«Kutsaduraz garbi nahi dut nire lana»

Molestatu egiten du zaratak Elena Asins artista (1940, Madril), eta Azpirotzen bizi da (Nafarroa) orain ia hogei urtez geroztik. Ez isiltasun gogo horregatik bakarrik, baina baita horregatik ere. Nekez aurki daiteke zuriaz eta beltzaz bestelako kolorerik haren etxean. Babesleku moduko bat da harentzat. «Oso garai barrokoan bizi gara», dio, eta funtsezkora jo nahi du. Bitxia da haren sorkuntzan ematen den uztarketa; aitzindaria izan zen artea sortzeko ordenagailuak erabiltzen, baina gizakiaren lehen margolanak bezain zaharra da haren asmo artistikoa: transzendentzia. 50 urte eman ditu horretan; modei kasurik egin gabe, berean tinko. Alemanian eta AEBetan izan da urte luzez, eta Noam Chomsky pentsalari eta semiologo ezaguna ere harritu zuen haren erakusketa batek New Yorken: «Hau hizkuntza bat da», esan zuen.

Azkenaldian heldu zaio aitortza. Madrilgo Reina Sofian erakusketa handi bat izan zuen urte hasieran, eta Espainiako Arte Plastikoen saria jaso du aurten.

Zor bat bazegoen zure lanarekiko?

Ez dut uste inork halako ezer egiteko beharrik duenik, baina pozgarria da aitortza jasotzea. Herenegun, adibidez, ume batek ikusi ninduen Lekunberrin (Nafarroa), eta begira-begira gelditu zitzaidan. «Egunkarian ikusi zaitut», esan zidan. Eta nik galdetu: «Gustatu zaizu?». Pentsakor gelditu zen, eta azkenean erantzun egin zidan serio-serio: «Bai». Oso ederra da hori. Umeek ohitu behar dute kulturan egiten den lanera. Ohar dadila bizitza egunero bizi duen hori baino zabalagoa ere badela.

Etxean zure obrarik ez zenuela uste nuen, baina bakarren bat baduzu.

Ahalik eta gutxien. Biltegian baditut, noski, eta etxeko txoko guztietan dut baten bat, baina askorik ez. Arazoak sortzen dizkidate. Etengabe moldatuko nituzkeen piezak dira denak. Ikusten ditudan aldiro akatsak ikusten dizkiet. Obraren etengabeko berritze bat litzateke, eta egia esango dizut, ez dut horretarako gogorik [irri egiten du]. Bizitzak ez du hainbesterako ematen. Gune neutro bat sortu nahi dut neure buruarentzat, eta nire obrak interferentziak sortzen dizkit.

Oso sistematikoa zara lanean?

Saiatzen naiz. Oso txarra naiz inprobisatzen. Oso zorrotza naiz, gainera, nire lanean bertan ere. Saiatzen naiz, adibidez, merkatuari ez kontzesiorik egiten. Kontu handiz hartzen dut pentsatzen dudan gauza bakoitza, gogoan dudan horrek egin nahi dudan obran benetan kabidarik duen, edo pasako den kontu bat baino ez den aztertuz. Egiten dudan urrats bakoitza oso era sakonean aztertzen dut. Gainera, askoz ere alemaniarragoa naiz espainiarra baino, han eman baitut nire ikasketa prozesuaren zatirik handiena. Nahiko koadrikulatua naiz.

Zure lan guztietan badago zure lana apaingarriz biluzteko saio nabarmen bat. Funtsezkoenaren bilaketa bat: zuria eta beltza dira nagusi, lerro garbiak, forma zuzenak...

Hori egiten saiatzen naiz beti, denean. Lerrorik zainduenera heldu nahi dut. Oso gizarte barrokoan bizi gara. Objektuz, irudiz eta bestelakoz betetako garai batean. Aztertuz gero, berehala ohartzen zara ez direla beharrezkoak, baina begietatik sartzen dizkigute. Nahiko zaila da ezabaketa lan hori.

Telefonoak jo du; hautsi da isiltasuna. Erantzun, eta berehala eskegi du Asinsek. «Telefonicakoak dira», dio, «ez dakit zer eskaintza berezi». Nekez halako adibide praktikorik. «Inbaditu egiten gaituzte! Etxeraino sartzen dira!». Berriz jo du telefonoak, eta bere kasa utzi du isiltzen.

Hain zuzen, zarataz ari ginen, eta funtsezkoa denaz.

Ikaragarria da, ezta? Subkontzienteak, ordea, irudi horiek denak barneratu egiten ditu, eta oso kontu handiz aritu beharra dago, zarata hori guztia zure lanari eman nahi diozun purutasunean nahas ez dadin. Kutsaduraz garbi nahi dut nire lana, nolabait esatearren. Gure planetarekin bezala, kutsaduraz libre nahi dut nire lana. Nik nire lanean sortu nahi dudan mundua librea nahi dut, purua. Arnasa hartu ahal izateko aukera izan behar du.

Aitzindaria zara ordenagailuarekin artea egiten, baina baduzu Cromlechei eskainitako eskultura serie bat. Bitxia egiten zait nola heltzen diozun historiaurretik datorren gai horri teknologiarik berrienak erabilita.

Batera doaz eta! Historiaurreko gizakia ez zen inondik inora ezjakina. Bazituzten astronomiari, matematikari eta espazioari buruzko ezagutzak. Baita guk galduak ditugun usaimen eta entzumen zorrotzak ere. Beste kultura bat zen, eta ez gara horretaz ohartzen. Jende guztiak irakats diezaguke zerbait, eta hori da arazoa, bestelako jakintza horiekiko errespetua falta da maiz. Espainian oso ohikoa da ezagutzen ez denarekiko errespetu falta hori.

Zuk zeuk ere sufritua duzu errespetu falta hori.

Euskal Herrian gutxiago; hemen jendeak errespetu handiagoa du.

Oteiza, Basterretxea, Txillida... Haiek ereindakoagatik izango da?

Baliteke horregatik izatea, bai. Jendea lotsatiagoa ere izan liteke, bestalde. Ez dakit zergatik den, baina bai sentitu dudala errespetu handiagoa hemen. Beste lekuetan lotsagabekeria handia dago. Ezagutzen ez denarekiko nagusikeria ikaragarria.

1970eko hamarkada baino lehen hasi zinen zu ordenagailuarekin artea sortzen.

Zorotzat hartzen ninduten. «Zertarako behar du artista batek ordenagailu bat?», galdetzen zidaten. Ez ziren pintzelaz eta pintura poteaz harago pentsatzeko gai. Ezin zuten ulertu. Gaur egun ere ez dute askorik ulertzen. Jendea nahiko adigogorra da, ez ulertu ezin dutelako, ulertzeko inolako interesik ere ez dutelako baizik. Errazago zaie ulergaitz zaiena baztertzea.

Alemanian maiz egon zara, etaAEBetan ere bai. Harrera hobea izango zenuen han.

Ez fida AEBez. Desastre bat da herri xumea. Klase amildegiak ikaragarriak daude; alde batetik, oso klase altuak daude, eta, bestetik, kalean utzia duten jende analfabetoa. Nik neuk ikusi dut jendea AEBetan kalean hiltzen, Broadwayn. Ikaragarrizko intelektualak ere badaude, baliabideak... Zazpi urte igaro nituen han, eta ez zitzaidan gustatu. Han hartu nuen europar izatearen kontzientzia.

Transzendentzia asmo bat igartzen zaie zure lan guztiei.

Interpretazio berriei bidea ireki nahi izaten diet beti. Pentsamendu lan bat da nirea, azken finean. Objektu fisikoa ez da hain garrantzitsua; bai, ordea, gertaera mentala; munduari hitz egiteko hizkuntza bat ari da sortzen obraren bidez, metalengoaia bat, diskurtso bat. Denok sortzen dugu diskurtso bat, gero hurrengo belaunaldiek hartuko dutena, eta fruituak emango dituena. Hori da benetako katea, ez sortu duzun objektua. Zuk sortutakoa barneratu, zabaldu eta bizitzeko modu berriak sortzen dituen giza kate hori.

Estetika eta politika.

Horiek ere bat eginda daude eta! Jendeak esan ohi ditu halakoak: «Ni ez naiz politikan sartzen». Orduan ez zara bizitzan sartzen!

Horregatik azkenaldian hirigintzarekiko aipatu izan duzun erakarpena? Azken finean, bizitzeko modua ordenatzen du.

Gure eguneroko bizitza osatzen duten elementuen ordenatze tenporal eta espaziala da hirigintza, bai. Asko interesatzen zait, eta baditut proiektu asko. Orain arte hala eraiki dira hiriak; udaletxea edo eliza zentroan, eta gero jendea, haren periferian. Nik alderantziz ikusten dut kontua. Erdiguneak hutsune bat izan behar luke, eta periferian behar luke beste guztiak. Ez dago gu baino gehiago den instituziorik. Gu geu gara instituzio horiek. Diru publikoaz ari garenean, adibidez, badirudi diru hori estatuarena dela. Baina gu gara estatua eta!

Eta hutsune hori, beraz?

Errespetu hutsune bat. Jarri arreta dantzariei, adibidez. Ohartuko zara beti dabiltzala zentro baten inguruan. Ez dute zapaltzen. Oso antzinako zerbait da, nik uste. Gizakia gizaki denekoa. Badago zerbait zapaltzen ez dena, zerbait errespetatu beharra dagoena.

Oteizaren hotsa du diozunak.

Jenio bat zen Oteiza, baina hutsune fisiko batez ari zen; ni, berriz, hutsune kontzeptual batez.

Interpretazioa objektu artistiko fisikoa baino garrantzitsuagoa dela diozu; sorkuntza prozesuak ere garrantzi handiagoa du azken emaitzak baino?

Askoz ere handiagoa. Konparaziorik ere ez du.

Bariazioaren ideia ere maiz ageri da seriean egin dituzun lanetan.

Nire lanean denbora txertatzen laguntzen dit bariazioak. Aldaketa eragiten du denborak denean, bariazioak. Bizitzari oso berezkoa zaio hori. Dena dago mugimenduan, ezer ez dago geldi. Elkar elikatze bat da. Unibertsoa halakoa da, baita gu geu ere, etengabe arnasten. Lo gaudenean ere garuna martxan dugu. Orain bideoak egiten nabil, nagusiki. Hain zuzen ere arrazoi horregatik, denboraren pasaera txertatzeko aukera ematen didalako.

Edertasuna baino gehiago, maiz, sublimearen bila abiatzen zarela esango nuke. Atsegin zaigunak baino gehiago, gainditzen gaituen horrek erakartzen zaituela.

Gustatuko litzaidake hori lortzea, bai. Sublimeak ez du zer ikusirik edertasunarekin; zakarkeria bat ere izan daiteke sublimea. Sentsibilitate kontua da ia dena bizitza honetan, Malevitxek esan ohi zuenez. Obra plastiko batera eginiko hurbilpena ere sentsibilitate kontua da batez ere. Gauza bat da edertasuna, eta hori ere oso eztabaidagarria izan liteke, eder denari buruzko ideia sasoika aldatzen delako. Erlatiboa da, orain mende bete ederra zena eta egun ederra dena ez baita gauza bera. Transzendentea den zerbaiten intuizioa da sublimea, aldiz. Definitu ezin dugun hori, hain zuzen ere. Eta, hain justu, ihes egiten digun hori da artelana, nire ustez. Deskribaezina den hori, eguneroko hizkuntzara itzul ezin dezakeguna. Hori lortu nahi nuke nik ere.

Eta lortu duzula sentitu duzu inoiz?

Zenbaitetan baietz iruditu zait, baina gero berriz ikusi eta ohartu naiz ezetz. Psikologikoa da, neurri handi batean. Baina, dena dela, publikoaren ardura da hori epaitzea, ez nirea; ez naiz gai nire lanak hain era objektiboan aztertzeko.