Batak ezin du bestea ezkutatu. Jaitsiera ikusgarri batek ezin du igoera nabarmen bat ostendu. Europa periferiako herrialdeetan, krisiak gogorren jotakoetan —hegoaldekoetan eta Irlandan, funtsean—, arrisku saria izugarri jaitsi da azken bi urteetan. Interesen zama arintzeak arnasa hartzeko beta eman diela pentsa dezake norbaitek, baina ez da horrela. Alderantziz. 2008az geroztik estatu horietako zor publikoa neurrigabe hazi denez —eta goraka jarraitzen du— zorragatik ordaindutako interesa txikiagoa izan arren ere, estatu bakoitzak geroz eta gehiago ordaintzen du bere zorragatik, ikaragarri hazi delako.
Aurten, Espainiak, Greziak, Irlandak, Italiak eta Portugalek 130.000 milioi euro gastatuko dituzte soilik zorraren interesak ordaintzeko, Euroguneko gainontzeko herrialdeek baino ia hiru aldiz gehiago. Orain sei urte krisia piztu zenetik batasuna inoiz baino gutxiago da batasun Europan. Zorrak bitan zatituta dauka EB: hegoaldeko —edo periferiako— zordunak eta iparraldeko hartzekodunak.
Philippe Legrainek, Durao Barroso Europako Batzordeko presidentearen aholkulari ohiak, asteon gogor salatu du egoera The New York Times egunkarian. "Krisiaren jatorrizko arazoa izan zen Alemaniak eta Frantziak Espainiako eta Irlandako higiezinen jabeei, Portugalgo kontsumitzaileei eta Greziako Gobernuari maileguak arduragabeki ematea. Baina nahiz eta Greziako, Irlandako, Portugalgo eta Espainiako zerga ordaintzaileek pagatu bankuen akats horiek guztiak, Angela Merkelen gobernuak eta Bruselan dituen zerbitzariek sistematikoki hobetsi dituzte Alemaniako eta Frantziako bankuen interesak, euroguneko herritarren kaltetan". Horixe da, Legrainen ustez, Europa atzeraldiaren zulora bultzatu zuen eta zorraren burbuila puztu duen jatorrizko bekatua. Haren esanetan, "Udaberri Europar baten beharra dago ekonomia eta politika berriztatzeko".
Txarrena pasa dela diotenen aurrean, ostertzetik hodei beltz mardulak datozela ohartarazi dute hainbat ekonomistak: gehiegizko zorpetzea. Eurogunea kolokan jarri zuten 2012an hegoaldekoen arrisku sariek, baina asko baretu da egoera, bereziki azken urtean. Grezia 3.999 puntuko arrisku saritik 443kora pasa da bi urtetan; Portugal, 1.560 puntutik 217ra; Espainia, 637tik 153ra; Italia, 553tik 155era; eta Irlanda, 1.143tik 129ra. Gutxiago ordaintzen dute jaulkitako zorragatik, baina BPGarekiko %100eko zor publikoaren langa pasa dutenez —Espainia %94an dago—, urtetik urtera handiagoa zaie zorraren zama. Madrilek, adibidez, 40.000 milioi euro inguru gastatu zituen iaz interesak ordaintzeko, bere BPGaren %4 adina, eta gobernuko ministerio guztien aurrekontua adina.
Ordaintzeko gaitasuna
Baina ahots guztiak ez dira apokaliptikoak. Egoera larria dela aitortu arren, Stefan Collignon CER Europako Azterketa Zentroa think tank-eko nazioarteko ekonomia arduradunak azaldu du garrantzitsuena ez dela zorra BPGarekiko oso handia izatea ala ez, estatua zor hori ordaintzeko gai den ala ez baizik. AEBek, adibidez, BPGarekiko %104,5eko zor publikoa daukate, eta Japoniak %200dik gorakoa, baina merkatuetan ez daukate euren zorra ordaintzeko arazorik. Azken batean, konfiantza eta kaudimen kontu bat da, EBko periferiak oraindik guztiz lortu ez duena.
Aditu guztiak bat datoz zerk eragin duen arrisku sari neurrigabeen jaitsiera. Batetik, 2012ko uztailean Mario Draghi Europako Banku Zentraleko buruak euroa salbatzeko "edozer" egiteko prest zegoela esateak atzerriko inbertitzaileak lasaitu eta ostera ere EBko estatuetako zorra erostera animatu zituen. Bestetik, EBZk 2011tik 2012ra bitartean bilioi bat euro saldu zien EBko bankuei ia-ia doan, interes oso baxuarekin —%0,25—. Diru hori, sektore pribatuari kredituak ematen arriskatu ordez, estatuen zorra erosteko erabili zuten, hartara, %4tik gorako interesak poltsikoratuz, arrisku saria handia zelako oraindik —%3 ingurura jaitsi da orain Espainiako hamar urterako bonuen interes tasa, 2005eko mailara—.
Carry trade izena du praktika horrek, eta horren arriskuez ohartarazi du EBZk berak behin baino sarriago. Iazko azaroan Bruselak esan zuen, adibidez, bankuek zor publikoa erosteak hondoratu duela kreditua Espainian. Horrez gain, Europako bankuek inoiz baino zor publiko gehiago erosi dute, eta horrek gobernuen eta tokiko bankuen arteko interdependentzia arriskutsua sor dezake.
Batez ere, periferiako estatuetako bankuek erosi dute gehien euren estatuetako zor publikoa. Aurtengo urtarriletik otsailera zor publikoa Italiako bankuetako aktiboen %6,8 izatetik%10,2 izatera pasa da; Espainian, %6,3tik %9,5era igo da; Portugalen, %4,6tik %7,4ra; eta Eslovenian, %9,3tik %13,9ra.
Egungo bankaren legediaren arabera, estatuen zorra arrisku gabeko aktibotzat jotzen da, eta, beraz, bankuek erruz eros dezakete. Legedia aldatzeko asmoa agertu du Bruselak, baina oraindik bidean da aldaketa. Dena dela, periferiako estatuek baino maila txikiagoan bada ere, Berlinek eta Parisek ere gauza bera egin dute. Zorra Alemaniako bankuen aktiboen %3,5 izatetik %4,6ra igo da, eta Frantziaren kasuan, %1etik %3,6ra.
Luzerako ahultasuna
Zorraren gaixorik larrienak periferikoak badira ere, EB osora hedatutako arriskua da. Batasuneko estatu guztietan igo da zorpetzea krisia piztu zenetik. EBk BPGarekiko %87,1eko zor publikoarekin amaitu zuen 2013a —%58,9koa zen 2007an—, eta euroguneak, %92,6ko zorrarekin —%66,2koa zen duela sei urte—. Zor publikoaren zamak ere bitan edo hirutan zatitu du kontinentea, eta zorpetuenen tartean, berriro, betikoak.
Krisia piztu bezain laster, PIGS izenez bataiatu zuten motelenen taldea: Espainia, Grezia, Irlanda eta Portugalen laburdura da, baina inizialen ordena ez da ausaz aukeratutakoa, txerriak esanahia hartzen baitu ingelesez. Iparraldeak hegoaldeari erakutsitako destainaren anekdota bat baino ez da. Motelenak zorpetuenak ere badira, eta Italia ere berehala gehitu zitzaion taldeari, txerriak txeerri bihurtuz: PIIGS.
Baina batzuen egoera hauskorrak eurogune eta batasun osorako zipriztinak ekar ditzake, eta denak daude arduratuta zorra handiegia delako arrisku saria bere onera bueltatu bada ere. "Euren zor ratioa egonkortzen edo jaisten ikusten badugu ere, oso maila altuan jarraituko dute urteetan, eta horrek esan nahi du oso egoera ahulean daudela etorkizuneko edozein shocken aurrean", azaldu dio Financial Times kazetari Ebrahim Rahbari London Business Schooleko ekonomistak.
Interes txikian bada ere, hain zor handiak ordaindu beharrak, gainera, ondorio zuzenak dauzka herritarren ongizatean. Dirua interes ordainketara bideratzeak estatuei tarte askoz txikiagoa lagatzen die inbertsioetan gastatzeko edo gizarte zerbitzuei eusteko. Portugalek, adibidez, aurten zorraren interesengatik ordaindu beharreko 7.300 milioi euroek hezkuntzan gastatutakoa gainditzen du, eta osasunerako aurrekontuaren parekoa da.
Behin puntu honetara iritsita, bi galdera nagusitu dira EBko eztabaida guneetan: posible al da horrenbesteko zorpetzea txikitzea? Zelan egin? Lehenengo galderaren erantzunak errazagoak dira, teorikoagoak. Zailena, eta etorkizun egonkorrago bat lortzeko gako nagusietako bat dena, bigarren galderari behar bezala erantzutea da.
Stefan Collignon ekonomistak egoera zein den azaldu eta konponbiderako errezetak seinalatu ditu. Nabarmendu du zor publikoa jasanezina bada finantza merkatuak desorekatuko dituela eta hazkunderako bidea oztopatuko duela.
Egoera konpontzeko aukerak "argi" daude, haren ustez: "Interes tasa hazkundea baino handiagoa denean aurrekontuen superabit primarioa handitu behar da zorra txikitzeko. Bestetik, interes tasa txikiagoa bada hazkunde maila baino, kontsolidazio fiskal txikiagoa behar da, hazkunde ekonomikoak diru sarrerak handitzen dituelako zorra ordaintzeko".
Bost bide, eta mistoa
Paperaren gainean, teoria erraza da, baina hori lortzeko bide ugari daude. Bost dira zorra txikitzeko bide tradizionalak, Silvio Contessi AEBetako Johns Hopkins Unibertsitateko ekonomia irakaslearen arabera. "Inflazioaren sorpresa" da lehenengoa. Inflazio tasa handiak ordaintzeko dagoen zorraren zama erreala txikitzen du, Contesiren esanetan. Baina bide horrek ez dio balio euroguneari, inflazioa oso maila baxuan baitago —%0,5ean, EBZren %2ko helburutik urruti— eta Japoniaren estiloko deflazioaren mamua zabaltzen ari baita. Christine Lagarde NDFko zuzendariak inflazio apalari aurre egin eta hazkundea bultzatzeko interes tasak gehiago jaisteko eskatu dio EBZri
—%0,25ean daude, inoizko apalen— eta aktiboen erosketa handi bat egin eta kreditu merkearen iturria zabaltzeko. Baina, oraingoz, ez dago horrelakorik.
Bigarren bidea BPGaren hazkundea handitzea da. Hazkunde maila zorpetzearena baino handiagoa bada, automatikoki zorra txikitu egiten da, eta, gainera, hura ordaintzeko zerga bidezko diru sarrerak igotzen dira. Baina hori ere ez da EBren aukera nagusia: hazkundea oso apala da eurogunean, aurten %1,2 haziko da, oraindik motelegi. Hirugarrena zorraren berregituraketa da. Grezian gertatutakoaren antzeko zerbait egitea euroguneko gainontzeko estatuetan ere —zorraren %53 barkatu zioten hartzekodun pribatuek Atenasi 2012an—, baina ez dirudi oso bideragarria.
Zor izugarria txikitzeko laugarren bidea kontsolidazio fiskalean sakontzea litzateke. "Zergak igo eta gastu publikoa txikitzea", Contesiren esanetan. Austeritate gehiago, bi berbatan. Azkenik, bosgarren aukeratzat "finantza errepresioa" aurkeztu du AEBetako irakasleak. Aurreztaile pribatuak estatuko bonuen bidez estatuaren zorra erostera bultzatzea.
Jose Garcia Montalvo Bartzelonako Pompeu Fabra Unibertsitateko ekonomia katedradunaren arabera, Espainian gordailuen tasak mugatuta, tokiko aurreztaileak bestelako aktiboak bilatzera bultzatu ditu gobernuak: Espainiako Altxorraren zorra erostera. "Errentagarritasun handiagoa du, eta arrisku txikia. Horrela, Madrilek bere burua merkeago finantzatzea lortzen du. Espainiako arrisku saria jaisten ari da, baina ez soilik atzerriko inbertitzaileak erosten ari direlako, baita tokikoak ere. Eta, gainera, ez soilik bankuak: inbertitzaile pribatuak ere bai".
Bost aterabide izan arren, EBk aterabide mistoa hautatu duela uste du Contesik. "Austeritate fiskalaren eta finantza errepresioaren arteko nahasketa bat aukeratu du. Nolanahi ere, konbinazio horrek oso epe luzean baino ez du orekatuko BPGarekiko zor publikoaren maila handia, eta bide zaila izango da".
Euskal zorra
Hain larriak izan barik, etxeko datuak ere tentuz hartzekoak dira: Hego Euskal Herrian ia bederatzi aldiz handitu da gobernuen zorra 2007az geroztik. EAEko eta Nafarroako gobernuek 11.326 milioi euro zor zituzten 2013 amaieran —8.225 milioi dagozkio Eusko Jaurlaritzari eta 3.101 Nafarroako Gobernuari—. Krisia hasi zenean historiako zor publikorik txikiena zeukaten bien artean: 1.287 milioi euro, bi erkidegoen BPGaren %1,5 inguru. Baina ordutik igo besterik ez da egin zorra, sei urtetan 8,8 aldiz handitzeraino. EAEko zor publikoa %1etik %13,1era igo da sei urtetan, eta Nafarroakoa, %3,6tik %17,7ra.
