«Honek aurrera bide onetik egingo duela sinesten dut»

Ez du fiskalburu baten irudi zorrotzari atxiki ohi zaion zakartasunik erakusten. Ulerkor aritzen da. Entzun egiten du lehendabizi; hausnartu gero, eta, ondoren, erantzun, plazaratutako kezkengatik ulerkor azalduta. Elkarrizketa euskaraz egiteari baiezkoa eman zion arren atzera egin du azken orduan, ikasketetan sakondu behar duela eta ez dela erabat ondo adierazten azalduta. «Zuk egin euskaraz nahi baduzu, ondo ulertzen dizut». Besoak zabalik hartu gaitu EAEko Auzitegi Nagusiko bulegoan Juan Kalparsoro fiskalburuak (Donostia, 1960).

Zaila da Justizian euskaraz entzutea. Nahikoa egiten da erabilera ahalbidetzeko?

Gehiago egin ahalko litzateke. Euskara ikastaroak egiten dira, baina prozeduretan erabil dadin gehiago egin behar dela uste dut. Lehengo egunean bildu nintzen Bizkaiko Abokatuen Bazkuneko Euskara Batzordearekin, eta konponbide sorta bat proposatu zidaten zenbait epaiketatan euskara erabili ahal izateko. Ea nolabait artikula dezakegun prozedura osoak euskaraz egin ahal izatea. Arazoa da alde asko daudela auzietan eta horietako batek euskara ez ulertzeak itzulpena eskatzen duela halabeharrez. Itzulpenak distortsionatu egiten du.

Edozein kasutan, uste duzu nahikoa bermatuta daudela euskal hiztunen eskubideak?

Formalki, bai; praktikan, ez. Formalki, legeek bermatzen dute, baina, praktikoki, ez. Ez da eskubiderik urratzen, baina horrenbeste oztopo eta zailtasun praktiko daude, azkenean ez da benetan bermatzen. Errealitatea da euskara ulertzen ez duen epaile bati euskaraz hitz egin nahi dionak bitartekari bat duela erdian.

Bost hilabete daramazu EAEko Auzitegi Nagusiko fiskalburu, Errioxatik etorrita. Handia izan da jauzia?

Bai, euskal gizartea askoz konplexuagoa da zentzu guztietan, etapolitikoan batez ere. Horrek, azken finean, eragin egiten du. Gu ez gara politikariak, baina eragiten digu gure lanean. Epaileak eta fiskalak euskal gizartean judizializatutako auzietan inplikatuta egon gara, eta horrek zaildu egiten du gizartearen aurrean beharko genukeen legitimazioa. Hori Errioxan ez da gertatzen. Inork ez du zalantzan jartzen egiten dugun gizarte lana.

Justizia gai politiko askoren erdian dagoen gizarte honetan, zer egin dezake Justiziak legitimazio hori berreskuratzeari begira?

Gardenago izatea eta euskal gizartean dauden pentsamolde guztiekiko gertuagokoak izatea. Gertuago egon behar genuke Euskadin dauden pentsamolde guztietatik, denak direlako zilegi. Kontuan hartu behar dugu epaile eta fiskalak garela. Akusatzaileak gara, eta jendea kartzelara bidaltzen dugu. Ez gara gizarte langileak, baina gizarte lan bat egiten dugu. Fiskaltzari dagokigu Justizia sustatzea herritarren eskubideen eta herritarren interesen defentsan eta hori guztia legearen zaintzapean egitea. Pertsona bat akusatzen dugunean, gizartearen defentsan egiten dugu, gizarteak erabaki duelako adibidez emakumeei tratu txarrak ematea, alkoholaren eraginpean gidatzea eta lapurtzea gizartearen interesei erasotzen dieten ekintzak direla. Beraz, azkenean, gizartea defendatzen dugu pertsona bat espetxeratzeko eskatzen dugunean.

Hala ere, akusatzaile irudia duzue babesle irudia baino gehiago.

Bai. Akusatzen duena eta zigorra eskatzen duena antipatikoa da beti, baina gizarteak erabaki du zer den zigortu beharrekoa, botoa emanda Parlamenturako ordezkariak aukeratu dituenean. Guk ez dugu erabakitzen zer den delitua; Espainiako Parlamentuak erabakitzen du hori, eta guk gauzatu egiten dugu.

Zuzenbidearen oinarria da legeak argia izan behar duela, argi egon behar duela zer den delitu eta zer ez. Azken urteetan, ez da hori gertatu auzi askotan. Debekatzen edo debekatzen ez diren manifestazioei buruz ari naiz; presoen argazkiak erakustea delitua den edo ez argitu gabe egoteaz, besteak beste. Zuzen jokatu dela uste duzu?

Beti egongo dira kasu zailak, gauza bat baita legea, oso argia izan daitekeena, eta beste gauza bat legearen interpretazioa. Legeek interpretaziorako tartea dutelako agertzen da tribunala zatitua epai askotan; interpretazioa ez da bakarra, eta horrek sarri zaildu egiten du gure lana. ETAko presoen argazkiak erakustea, adibidez, terrorismoa goratzea da? Auzitegi Nazionaleko Fiskaltzari baietz iruditu zitzaion, Auzitegiak ebatzi zuen, eta uste dut Gorenaren kasazio helegitearen zain dagoela auzia. Legea argia da: terrorismoa goratzea delitua dela dio. 'ETAk hiltzea ona da' esatea delitua dela argi dago. Baina, hainbat pertsona hil dituen norbaiten argazkia ateratzea delitua den edo ez interpretatu egin behar da, eta hor datoz zailtasunak. Gauza bera gertatu da Sorturekin; bederatzi epaileri gauza bat iruditu zaie, eta zazpiri bestea.

Zuzenbide Estatu batean oinarrizkoak diren eskubideez ari gara. Nola uler daiteke milaka pertsonaren oinarrizko eskubideei eragiten dien erabaki batean, Sorturi buruzkoan esaterako, horrelako zatiketa egotea?

Bai, horrek nahasmena eragiten du gizartean. Euskal gizartearen zati batek ezin du bozkatu talde politiko bat. Tira, uste dut bozkatu ahalko duela azkenean. Edozein kasutan, argi dagoena da oinarrizko eskubide bati eragiten diola: parte hartze politikorako eskubideari. Konstituzioak dio Espainia Zuzenbide Estatuan oinarritutako estatu demokratikoa dela. Oinarrizko printzipiotzat ditu Justizia, berdintasuna, askatasuna eta aniztasun politikoa. Aniztasunerako oinarria alderdi politikoak eratzeko askatasunean datza. Auzitegian bi interpretazio egon dira, bat nagusitu da gutxigatik, eta oinarrizko eskubide bati eragiten dionez, nahasmena sortu du, orain, beste fase batean gaudela dirudienean.

Nahikoa garrantzia eman zaie azken hilabeteetan ezker abertzaleak egin dituen urratsei?

Zalantzarik gabe baloratu da aldaketa egon dela. Orain arte, kasu gehienetan aho batez hartu dira halako erabakiak, eta oraingoan, ez. Baloratu da, noski. Baina gailendu da ezker abertzaleak eta ETAk duela oso gutxira arte izan duten ibilbidea kontuan hartu duen sektorearen irizpidea, eta ez egin dituen urratsak kontuan hartuta parte hartze politikorako eskubidearen alde egin duen sektorearena. Hala ere, epaileen lana legea ezartzea da, eta hori da egin dutena. Alderdien Legeak hori eskatzen duela ulertu dute, eta hori egin dute. Ez balitz Alderdien Legea existituko, ez litzateke arazo hau egongo; baina indarrean dago. Bihar indargabetuko balute, beste gauza bat izango litzateke.

Indargabetzearen aldekoa izango zinateke?

Badut nire iritzi pertsonala, baina ez dagokit horri erantzutea.

Auzitegi Konstituzionalak erabaki behar du orain Sorturi buruz. Zer espero daiteke?

Konstituzionalak eskubide konstituzionalak urratu diren edo ez baloratu behar du, eta, beraz, normalean indar gehiago egiten du oinarrizko eskubideak bermatzeari begira. Bakoitzak ondoriozta dezala nahi duena.

Politikan aritzeko eskubidea izan behar duela ebazteko aukera gehiago ikusten dizkiozu, beraz, Konstituzionalari?

Bai, izan daiteke.

Zer gertatuko da Konstituzionalak hauteskundeak igaro ondoren esaten badu Sortu legezkoa dela?

Ez da ezer gertatuko. Hurrengo hauteskundeetan Sortu gisa aurkeztu ahalko du.

Ez luke kontraesana eragingo?

Nolabait, bai. Eskubide bat urratuta geratuko litzateke atzera begirako eraginarekin. Baina, tira, badirudi badagoela ezkerrekoak eta abertzaleak biltzen dituen sektore bat aurkeztuko dena, EA eta Alternatiba ere hor dituena.

Bilduk hauteskundeetan parte hartuko duela jakintzat jotzen ari zara?

Jakintzat ematen dut hauteskundeetara joateko aurkeztuko direla, hori iragarri dutelako. Hauteskundeetara aurkeztuko diren? Legeak eskatzen dituen baldintza guztiak betetzen badituzte, badirudi baietz. Noski, ikusi beharko da zein hautagai aurkezten dituzten, eta Fiskaltzak eta auzitegiek baloratzen duten Batasunaren jarraipena diren edo ez.

Horri ere bozetarako bidea ixteko aukera badagoela uste duzu?

Uff... Zerrendetan aurkezten dituzten pertsonen arabera izan daiteke. Ez dakit.

Nork baldintzatu dezake zerrenda bat legeztatzea? Nork kutsatu dezake zerrenda bat, edo nor ezin da aurkeztu hauteskundeetara?

Legalki Espainiako nazionalitatea duen eta sufragio pasiborako inhabilitazio zigorrik ez duen edozein herritar aurkeztu daiteke hauteskundeetara. Gertatzen dena da legez kanporatzeko arriskua eragin dezaketela legez kanpoko izendatuta dagoen alderdi batean zeregin aktiboa izan duten pertsonek, auzitegiek interpreta dezaketelako legez kanporatutako alderdi horren jarraipena dela. Pertsona horiek zerrendetan egotea jarraipena dela pentsatzeko zantzutzat har daiteke. Joseba Permach Donostiako alkatetzarako aurkeztuko balitz, adibidez, argi dagoelako Batasunaren zati izan dela.

Ezker abertzaleko aurpegi publikoa izan den pertsona bat baina zigorrik ez duena aurkeztu ahalko litzateke?

Formalki, bai; baina praktikan, agian ez. Jende garbia esaten denean esan nahi da ezker abertzalean ardura garrantzitsurik izan ez duena, Fiskaltzak eta Auzitegi Gorenak ez dezaten esan debekatuta dagoen alderdiaren jarraipena dela.

Duela hogei urte hautetsi izatea edota beste hauteskunde batzuetan ezker abertzaleko legezko alderdi baten interbentore izatea zerrendak legez kanpo uzteko arrazoitzat erabili izan da. Zein da muga? Badago irizpide argirik?

Uste dut inork ez duela erraza hori argitzen. Pertsona bat hauteskunde mahai batean Batasunaren interbentore izan bada, argi dago lotura duela Batasunarekin. Baina, horrek kutsa dezake Bilduren zerrenda bat? Oso zaila ikusten dut, baina ez dakit. Dena den, Sortu legez kanpo uztea kosta egin bada, zailago izango da Bildu legez kanporatzea. Gainera, talde horretan daude EA eta Alternatiba, eta biak dira erabat demokratikoak.

Ezker abertzaleak egindako urratsen balioa nabarmendu duzu jendaurrean. Bidean aurrera egingo den esperantza duzu?

Nik bai. Gauza asko aldatu direla ikusten dut. Sortuk argi esan du ETAren indarkeria baztertzen duela. Ez naiz aditua terrorismo gaietan, baina konfiantza dut, pauso argiak eman direlako. Badakit oraindik berria dela egoera hau eta zauriak agerian daudela. Denak behar du bere denbora. Baina nik zintzoki uste dut ETAren arbuio argia dagoela, Sortuk adierazi bezala. Horrek ematen dizkit arrazoiak sinesteko honek aurrera egingo duela bide onetik.

Bide horretan aurrera egiten bada, Justiziak egin dezake zerbait horretan laguntzeko?

Justiziak legea ezarri behar du, eta, horren barruan, legearen interpretazioa dago. Zigor Kodeak agintzen du interpretazioa gizarteko egoerara egokitu behar dela. Ez da gauza bera legea ezartzea terrorismoa indarrean dagoela edo ekintza terroristak amaitzea erabaki denean. Lagundu dezakeela esateak gaizki-ulertuak ekar ditzake; Justiziak ez du laguntzen prozesu politikoetan. Legea ezartzen du, baina inork ez du zalantzan jartzen egoerak eragina duela, betiere biktimen eskubideak aintzat hartuta. Biktima asko ditugu hemen, alde guztietan, baita presoen senideak ere.

Zer gertatuko da presoekin?

Presoek beren zigorrak bete beharko dituzte, birgizarteratze faseak egongo diren arren. Logikoki, preso bakoitzak bere prozesua izango du, eta logikoki, iritsiko da momentu bat presoak irteten hasiko direna pixkanaka; lehenago edo geroago, duten zigorraren arabera, eta une horretako egoerara egokituta. Hori horrela da. Konplikatua da presoen gaia, baina argi dago indarkeria betiko amaitzeak dena erraztuko lukeela. Ez dut esango preso guztiak bat-batean kalera aterako liratekeela, hori ez delako egia. Baina argi dago ETAren indarkeria betiko amaitzeak zigorrak gauzatzean ere eragingo duela, zalantzarik gabe.