Kirmen Uribe

Iragan ostiralean izan da Holokaustoaren oroimenerako eguna. New Yorkeko autobus geltoki eta wifi dorreetako pantailetan ageri zen hirian oraindik sarraski hura bizi izan zuten 20.000 biziraule daudela. Duela ez asko gehiago izango ziren. Nagusi baitaude azken lekukoak.

Ezaguna da The New Yorker aldizkariko bineten umore absurdoa eta zitala. 1925ean hasi zenetik, ilustratzaile bikainak izan ditu aldizkariak, marrazkien soiltasunagatik bai, baina batez ere darabilten ironiagatik. Aldizkaria hirian sortu zen eta bertako umorea jasotzen du, intelektuala, konplexua, garratza ere bai. New Yorkeko ironia.

Hiri arkeologia egin dugu asteburuan. New Yorkeko metroa ezaguna da legenda asko sortu izan dituelako. Batzuk egiazkoak, beste batzuk, ez hainbeste. Garai batean esaten zen piztiak bizi zirela bertan. Aberatsek etxerako hartutako maskota kume exotikoak, krokodilo txikiak, edo tigre kumeak, hantxe askatzen zituztela hazten zirenean.

Oinezkoak hegaztiei argazkiak ateratzen ari ziren parkean. Urtegi handian zeuden ur txoriei, hain zuzen. Parkea hegaztiz bete da, hantxe hartzen dute babesa kristalezko etxe orratzei itzuri egin eta gero.

New Yorkeko institutu garaiko ikasleen artean modan jarri da mugikorrik ez izatea. Telefonoak badituzte, baina ez adimendunak. Sare-sozialek presio handia sortzen omen dute, uneoro eta egoki agertu beharra, zenbat jarraitzaile dituzun, etengabe agerian egon behar horrek. Mugikorrak albo batera uzteko beste arrazoi bat gurasoak dira. Edo, hobeto esan, gurasoek mugikorrekiko duten atxikimendua. Etengabe daude gailuari begira, seme-alaben

Gaur egun dena dago sarean, edozein itaun duzula internetari galdetu: non zegoen Tebas?, edo, non sortzen da oxigeno gehiago ozeanoetan ala oihanetan?, zenbat ordu behar ditu espazio-ontzi batek ilargira iristeko? Bilatzaileari galdetzea b

Berriro ikusiko ez dudan emakumea niri begira geratu da 79. kalean metroko bagoira sartu naizenean. Berokiko poltsikotik ateratzen zitzaidan liburuari begira. Berriro ikusiko ez dudan emakumeak galdetu dit Bilbao ote duen izenburua.

Estatubatuarrek gure bizimodua aldatu duten asmakizun ugari ekarri dituzte, ematen du beti aurrera begira daudela, ez dutela ohitura zaharrik. Neurri batean halaxe da, dena da aldakorra hemen, baina egia da baita ere usadio  batzuei eusten dietela. Esker emate egunari adibidez.

Aspaldi ezagutu nuen Luke, 90eko hamarkadako Bilbon, mundua goitik behera irauli nahi genuen gazteon artean, irudimenez, umorez, bizizale. Satorrak konpartsako kide, Aste Nagusia bizi eta mugitzen zuen arima bihurria izan da ordutik hona. Jaia ez da soilik dibertitzea, mundu bidezkoago bat aldarri egitea ere bada. Ondo zekien hori Lukek, jaia ikusten zuen pertsonen arteko zubiak eraikitzeko tresna gisa, hezurdura bat emateko gizataldeari, elkar ezagutzeko, elkar laguntzeko, ez gaitezen izan hiritar bakartiak, bata bestearen axolarik gabe.

Haurtzaroko esaera zen hau, “balitz eta bazan, biak alkarren kazan”. Edo horren bizkia den beste hau, “balego ta balitz, alkarren atzetik dabiz”. Umetan ez nuen oso ondo ulertzen haien esanahia. Balitz eta bazan, bi hitz irudikatzen nituen saltaka urruntzen, bata bestearen atzetik, zerumugan galtzen ziren arte.

Ilunabarra New Yorken. Josebak, lanetik etxerako bidean, bikote bat ikusi du kale kantoian. Gizona lurrean dago, etzanik eta dardaraka, eta emakumea haren ondoan, makurtuta, besoa jaso eta laguntza eske, estututa. Oinezkoek, izkina egin eta aurrera jarraitzen dute, presaz, beldurrez, batek daki. Inork ez du ezer jakin nahi lurrean datzan gizonaz. Josebak ere gauza bera egin du.

Hertzainak guretzat musika talde bat baino gehiago izan zen, hazi egin ginen pertsona gisa beraiekin, beraien indarrak lagundu zigun nerabezaroan, ikusten bazegoela musika euskaraz egiteko, mundua irudikatzeko, bizitzeko beste era bat.

Irakurri diot Frank Bergon idazle euskaldun estatubatuarrari nola gogoan duen lehengo galera izan zen haurtzaroko objektu batena. Nevadan bizi zenean osaba euskaldunak egurrezko ezpata bat egin zion eta Frank Kaliforniara joan zenean bizitzera ezpata hori eraman zuen berarekin batera. Baina hango mutil handi batzuek lapurtu egin zioten. Oso mingarria izan omen zen Frankentzat hori.

Etxe barruko igogailua zaharra da eta estua. Hantxe ibiltzen gara, gora eta behera bizilagunak, eta beraien zakurrak. Ezen andana bizi da gurean. Zakurzaleak dira gero New Yorken, eta familiako beste kide bat bezala tratatzen dituzte.

‘Udako gau epela’ poemak ezin hobe azaltzen du 'Tar' filma, Blanchetten ustez. 'The New York Times Magazine' igandekarian egindako elkarrizketa batean aipatu du Uriberen lana.

Tom Stoppard antzerki idazlea Txekoslovakian jaio zen judu jatorriko familia batean. Gerran gurasoekin Asiara ihes egitea lortu zuen. Baina aita japoniarrek harrapatu eta hil egin zuten. Ama ofizial britainiar batekin ezkondu zen eta hark eman zion umeari abizena, Stoppard. Ingalaterran hazi, hezi eta egin zen famako kazetari eta antzerkigile britainiar gisa. Amari iraganaz galdetzen zionean ez zuen erantzun garbirik jasotzen. “Orain britainiarrak gara, hemen bizi gara, ingelesezko izen bat duzu”.

Igandero joaten gara Baserritarren azokara. Historia Naturalaren museoaren inguruan jartzen dira New York iparraldetik eta New Jerseytik datozen laborariak. Konturatu gara, mundu guztiko migrariek egiten dutela baserrietan behar. Atzo bertan, barazkiak ordaintzen ari ginela, Nora konturatu zen kutxako emakumea ingelesean ez zen hizkuntza batean ari zela zenbatzen. Ze hizkuntzatan zenbatzen duzu?, galdetu zion. Tibetekoan. Tibet aldetik etorria zen emakume hura, bide luzea haren sorterrira. Bitxia da, dena den, nola itzultzen garen gure ama hizkuntzara egoera jakin batzuetan, zenbakiekin, adibidez.

Larunbat mugitua izan nuen. Goiz partean, Basque Culinary Center-en lan egiten duten lagun batzuekin nuen hitzordua. Horiekin beti ikasten da zerbait, esan zidaten askoren artean, janari ikerketetan badagoela esparru bat deitzen dena “espazioko janaria”. Espazio ontzietan jaten dena? Galdetu nien nik, xalo. Ez, gauza konplexuagoa da. Martera bizitzera joaten garenean han jan beharko duguna aztertzen duena. Hara!

Lou Reed musikariak (New York 1942, 2013), nerabe zela, elektroshock saioak jasan izan zituen, nonbait oinez egiten “manerak” zituelako. Garai hartan uste zen gaya edo lesbiana izatea gaixotasuna zela, bai hori, gaixotasuna, eta bere garaiko beste hainbatek bezala nozitu zuen Reedek terapia anker hura. Gurasoek uste zuten onerako zela. Baina saio horiek ez zuten mutila aldatu. Alderantziz. Guraso eta gizartearekiko herra sortarazi zioten. Eta herra hori atera zuen rock musikaren bitartez, 60ko hamarkadan hasita.