«Kantua bala bat da, erraietatik, barrutik ateratzen den zerbait»

Kantatzen duenarekin «zintzoa» izatea du bere lanaren ardatza Mikel Markezek (Errenteria, 1971). Hala zen 15-16 urterekin lehenengo kantuak idazten hasi zenean, eta hala jarraitzen du izaten 40 urte egin berritan. Kantuarekiko eta kantagintzarekiko jarrera horrek gidatu du bere ibilbide osoa, eta horren isla da Hiri hartan izan zen azkeneko diskoa ere. Bihar Donostiako Viktoria Eugenian aurkeztuko du, Erramun Martikorenarekin batera emango duen kontzertuan. Biek lan berriak argitaratu berri dituzte, eta elkarrekin askotan aritu izan direnez, «natural-natural» sortu da bien arteko emanaldia. «Dena zetorren parez pare, eta, gainera, oso interesgarria da sinergiak lortzea».

Zazpi urte dira Erabil nazazu diskoa kaleratu zenuela. Zer gertatu da denbora tarte horretan Mikel Markezen bizitzan?

Gauza izugarri berezirik ez. Barrutik hazi naiz, eta igual hori litzateke azken urteotako laburpenik zehatzena. Gaixotasun bat ere pasatu nuen, eta horrek gogoeta egiteko eta pilak jarrarazteko bidea eman dit. Agian, esparru artistikoan baino gehiago eremu pertsonalean hazi naiz, baina, azken batean, osotasun bat gara. Gurpil bat zulatzen zaizunean alferrik daukazu motorra. Edo alderantziz. Maila pertsonalean gertatzen den orok du eragina sorkuntzan. Eta, era berean, sortze lanak ere eragiten du maila pertsonalean ere. Nik beti esaten dut kontu handia izan behar dugula kantatzen dugunarekin, esaten edo goratzen dugun horrekin oso kontsekuente izan behar dugulako maila pertsonalean ere. Kantuak egilearen bila datoz beti; ezin zaitezke gauza bat izan eta beste bat kantatu.

Horrek behartzen zaitu erabat zintzoa izatera.

Bai. Gauzarik inportantena kantagintzan, edertasunaren gainetik, zintzotasuna da. Garai bateko punk-ena ere zintzotasun hutsa zen. Kantatzen zuten gizarte hau kaka hutsa dela eta etorkizunik ez zegoela. Eta horrela sentitzen zuten. Niretzat, hori da artea, erraietatik, barrutik, ateratzen den zerbait. Kantu bakoitza bala bat da. Edo mailukada bat. Entzulearengan zerbait sorraraziko duena.

Hor zer garrantzia dauka estetikak?

Esan nahi dugun hori ahalik eta modurik txukunenean eta politenean ematen saiatzen gara, eta hor indarrak jartzen ditugu. Baina horrek bestearentzat balio behar du, esan nahi duguna biltzeko. Zelofana da neurri batean. Soilik edergailuaren bila bagabiltza, txalupa horri ura sartuko zaio. Eta hori ere ikusten dut musikan, baita euskal musikan ere, nahiz eta ingurukoetan baino gutxiago. Insustantzialitatea bultzatzen da, denbora-pasa, lelokeria, ondo pasatzea... arintasuna hain hedatua egonik, hori gailentzen da halabeharrez. Eta ez dago errudunik. Ez nuke moralizatu nahi. Belaunaldi berriek beren garaia bizi behar izan dute, eta ez dira gu baino okerragoak edo hobeak. Baina insustantzialtasuna gailendu da.

Aurreko diskoa atera ondoren eten bat egin nahi izan zenuen?

Etena aurretik egin nuen. 80ko hamarkadaren amaieratik 2000. urtera arte etenik gabe ibili nintzen; urte batzuetan 200dik gora emanaldi egiten. Izugarrikeria bat. Deitu izan nauten lekuetara joateko bokazioa izan dut, horrela sentitu izan dudalako. Ez naiz damutzen, baina niri perspektibaren galera ekarri zidan, ez bainekien zertarako, zeinentzat eta nola ari nintzen. Eta bost bat urtez apenas ibili nintzen; ia-ia utzi egin nuen. Eten hark balio izan zidan ulertzeko zertan ari nintzen.

Dagoeneko 40 urte beteak dituzu. Zer gelditzen da batetik bestera ibiltzen zen gazte hartatik gaur egun?

Hor badago ildo komun bat. Eta esango nuke kantari guztien kasuan gertatzen den zerbait dela, badugula ardatz bat, zeinen bueltan ari garen beti. Noski, aldatzen gara. Ilea urdintzen zaigu, eta barruan gertatzen zaigun denak aldarazten gaitu, baita gure herriaren egoerak ere. Eta ikuspuntua ere aldatzen da, ezinezkoa baita 40 urterekin 20 urterekin bezalakoa izatea. Baina ardi jaiotzen bazara, ez zara inoiz behia izango. Eta nik uste dut 20 urterekin zebilen Mikel Markez hura eta gaur egungoa ez daudela hain urruti. Klabe berdintsuekin egiten dutela lan.

Eta zer da aldatu dena?

Orain patxada handiagoa daukat, eta urgentziarik ez leku guztietara iristeko. Ezetz esaten ikasi dut. Korrika eta presaka leku guztietara joan behar hori galdu dut. Eta, horrekin batera, deitu ez izatearen beldurra ere galdu dut. Azkenean, ez da inportantena; inportantena egiten ditugun kantuak dira. Kantuek jartzen gaituzte gure lekuan. Kantariak hil egiten dira, eta hil egingo gara, eta hemen geldituko dira kantuak. Iparragirrerenak geratu zaizkigun bezala, edo Etxahun Barkoxerenak gelditu zaizkigun bezala.

Anjel Valdesek belaunaldi arteko zubigile gisa definitu zaitu.

Guk egiten dugun kantagintza bide horretan kokatzen da. Gure belaunaldiak erreproduzitu egin ditu Ez Dok Amairuren garaian ezarri ziren ildoak. Azken batean, mugimenduaren hurrengo katebegia gara gu. Eta gu esaten dudanean, Mikel Urdangarin, Ruper [Ordorika] esaten ditut, nahiz eta Ruper aurreko belaunaldi batekoa izan. Tradiziotik edan dugu, bertsotik, eta gero gaur egungo testuak ere egokitu ditugu. Espainian edo Frantzian ez da hori gertatzen: kantautore gazte batek kantu propioak lantzen ditu, edo, bestela, adibidez, kantu sefardien moldaketak egiten ditu. Hau da, edo bata edo bestea egiten du. Hemen, berriz, ildo guztiak nahasten ditugu, eta, gainera, oso modu naturalean. Benito Lertxundik esaten digu: «Zuek denak ere Ez Dok Amairu zarete». Hau da, Ez Dok Amairu luzatu egin da denboran.

Herri honen normalizazio faltaren ondorioa da berezitasun hori?

Herri gisa normalizatua ez dagoen herri batean bizitzeak isla du kulturan eta kantagintzan. Herri ez-normalizatu batek zer izango du? Bada, kultura ez-normalizatu bat. Oso garrantzitsua litzateke politikoki normaltzea, horren ondorioz gure egoera ere normalagoa litzatekeelako. Eta baita osasuntsuagoa ere.

Horrek beste bide batzuk irekiko lizkioke kantariari?

Zenbait gauzari buruzko azalpen gutxiago eman beharko ditugu gutxienez. Kanpoan beti eman behar ditugu azalpenak euskaraz kantatzeagatik, euskaraz kantatzeak abertzaletasunarekin izan dezakeen harremanez, abertzaletasunak ETAren indarkeriarekin izan dezakeenaz... Baina oraindik ez da ezer aldatu. Oraindik ez behintzat. Ikusi beharko dugu hamar urte barru herri gisa antolatzeko eta pausoak emateko gai garen. Edo ez.

Zer da zuretzat Hiri hartan izan zen?

Hiri batean bezala, mila hiritan gertatzen ahal den istorio bat da hori. Badu autobiografikotik, eta badu entzun eta irakurritakoetatik ere. Kantuak guk idazten ditugu, baina gero jendeak berridazten ditu. Eta, alde horretatik, diskoa kantu bilduma gisa ikusten dut nik. Gaurko garaietan, are gehiago. Duela hamar urte ere esaten genuen diskoak amaituko zirela eta dena Internet bidez jasoko genuela... baina diskoek hemen segitzen dute. Nik uste dut oraindik ere behar ditugula euskarri fisikoak, eta diskoak saltzen ez diren garai honetan ere, beharrezkoak zaizkigu. Nik, behintzat, 10-12 kantu osatzen ditudanean, duinak eta emateko modukoak, bildu egiten ditut. Gero, diskoek baino gehiago, kantuek egiten dute bidea. Batzuk gelditzen dira, eta beste batzuk ez. Une jakin batean jendeari bere bizitzan balio bat ekartzen badio kantu batek, bada, aurrera jarraituko du. Eta, bestela, ez. Eta ez dago inolako traumarik.

Musikak balioa galdu duela esaten da. Hala ere, kantuak jarraitzen du izaten garrantzitsua jendearentzat?

Bai, kantuak, arte gisa, inportante izaten segitzen du. Kantu mota hau, herri kantua, pop edo rock kantua, identifikatzen da kontsumoarekin, eta kontsumo azkarraren garaian bizi gara. Adibidez, margolanekin ez da hori gertatzen. Edota dantzarekin. Baina diskoak, berriz, zaharrak dira hiru hilabetera. Kantuak, behintzat, eternoak dira, eta kantuak asmatzen badu sentimendu batekin, hori artea da. Hori kontsumotik harago egongo da beti, nahiz eta gauzek beren prezioa duten. Eta segituko dugu kantuak egiten; azken batean, hemen ez gaude irabazi ekonomikoengatik. Ez dut esan nahi ez dugula dirurik irabazten, eta nik neuk ez dut disko bat egingo dirua galtzeko. Baina diruaz gaindi dagoen zerbaitengatik ari gara hemen. Eta hori dagoen bitartean beti segituko dugu kantuak egiten. Eta diskoak.

Irratian aritzen zara, eta euskal musika gertutik bizi duzu.

Badira gauza interesgarriak. YouTuben sartuz gero ikusten da badirela neska gazteak kantuak egiten eta jotzen. Bikoteka, bakarka... bada mugimendu bat. Armada txiki bat. Ez dakit zer emango duen, baina interesatzen zait. Eta saiatzen naiz irratira eramaten. Ni kantautorea naiz, eta irratia honen guztiaren segida gisa ulertzen dut. Hau da, irratian ere irrati autorea naiz.

Benito Lertxundiren gaineko liburuarekin ere ari zara Pako Aristirekin batera. Nola doa?

Amaitzen ari gara, eta datorren urtean aterako dugu. Pako eta bion arteko tratua zen ni hasiko nintzela 50 orrirekin, Pakok beste 50 idatziko zituela, nik 50 eta berak bukatuko zuela. 200 orri, alegia. Nik 50 egin nituen, pasatu nizkion Pakori, eta berak 160 itzuli zizkidan!! Kar-kar. Eta ataka batean sartu ninduen, nik bukatu behar dudalako liburua. Eta, jakina, ni ez naiz idazlea.