50 urte dira gaur alfabetatze-euskalduntze kanpainaren eragile eta ikur nagusia, Rikardo Arregi, Mendaron hil zenetik trafiko istripuan.

Pedro Berrioategortua Murgoitio (Apatamonasterio, 1928 Zornotza, 2018) abade izan zen, abade behargina, abade Zamorakoa, abade zigortua, sekularizatu gabe ere sekular bizia egin zuena azken arnasa eman zuen arte maite izan zuen Txaro Aranbarriren ondoan. Abuztuaren 3an hil zen Pedro Berrioategortua, irailaren 8ko eguerdian agurtuko dute betiko. Duela bi hilabete bilduak dira bere oroitzapenak.

Mundua mundu denez gero lehenbizikoz, hirian bizi da giza emakumea herrian baino gehiago. Haatik, hiruretan hogeita hamar arimako Anizen bizi da Maitane Maritorena, goitiko kaskotik beheitiko anabasatik bezainbat munduari begira. Eta hirigintza proiektu dimentsio oroz gaindikoak, eta emakumeen berdintasun eza, eta euskararen neke eta ezinak, Belateko malda pikoan goitiko Baztanen ere.

Literatura aldizkari batean jaso genuen lehenbizikoz Andoni Garikanoren historia: «Aitaren albisteak Frantziatik». Gerra garaiak ekarri zuen etenaren historia, gero baino gero gutxiago diren lekuko bizien eskutik, zuzenean. Bere belaunaldiaren berri ez ezik, aurrekoarena ere ematen diguna eta, zorionez, Garikanok partez idatzia duena.

Euskal Herriaren kausaren aldeko militantea ez ezik, kausa galdu irabazi beharreko guztien aldeko ekintzailea da durangarra. Alfabetatze mugimenduan ekin zion, politikari lotu zitzaion, emakumeen borroka feministari... Haize kontra jardun du bere bizian, baina uzta jasotzen asmatu du. Horixe du poz handi.

«Haltzak ez du bihotzik, ez gaztanberak hezurrik; ez nien uste erraiten ziela aitonen semek gezurrik», belaunaldi jakin batek maiz kara kantatu ohi zuen balada, euskarazkoetan konpli eta zaharrenetakoa, Jabier Kaltzakorta Elorza (Markina, 1961) ikertzaileren esanetan. Haien azterketa eta edizio kritikoa doktore tesi mardulean egin eta argitaratu berri du.

Horra militante bat, militante hitza gero baino gero gutxiagotan ibiltzen den sasoian. Aktibista dira orain, edo ekintzaile, edo zernahi, garaian garaiko solasean. Bego Oleaga militante izan zen, aktibista eta ekintzailea beti, zuzengabekeriaren kontra tematsu borrokan, Bertold Brechten legean: «Badira egun batez borrokatu eta on direnak. Badira urtebetez borrokatzen direnak, eta horiek hobeak dira. Baina badira bizitza osoan zehar borrokatzen direnak; horiek ezinbestekoak dira».

Javier Batarrita Elexpuru 1961eko martxoaren 27an hil zuten guardia zibilaren kontrolean Boluetan, Jose Antonio Martin-Ballestero eta Fernando Larizgoitiarekin batera zihoala. «Komando terrorista» osatzen zutelakoan zen polizia, eta tiroz josi zuten euren autoa.