrantzitsua izan da, egonkortasuna eman diogulako, baina oso menpeko egoeran egon da PSE, eta, hiru sail izanda ere, aurrekontuaren %4,3 soilik kudeatu genuen; bistan da ez zirela sailik garrantzitsuenak. Baldintza horietan oso gutxiengoan geunden gobernuan, eta gure alderdia eta proiektua oso lausotuta zeuden. Hausnartu egin behar dugu.

2009tik ari da jaisten PSE-EE bototan. Orduan 318.000 lortu zituen; 2012an, 212.000; oraingo hauteskunde hauetan, 122.000.

Hainbat faktore daude. Podemosen sorrera [2014] da bat; puska handia jan zigun hasieran, eta boto emaile horiek ez dira gugana itzuli. Gazteen botoa ere aztertu behar dugu. Azken batean, gure proiektua lausotu egin da. Alderdi instituzionala da PSE; ondo egiten du gobernu lana, baina autogobernuaren eta ezkerraren proiektua ez da jendearengana behar bezala heltzen. Horrek garrantzia dauka hauteskunde autonomikoetan.

PSE-EEk zer baldintzatan egin beharko luke ituna EAJrekin?

Lehenik eta behin, PSEk egonkortasunaren, elkarrizketaren eta akordioen zutabe izaten segitu behar du euskal politikan. Gero, gobernuan egon daiteke ala ez. Gobernuan badago berriro, beste baldintza batzuetan egon behar du, gure presentzia ezin baita berriz ere oharkabean geratu. Kasurako, Jaurlaritzak Espainiako Gobernuarekin negoziatzen duenean, lan hori ez da soilik EAJrengan utzi behar; PSEk ere ordezkaritza izan behar du. Horrez gain, oraingo kasuan, PSEren babesarekin Jaurlaritzak gehiengo osoa luke, eta gure babesa kualitatiboa litzateke; hala, ez litzateke ulertuko lehendakariorde sozialista bat ez egotea. Eta gobernu programa ezin da izan EAJk ezarritakoa; PSErenak diren ardatzak ere jaso beharko lituzke.

Baldintza horiek ez baleude, zer egin beharko zenukete?

2016-2020ko baldintzak badaude, oposiziora jo beharko luke PSEk. Hori defendituko dut. Ez digu beldurrik eman behar aukera horrek.

Nolako oposizioa egiteko?

Oposizioa ez da hartu behar taktika modura. Gure proiektuari begiratu behar diogu, ea nola geratuko litzatekeen toki batean edo bestean egonda. Gainera, oposizioak arduratsua eta eraikitzailea izan behar duela uste dugu guk. Gobernutik kanpo ere gai garrantzitsuak negoziatu daitezke, eta egonkortasunaren ekarpena egin daiteke. Euskadik eta Espainiak akordio asko behar dituzte garai hauetan.

Mendiak dio akordio parlamentarioa egitea dela aukera bat.

Ongi, betiere elkarrizketarako eta akordioetarako borondatea izanda. Halako akordio bat izan daiteke legealdikoa, aurrekontuetakoa, unean unekoa, oinarrizko legeei buruzkoa... Ate hori irekia eduki behar da. Hutsegitea litzateke ixtea eta EAJrekin negoziazio itsu batean sartzea, ezin baitugu arriskuan jarri proiektua.

2016ko itunean, kanpoan utzi zuten estatutu politiko berriaren gaia.

Oraingoan, berriro ituna badago, ezin da autogobernuaren atala albo batera utzi, desadostasunen eremuan. Izan ere, hori ez bada itunean jasotzen, arriskua legoke EAJk abenturaren bat hasteko edo horretara jokatzeko. Modu arrazoizko batean lotu behar da gai hori. Gaur egun, gainera, lehentasunak COVID-19a gelditzea eta Euskadiren berreraikuntza sozioekonomikoa dira.

PSE zer baldintzatan dago Araba, Bizkai eta Gipuzkoako hiriburu eta foru gobernuetan EAJrekin?

Kasu bakoitza desberdina da, baina ez daude ezbaian. Nire ustez, horiek ez dute menpekotasunik Jaurlaritzako itunarekiko; PSErentzat funtsezkoa da egonkortasun instituzionala izatea edonon.

Zer harrera du zure gogoetak?

Nire iritzia PSOEren zuzendaritza federalaren bileran eman dut, eta han badago Euskadiko kide esanguratsurik. Euskadiko eta Gipuzkoako zuzendaritzetan ez nago.

Eta zer diote PSOEn?

Hori ezin da kontatu.

EPk kanpainan sarri esan zuen EH Bildu, PSE-EE eta hiruren arteko Jaurlaritza osatu beharko litzatekeela. Zer irizten diozu?

Ez dut sekula egingarri ikusi hori, eta ez diot matematika kontuagatik, baizik eta egun ez daudelako baldintza egokiak. Konfiantza eraiki behar da. EH Bilduk irmotasuna agertu behar du ETAren terrorismoaren ibilbidearen aurka. Gainera, Espainiako Estatuan eskuinaren eta eskuin muturraren manipulazioa eta jazarpena daude. Halako indar desberdinen arteko akordioak behetik eraiki behar dira, udalen arlotik hasita, eta oraindik badugu lanik. Prozesu bat da. Ea hurrengo hauteskundeetan itun lokalak egiten diren.

Hiru urte barru izango dira udal eta foru hauteskundeak.

Ez zait gustatzen espekulatzea, baina udalen esparruan egin daitezke akordioak, han beste alor bat jorratzen delako; hau da, udalerriaren kudeaketa, eta ez Euskadiren etorkizuna, autogobernua, estrategia politikoa eta horrelakoak. Ez lirateke desadostasun handiak egon beharko EH Bildurekin. Hiru urte ditugu aurretik bide zail bat egiteko, diferentzia politikoak eta zauri batzuengatiko konfiantza politikoaren falta baitaude udalerri jakin batzuetan, baina landu beharko den bide bat izango da.

PSOE eta PSN hasiak dira EH Bildurekin hizketan.

Garrantzitsua baita hitz egitea, eta ez dago arrazoirik harekin Euskadin, Nafarroan edo Madrilen ez hitz egiteko. Normalizazio politikorako pauso batzuk dira horiek.

Eta, PSE-EE oposizioan geratuko balitz, aukerarik ikusiko al zenuke EAJ-EH Bildu itunerako?

Ez dakit. Garbi dut Euskadiko gehiengo handi bati ez zaiola interesatzen katalan abenturaren antzeko bat hastea hemen. Eusko Jaurlaritza abertzale eta independentista bat ez litzateke ona izango herri honentzat; are gutxiago garaiotan. Gainera, elektoralki oso gaizki letorkioke EAJri.]]>