Kirmen Uribe

Semearen urtebetetze festa egin genuen eskolako patioan. Koloretako globoak, goxoak eta euskal jokoak. Puxika hankara lotu eta elkar harrapatzen, artoa biltzen, eta soka-saltoan. Gurasoetako batek esan zigun, “merkea izan da, egia esan, umeek gutxi behar dute pozik egoteko”.

Ekainaren hemeretzia jai da Estatu Batuetan. Ez da luzarotik datorren ohitura, 2020an bertan ezarri baitzuen Biden presidenteak, Juneteenth National Independence Day, izenarekin, nahiz eta jendeak Juneteenth deitzen dion, June (ekaina) eta nineteenth (hemeretzigarrena) hitz berean bilduz. Texasen esklabutza bukatu zen eguna hartzen da gogoan, Estatu Batuetako lehen estatua hori egiten, 1865eko ekainaren 19an. Afroamerikarrek geroztik ospatzen dute haien eskubideen aldarrikapen gisa, eta zenbait estatutan ere besta izan da, duela bi urte jaiegun federala bilakatu zen arte, ehun eta hirurogeitabost urte beranduago.

    Kapitolioaren asaltoko testigantzak hasi dira. Eta orduan ikusi ez ziren irudiak azaltzen. Nonbait irudi asko ezkutatu egin zituzten, larriegiak zirelako, eta hiritarren arteko borrokak ekiditeko. Hesiari eusten ari zen emakumezko polizia batek kontatu du nola laban egiten zuen odol putzuetan. Indarkeria handia zen. Bazekiten Kapitolioa inguratzen zuen hesia eroriko zela, ezinezkoa zen eustea, oso guardia gutxi zeuden. Asaltoa atzeratzea zen kontua, denbora irabaztea, eraikin barruan zeuden pertsonek ihes egin zezaten. Erasotzaileek hartzen kontrako spraya, bai hartzen kontrakoa, erabili omen zuten bidea zabaltzeko. Jakin gabe hartz handia Etxe Zurian zegoela. Gero eta argiago baitago haren zerikusia gertatu zen guztian.

Madrileko liburu azokara liburuak sinatzera joan bai, baina Durangokotik legez, zaku bete libururekin itzultzen naiz etxera. Klasikoen itzulpen berriek deitu didate arreta aurten, Odisea ala Genesiaren liburuaren itzulpenek. Azken hau, laiko batek egindako lehen itzulpena, gaur eguneko hizkeran. Liburua berriz itzultzean, jatorrizko iturrietara zuzenean joatean, deskubrimenduak egiten dira.

Hegaztiak edo mitxeletak jarraitzen dituzten horiek bezala, New Yorken loreak bilatzen dituzten zaleak daude. Ez naiz mendigoizaleez ari, parkeetan ibiltzen direnei buruz ari naiz. Central Parken, Riversiden, Bronx eta Brooklyngo belardietan, udaberriarekin atera berri diren lore bitxiak aurkitu eta apuntatzen dituzte, eta bata besterekin partekatu ere bai informazioa, sarean. Azaleak, jazintoak, ereinotza, denetarik. Ikusgarriena, sasoi honetan, tulipana da, kolore guztietan lehertzen baitira, bazter guztietan.

    Eskolako delegatua hautatu behar dute New Yorkeko bigarren hezkuntzako eskola publikoan. Ane hauteskundeetara aurkeztu da. Ez da hautagai bakarra. Nahiz eta 11 urte izan, ikasleak animatu egiten dira hemen eskolako kontuetan parte hartzera. Gurasoek ere bultzatu egiten dituzte, izan ere, espedientean, notez gain, gisa horretako kontuak ere jasotzen dira. Ez da soilik ikasle ona izatea, komunitatearentzat lan egitea ere estimatzen da, parte-hartzailea izatea.

Abortatzeko eskubidearen aldeko mobilizazioak gero eta gehiago dira Estatu Batuetan. Gorena eskubidea babesten duen legea bertan behera uzteko erabakia hartzeko zorian dagoela esaten da, hori dio behintzat filtratu den informazioak. Horrela gertatuz gero, hirurogeita hamar urte atzera egingo genuke, eta abortatzeko eskubidea estatuen esku geratuko litzateke, ez luke babes federala izango. Protesta hasi baino besterik ez da egin, eta ematen du asko haziko dela, azaroan dauden parlamentuko hauteskundeak baldintzatzeraino.

Ramadanaren bukaera eguna dela eta, gaur jai dute umeek eskolan. New Yorkeko eskola egutegian erlijio guztiak hartzen dituzte kontuan, eta badaude jai kristauak baina baita ere judu edo musulmanenak. Ekialde urruneko urte berri eguna ere ospatzen da, eta 1492tik aurrera konkistatutako herriena, urriaren 12an. Martin Luther King-en eguna ere bada, afroamerikarrei keinu eginez. Gizatalde bakoitzak du gutxi gora behera haren eguna.

Izurdeen aurreko bizitza nobelagatik jaso du aitortza Uribek, eta Gu gabe ere poema bildumagatik Ugartek. Bi lanak Susa argitaletxeak plazaratu zituen iaz.

Saharak horixe esan nahi du, basamortua. Saharako basamortua esaten dugunean hitz bera ari gara errepikatzen bi aldiz. Saharako kanpamenduetan igarotako egunak etorri zaizkit gogora hango berri izan dudanean, nola joan ginen bertara duela urte batzuk Mikel Urdangarin, Mikel Valverde, Arkaitz Basterra, Rada Rueda, David Berri Txarrak eta Gasteizko hainbat lagun.

Steven Spielbergen West Side Story berrituan, New Yorkeko West Side edo mendebaldeak jasan zuen gentifrikazioa aipatzen da, nola Puerto Rico aldeko etorkinak bizi ziren etxeak eraitsi eta eraiki zituzten berriak, tartean Lincoln Center izeneko gunea. Hantxe daude aurrez aurre Met opera, New Yorkeko balletaren egoitza eta Orkestra Filarmonikoa. Harantzago, Julliard musika eskola entzutetsua dago, eta Alice Tull zinema aretoa non zine jaialdia antolatzen duten.

New Yorken txapela jazten da. Norbait txapela buruan ikusi nuen lehen aldian dudan egon nintzen harengana joan eta galdetzeko euskalduna ote zen, ze herritakoa. Dena den, denborak aurrera egin ahala, ohartu nintzen gero eta jende zebilela txapelarekin. Boneta beltzak ziren gehienak, baina bazeuden urdinak, grisak edo gorriak. Horrela pentsatu nuen txapela eraman eramaten zutela bai, baina ez zirela izango denak euskaldunak.

Martxoaren 8a hortxe dago eta, New Yorken brontzezko irudia duen emakume bakanetako baten eskultura ikustera joan naiz. Eleanor Roosevelten irudia Riverside parkearen mutur batean dago, mendebaldeko 72. Kalean. Belarrezko biribil baten barruan dago kokatua, zuhaitzen azpian, katamixar jostariekin lekua partekatzen.

Zentimo bakarra balio dute penny-ek. Hori da Estatu Batuetan txanponik txikiena. Kobrezkoa izan ohi da. Aurkian, Abraham Lincoln presidentearen profila ikusten da, eta ifrentzuan txanponaren balioa adierazten duten bi hitzak: “one cent”. Hala ere, badira gehiago balio duten pennyak. Bildumagileen artean, badago bat preziatua, 1946koa, hain zuzen. Aurkian Abraham Lincoln du eta ifrentzuan galburu biren irudia. “Lincoln Wheat Penny” deitzen zaie horrexegatik. Kobrezkoak dira haiek ere baina badute berezitasun bat, gerrako munizioa erabiliz fabrikatu zituztela. Bigarren Mundu Gerra bukatu berri zen eta balak erabili zituzten txanponak egiteko. Ez hori bakarrik, gerrara joan eta onik atera ziren soldaduen dominak ere balak urtuta egin zituzten.

New York adreiluz egina dago: lantegiak, townhouse-ak, eraikin luzeak, denak adreiluzkoak. Etxe batzuk zutik diraute eta besteak deseginak. Haien aztarnak aurkitzen dira batzuetan. Semearekin Hudson ibaian gora bizikletan nindoala, geldialdia egin genuen ibaiaren ertzeko hondartza txiki batean. Txakur bat zebilen han jolasean eta semea hari hurbildu zitzaion. Harekin jolastu, eta txakurra eta jabea joan zirenean beste gauza baten jarri zuen arreta umeak. “Aita, adreiluzko horma zati bat aurkitu dut.” Eta halaxe zen, eraikin zahar baten horma zati bat zegoen hondartzan, urak ekarria. “Eramango al dugu etxera?” Esan zidan.

Baraxil Bengoa Guenetxea, Brooklynen bizi den arrasatearrari, eskakizun bat egin zioten lanean. Enpresak erabaki zuen New Yorkeko burtsan sartzea eta horretarako beharrezkoa omen zen enpresa ezagun bihurtzea. Gauzak horrela, enpresaren irudiaren ardura duen taldeak ideia bat izan zuen: zer hobeagoa enpresa ezagutarazteko langileen argazkiak Times Square-ko pantaila erraldoietan jartzea baino.

Joan den hilaren 15ean, berrogei urteko emakume bat hil zuten metroan, Times Squareko geltoki jendetsuan. Buruko gaitza zuen gizonezko batek bultzatu zuen trenbidera eta bertan hil zen trenak harrapatuta. Gertaerak kezka handia sortu zuen hiritarren artean. Alta, ez zen estreinako aldia, trenera botatako pertsonen kopurua ehuneko berrogeita hamarrean igo da pandemia hasiz geroztik. Metroa da New Yorken ibiltzeko modurik bizkor eta merkeena eta langileek hura behar dute hiri barruan mugitzeko. Metroa, halaber, etxerik ez duen jendearen gordelekua ere bada.