https://www.berria.eus Bere azken artikuluak eu Thu, 28 Sep 2023 10:40:36 +0200 hourly 1 https://www.berria.eus/irudiak/berriaB.png https://www.berria.eus https://www.berria.eus/paperekoa/1886/040/001/2022-04-26/laquoilustratzailearena_menpeko_lana_daraquo.htm Tue, 26 Apr 2022 00:00:00 +0200 Gorka Erostarbe Leunda https://www.berria.eus/paperekoa/1886/040/001/2022-04-26/laquoilustratzailearena_menpeko_lana_daraquo.htm Ur-marka Eta Henry David Thoreauren Walden. Paradoxikoa: ilustraziogintzak ez du lustre handirik. Bai, testuaren menpean dagoen eginkizuna da beti, baina nik uste testuetara sartzeko ataririk onenetakoak direla ilustrazioak. Itzalpeko lana da ilustratzailearena? Bakarka egiten den lan bat da, nork bere etxean, bere estudioan, eta argitaratzen denean soilik ikus daiteke lan horren fruitua, baina itzalpekoa ez nuke esango, argitara ateratzen bada behintzat, baina bai menpekoa: oraindik ere, idazlearen izena da nagusia, eta ilustratzailea laguntzailea da. Txiste txar bat eginez, abizenak ere itzal egiten dizu zuri... Bai, egia da. Nik ezinezkoa dut nire abizen honekin inolako testurik argitaratzea, ze beti izango naiz beste Atxaga. Atxaga txarra... Orduan behartuta nago beste ezizen bat hartzera. Eta ba al duzu ezizen artistikorik? Bai, badut. Bernardo Atxagak nire abizena hartu zuenez, nik berea hartu nuen, eta Martin Irazu naiz testuak idazten ditudanean. Zer testu? Garai batean, fikzioa idazten ibili nintzen, eta horregatik aukeratu nuen, ezin bainaiteke Atxaga bezala atera plazara. Aspaldion utzia duzu testugintza? Bai, utzia daukat. Horretarako, denbora eta kontzentrazioa behar dira, eta, oraintxe, falta ditut. Izan ere, aspaldian turboa jarrita zabiltza diseinu eta ilustrazio lanetan. Katakrak zigilua sortzea katakrak bat izan zen zuretzat ere? Gogoz hartu nuen enkargua. Aldez aurretik elkar ezagutzen genuen, La Hormiga Atomica liburu dendaren garaian haientzat egiten bainuen lan. Ausartu zirenean jauzi hori egiten, Katakrakekoek proposatu zidaten marka berria egitea, eta orain argitaletxearen diseinu kontuak ditut nire gain. Hauek kamikazeak dira, eta urtean hogeitik gora liburu ateratzen dituzte, eta nik azalen diseinua egin behar, noski. Gehienak zeuk, ezta? Guztiak. Katakrakeko produkzio guztia nire eskuetatik pasatzen da. Ez al da esplotazioa hori? Tira, halako sukar bat daukagu, eta biok gaude kontent. Batzuetan estu ibiltzen naiz, Durangoko Azokaren aurreko egunetan, adibidez, baina gainontzean nahiko gustura egiten dut lan. Walden irakurtzean, segituan etorri zitzaizun hostoen irudia? Tira, istorio hori lehenagotik ezagutzen nuen, oso modu orokorrean. Egia da ez dudala astirik argitaratzen diren liburu guztiak irakurtzeko... Pasarte batzuk bai, eta editorearekin behar bezainbeste mintzatzen gara. Gakoak ematen dizkidate. Walden-en, banekien basora erretiratu zela, eta metafora moduko hori sortu zitzaidan hostoen irudiarekin. Irudiak: Ukraina, Errusia eta gerra hitzak entzunda, zer irudi datorkizu burura lehen kolpean? Labirintoa. Oso konplexuak dira gauzak, eta adarrak ateratzen dira alde guztietara; ezin daiteke koadroa egin gertakizuna den tokira joanda bakarrik. Ulertu behar dugu zer-nolako sustraiak eta adarrak dituen gatazka horrek alde guztietara. Errusiako arte garaikideak badu arrastorik zure diseinuetan, ezta? Ez dakit, bada; miretsi egiten dut Errusiako abangoardiaren artea. Agian collagea, bidimentsioak nola erabiltzen ditudan... hor nonbait izan dezaket arte horrekiko zubi bat, baina nik gehiago ikasi nuen surrealismotik, dadaismotik eta punk estilotik. Lotsarik gabeko nahaste-borraste hori; logikarik gabeko irudi bi elkartu eta zentzu berri bat aurkitzea. Unibertsitateko irakasle zara: zertan aldatu da gaurko belaunaldien irudi ikuspegia zu ikasle zinenetik? Orain irudi uholde bat kontsumi dezakete, eta denbora gutxiago eskaintzen diote egiteari, eta gehiago ikusteari. Bisualizazioaren garaia? Bai. Denbora asko pasatzen dute edukiak ikusten, eta guk geure garaian genituenak baino erreminta aberasgarriagoak dituzte eskura, baina trukean denbora gutxiago ematen dute marrazten edo beren lanak egiten. Bilboko errotuluen inguruko proiektu bat duzu martxan aspaldian. Zein hautatuko zenuke? Bat dut bereziki maitea: Cebreiro farmaziarena. Errepublika garaiko errotulu bat da, eta ederki islatzen du orduko espiritu optimista eta modernozalea. Gainera, nik zuzendutako gradu bukaerako lan batean, ikasle batek, Elena Ferrerasek, tipografia hori digitalizatu, alfabeto osoa osatu, eta letra tipografiko bat sortu zuen. ]]> https://www.berria.eus/paperekoa/1938/031/004/2022-04-24/tiny_desk_eta_iii_nor_bere_suan.htm Sun, 24 Apr 2022 00:00:00 +0200 Gorka Erostarbe Leunda https://www.berria.eus/paperekoa/1938/031/004/2022-04-24/tiny_desk_eta_iii_nor_bere_suan.htm Tiny Desk-aren kontzeptua eurena egiten, eta musika kontzertu edo emanaldien erritualari gertutasun etxeko bat ematen, batak festa neoflamenko garaikide bizizale bat sortzeko, besteak gertukoenen abaraoan katarsi askatzaile intimo bat exorzizatzeko. Zeren jarraian dator galdera: gauza izango al lirateke bata zein bestea gauzatzeko kulturaren espektakularizazioak hartutako molde hegemonikoari kasu eginez?

Nekez halako sinesgarritasunarekin.

Gisako adibideak, ordea, ugariak dira musikaren historian, Tiny Desk eta The Neighbors Dog telebista saioen oihartzun mediatiko eta ondorengo zabalkundearen beharrik gabe ere, musika ulertzeko modu etxekoi bezain unibertsal bat adieratzen dutenak. Hots, hain gauza soila dirudiena, eta egun hain konplexua bilakatu dena: gertukoenekin elkartu, eta musika sortzea, kantatzea...

Gaurkoxea dut azken adibide polita: auskalo zer barne bulkadak bideratuta jarri dut oso aldian behin lasaigarri modura jartzen dudan Los fogones tradicionales (Sutegi tradizionalak) sukaldaritza saioa telebistan: Zamorako Nuez de Aliste (Espainiako) hiru emakume azaldu dira beheko supazterra atzean dutela; adin destaberdinekoak hirurak. Batak garbantzuak prestatu ditu, txerri haragiarekin eta tripakiekin, eltze handi batean. Beste biek, arroz esne gozoa eta bizkotxoa. Hirurek kantatu dute beheko suaren ondoan bertako jotarik eta koplarik, garbantzuaren biltzeari eskainiak, besteak beste. Horra tiny-desk-a puri-purian.

Eta etorri zaizkit akordura, adibidez, Unai eta Eñaut Agirrek egindako kantu saioak afari lagunkoien bueltan, edo Tapiak eta Leturiak Amasan, Altzon eta Orexan —elkarteetan eta afari legean gehienetan— zuzenean grabaturiko 1998; edo gure amama bizi zenean, beheko sura bilduta belaunaldi desberdinetako senideek Triste bizi naiz eta Txantxibiri kantatzen genuenekoa.

Zer ote genien zer zen tiny desk bat.]]> https://www.berria.eus/paperekoa/1938/039/004/2022-04-10/tiny_desk_ii_vic_chesnutt.htm Sun, 10 Apr 2022 00:00:00 +0200 Gorka Erostarbe Leunda https://www.berria.eus/paperekoa/1938/039/004/2022-04-10/tiny_desk_ii_vic_chesnutt.htm Tiny Desk ideia. Pittin bat lehenagokoa da hainbesteko oihartzunik izan ez zuen tankeratsuko beste telebista saio anglosaxoi bat, kanadarra oker ez banaiz: The Neighbors Dog. Izena deigarria, auzokoaren zakurrari erreferentzia egiten diona. Auzotasuna eta hotsa, baina ez, inondik inora ere, hots molestagarria. Beste kasu askotan bezala, zoriak hala nahi izanda topo egin nuen saio horrekin, Youtuben Vic Chesnutten bideoen bila nenbilela. Duela hamar bat urte inguru izango zen. Urte batzuk lehenago Bartzelonan ikusteko aukera izan nuenetik galdua nion pista. Bartzelonakoa jaialdi handi bat zen, eta auditorium izugarri handi batean eman zuen kontzertu biluzi durduzagarria; haren ahotsaren dardara eta oihartzuna barrenean geratu zitzaizkidan. Oso bestelako agertokia zen The Neighbors Dog saiokoa; dardara eta zirrara ez ziren txikiagoak izan. Bideoaren hasieran auto batzuk ikusten dira, gauez, aparkaleku batera iristen. Etxe bat ageri da ezkerrean. Kamerak etxe barrukoa azaltzen du gero, egongela zabal goxo bat. Marroi eta okreak nagusi. Negu giroa. Vic Chesnutt bera, ohi zuen moduan, gurpil aulkian eserita -auto istripu baten ondorioz tetraplegiko geratu zen 18 urte zituela, 1983an-. Eta inguruan musikari talde lagunkoi trebe bat, tartean Fugazi taldeko Guy Picciotto eta Godspeed You! Black Emperor taldeko Thierry Amar. «O, etxe batean gaude!», Chesnuttek, umorez. Eta ia segidan Everything I Say kantuko lehen akordeak. «Esaten dudan guztiak horrelakoa egiten al nau?», kantatzen du. Intentsitatean gora eta gora. Gitarra ekaitz erauntsi bat, bere aieneak tartekatuta. Barealdi moduko bat, eta bideoaren 09:30. minutuan, abestia amaitu berritan, intziri luze askatzaile bat. Isilune handi bat, hamar bat segundokoa, eta Chesnuttek berak: «Uou; txalo egin dezakezue orain». Txalo bero hunkigarriak. 2009ko abenduaren 23a zen. Bi egun geroago egin zuen bere buruaz beste. ]]> https://www.berria.eus/paperekoa/1890/035/001/2022-04-09/zahartzaroa_zaintza_zinema.htm Sat, 09 Apr 2022 00:00:00 +0200 Gorka Erostarbe Leunda https://www.berria.eus/paperekoa/1890/035/001/2022-04-09/zahartzaroa_zaintza_zinema.htm Irreversible (2002) bere obra enblematiko bezain eztabaidatua plazaratu zuenetik. Bortxaren taularatzea eta kontaketaren egitura hautsi eta ez-konbentzionala izan ditu sor-marka Noek bere ibilbidean, hala nola Enter the Void (2009), Love (2015) eta Climax-en (2018). Sexuaren esplorazioa eta esperimentazio formala izan ditu ikurtzat, eta sarri aipatu izan du Stanley Kubrick miretsia erreferente nagusitzat. Filmaketa erritmo pausatua izan du bi hamarkada pasatxotan, eta, adinean aurrera egin ahala, bestelako kezka eta interes guneak ere piztu zaizkio Noeri. Iazko Canneseko zinema jaialdian estreinatu eta Donosotiako Zinemaldian ere aurkeztu zuen lanik berriena, Vortex; zerikusi gutxi du orain arteko lanekin. Bestelakoa du gaitegia, bestelakoa moldea.

Zahartzaroa, heriotzaren hurbiltasuna eta zinema ditu ardatz nagusitzat Vortex-ek, halako moduz ezen kaleratu orduko parekatu baitzuten Michael Hanakeren Amour-ekin (2012).

Alabaina, Noek berak beste erreferentzia batzuk aipatu izan ditu orain arte emandako elkarrizketetan: zahartzaroko dementzia lantzen duten filmen artean Sarah Polley kanadarraren Away From Her (2009) nabarmendu izan du; neorrealismo italiarra, eta, batez ere, Vittorio De Sicaren Umberto D (1952) ere goraipatu du, gaineratuz lehen aldiz ikusi zuenetik asko aldatu zaiola harekiko ikuspegia eta iritzia: «Oso artifiziala begitandu zitzaidan orduan». Zinema japoniarra ere geroz eta gehiago interesatzen zaiola aipatzen du aspaldion, eta Keisuke Kinoshita zinemagilearen Narayama Bushiko (The Ballad of Narayama , 1958) inspirazio handia izan du Vortex ontzeko orduan.

Filmaren baldintzapen nagusia izan da pandemia garaian filmatua izan zela. Horrek, besteak beste, eragin du Noek estiloz eta estetikaz zeharo aldatu izana. Behinola haustura formala eta kontaketa konplexua zena soilago bilakatu da lan berrian, kontatzen denak ere hartaratuta.

Lebrun eta Argento

Adinean aurrera doan bikote bat erretratatu du Noek bere filmean; hasieratik garbi izan zuen Francoise Lebrun eta Dario Argento aktoreak nahi zituela protagonisten roletan. «Nik nahi nuen pertsonaietako bat Umberto D filmekoa bezalakoa izan zedin; besarkatu nahiko zenituzkeen pertsonaiak dira. Erabaki nuenean 80 urte ingurukoak zirela, garbi izan nuen gizonezkoak Dario Argento izan behar zuela, duela 30 urtetik ezagutzen baitut. Lebrun ez nuen ezagutzen, baina maite nuen haren lan egiteko modua; asko aztertu ditut bere lanak».

Argentok gorpuzten duen pertsonaia zinemari eta bere ametsei buruzko liburu bat idazten ari da, eta, aldi berean, bere emaztea zaintzen du, zeinak zahartzaroko dementzia duen, egunetik egunera okertuz doana. «Nire familian eta ingurunean bizi izandakoetatik atera dut istorioa», esan du Noek, egin dizkioten elkarrizketetan.

Kritikak nabarmendu du Noeren filmik helduena eta pausatuena dela, eta laudorioak izan ditu nagusi. Askok nabarmendu dute orain arteko lanik borobilena duela.

'VORTEX'

Zuzendaria: Gaspar Noe. Aktoreak: Dario Argento, Françoise Lebrun, Alex Lutz. Herrialdea. Frantzia. Urtea. 2021. Iraupena. 142 min. Generoa. Drama. Estreinaldia. Apirilaren 13an estreinatuko da Iparraldean.]]> https://www.berria.eus/paperekoa/1913/038/001/2022-04-09/korro_korro_korroan.htm Sat, 09 Apr 2022 00:00:00 +0200 Gorka Erostarbe Leunda https://www.berria.eus/paperekoa/1913/038/001/2022-04-09/korro_korro_korroan.htm Xirula mirula diskoan jasotakoak. Bere laburrean ondo biltzen du haurraren eta musikaren arteko erlazioa. Ez alferrik, Urbieta izan zen haurrentzako euskal kantagintza modernoaren aita pontekoa, eta aitzindaria.

Urbietarenak dira haurrei beren-beregi eskainitako euskarazko lehen diskoak —ez kasualitatez, euskal kantagintza berriaren uberara sorturikoak, 1970eko hamarkadan-, eta dozenaka eta dozenaka kantutan, herri memorian iltzatuta geratu direnetan, azaltzen du haurraren, musikaren, jolasaren eta gorputzaren arteko elkarrekintza hori. «Jolasean nenbilen ilundu zenean, kukua kantuan hasi zen gauean», dio Jolasean nenbilen kantuan; «Txiki, txiki, txikia ikusten naiz kalean. Handitzen handitzen, hasi naiz handitzen txikia izanik asko maite zaitut nik», entzuten da Txiki-txikia piezan.

Gorputza, mugimendua eta maitasuna; argi printza zenbait haurrentzako kantuek jaso bezala zabaltzen dituztenak. Baina ezaugarri jakin batzuk behar al dituzte kantuok? Genero bat osatzen al dute propio? Ez, baina bai; bai, baina ez. Xehetasunak eta ñabardurak eskatzen ditu azalpenak, kantugileen beraien iritzian.

'Maite zaitut' fenomenoa

Urteroko lana du Xabier Zabala musikariak (Zarautz, Gipuzkoa, 1966): Pirritx, Porrotx eta Marimotots pailazoen proiektu berrirako kantuak sortu eta haiei erakustea, alegia. Egunotan ari da, hain zuzen ere, prozesu horretan: «Gustatu zaizkiela ematen du». Josemari Agirretxe Porrotx-ek baieztatu du hala dela: «Oso proiektu berezia da aurtengoa, enkarguz jasoa, Amazoniarekin eta ikuspegi ekologistarekin lotua. Gure ibilbideko kantuak bilduko ditugu, eta hiruzpalau izango dira berriak, Xabierrek sortuak, noski. Ia hogei urteko ibilbidean, inoiz ez dugu utzi kanpoan Xabierrek sorturiko kantu bat, eta igual badira 400 kantutik gora».

Maitasun adierazpen bat da hori ere, elkarlan oparo baten fideltasuna agerian jartzen duena, 2001eko Aupa Kintxo! diskoarekin hasi eta gaurdainokoa. Zabalaren irudiak eta ibiliak bi hari mutur lotzen dituzte: Imanol Urbietaren figura, hastapenen sinboloa; eta Pirritx, Porrotx eta Marimotots pailazoen musika materiala, azken bi hamarkadetako ugari eta popularrena. Bataren dizipulu izan baitzen, eta egun besteen lankide eta kolaboratzaile ezinbesteko baita.

«Imanol Urbieta maisua, laguna eta nire erreferente nagusia izan zen, nirea eta askorena. Hark magia berezi bat zeukan. Guk, batez ere, ulertzen dugu haurrentzako kantua begirada ludikotik, baina haren abestietan denetik zegoen: poesia, matematikak, sentimenduak, jolasa, mugimendua, erritmoa, maitasuna...».

Berriro aldagai ezinbesteko hori: maitasuna. Hain zuzen ere, Zabalaren ibilbidean kantu enblematikorik bada Maite zaitut da, aski ezaguna, 2005eko izen bereko diskoan jasoa: «Misterio bat da haurrentzako kantuen sekretua. Hark ahoz ahokoaren bidez funtzionatu zuen. Nik apunte eta partitura gehienak gordetzen ditut, eta egia da abesti hura ia zuzenketarik eta tatxarik gabe dagoela, aise bezala atera zela. Xabier Silveirak artikulu batean idatzi zuen kantuaren arrakastaren arrazoia zela edonori balio ziola albokoari 'maite zaitut' esateko».

Beste zenbaitek idatzi edo esan zuen, berriz, Maite zaitut-ek pop abesti baten ezaugarri guztiak zituela, melodia itsaskorra, hitz soil eta erakargarriak... «Nik ez dut asko desberdintzen umeentzako musika edo helduentzako musika den. Hitzek erraz sartzeko modukoak izan behar dute, erraz ikastekoak, haurrei zuzenduak nolabait, baina musikak... ez nuke esango. Ume bati gustatzen bazaizkio abesti bat eta haren musika, normalean heldu bati ere gustatuko zaio. Alderantziz ez da beti gertatzen. Heldu bati abesti bat gustatzeak ez du ziurtatzen txikiari ere gustatzea». Haurrei bezala gustatu izan zaizkie helduei ere Euri tanta, Katu bi eta Musua kantuak, adibidez.

Ezerk ez du ziurtatzen txiki bati kantu bat derrigorrez gustatzea; helduek baino konplexu eta aurrejuzgu gutxiago izan ditzakete, baina nork bere gustua ere bai: «Bitxia da: umeei galdetzen diet zein duten kanturik gustukoena eta zein ez duten gustuko, eta oso aukera desberdinak aipatzen dituzte. Heterogeneoa da euren gustua ere», dio Zabalak.

Ezerk ez du ziurtatzen arrakasta, baina ezaugarri propio batzuk bilatzen dituzte kantuen egileek gehien-gehienetan. Nerea Urbizu (Lekunberri, Nafarroa, 1980) musikaria eta Ene Kantak proiektuko kidea da. Urko Oskoz lagunarekin batera abiatu zuen umeentzako kantuak euskaraz sortu eta plazaratzeko egitasmoa, 2011tik aurrera. Orduz geroztik, 120 kantutik gora egin dute hamar urteko ibilian, eta Euskal Herriko haur gehienentzat dira ezagunak Ausartak, Perez sagutxoa, Astonauta eta Erraldoiak kantuak, adibidez.

«Musika musika da»

Haiek konposatzeko orduan arreta zertan jartzen duten galdetuta, hauxe erantzuna: «Tonua ezinbestekoa da, haurren tesituran egotea, alegia. Mugimendua eragingo duen erritmoa bilatzen dugu, normalean 120 bihotz taupaden ingurukoa. Gaiak, normalean, haien errealitate edo mundutik gertukoak. Orokorrean, mezu motzak eta hizkuntza erraza. Elementu errepikakorrak ere gustatzen zaizkie, hitz jokoak, errimak, onomatopeiak, soinu edo zarata bitxiak...». Jolasa eta esperimentazioa ere gogo onez hartzen baititu haurraren eta kantuaren arteko harremanak.

Nerea Urbizuk bezala, musikaren alde jolasti baina era berean «hezitzailearekin» bat egiten du Maite Arroitajauregi (Mursego) musikari eta musika irakasleak ere. Egunero lan egiten du haurrei musika irakasten, haurren eta musikaren arteko harremana lantzen. Tailerrak eman izan ditu, Donostiako tabakalera zentroan, adibidez, eta, %100 Oion (2017) bere aurreko diskoan, Oiongo haurrek ere parte hartu zuten. «Ama eta irakasle bezala, nire haurrei jartzen diedan musika niri ere gustatu behar zait; bestela, ez luke zentzurik. Haurrentzako musikan ere badago ildo komertziala, formula errazarena. Hori saihestu egin behar da. Youtubera sartu, eta halako mordoxka bat dago. Ez daukate xarmarik».

Arroitajauregirentzat, «haurrentzako musika musika da, oroz gain», ez genero berezi bat. «Edozer gauza jarri ahal zaie, kalitatezkoa bada, jakina. Entzun dezakete Eric Satie, edo Javi P3Z, zergatik ez. Baina helduzentrismotik ez dira egin behar kantuak, hori ere ez».

Bai Xabier Zabalak, bai Nerea Urbizuk eta bai Maite Arroitajauregik musika lengoaiatzat eta hezibidetzat daukate; hirurak batzen ditu Imanol Urbietaren mirak. Xabier Zabalak dakar haren irakaspenik handiena hitzetara: «Belaunaldien arteko harremana eta izaera popularra aldarrikatzen zituen. Kantuak ere hori behar du: haurrentzakoak eta besteek: kanta dezatela denek batera».

Korro, korro, korroan...]]> https://www.berria.eus/paperekoa/1890/042/001/2022-04-02/ziegak_kaiolak_kontrola.htm Sat, 02 Apr 2022 00:00:00 +0200 Gorka Erostarbe Leunda https://www.berria.eus/paperekoa/1890/042/001/2022-04-02/ziegak_kaiolak_kontrola.htm Ariaferma filmak.

Eraikinaren horma sendo dezimononikoek kaiola edo labirinto bat irudikatzen dute -hormek itomen sentsazioa dakarte, bizitza estutu egiten da horma horien artean-, eta barrenean bi talde txiki bereiziko dira modu nabarmenean: presoak, batetik, eta guardiak, bestetik. Bi taldeok ez dira, ordea, homogeneoak. Bi taldeetan daude buruberoak ere, eta norbanakoen arteko talkek eta borrokek saihetsezinak dirudite.

Di Costanzoren filmak ia ezinbestean egiten dio erreferentzia Michel Foucault pentsalari frantsesaren panoptiko kontzeptuari. Hark, aldi berean, XVIII. mendeko Jeremy Bentham pentsalari, jurista eta idazle ingelesaren ideia hartu zuen presondegi molde bat sinbolizatzeko: espetxe zirkular bat, dorre bat duena zentroan, zeinetatik presoak etengabe zelata daitezkeen, eta haiek ezin elkar ikus dezaketen. Panoptikoa, kontrol sozialerako modu eta estrategia modernoaren sinbolo gisa. Di Costanzo limurtu egin zuten Foucaulten hitz haiek: «... hainbeste kaiola, hainbeste teatro txiki, aktore bakoitza bakarrik eta bakanduta, perfektuki indibidualizatua, eta etengabe ikusgai».

Bi aktore, hain gertu, urrun

Panoptikoaren metaforaren erdian Gargiulo inspektorea dago: jatorri napolitarreko eta langile klaseko guardia zuzena. Gorrotorik ez duena, justiziaren alde diharduena, baina, halaber, lelo garbi bat duena: ezin da presoekin fraternizatu. Ifrentzuan, Carmine Lagioia, mafia txiki bateko buru adeitsua, Silvio Orlando aktoreak behar bezain anbiguo haragiztatua. Bien arteko borroketako batean zera esango dio Gargiulok Lagioiari: «Zuk eta nik ez dugu deus ere amankomunean». Baina ez da egia...

Ez da egia fikzioan, eta ez da egia errealitatean ere. Bi aktoreek lotura estua baitute. Biak dira Napoli probintziakoak; biak dira 60 urteren bueltakoak -1959koa Toni Servillo, 1957koa Silvio Olando-. Bizitza osoa daramate biek antzokietan eta zinemagintzan lanean. Ehun film baino gehiagotan parte hartu dute bien artean, sariak eta aitortzak jaso dituzte... baina inoiz ez dira aritu elkarrekin lanean. Galdetu izan dietenean zergatik ez duten elkarrekin lan egin, erantzuna soila izan da: «Orain arte ez digutelako planteatu».

Di Costanzoren laugarren film luzea da. Veneziako jaialdian aurkeztu zuen, iaz, lehiatik at.

'ARIAFERMA'

Zuzendaria: Leonardo Di Costanzo. Aktoreak: Toni Servillo, Silvio Orlando, Fabrizio Ferracane, Salvatore Striano. Herrialdea. Italia. Urtea. 2021. Iraupena. 117 min. Generoa. Espetxe-drama.
Estreinaldia. Apirilaren 8an estreinatuko da Hegoaldean.]]> https://www.berria.eus/paperekoa/1938/033/004/2022-03-27/tiny_desk_i_c_tangana.htm Sun, 27 Mar 2022 00:00:00 +0100 Gorka Erostarbe Leunda https://www.berria.eus/paperekoa/1938/033/004/2022-03-27/tiny_desk_i_c_tangana.htm El Madrileño, gustatu soilik ez, zirraragarria eta flipagarria iruditu zaiela. Adiskideak denak, estimatuak lagun zein musikazale modura. Euskaldun eta euskaltzale zintzoak. «Ez dakit, pertsonaia bera, tira, harroxkoa eta, ez zitzaidan bereziki gustatzen, baina, kontxo, a ze diskoa, eta a zer kontzeptualizazio lana!», gutxi-asko horietako bospaseik. Neuk ere antzeko sentsazioak izan nituen. Horixe baitu musikak, pertsonaien eta gure ideien, are, ideologien, eta bizitza ikusteko moduen zein konplexuen zirrikituetatik egiten duela bidea, bide sakona sarri, ia gure erraietaraino. Beste upel bateko sagardoa da, baina aipatzea merezi du: Rosaliak atera berri duen Motomami ere obratzarra da, eta aldez edo moldez, Tanganarenarekin dialektikan dago...

Gauza asko ditu azpimarragarriak Tanganaren obra hark, baina nekez pausatuko nukeen belarria diskoko kantu guztietan behar adinako patxadarekin bere etxean egindako Tiny Desk zuzeneko kontzertua ikusi izan ez banu Youtuben. Duela urtebete plazaratu zuen, urtebete oraintxe, eta diskoko lau pieza biltzen zituen: Me maten (Antonio Carmona lagun hartuta), Los tontos (Kiko Veneno), Demasiadas mujeres eta Tú me dejaste de querer (La Hungara eta Niño de Elche).

Ia dozena urte lehenago hasi zen ekoizten Tiny Desk kontzertuak NPR Music AEBetako irrati publikoko musika katea. Etxe bateko egongelan, hurbileko giroan, farfaila handirik gabe, ordu erdi inguruko saioak eskaintzea zen asmoa. Arrakasta, uste baino handiagoa: ia 1.000 saiotik gora hamahiru urteotan eta 2.000 milioitiko gora ikustaldi NPR-ren Youtube kanalean.

Formatuarekin asmatu zuten, zer duda egin; baina C. Tanganaren saio hark koxka bat gorago egiten du. Oturuntza handi baten osteko mahai-inguruaren errepresentazioa; edo ez hain errepresentazio, benetan bizitakoa baitirudi egiazki. Diskoan parte hartutako hainbat lagun, mahaiaren bueltan. Musikak baturiko bizipoz komunitario baten koadro kostunbrista flamenko eta koloretsua; musikaren oso barreneko dei baten oihartzuna dakarrena.

Nola muzin egin? Zergatik?]]> https://www.berria.eus/paperekoa/1946/046/001/2022-03-27/laguntza_eskatzea_bera_zigortua_dago.htm Sun, 27 Mar 2022 00:00:00 +0100 Gorka Erostarbe Leunda https://www.berria.eus/paperekoa/1946/046/001/2022-03-27/laguntza_eskatzea_bera_zigortua_dago.htm
Geroztik, musika eta poesia batik bat, baina marrazkiak, gogoetak eta beste ere badarabiltza «errebeldiarako bide modura». Umetatik izan zuen musikarako deia. «Entzumen totala dudala esan izan didate beti: soinu bat entzun eta nota batekin automatikoki lotzen dut, alegia. Baina, batez ere, umetatik entzun dut ama etxean pianoa jotzen. Behean taberna zuen familiak, eta bertaratzen zirenek ere oso gustura entzuten zuten ama pianoan». Coca-cola edanez solasaldia, oraintxe Leopoldo Maria Panero akorduan, «antza badugu, baina bera bihurriagoa zen: adarra jotzen zion edonori»; oraintxe Lou Reed, «bera martxoaren 2koa zen; ni martxoaren 3koa». Solasaldia amaitzean ere, besarkada, agur modura.

«Poesia ez da sentimendu bat adieraztea, baizik eta bere frekuentzia identifikatzea eta zerbaitekin erlazionatzea: adibidez, euriarekin». Zure oraintsuko gogoeta bat, sare sozialetan idatzia.

Niretzat, poesia da errealitatearen eta bizitzaren zentzuaren artean dagoen erlazioa. Esperientzia poetikoak ematen digu errealitatea ulertzeko modu bat, subjektiboa, berezia. Esperientzia horrekiko ahalmenari deituko nioke nik poesia.

Poesiarako ahalmen hori zuk indar biziz sentitzen duzu?

Metafisikan asko pentsatzen dut, eta iruditzen zait esperientzia horiek ematen dutela mundua beste era batean ikusteko gaitasuna, eta arteak esperientzia transzendental horretan daukala ardatza eta indarra.

Sentsibilitate berezi bat behar da horretarako?

Baliteke. Oso gaztetatik esaten digute bizitza zer den, eta nolakoa izan behar duen bizitza horrek. Nik pentsatzen dut errebelde izan behar dugula. Sinisten dut subjektibotasunean, eta errebeldiarako ahalmen horrek, sentsibilitate poetiko horrek, berezi egiten gaituela uste dut. Baina ez dut uste inoren patrimonio denik sentsibilitatea. Iruditzen zait sentsibilitate horrek gauzak adosteko gai bilakatzen gaituela. Baina prozesua guztiz alderantzizkoa egiten dute: adosten dute lehenik zer den arruntasuna, normalitatea, eta hortik kanpokoa baztertu...

Adibidez?

Adibidez, diagnosi baten bitartez. Duela 25 bat urte diagnostikatu zidaten eskizofrenia deitzen diotena. Eta nik pentsatzen dut: bai, berezia banaiz, baina ez zuek esaten didazuelako. Ni berezia nintzen aurretik ere. Orduan, errealitatea bihurtzen da ez zarela errebeldea nerabe baten gisara, baizik eta konprometitzen zaitu errebelde izatera bizitza osorako eta gauza askotan. DSM-ean [Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders] homosexualitatea ere sartua zegoen. Horrela egiten dute beste zenbait gaitzekin ere, eta nik buelta eman nahi diot horri: pentsatzen dut gaitza dohain bat dela, enkontrura abiatzeko puntua. Eta norberak dituela bere esperientziak plano metafisiko horietan. Demagun dela ahotsak entzutea, konexioak izatea...

Nola eragin zizun diagnosi horrek?

Izendapen bat ezartzen dizute, konnotazio negatiboak dituena, eta normalitatetik kanpo zaude jada. Eta okerrena zera da: laguntza eskatzea bera zigortua dago. Eskatzen duzu laguntza, eta, baliagarria bazara, lagunduko zaituzte, eta, baliagarria ez bazara, kontatzen dituzun esperientzia batzuengatik diagnosia egiten dizute, eta markaturik zaude.

Zer da baliagarria izatea?

Diagnosia egiten dizutenean, zeure buruaren obserbatzaile bihurtzen zara, eta zaila izaten da buelta ematea horri, kondenatua zaude ia: sistemak ez zaitu ikusten energetikoki bideragarria, ez zaitu ikusten produktiboa, nolabait.

Zuk ikusten duzu zeure burua diagnosi horren barruan?

Bai, noski. Deskribatzen dituzte sintoma batzuk, eta horien arabera diagnosi bat egiten dizute. Baina nik beste teoria bat daukat.

Zein?

Nik uste dut ondo pentsatua dagoela dena, orkestratua ia politikoki, zentzurik zabalenean. Diagnosi horrek, sailkapen horrek, estigma sortzen du, eta jendea sailkatu; baina nik uste dut denborarekin hau dena normalizatuko dugula. Hau da, nik kontatuko dizut zuri nire haluzinazioa, eta zuk entzun eta partekatuko duzu inolako arazorik gabe. Hori da eboluzioaren ardatza, eta hori da osatuko gaituena eskizofrenia honetatik, eskizofrenia orokor honetatik esan nahi dut, baita niretik ere, baina kontu politiko bat da azken finean. Inkisizio modu bat da. Zer egiten dute? Poeta dena epaitu. Esaterako, haluzinazio bat izan badut, ez dago arazorik. Nik bizi izan dut; zuri komentatu dizut. Zein da arazoa? Ez da dohaina hori bizitzea, baina ez dut epaitua izan behar. Laguntza behar badut, eskatzen dut, eta listo. Azkenean nork esaten du nik eskizofrenia dudala? Eskizofrenia ez duen batek. Zu bazara sentibera oso, ez dute zertan izendapen berezirik jarri. Zure sentsibilitatetik abiatzen gara bizitza ulertzeko, eta listo.

Sentsibilitate artistikora itzulita: gaitzak dakarren estigma ikusita, zuri zer ematen dizu artearen pultsio horrek?

Hor dago pertzepzioaren kontua, poeta sentitzearena. Ni saiatzen naiz errebelatzen artearekin, eta bilaketa ebolutibo bat egiten. Errebelatze horretan indar handia dauka nik dudan biolentziaren aurkako filosofia oso dinamiko batek. Pentsatzen dut posible dela biolentziarik gabeko mundu bat, eta horren aurka errebelatzen naiz, eta horrek sortzen ditu nire barne ezaugarriak, eta horien berri emateko beharra ere bai. Ikusten dudanean ulertzen nautela, hor pentsatzen dut bokazio politiko bat dudala. Sentsibilitatea da biolentziaren aurkako filosofian daukagun erreminta bakarra, eta zintzo hitz egitea, jokatzea.

Goizetan jartzen zara pianoaren aurrean? Bada piano pieza labur eder bat, oraintsu sortu duzuna: Goiza.

Bai, asko gustatzen zait goiza pianoan jesarrita hastea. Artesanala naiz, eta inspirazioa dator goizetan. Maiteminduta nago: zer inspirazio gehiago behar dut? Lehen asko meditatzen nuen gaitzaren inguruan. Esan zidaten ez meditatzeko. Horretan kasu egin diet: ez dut meditatzen, baina, ordainetan, pianoa jotzen dut goizetan. Musikarako dohaina badut, zer egingo dut, nire penetan murgildu? Ez, motel, jesarri eta jo pianoa! Pianoan jartzen naizenean, mundua ahazten dut. Batzuetan, arazoak gogoratu behar ditut pianoa jo eta gero... Aulkitik altxatzen naiz, eta ostia! Hau eta hori eta beste hura (kar, kar). Zergatik altxatu ote naiz pianotik! Baina, bueno, ez pentsa, batzuetan sufritzen da pianoan zaudenean ere.

Ez delako ezer ateratzen?

Bai, baina ez horregatik bakarrik... Batzuetan pentsatzen dut inoiz jaisten ez den erekzio baten modukoa dela. Mingarria izan daiteke! Pianotik ere atsedena behar dut...

Hain zuzen ere, Atsedena du izena oraintsu egin eta sarean zabaldu zenuen margolan batek. Pertsona bat belaze batean etzanda, zuhaitz baten azpian, eta zeruan txoriak...

Bai, eta loretxo batzuk. Hori baita atsedena niretzat. Eta usainak sentitzea, eta txoriak aditzea, baina ez soilik haien kantuak, txioak, baita hegan nola egiten duten sentitzea ere. Eta pentsatzea zuhaitzen enborretako zirrikituetatik bidaiatu dezakedala udaberriraino, irudimenarekin. Oso gauza sakonez ari gara solasaldian: metafisikaz, gaitzaz, estigmaz, baina, azkenean, bizitza oso gauza soiletan dago. Horregatik nioen hasieran poesiaren eta euriaren arteko loturarena, «adibidez, euria» hori. Ez baitago euriarekin bustitzen ez den inor.

Beste margolan bat, collage moduan: ahatetxo batzuk eta tanke bat. Guda izenburua jarri zenion. Urtarrilaren 26a zen.

Bai? Ez naiz gogoratzen, baina, kontxo, iragarlea izan liteke, ezta? Diotenez, gero hasi zen gerra bat, nahiz eta gerra beti dagoen. Edonola ere, gauza asko ez dizkizuet kontatzen, badatozela usaintzen edo ikusten ditudanak, kaltegarria izango bailitzateke niretzat, baina zuentzat kaltegarriago. Garai ilunak izan baitira azken urteetakoak oro har...

Besteak beste, pandemia bat izan da. Zer izan da pandemia zuretzat?

Gauza ezohikoa, besterik gabe. Baina pandemia ez da hasi oraindik. Atari moduko bat izan da, entsegu bat. Eta ez diot beste birus bat etorriko delako, baizik eta mekanismo jakin batzuk martxan jarri ditugulako.

Zer mekanismo?

Kontrol soziala eta beldurra, batez ere. Eta hau lotuko nuke lehen aipatu dudan osasun mentalaren inguruko gogoetarekin. Orain, jende guztiak behar du laguntza, ezta? Hori ez da erabat egia: laguntza behar zenean ez eskatu izanak eta elkarri lagundu ez izana ekarri du orain hau guztia behar bezala kudeatu ezin izatea. Orain beldurra dago, oroz gain. Beldurrak bizi gaitu. Nik publikoari begira lan egiten dut, Laudioko Zuhaitza liburu dendan. Han inork ez dit erakusten beldurra modu agerikoan, baina supermerkatuetako baldak hutsik daude. Hori beldurra da.

Itxialdia ezarri zuten, baina zure sorkuntzaren ateak ez zituzten itxi.

Ez; asko sortu dut: poesia, marrazkiak, musika... eta apuntatu nintzen konposaketa klaseetara ere, Carlos Sagirekin. Skype bidez egiten genuen. Orain argitaratuko dudan liburua ere pandemia garaian sortutakoa da: De espantapájaros y escarcha, Valladolideko [Espainia] Amarante etxeak plazaratuko du. Eta pandemian kaleratu nuen piano bakarrerako piezez osaturiko Ekaitza ostean ere, Gaztelupeko Hotsak-ekin.

Ekaitzaren ostean... atsedena berriro?

Bai, beti da inflexio puntu bat. Sinisten dut beti dagoela hutsetik hasteko aukera. Eta, ekaitza pasatzen baduzu, zerbaitegatik izaten da; bestela, uholdeak eramaten zaitu. Hori ere esperientzia transzendental bat da niretzat, uholdeak eraman zaitzakeela ikustea, eta ia enteratu gabe, gainera; zeure buruaz beste egiteko gogoa eta horrelako gauzak. Baina hor ere laguntza eskatu behar da, berehala, gainera. Hori da bidea, laguntza eskatzea. Eta laguntzarekin berriro zaude ekaitzaren ostean, edo aipatu dugun margolan horretan bezala, atsedenean.

Aspaldian, aparteago zabiltza zirkuitu musikal deitzen zaion horretatik.

Bai, baina musika beste zerbait da; ez da zertan zirkuituaren mende egon. Baina ni zentsuratu egin naute, hori esan egin behar da. Niri ezarri zidaten izendapen konplexu bat, fama txar moduko bat gaitzari lotua, eta akabo. Ni eszenatoki batera igota ez naiz ezeren ordezkari, ezertxorena ere ez. Beraz, ez didate deitzen.

Baina musika ez da hori bakarrik...

Ez, guztiok jan behar dugu, baina arte sorkuntza ez da produktu bat. Ni zirkuitutik kanpo nago, baina badu bere alde ona. Lagun batek esaten zidan: «Etorkizuneko Van Gogh zara musikan». Eta nik erantzun: «Bada a zer negozioa muntatu dugun!». Baina, tira, ez dago hain txarto ere. Ondo margotzen zuen Van Goghek, ezta?]]> https://www.berria.eus/paperekoa/1890/034/001/2022-03-26/galdera_garaikideak_minetan.htm Sat, 26 Mar 2022 00:00:00 +0100 Gorka Erostarbe Leunda https://www.berria.eus/paperekoa/1890/034/001/2022-03-26/galdera_garaikideak_minetan.htm Mass (meza), Franz Kanz estatubatuarraren estreinako lana. Oraintsu estreinatu du Joel Coenek Macbeth obraren bertsio propioa. Edonola ere, antzerki lan batean oinarrituriko lana da hura. Ez da Mass-en kasua, nahiz eta kontatzen duen istorioak eta kontatzeko duen moldeak erabat egiten duten antzerkira moldatzeko egokia, guztiz baita teatralizaturiko lana, Roman Polasnkiren Carnage (2011) eta La venus a la fourrure (Venus in Fur, 2013), edota Alexandre de La Patellière eta Mathieu Delaporteren Le Prenom (2012) filmen tankeratsuko moldean.

Antzerkiaren logikaren barruko lengoaia darabil Mass-ek ere: eliza batean gertatzen da film guztia, baina, izenburuak besterik iradoki dezakeen arren, ez da meza baten kontaketa. Erlijioaren gaiak izango du agerpenik, baina gehiago modu metaforikoan, barkamenaren eta errukiaren inguruko gogoetetan, eta ez horrenbeste modu literalean. Enkontru deseroso baten espazio neutral modura jokatuko du eliza horrek.

Pixkanaka joango da istorioa harilkatuz: pixkanaka joango da ikuslea informazioa jasoz, enkontru horretara doazen lau pertsonak zein diren jakinez: batetik, eskola batean egindako atentatu batean izandako biktimaren gurasoak dira Gail eta Jay (Martha Plimpton eta Jason Isaacs); gauza arinez hizketan hasiko dira, baina, pixkanaka, barrenean duten min sakon eta konponezina azaleratuz joango da; biktimarioaren gurasoak dira, aldiz, Richard eta Linda (Reed Birney eta Ann Dowd); haien egoera ere ez da batere gozoa: ondo dakite euren semeak hainbat familiatan sorrarazi duen samin sakona, baina era berean, euren bizitza sufrikario huts bilakatu da.

Lau pertsonaien arteko solasaldia bihurtuko da geroz eta ezerosoagoa, oldarkorragoa, minberagoa; kontaketak denbora errealean egina dagoela dirudi, eta, minutuek aurrera egin ahala, gertaeraren ñabardurak eta zehaztapenak azaleratuko dira. Eta, horiekin batera, hainbat galdera, kezka eta eztabaidagai: armen erabilera, buru osasuna, bideo jokoak eta errealitatea, nerabe eta gaztetxo garaikideen balizko alienazioa, eta abar eta abar: gaur-gaurko gaiak dira guztiak.

Erantzun errazik gabe

Gailek eta Jayk jakin nahiko dute nolatan iritsi zen Richard eta Lindaren semea halako zerbait egitera -aita profesional seriotzat erretratatzen du istorioak, eta amak emakume adeitsu eta sentibera dirudi-. Gurasoen erretratu hori ez da ausazkoa, biktimaren gurasoen obsesioa izango baita jakitea zer egin zezaketen beste gurasoek euren semeak halako erailketa bat egin ez zezan, eta zer den egin ez zutena. Zergatik ez zuten lehenago beste erabakiren bat hartu eta beste era batera jokatu?

Biktimaren nortasuna eta ezaugarriak ez ditu asko zehazten filmak, modu lausoan eta orokorrean azaltzen ditu, ez baita zuzendariaren asmoa hiltzailearen eta biktimen arteko balizko loturaren bat agertzea, baizik eta AEBetan sarriegi gertatzen den bortxa molde bat erretratatzea eta erantzun errazik gabeko galdera konplexuak egitea. Lau aktoreen lana eta filmaren sendotasuna loriatu ditu kritikak.

'MASS'
Zuzendaria: Franz Kanz. Aktoreak: Jason Isaacs, Martha Plimpton, Ann Dowd, Reed Birney. Herrialdea. AEBak. Urtea. 2021. Iraupena. 110 min. Generoa. Drama.Estreinaldia. Apirilaren 1ean estreinatuko da Hegoaldean.]]> https://www.berria.eus/paperekoa/1890/034/001/2022-03-19/errealitatean_ezin_dena.htm Sat, 19 Mar 2022 00:00:00 +0100 Gorka Erostarbe Leunda https://www.berria.eus/paperekoa/1890/034/001/2022-03-19/errealitatean_ezin_dena.htm
Japoniako animazioaren emari horren azken-aurreko alea da Ry? to Sobakasu no Hime (Belle ingelesezko bertsioan). Lehenago Toki o Kakeru Shôjo (The Girl Who Leapt Through Time, 2006), Ookami Kodomo no Ame to Yuki (Otso umeak, 2012), Bakemono no Ko (The Boy and the Beast, 2015) eta Mirai (Mirai of the Future, 2018) laudatuak eginak zituen Hosodak, besteak beste.

Birtualtasunean, gazi-gozo

Suzu da filmeko protagonista, norabide jakinik gabe bizitzan alderrai samar dabilen 17 urteko neskatoa. Institutuan dabil ikasle modura, baina amaren heriotza goiztiarrak sufrimenduan barne bildua dauka aspaldian; aitarekin bizi da Kochi prefeturaren periferian. Traumek eta lotsaizunek konplexuekin itotzen dute, eta ez du lortzen bere adineko neska-mutilekin harreman iraunkor eta aberasgarririk. Alabaina U izeneko espazio birtuala deskubrituko du, eta han dena irudituko zaio eder, eramangarri. Errealitate birtual simulatu horretan oro da koloreko, oro da musika, oro dira kreatura fantastiko adeitsuak. Mundu horretan, Belle izeneko pertsonaiaren rola hartuko du Suzuk, eta kantari nahiz influencer sonako bihurtuko da.

Ez da zaila ikustea bullying-ak izan ohi dituen ondorio kaltegarrien alegoria; ezta sare sozialekiko dependentziak sortzen dituenak ere, gorrotorako eta irainerako zabaltzen diren bideak, fake news-en ugaltzeak dakartzanak, hainbeste eta hainbeste nerabek, eta ez horren nerabek, pairatzen dituzten presio, ezin eta angustia emozionalenak. Birtualtasunak babesleku modura ematen dituen arriskuen berri ematen du Hosodaren filmak. Baina, era berean, paradoxikoki azaltzen du mundu birtual horretan ere badela samurtasunerako, gertutasunerako aukerarik, apur bat arakatuz gero, eta tentuz bilatuz gero.

Toki o Kakeru Shôjo (The Girl Who Leapt Through Time) filmarekin animazioan ahots indartsu bat munduratu zuenetik erakutsi zuen Hosodak bereziki interesatzen zitzaiola errealitatean topatzen ez duten bizigarritasun eta goxotasuna mundu birtualean bilatzen saiatzen diren gazteen unibertsoa. Fantasiara edo errealitate birtualera jotzen dutenen barne eta kanpo mundua interesatzen zaizkio Hosodari, eta horrela azaltzen du nola Bakemono no Ko-n (The Boy and the Beast) hala Ry? to Sobakasu no Hime honetan.

Azken urteetako animazio filmik interesgarrienetakotzat jo dute adituek, Ederra eta piztia fabularen moldaketa sui generis indartsu eta birtual bat.

'RYÜ TO SOBAKASU NO HIME'
Zuzendaria: Mamoru Hosoda.
Gidoia: Mamoru Hosoda.
Herrialdea. Japonia. Urtea. 2021.
Iraupena. 122 min. Generoa. Animaziozkoa.Estreinaldia. Martxoaren 25ean estreinatuko da Hegoaldean.]]> https://www.berria.eus/paperekoa/1886/040/001/2022-03-16/hitza_ez_da_nahikoa_doluan_denarentzat.htm Wed, 16 Mar 2022 00:00:00 +0100 Gorka Erostarbe Leunda https://www.berria.eus/paperekoa/1886/040/001/2022-03-16/hitza_ez_da_nahikoa_doluan_denarentzat.htm
Heriotza alboratzea bizitza alboratzea da?

Niretzat heriotza da bizitzaren zati bat. Badakigu gertatu behar den zerbait dela, eta amankomuna dela. Nahiko presente izan behar genukeen zerbait da, eta patxada osoz hitz egiten ikasi behar genuke...

Galdu egin da heriotzaz hitz egiteko patxada?

Bai, aspaldi samarrean galdu zen. Gure aititita etxean hil zen, adibidez, eta hil kutxa eduki genuen gurasoen logelan. Han agurtu zuten familiakoek, gertukoek... Ohikoa zen hildakoa ikustea eta heriotza aurrez aurre izatea.

Errespetu gehiegi zaio heriotzari edo errespetua galdu zaio erabat?

Errespetua baino gehiago, beldurra zaio heriotzari. Hitz egiten hasten garen orduko ikara sortzen zaigu, eta baztertu egiten dugu. Hitz egin ere, ez da hitz egin nahi.

Poetaren begirada lagungarri izan zaizu heriotzari beste sosegu batez erreparatzeko?

Ez dakit den poetaren begirada, den sinestun izatea, baina beti egin dut bizitzaren alde. Niretzat bizitza da samurtasuna, beratasuna, gertutasuna... Ezin dugu galdu goxotasun hori. Elkarri hurbildu behar gatzaizkio. Eta heriotza agurrak ere badira horretarako bide.

Isiltasunetik askotan?

Bai, isiltasunaren aldarri egiten dut: doluan dena entzuteko. Eta garrantzitsuak dira hitzez besteko keinuak ere: ferekak, besarkadak, muxuak. Dolu prozesuan dagoenari laguntzeko hurbiltzea garrantzitsua da, eta horretarako keinuak ezinbestekoak dira. Mina duenarentzat, shock egoeran dagoenarentzat, hitza ez da nahikoa. Behar ditu beste keinu horiek. Keinuek gizakiagotzen gaituzte.

Doluaren beharraz noiz ohartu zinen?

Zehazki ez dakit, baina zortzi urte-edo badira ohartu nintzela dolurako eta agurrerako erritualak zaharkituak geratzen ari zirela. Neure behaketa pertsonala eginez, beste zerbait egin behar zela jabetzen hasi nintzen. Garrantzitsua zela hildakoaren senideekin, ingurukoekin hitz egitea. Jasotzea haiek transmititu nahi zutena. Eta jasotako horrekin gero agur duin bat prestatzea. Familiaren, gertukoen dolu prozesua errespetatu egin behar da, eta gero ia onarpenetik, agurra prestatu liteke. Agurrak izan behar du presiorik gabekoa, taxuz eta desorden emozionalik gabe prestatua.

Zeu horren bitartekaria zara?

Bai, halako zerbait litzateke, agurraren ospatzaile bat. Mina duenak, doluan dagoenak esan ezin dituen horiek hartu eta neuk neuretik plazaratzea, agur duin eta gertuko bat emateko.

Erritu berriak behar ditu doluak, agurrak?

Oso nabarmena da hori. Lehen erlijioak baitzuen ardura hori. Erritu berriak behar dira, baina bateratuko gaituzten errituak: gaur egun norbanakoaren bidea gailentzen da, indibidualki egiten diegu aurre bizitzaren kontuei: baina baditugu bestelako adibide ederrak. Gure asabek cromlechak borobilean egiten zituzten, egun oraindik Urretxun, adibidez, San Joan gauean suaren inguruan dantza egiten da, biribilean eta abar...

Agur ospakizuna, taldean, baina dolua, bakarka ala kolektiboki?

Nire ustez dolu prozesuan dagoenak lehenik bere baitara begiratu behar du. Hori ezinbestekoa da. Eta zaila da, gaur egun ez baitakigu askotan. Barne kontzientzia hori lortzeko hiru ate badaude: bat da arnasketa; bestea da eskertzaren keinua, zintzoki egina hori bai; eta hirugarrena da norberaren dohainen bidearen lanketa, nork bere konfiantzak eta segurtasunak sendotzeko eta beldurrak uxatzeko.

Agur handi bat egingo duzu gaur Urretxun: zer-nolako ardura da?

Ardura bada, baina ez naiz bortxaz sentitzen, oso neure baitako jardueratzat daukat. Gainera, taldean egingo dugu, herriko pertsona eta eragile desberdinen laguntzaz: dantza, bertso, hitz... Herria gutako bakoitza da, gutako bakoitzean gorpuzten da herria deitzen duguna, eta dolua pasatzen ari diren hautsitako gorputz eta arima horiei babes kolektiboa emango diegu, izanagotzen gaituen hori partekatuz.

Agur esatea, mina gainditzeko ezinbestekoa?

Bai, propio erabiltzen dut agur hitza. Euskaraz oso esanahi ederrekoa baita. Agurra ez da lineala. Ume bat jaiotzean agur esaten diogu, eta norbait hiltzean ere bai, ziklo zirkular bat osatuz, berriro gugan jaioz.]]> https://www.berria.eus/paperekoa/1905/038/001/2022-03-15/lilura_horiaren_isla.htm Tue, 15 Mar 2022 00:00:00 +0100 Gorka Erostarbe Leunda https://www.berria.eus/paperekoa/1905/038/001/2022-03-15/lilura_horiaren_isla.htm Narcissus) edo lilipa. Aldaera latindar klasikoak bere buruaz maitemindurik zegoen mutil soraioaren mitoari egiten dio erreferentzia. Nemesis jainkoaren mendekuz, bere burua iturriko uretan ikusi eta maitemindu egin zen, baina, uretako irudia laztandu ezinarekin etsita, tristuraren tristuraz hil zen, eta, ondoren, lore bilakatu. Horra nartziso lorea. Edo lilipa. Edo lilura baten isla.

Askotan zituen ikusiak lehen ere; umetatik ezagutzen zituen lilipak. «Baserri ondoan ateratzen zitzaizkigun: guk izenik ez genekien orduan, baina 'aldapako lorea' deitzen genien, aldapan ateratzen zirelako». Jose Anjel Urkia (Oñati, Gipuzkoa, 1953) naturazalea eta erretiratua da, eta haurtzaroko lilipa loreen irudia du akorduan, Araotz auzoko Gerneta Etxeberri jaiotetxearen inguruan ikusitakoa ez baitzaio ahaztu. Baina urte hastapen honetan indar berriz loratu zaio lilipekiko mira. Aranzadi zientzia elkarteak jarri zion amu egokia: lilipa edo nartzisoen gune bat ikusiz gero, hura geolokalizatu, pare bat argazki atera eta #lilipa traola erabiliz Twitterren jartzea proposatu baitzuten, lore horren banaketa mapa bat osatzeko.

Lilipen bilatzaile nekaezin bihurtu da geroztik Urkia. Gogoko du ia egunero txango bat egitea, inguruneari erreparatzea, «begiratzea eta ikastea». Eta, ahal dela, lilipa batzuk topatzea. Ez da udaberria oraindik, baina udaberri giroa dago Arantzazun (Oñati, Gipuzkoa). Otsail amaierako astegun eder bat da. Ipar haize fina, laino zuri urri batzuk; oinez ibiltzeko giro egokia. «Lilipak askotan ikusita neuzkan, baina Aranzadiko kanpainarekin animatu egin nintzen lekuak identifikatzera. Pentsatu nuen: 'Hau da nirea: nik basoa ezagutzen dut, loreak ezagutzen ditut, ez zientifikoki, baina ezagutzen ditut'». Mordoxkatxo bat topatu du geroztik.

Aranzadi elkarteko kide Iñaki Sanz-Azkuek urtarrilaren 16an lokalizatu zituen aurtengo lehenengoetako lilipak, Ereñozuko Akola inguruan, Gipuzkoan. Argazkiak atera eta Twitterren jarri zituen. Irudi horiek abiapuntutzat hartuta sortu zuen #lilipak kanpaina Aranzadi elkarteak, iazko #txiobatputzuan, #txiobatbasoan eta #sugebizi arrakastatsuei segida emanez. Jendearen jakin-mina landareetara ere bideratzea zuten erronka, Mikel Etxeberria Aranzadiko Botanika saileko kidearen hitzetan: «Badakigu, orokorrean, gizartea landareen mundutik oso aparte dabilela. Landare mundua gerturatze aldera, lilipa aproposa iruditu zitzaigun, Hego Euskal Herrian babestuta dagoen espezie bat baita. Denok irabazten genuen. Gizarteak irabazten zuen botanikara edo landareetara hurbiltzea. Eta, guk, era berean, lilipen banaketa zehatzago bat lor genezakeen».

Hiru espezie nagusiki

Arantzazutik Urbia aldera egin du Jose Anjel Urkiak lehenik, baina berehala ezkerrerantz aldatu du norabidea bidezidor malkartsu batetik, harri artetik gorantz egin, eta baso xenda bateraino. Arantzazuko santutegiaren gainean, Duru saroirako bidea hartu du.

Loreen xerka aritzea bizitza erreparatzea da. Norberaren begiak ez ezik gidari trebearenak ere aldean izanik, askoz ere beteagoa da esperientzia. Ibilian joan orduko hasi da landareez, txoriez mintzo. «Begira, hor bazterreko hori Otsababa emea da. Beste hori garatxo belarra da: guretzako pozoitsuak dira bere baiak. Txorientzako ez». Metro batzuk aurrerago eginda azaldu dira lehen lilipak, nahiz urrun samar ikusi: «Neuk bi espezie ezagutzen nituen, bat handiagoa, beste bat txikixeagoa, baina izenik ez nekien». Aranzadiren kanpainari esker izen zientifikoak ere ikasi ditu, ordea: «Narcissus pseudonarcissus-a da inguruotan gehien ikusten ari naizena. Narcissus minor-a ikusteko gorago joan beharra dago, Urbia aldera, ia 1.000 metrotara. Eta inguruotan ikustea gehien kostatu zaiguna Narcissus bulbocodium-a da, nahiz eta oraintsu ikusi dugun, Araotzetik gora, Degurixa aldean».

Badira gehiago ere Euskal Herrian, baina hiru espezieok dira behinenak, ohikoenak. Mikel Etxeberria biologoaren azalpenek dakarte zehaztapen zientifikoa: «Pseudonarcissus-a baso hostotsu eta larre freskoetan ateratzen da; inbutua horia dauka, baina korola eta petaloak besteek baino zurixkagoak ditu. Larrean ateratzen dira beste bi espezieak. Hezeetan bulbocodium-a, eta inbutu itxura dauka erabat. Oso erraza da bereizteko. Minor-a larre harritsuetan ateratzen da. Txikixeagoa da, eta kolore hori-horia dauka».

Espezie babestua da lilipena, nahiz eta aurten oso garaiz eta leku dezentetan ikusi dituzten. «Mehatxua handiagotu egiten da haien habitata galtzen doan heinean, asko basokoak eta larreetakoak direlako. Hori da mehatxuaren arrazoi nagusia. Hartzen dira etxeetarako ere, apaingarri modura erabiltzeko, eta hori ere arazo izan liteke landare horien populazioarentzat», azaldu du Etxeberriak.

Urkiak ere gogoan du haur zenean lilipak biltzen zituztela apaingarri gisa. «Poto batean sartu, eta hor iraungo zuten astebete-edo, urarekin. Orduan ez zen loradendatan erosten. Orain lilipak zaindu beharra dago, ordea».

Euskal Herriko hedadura guztian azal liteke lilipa, eta hala jaso dute Aranzadi elkartekoek, nahiz eta hegoalderantz egin ahala jaitsi egiten den loreon populazioa. Añarbeko baso erreserba (Errenteria eta Donostia artean) eta Aizkorri mendilerroaren magala dira kokaleku oparoenetakoak. Lilipen berezitasuna osatu du Etxeberria biologoak: «Deigarria du oso urte garai berezian ateratzen dela. Beste landare talde batzuk baino lehenago, negu bukaera aldera, negu txilintxak [Galanthus nivalis] bezala, adibidez, baina lilipena da banaketa zabalena». Kanpaina abiatu zutenetik 130 kokagune inguru jaso dituzte.

Natura, ikasteko bide

Berrogei minutuko txangoaren ostean, bordaleku baten abarora, zuhaizpe eta harri tarte baten ingurumari osoan lilipez jantzitako sail bat seinalatu du Urkiak: «Hauxe da lekua. Ikusia nuen lehenago, baina oraindik ez dut zabaldu. Begira zein eder, Arantzura begira, udaberria badatorrela iragarriz. Hori du berezia lore honek, aurrenekoetakoa dela, eta ikusgarria dela kolore eta tamainetan». Lokalizatu du lekua, Arantzazuko santutegitik 300 bat metrotara, koordenatu zehatz hauekin: 42º58'51.7N eta 2º23'58.7W.

Beheranzko bidea hartuta, tximeleta hori bat aldean hegan. «'Txipeleta horixa, hiru egungarrengo eurixa' dio gure ingurune honetako esakunak», Urkiak, bertoko hizkeraren harrotasun xumeaz. Lore baten bila aritzea ez baita ekintza hori egitea bakarrik: «Bizitza begiratzea baita. Aldiro ikastea». Urkiak ez du ahanzteko Arrasaten industriako irakasle ikasketak amaitu berritan Jose Maria Arizmendiarrieta irakasleak, apez eta kooperatiben ideologoak, esan ziena: «Zuek uste duzue dena ikasi duzuela; ez dakizue ezertxo ere; bihar hasiko zarete ikasten». Beti izan du buruan. «Erretiroa hartu nuenean erabaki nuen basora bueltatzea, naturara, eta ikasten jarraitzea: adibidez, loreekin».

Begirada lilipen izara horira bideratu du, eta azken galdera bat otu zaio, txangoaren epilogoa zedarritzeko: «Nondik ote dator euskarazko lilipa izena?». Twitterren galdetu, eta Josu Goikoetxea txiolari eta poetak eman du argi printza: Manuel Agud eta Antonio Tovarren Materiales para un diccionario etimológico de la lengua vasca liburuan dator azalpen posible bat, gutxi-asko: «Lorearentzako termino orokor modura lili darabil euskarak, latineko lilium-etik eratorria. Eta aldaera zenbait ditu: lilika, lilipa edota lilipopa. Bereziki nartzisoa adierazteko». Eta baita pipalora ere, Ipar Euskal Herriko moldean.

Zail da jakiten bere buruaz maitemindua ote dagoen lilipa, baina sortzen du lilura besteengan. Bizi taupadaranzko lilura horia.]]> https://www.berria.eus/paperekoa/1938/037/004/2022-03-13/ur_azaletako_gerrak.htm Sun, 13 Mar 2022 00:00:00 +0100 Gorka Erostarbe Leunda https://www.berria.eus/paperekoa/1938/037/004/2022-03-13/ur_azaletako_gerrak.htm
Uretara murgil egin dut, eta Laboaren Gernika-ren aieneak ozen dabilzkit buruan eta tira eta tunba! Aspalditik datorren gerra baten hotsak direla esan dit gero barreneko ahots kritikariak. Kapitalarena dela gerra. Kapitalaren jauntxoena. Kapitala dela kokapen bila dabilena aspalditxoan, eta makina bat gerra piztua du han-hemenka. Nirvanaren Nevermind diskoaren azala etorri zait akordura, lehen luzea alga batek baino mantsoago egiten dudan bitartean. Horra likido amniotikoan gozo zegoen haurra, dolar billete batek gidaturiko mundurantz.

Ostirala da; eguerdia. Ez da inor igerilekuan. Ez dut inorekin hitz egin oraindik munduan gertatzen ari denaz. Zer pentsatuko ote dute gerraz? Gerra honetaz? Pentsatu ote dute zerbait? Nor bere zoroak bizi duen ber gisan, nork bere gerrak bizi ditu, nor bere gerretan murgilduta dabil, neu igerilekuan latxe. Itsas txakur bakarti bat dirudit. Anariren Irla izan burura. Beste azal akuatiko bat. Irla izatea; nork bere gerrari ihes egiteko modua ala nork bere buruari gerra deklaratzekoa?

Gerrarik ez dut bizi izan. Ez lubakietakorik bederen. Gerra irakurtzen ari naiz. Gerra entzuten. Gerrarik ez dut bizi izan, baina gerrak bizi gaitu. Azken luze bat, bizkar estiloan, erlaxatu nahian, burua kanporantz. Halaxe azaltzen dira Slint taldeko lau mutikoak Spiderland diskoko azal ederrean. Ur laku horretan sarturik lau gazteren adiskidetasuna ikusi izan dut beti, begirada garbia, konplizea. Agian gerra eraiki duten jauntxo nagusiengandik apartekoa.

Igerilekura egin dut. Kafka ez izatea, hortxe alde koxkorra.]]> https://www.berria.eus/paperekoa/1890/034/001/2022-03-12/arrantzale_baten_ur_ihesak.htm Sat, 12 Mar 2022 00:00:00 +0100 Gorka Erostarbe Leunda https://www.berria.eus/paperekoa/1890/034/001/2022-03-12/arrantzale_baten_ur_ihesak.htm Luzzu-k, Alex Camilleri zinemagile maltarraren estreinako lanak.

Iazko Sundanceko (AEB) zinema jaialdian aurkeztu zuen lana Camillerik, eta Epaimahaiaren Sari Berezia eskuratu zuen. «Istorio soil eta ederra da Luzzu, ingurune eder eta bakan batek girotua. Tradizioaren uretatik edan eta modu enpatiko, errealista eta sotilean islatzen du bizitza», idatzi zuen Michael Frank kritikariak The Film Stage agerkarian, jaialdian aurkeztu eta berehala.

Badu tonu bare bat filmak, garai hiperteknologikooi halako ifrentzu bat ezartzen diena, itsasoak, eguzkiak, arrantza giroak eskaintzen duen halako lasaitasun giro bati esker, zeina, kritikari gehienen aburuz, zintzotasunez eta errealismoz erretratatua dagoen.

Istorio soil eta gizatiar bat. Arrantzale baten istorioa: gizon bat; desagertze arriskuan dagoen ogibide behinolako bat; diru arazoek erasandako familia xume bat. Eta ardatz problematiko horren uberan azalduz doazen beste gai arantzatsu batzuk: lekuko tradizioak mundu modernoaren bilakaeraren aldean; ustelkeria; klase sozialen zama; ispiluan, edo itsasoko uretan nork bere isla bilatzearen garrantzia... Analisi errealista eta dokumentatu bat egin du zinemagileak, aktore ez-profesionalen lan hezur-haragizkoaren laguntzaz. Gidoi landu bati esker, dokumentalerako egoki zatekeen materiala, fikziozko lan sendo eta egiazkoa bihurtu du, iraganaren eta etorkizunaren artean zabuka eta borrokan dabilen pertsonaia baten larruazalean sartuta.

Jesmark Scicluna aktoreak gorpuzten du pertsonaia, eta, hain zuzen ere, Jesmark izena izango du fikziozko istorioan ere. Hark egindako lana goraipatu dute kritika guztiek. Ta' Palma da Jesmarken ontziak duen izena. Egurrezko txalupa ertain bat da, luzzu bat, Maltako ontzi tradizionala, alegia. Zerikusi txikia du inolako luxurekin. Baina horrexek ematen dio izenburua pelikulari.

Ogibidea maitea, kinkan

Luzzuek kolore biziak izaten dituzte: horia, gorria, berdea, urdina, eta branka begi feniziarra izaten dute margoturik, itsasoaren arriskuetatik babesteko. Jesmarkek biziki maite du bere ogibidea, etxetik jasoa, eta maite du arrantzale komunitate txikia. Komunitate horretako kidea du bere lagun min David ere, David Sciclunak antzeztua. Baina ogibidea kinka larrian da: arrainak urritzen ari dira arrasteontzi handiek saldoka arrantzatzen baitituzte. Ondorioz, arrantzarako murrizketak ere ugaritu egin dira, eta, gainera, Jesmarken luzzuak zuloa dauka: ura sartzen zaio. Zuloa txalupan; zuloa bizitzan.

Arrantzalearen unibertsoa, fisikoa eta emozionala, ñabardurekin eta errealismoarekin arrantzatzen du Luzzu-k, eta joan badoan mundu baten erretratu xume eta gordina egiten du.

'LUZZU'
Zuzendaria: Alex Camilleri.
Aktoreak: Jesmark Scicluna, Michela Farrugia, David Scicluna Giusti, Frida Cauchi...
Herrialdea: Malta. Urtea: 2021. Iraupena: 94 min. Generoa: Drama-komedia
Estreinaldia: martxoaren 18an estreinatuko da Hegoaldean.]]> https://www.berria.eus/paperekoa/1890/042/001/2022-03-05/bizitza_likido_baten_gorpuztea.htm Sat, 05 Mar 2022 00:00:00 +0100 Gorka Erostarbe Leunda https://www.berria.eus/paperekoa/1890/042/001/2022-03-05/bizitza_likido_baten_gorpuztea.htm Verdens Versten Menneske (The Worst Person in the World) filmak kontatzen duen istorioa soila da, beste askotan ere kontatu izan dena. «Emakume norvegiar gazte bat da protagonista; egunero milaka proiektu hasten dituen horietakoa, baina bakar bat ere bukatzen ez duena...». Garai hipermodernoon ajeak, bizitzaren presak eta harreman molde likidoak, lehen ere hainbat pentsalari eta soziologok azaldu gisan.

Gidoilarien sinpletasun aldarria izan liteke, baina filmak baditu berezitasunak ere: nabarmenena filmaren egitura bera da, hamabi kapituluk eta prologo zein epilogo banak osatzen baitute lana. Komikietako binetaren moldea ere irudika lezake, eta banaketak pentsarazten du egun modako diren serietarako bide ere emango lukeela.

Filmaren protagonista da beste faktore azpimarragarri bat: Julie da istorioaren ardatza, hasi eta buka: 30 urteren bueltan dabilen klase ertaineko emakumea da, bizimodu gorabeheratsu, ezegonkor eta alderrai samarra daramana, Europako beste gazte berantiar askoren tankeratsukoa. Gizartean ezarritako estandarrek, milurteko berrian sartu aurrekoek gutxienez, Julieri gomendatuko liokete ikasketak amaitu, harreman finko bat izan eta lanpostu egonkor bat bilatzeko: ez da Julieren kasua, beste askorena ez den bezala: filmak erretratatzen duen neskari igual samar zaio ikasketa bat edo beste hasi, harreman sendo bat izan ala ez, egunerokoan plan batzuk egin edo bestetzuk. Pertsonaia hezurmamitzen duena Renate Reinsve aktore norvegiarra da, eta lan aparta egin du, kritikak nabarmendu duenez eta Cannesko zinema jaialdian jasotako sariak aditzera ematen duenez. Oscar sarietarako ez dute hautagaien multzoan sartu, baina bai filma bera nazioarteko film onenen sailean, eta baita gidoi onenarenean ere. Iazko film guztien artean onenetakotzat jo dute aldizkari espezializatu gehienek.

Prologotik hasita

Filmari sarrera ematen dion prologoak jada ondo zedarritzen ditu Julie pertsonaiaren ezaugarriak. Off-eko ahots batek arrapaladan kontatzen du Julieren hogeita gutxi urteen kronika: unibertsitate ikasketa batetik besterako jauziak -medikuntzatik psikologiara igaroko da ohartzen denean gehiago inporta zaiola «arima gorputza baino», baina gero argazkilaritza ikasten hasiko da...-, bikote harreman laburrak eta luzeagoak tartekatzea, eta bizitzan helburu jakinik gabe dabilen sentsazioa...

Itxura batean millennial arrunt baten erretratua da, baina Aksel ezagutzen duenean bizitza apur bat egonkortuko zaio: komiki sortzaile undergrounda da Aksel, Trierren beste zenbait filmetan ere agertu izan den Anders Danielsenek antzeztua. Bien arteko harremanak ardaztuko du filma.

Joachim Trierrek Reprise filmarekin egin zuen estreinaldia, 2006an, idazle izan nahi zuten bi lagunen arteko harreman anbibalentea erretratatuz. Gerora ondutako Oslo, 31. August (2011), Louder Than Bombs (2015) eta Thelma (2017) ingelesez ekoitzi zituen, eta beti jaso izan du kritikaren onespena.

'VERDENS VERSTE MENNESKE'
Zuzendaria: Joachim Trier.
Aktoreak: Renate Reinsve, Anders Danielsen Lie, Herbert Nordrum, Silje Storstein...
Herrialdea: Norvegia. Urtea: 2021. Iraupena: 121 min. Generoa: drama eta komedia
Estreinaldia: martxoaren 11n estreinatuko da Hegoaldean.]]> https://www.berria.eus/paperekoa/1938/036/004/2022-02-27/flamenkoa_eta_ii_sua.htm Sun, 27 Feb 2022 00:00:00 +0100 Gorka Erostarbe Leunda https://www.berria.eus/paperekoa/1938/036/004/2022-02-27/flamenkoa_eta_ii_sua.htm
Ijito komunitate bat bizi zen geltokiaren atzealdean; ez nituen goizez ikusten. Saguxarren gisara ateratzen ziren gauean; udaberritik aitzina pizten zuten sua, biltzen ziren haren ondoan, helduenek kantatu eta palmeoak egiten zituzten... txikienek suaren jiran jolastu, jauzi, dantza... Eta neu urrun samarretik begira hasieran, herabe, voyeur lotsati baina kuxkuxero; su eta doinu haiek limurtuta, pixkana hurbilduz joan nintzen, harik eta gau udatiar batean neskato bat hurbildu eta ozen gaztigatu zidan artean: «Payo, lasai, etorri eta kantatu...». Gainerakoak ez ziren ohartu. Neu ez nintzen gehiago hurbildu. Baina egunero ez bazen ere, sarri-sarri, etxeratuko ninduen trenaren zain, begi-belarriak erne jartzen nituen, suaren inguruan elkartzen ziren haiei begira, haien kantu, irri, aiene eta dantzei adi.

2001 ingurua izango zen; ordurako musikak bizi ninduen, idatzi ere idazten nuen musikaz. Egunkaria-ren Munduko Musikak bildumako flamenkoaren zenbakiak egina zidan atzimur: geltokiko kantu haietako batean, hain zuzen ere, Remedios Amayaren «ay tus labios pa mí, turú-turai...» entzun uste izan nuen, baita Camaronen pare bat ere.

Geltoki atzealde horretan bizi izandakoak musikaren beste dimentsio bat erakutsi zidalakoan naiz; ordura arte, umetan ez bazen, erreparatu gabekoa; disko, kontzertu, aldizkari, metaerreferentzia eta abar kontsumofiliko luze horretatik kanpokoa, lurtarrago bat, geltoki zaharretako suak ekarria-edo.

Sua piztu, aulkiak jarri, bildu eta kantatu. Hori ere izan da flamenkoa niretzat.]]> https://www.berria.eus/paperekoa/1890/035/001/2022-02-26/emakumeen_erlauntz_bat.htm Sat, 26 Feb 2022 00:00:00 +0100 Gorka Erostarbe Leunda https://www.berria.eus/paperekoa/1890/035/001/2022-02-26/emakumeen_erlauntz_bat.htm Die Biene Maja /The Maya Bee (2014) animaziokoa, Tisicrocna vcela (Erle milenarioa) Txekoslovakiakoa (1983), erlauntzaren irudia metafora gisa darabilten El espiritu de la colmena (Victor Erice, 1973) eta La colmena (Mario Camus, 1982) Espainiako ekoizpenak, oraintsuagoko Erlauntza (Mireia Gabilondo, 2020) euskarazkoa, eta zuzenki eztiari erreferentzia egiten dion Bal / Honey turkiarra (Semih Kaplano?lu, 2010), besteak beste. Azken horrek Berlinaleko Urrezko Hartza irabazi zuen duela hamarkada pasatxo.

Gertaera errealetan oinarriturik dago Hive (Erlauntza), Blerta Basholli zuzendari kosovarraren estreinako lana, iazko Sundanceko Jaialdian nabarmendu zirenetako bat. Kosovoko herri txiki bateko jendearen aurreiritziei aurre egin eta bere komunitateko emakumeak animatuko ditu antola daitezen eta euren kabuz funtziona dezaten.

Fahrije da istorioko protagonista -Yllka Gashi aktoreak antzeztua, bere lehenengo lan luzean-; 30 urte inguruko emakume bat da, bere herriko beste emakume asko bezala Kosovoko gerra odoltsuaren ondorioz alargun geratu dena, senarrak hil edo desagertu egin direlako. Krushe eta Madhe herrixkak dira, eta 1999a da urtea. Emakumea bere aitaginarrebarekin, seme txikiarekin eta alaba nerabearekin bizi da etxetxo batean.

Fahrijeren kasua berezia da Kosovoko landagune patriarkal gordinean: bera baita Pristina herriraino autoa gidatu eta senar zuenaren erleak zaintzen dituena. Herri horretako emakumeei autoko gidabaimena ateratzeko klaseak ordaintzeko prest azalduko da gobernuz kanpoko erakunde bat, baina guztiek muzin egingo diote aukerari. Emakume horietako batek jakinaraziko dio Fahrijeri herrian zurrumurruak zabaldu direla bere bizitza «beregaina eta emantzipatua» delako. Kafetegi batean bakarrik esertzen den emakume bat edo autoa gidatzen duen bat familiarentzat eta komunitatearentzat lotsaizuna besterik ez da. Fahrijeren alabak berak puta deituko dio eszena bereziki gordin batean.

Emakumeak batuta

Protagonistak ez du atzera egingo, ordea, eta komunitateko emakumeak bere etxean bilduko ditu ajvar-a prestatzeko; Balkanetako jaki bizigarri ezaguna da ajvar-a eta supermerkatu bat prest dago haiek ekoitzitakoa saltzeko. Arazoak ugarituko dira, bata bestearen atzetik; pobreziari ez ezik, gizonen mespretxuari ere aurre egin beharko diote; eta, artean, bere senar Agin ezin behar bezala agurtuta geratuko da.

Bashollik emakumeen indarraren, asmamenaren eta batzeko gaitasunaren inguruko istorio bat harilkatu du bere estreinako lanean, baina ikuspegi sinplistatik aldenduz, eta gaiaren konplexutasunari eta iluntasunari ertzak topatuz. Kosovoko landagunearen erretratua ere bada, bere idortasun, bere edertasun: bere gizonkeria, bere bortizkeria. Eta argi printzetarako, emakumeen batzeko gogoa, naturari eta euren harremanei eustekoa.

'HIVE'
Zuzendaria: Bierta Basholli.
Aktoreak: Yllka Gashi, Cun Lajci, Aurita Agushi, Kumrije Hoxha, Adriana Matoshi...
Herrialdea. Kosovo. Urtea. 2021.
Iraupena. 84 min. Generoa. Drama soziala.
Estreinaldia. Martxoaren 4an estreinatuko da Hegoaldean.]]> https://www.berria.eus/paperekoa/1876/038/001/2022-02-22/filosofia_krisian_dago.htm Tue, 22 Feb 2022 00:00:00 +0100 Gorka Erostarbe Leunda https://www.berria.eus/paperekoa/1876/038/001/2022-02-22/filosofia_krisian_dago.htm Jakin aldizkariko lehendakaria; Irati Zubia Landa (Donostia, 1997) Filosofian lizentziaduna da EHUn, eta egun doktoregaia, Zientzia eta Balioak ikerketa egin ostean; eta Ignazio Aiestaran (Iruñea, 1970) idazlea eta filosofoa da, eta irakaslea EHUko Filosofia Fakultatean. Krisian ote da filosofia? 1. Batik bat erakundeek eta hezkuntzak gutxiesten dute filosofia, ala zerbait orokorragoa da, humanitateen dekadentzia bat? 2. Gizarte produktibistan, galderak zer prestigio du? 3. Zer leku izan behar luke filosofiak krisi garai global eta erabateko honetan? MAITANE NEREKAN UMARAN Agora filosofia elkarteko lehendakaria
«Interes produktibistak zalantza oztopo gisa ikusten du» 1. Interes kapitalistek lortu dute humanitateen bertsio desitxuratua ematea, eta haren aldeko beharrezko giroa hiltzea. Inor gutxi ausartzen da publikoki esatera filosofiak ez duela ezertarako balio, baina praktikan mespretxatu egiten dute, hezkuntza curriculumetatik desagerraraziz, besteak beste. Gainera, aurkezten zaigun filosofia oso elitista eta patriarkala da: eztabaida ulertezinak egiten dituzten gizon bizar zuridunak... Filosofia hori baino askoz jostagarriagoa da. Giza bizitza duin baten oinarrizko beharra da galderarekin jolastea edozein mailatan.
2. Oztopo gisa ikusten da. Gizarte produktibistaren ezaugarria egitean (produzitu) bizitzea da, egotean (sentitu, behatu...) bizi beharrean. Produzitu eta kontsumitu egiten dugu etengabe (informazioa, gailuak, esperientziak...), jakin barik askotan zergatik eta zertarako. Galderaren bitartez, zalantzaren bitartez, mundua interpretatzen dugu, eta, horrela, gure lekua aurkitzea, sustraitzea, sendoagoa da. Baina interes produktibistak zalantza hori oztopo gisa ikusten du, hausnarketak gelditzen gaituelako; pazientzia eskatzen du, eta horrek produzitzen jarraitzea oztopatzen digu (manipulazioaren aurrean sendoagoa egitearekin batera). Filosofian prozesuak du garrantzia, ez produktuak.
3. Konturatu barik ere, filosofia gure artean dago krisi egoeratan. Gertatzen eta egiten ari garen guztiaren atzean justiziaren, askatasunaren, zoriontasunaren, egiaren eta bestelako kontzeptuen inguruko galdera handiak daude. Dena den, zalantza modu kontzientean erabiltzea da beharrezkoa, hausnarketarako guneak sortzea eta herritarrak horretarako prestatzea, denon eskura egon dadin eta erabaki estrategikoak hartzean erabil dezagun. LOREA AGIRRE 'Jakin' aldizkariko zuzendaria
«Humanitatea birpentsatzea tokatzen zaigu, galdera erradikaletara bueltatzea» 1. Uste dut oso barneratua dugula oro har ideologia edo mundu ikuskera nagusi bat zientzia positibo aratzen ustezko objektibotasun itsuan sinesten duena. Zenbakiak, datuak, ehunekoak, batezbestekoak... Objektibotasuna esaten diogu. Baina zenbakiak ez dira ezer, eta ez digute ezer esaten bere horretan, eta oso dogmatikoak izan daitezke ez baditugu lekuan lekuko alderaketen argitan edo pertsona guztion arteko botere harremanen argitan irakurtzen. Zenbakien atzean humanitatea ikusi nahi eza ere egon liteke, ze zenbakia, datua... sarritan dirua da. Eta dirua humanitatearekin ezkontzen zaila da gehienetan. Adibide argia da unibertsitatean Bologna planak ekarri duena ikasketak enpresara eta merkatura lotu behar horrekin. Sistema produktibista lehenesten da, puntuazioa, kuantifikazioa... eta horrek, halabeharrez, humanitateen gainbehera dakar.
2. Gizarte produktibista batean bizi gara bete-betean, eta produkzioaren helmuga diru pilaketa da, eta ustiaketa du lan tresna, naturarena bezala pertsonena. Bide horrek ez du zalantza, galdera maite, ze erantzunek kontra egin diezaiokete. Itsuan goazela dirudi, galdera oinarrizkoak egin nahi izan gabe, aurrerabide faltsu batean amildegira zuzen. Gelditu eta gogoeta egin behar da, humanitatea sartu mundu ikuskeran. Humanitatea birpentsatzea tokatzen zaigu, galdera erradikaletara bueltatzea, giza kondizioaren mugak eta desirak birplanteatzea, mundu justuago bat egiteko biderako makuluak identifikatzea eta lanean jartzea.
3. Badago pentsamendu kritikoaren eta kulturaren halako loriatze bat, filosofiaren loratze bat: euskarazko saiakeragintzan eta liburugintzan argi ikusten da hori. Badago gose bat, krisi sakoneko garai hauetan handitzen ari dena. Erantzunak nahi ditugu, zenbakiez bestera, edo zenbakiez gainera. Adierazpenak egiten dira kulturaren eta pentsamendu kritikoaren beharraz, eta, adibidez, hezkuntza legeetan jasotzen da zehar-lerro gisa pentsamendu kritikoa lantzearen beharra, baina gero filosofia ikasgaia murriztu egiten da. Pentsamendua, filosofia, kultura, hitza, eztabaida kolektiboa behar ditugu bideak argitzen joateko. IRATI ZUBIA LANDA Filosofiako doktoregaia EHUn
«Filosofiaren ekarpenetako bat izan daiteke luze gabeko pentsaerari aurre egitea» 1. Ez dut ahoberoa izan nahi, baina, orobat, ezagutzarekiko begirune falta ikusi dugu zenbait kasutan. Ez soilik filosofikoarekiko, baita zientifikoarekiko ere.
2. Ez dut uste egun galderak subertsibotzat jotzen direnik edo arriskutsu ospea dutenik. Aitzitik, gehiago dira gutxiesten den zerbait. Galdera konplikatuen aurrean gure iritzia emateko presioa nabarmena da egun, Frankfurten (2005) arabera. Pandemiarekin ikusi ditugu zenbait adibide: nola ezkondu eskubide indibidual eta kolektiboak, askatasunaren eta segurtasunaren auzia, nola harremandu zientzia eta politika... Horiek erantzuteko presioa badugu ere, ez du gehiago axola zer eta nola erantzuten dugun. Hori ez da ospe txarra, indiferentzia edo axolagabetasuna baizik.
3. Ez dakit. Ikusi nuen behin meme bat zera zioena: filosofiak balio gutxi izatearen arrazoietako bat da inork ez duela ongi argitu zertarako balio duen filosofiak. Ez naiz ni izango lehena. Dena den, filosofiak izan dezake mundu honi zer eskaini.
Egungo kezka sozial asko auzi filosofikoak dira. Filosofiak, hasteko, landu ohi ditu jendeari axola zaizkion zenbait kontu. Bigarrenik, izan dezakeen ekarpenetako bat da luze gabeko pentsaerari aurre egitea. Badirudi krisi egoeretan erantzun azkar eta berehalakoak lehenesten ditugula. Balio tekno-enpresarialekin ere (berehalakotasuna, eraginkortasuna, azkartasuna...) kudeatu nahi dira krisiak. Horiexek balioko dute, akaso, aberastasuna produzitzeko. Baina, aberastasuna ez ezik, arriskuak ere produzitzen ditugu (hor dago krisi ekosoziala, hor prekaritatea...). Luze gabeko pentsaera baliagarria da, krisiak krisi, denak normal funtziona dezan. «Denak normal segi ahala» sortzen ditugun gaitzei aurre egiteko, ordea, aldaketa sistematikoak behar dira. Luze gabeko ikuspegi batek ezin du halakorik eskaini, eta, akaso, filosofia baliagarria izan liteke. MARKOS ZAPIAIN Filosofia irakaslea Bilboko Botikazar institutuan
«Erdigunean behar luke filosofiak; ondo daki zer den krisiari aurre egitea» 1. Bada eskola enpresaren zerbitzura jartzeko presio bat, egia etekinaren mendean, eta tinko egin beharko genioke aurre. Pertsonak berezkoa duen jakin-mina zaindu beharra dago, enpresen interesetatik askatu. Noski, jakinmin natural hori pizteko oinarri ekonomikoa bermatu beharra dago. Egun pare bat badaramatzazu gosez, nekez hasiko zara gogoetan, gizakiok matematika sortu ala aurkitu egiten dugun.
2. Jendea belardietan etzanda porroak erretzen eta pluribertsoaren enigmei buruz hausnarrean, politagoa litzateke gure panorama baino. Hala ere, zaila da aldez edo moldez produktibista ez litzatekeen gizarte bat irudikatzea. Sozialismoa eta komunismoa kapitalismoa bezain produktibistak dira, eta gaur egun inork ez dizu eragozten Oi(h)artzun Filosofikoa edo Agora bezalako egitasmo galderagileak sortu eta aurrera ateratzea. Galdera filosofikoa ez dago gure garaian beste edozein garaitan baino zokoratuago.
3. Erdigunea. Filosofiak ondo daki zer den krisiari aurre egitea, beti bizi izan delako krisi larrian. Oraingo krisiari erantzun bikoitza eman diezaioke. Batetik, salbabide pertsonala: antsietateari eta heriotzaren beldurrari aurre egiteko hartu Epikuro, estoikoak eta eszeptikoak, aukeratu bakoitzetik komeni zaizuna, ondo nahastu eta aitzina beti euskalduna.
Bestetik, gogoratzea gizarte krisi global hori ez dela naturala, alda litekeela, eta, hein batean, bederen, gure esku dagoela ihardukia eta alternatibak asmatzea.
Lehen begiratuan inkonpatibleak dirudite bi erantzun horiek, baita bigarren begiratuan ere, baina bizitzan aplikatu eta ederto funtziona dezakete elkarrekin, bizitza bera ere, sarritan, ez baita bere buruarekin batere konpatiblea izaten. IGNAZIO AIESTARAN Filosofia Saileko irakaslea EHUn
«Teknokrata eta burokrata humanistak nagusitu dira edonon, eta filosofia apaindura baizik ez da» 1. Nik ez nuke esango humanitateak gainbeheran daudenik. Alderantziz. Teknokrata eta burokrata humanistak nagusitu dira edonon: ministerioetan, unibertsitateetan, museoetan, komunikabideetan, enpresetan. Modan daude. Eta filosofia, egun, modako apaindura baizik ez da.
2. Gizarte produktibistan zenbait galderak prestigioa dute. Adibidez, hauek: Zenbat igo da akzioen prezioa? Komunismoa utopia bada, zertarako aldatu kapitalismoa? Ez al zara zoriontsua gizarte aurreratu honetan? Bitartean, beste galdera batzuk debekatuta daude: Zein da kapitalaren indarkeria? Nola sozializatu finantzaketa -eta ekoizpen- bideak? Zein izan zen arrazoia Estatu Batuetako gobernua Stanley W. Moore filosofoari jazarri zekion? Zerekin egiten du amets prostituziora behartutako neskato batek? Zergatik ez dago euskaratuta Karl Marxen Kapitala, munduko maisulan bat izanik?
3. Pandemia batean adinekoak ganadu gisa zahar egoitzetan abandonatuta hiltzen direnean edo neguan langileriaren familiak eta beren haurrak etxetik botatzen dituztenean, filosofiak zer leku duen planteatzeak ez du zentzu handirik. Filosofiaren zoria ez da hobea izango. Zer leku dute bizitzak, desjabetuek, arrazoi unibertsalak krisialdi kapitalista batean? Walter Benjamin filosofoaren erranetan: «Pobretu egin gara. Zatiz zati gizadiaren herentzia entregatuz joan gara, kasu askotan bahitetxean saldu behar izan dugu herentzia hori, bere benetako balioa baino ehun aldiz merkeago, gaurkotasunaren txanpon txikiak lehenago eskuratzearen truke. Krisi ekonomikoa ate joka dugu, eta, haren atzean, itzal bat, gerra saihetsezina». ]]> https://www.berria.eus/paperekoa/1890/035/001/2022-02-19/txikien_mundua_ispilu.htm Sat, 19 Feb 2022 00:00:00 +0100 Gorka Erostarbe Leunda https://www.berria.eus/paperekoa/1890/035/001/2022-02-19/txikien_mundua_ispilu.htm Un monde-k jolastoki hori guduzelai gisa erretratatzen du; unibertso propio baten izaera ematen dio. Gizartean gertatzen diren gatazken metafora bat ere bada, eta hortik filmaren izenburua ere: Un monde. Mundu bat, bere gatazka, dibertimendu eta arauekin. Eskolako heldu jendearen unibertsotik aldenduta, mundu horretan neska-mutikoek jolastu egin dezakete eta ondo pasa dezakete, baina paira dezakete beste haurren jazarpena eta gisa askotako injustiziak, paira dezakete bullyng-a .

Laura Wandel zinemagile belgikarraren lehen filma da Un monde, eta Cannesko zinema jaialdian aurkeztu zuten, baita Fipresci saria eskuratu ere. Zuzendariak behaketa gertuko bat transmititu nahi du, horretarako kamera protagonisten aurpegietatik oso gertu jarriz, eta lehen plano horietan miserien eta erasoen kateatze bat marrazten da, konpontzeko batere itxurarik ez duena.

Lehengo eta egungo errealitate gordina da eskolako jazarpena, nahiz eta lehen akaso ez zuen izendapen hori, akaso izendapenik ere ez; eta gordinki islatzen du filmak. Ez dago ia inolako afekturik, ez dago ia enpatiarik. Salbuespen gutxi batzuekin, jende heldua apenas arduratzen den umeen arteko eraso eta jazarpenez, eta haurren artean ere inor ez da bereziki kezkatzen eraso egiten dioten horretaz. Haienganako keinu adeitsuak oso urriak dira.

Indiferentzia horri eskapo egingo dio Nora txikiak (Maya Vanderbeque), ordea; hark ez du nahiko bere adinekoekin jolastu, baizik eta etengabe bere anaia Abelen ondoan egon nahiko du (Gunter Duret). Apur bat zaharxeagoa da Abel, eta ezin izango dio kasu handirik egin arreba txikiari, nahikoa baitu etengabe pairatzen dituen eraso eta abarrak saihesten. Are, arreba txikiaren aldiroko presentziak zaildu egiten du anaiaren egoera, zaildu besteekiko harremana eta besteen erasoak leuntzeko ahalegina.

Baina arreba ez dago geldi egoteko; arreba da, eta kezkatu egiten du anaiaren egoerak. Abisua pasatzen die helduei, irakasleei, ingurukoei, baina apenas egiten dioten kasurik: «Mutikoen kontuak dira» da jasotzen duen erantzuna.

Kamera hurbilean

Gai eta planteamendu zail bat dakar filmak: zer egin dezake mutiko batek halako egoera batean, eta zer egin dezake bere arreba txikiagoak, gainera ikusirik inguruan duen tentsio horrek guztiak bere egoera ere are zailtzen duela? Un monde filmean, Laura Wandel zuzendariak kamera sorbalda gainean erabiltzea hautatu du, ia kontaketaren protagonismo guztia Noaren aurpegieran utziz. Horrela, sentsazioen gordina ia bere larruan bizi du ikusleak, eta apenas ikusten den erasotzaileen aurpegirik ere. Helduak ere ez dira askotan azaltzen, eta ematen du, hain zuzen ere, beste mundu batean bizi direla. Alabaina, era berean, azaltzen duten indiferentzia horrek berak gogoetarako bide ematen du; umetan jazarle izandakoak izan litezke heldutan hezitzaile behar dutenak...

'UN MONDE'
Zuzendaria. Laura Wandel.
Aktoreak. Maya Vanderbeque, Günter Duret, Karim Leklou, Laura Verlinden.
Herrialdea. Belgika. Urtea. 2021.
Iraupena. 72 min. Generoa. Drama-bullyng-a.
Estreinaldia. Otsailaren 25ean estreinatuko da Hegoaldean.]]> https://www.berria.eus/paperekoa/1886/032/001/2022-02-16/laquosortu_baino_gehiago_kontatu_egin_dutraquo.htm Wed, 16 Feb 2022 00:00:00 +0100 Gorka Erostarbe Leunda https://www.berria.eus/paperekoa/1886/032/001/2022-02-16/laquosortu_baino_gehiago_kontatu_egin_dutraquo.htm El Conquistador saioaren ingurukoa, hain zuzen ere. Ikustaldi mordoa: birala bihurtu zen. Susto galanta! Batu ziren saio hark eman zidala zerbait kontatzeko, haserretu egin bainintzen kontu batekin, eta justu grabatzeko aukera izatea hurrengo egunean, etxean bakarrik nengoelako. Bideoa egin nuen proba modura, jaurti eta... danba, biral egin! Eskerrak adintxo batekin harrapatu ninduen horrek, ze 17 bat urte izan banitu, sare sozialekin eta abar... Garbi izan nuen ekaitz perfektu bat izan zela, eta ez zela ohikoa izango aurreantzean. Bost urte asko da esparru digitalean. Zer zen youtuber bat 2017an? Ez dakit, bai baitago youtuber izatea lanbidetzat daukanik, eta hortik bizi dena influencer eta er horiek guztiak bezala. Eta beste alde bat badago: komunikatzeko tresna gisa erabiltzea kanal hori. Niretzat hori zen. Niretzat duela bost urte zena eta gaur egun dena berdina da. Zure jardueraren bidez dirua irabazteko tentaziorik izan duzu? Dirutxo bat ateratzeko aukera, izatekotan ere, lehenengo bideoarekin bakarrik izango nuen. Hortik dirua ateratzea oso-oso zaila da. Hortik bizi den jendea, gainera, markekin egiten dituzten kolaborazioekin eta abar bizi da. Ez da niri interesatzen zaidan zerbait. Egiten dudan guztia ez dut errentagarritasun ekonomikoarekin lotu nahi. Sorkuntza eta komunikazioa bat doaz zure kasuan? Nik komunikaziotik bizi izan dut gehiago, kazetaritzatik nentorren eta: zerbait kontatzeko eduki, eta hori kontatzeko bidea izatea, beste batzuetan txio bat edo artikulu bat izan litekeen bezala: sortzea baino gehiago, kontatzea izan da. Umorea, gertutasuna, salaketa. Noiz zer? Momentuan ateratzen zaidan bezala, kalkulatu gabe. Adibidez, zerbaitekin haserre baldin banago, ez zait aterako beste zerbaiten inguruko bideoa egitea haserre hori barruan daukadan bitartean. Zerbait baldin badut buruan bueltaka, ez naiz lasai geratzen hura askatu arte. Boxeoan ere aritu zinen Kerman Lejarragarekin... Hori bai ez nuela uste inoiz egingo nuenik. Oso esperientzia bitxia izan zen. Polita. Asko kostatzen zait gauza batzuk egitea, lotsa handia ematen dit, eta atzeraka egiten dut. Baina Youtubeko kanala ireki nuenean, neure buruari jarri nion arauetako bat izan zen zerbait proposatzen bazidaten, izan elkarrizketa, mahai inguru edo besterik, baietz esaten saiatu behar nuela. Bestela ikusten nuen proposamen bakoitza izango zela buruhauste bat, zer zilegitasun ote nuen nik hor egoteko eta abar... eta, halaxe, boxeoan amaitu nuen. Gertukoenek zer esan dizute egin duzun bidearekin? Lehenengo bideo harekin kezkatu egin ziren. Amak esan zidan: «Kontuz zer esaten duzun!». Beste askotan, kontsultaren bat egin dudanetan-eta, beti prest izan dut jendea. Asko eskertzen da babes hori sentitzea urteotan, aholkuak, iruzkinak, feedback hori. Erakunde publikoetatik babestu beharko litzateke Youtubeko bideo sorkuntza? Eremu hori estrategikotzat hartzen da bai euskararen sustapenerako, bai sorkuntzarako; horren araberako erabakiak hartu beharko lirateke. Apustu bat egin beharko litzateke erakunde publikoetatik, eta baldintza mugatzailerik gabekoa, bestela enpresak sar litezke, eta hor jada interes partikularrak eta abar. Zer bideo utzi duzu egiteke? Koaderno oso bat nuen erdizka utzitakoekin, baina zerbaitegatik utzi nituen erdizka. Horrez gain... Ehungarren bideoa despedidatxo gisa utzi dut, baina neure burua ezagututa, hemendik aurrera ere gogo izugarria pizten didan zerbait baldin badago kontatzeko, bada, egingo dut. Ez da dramarik egongo 101. bideoa egiteko. Twich izan liteke 101.erako bide eta plataforma? Euskarazko komunitate txiki zoragarri bat sortzen ari da Twichen bueltan; egunero sortzen dute euskarazko edukia, eta sekulakoa iruditzen zait. Inbidia sanoa ere ematen dit, Youtuben bakardade handiagoa baitago. Twitcheko euskal komunitateak beso zabalik hartu nau, baina niretzat ez da komunikaziorako bidea. Ez naiz eroso sentitzen, oraingoz behintzat: zuzenekoa da, eta ni gauzak asko pentsatzekoa naiz. ]]>