«Nire pertsonaiak oso traumatikoak izaten dira gehienetan»

Heziketaz historialaria bada ere, Agusti Villarongak (Mallorca,Herri Katalanak, 1953) oso gaztetan erabaki zuen zinemagile izan nahi zuela. 30 urte baino gehiagoko ibilbide zinematografikoa du atzean, jada. Atzo Bilbon izan zen, Zinegoak zinema jaialdiko ohorezko saria jasotzeko. Jaialdiko inaugurazio galan eman zioten saria, Arriaga antzokian. Haren zinema ibilbidea eta pelikuletan homosexualitatea tratatzeko era saritu dute. Oso pozik agertu da, saria «oso hurbileko» sentitzen duelako.

Zer esanahi du zuretzat Zinegoak-eko ohorezko saria jasotzeak?

Azkenaldian, oso sari handiak jaso izan ditut, eta horietan ikusten duzu interes asko mugitzen direla; kanpaina handiak egin behar dituzu, lehia handia delako. Hori ikusi eta gero, horrelako sari bat jasotzea gizatasun handiko gauza da. Zure lana baloratzen duen jendea ikusten duzu, kalitateko zinema jaialdi bat defendatzen ari dira, kasu honetan gay gaiari lotua, eta hor sartzen zaituzte, eta asko eskertzen duzu. Oso sinplea da, erlazioa oso gizatiarra da, baloratzen zaituzte eta beren estimua adierazi nahi dizute.

Zure ibilbide zinematografikoa eta filmetan homosexualitatea tratatzeko duzun era saritu nahi izan dituzte. Zer modu da hori, eta zer leku du gaiak zure lanean?

Nire obra osorik dago lotuta homosexualitateari; Tras el cristal [Kristalaren beste aldean] nire lehen filmetik hor zegoen, erdigunean. Agian, guzti-guztietan ez, baina gehienetan agertzen da, era batean edo bestean. Alabaina, esango nuke ez dudala homosexualitatea irudikatzeko forma adeitsurik; hau da, nire pelikuletako gay pertsonaiak gaixoak dira, ez dute beren sexualitatea modu osasuntsuan bizi, forma politean; ez, gaixoak dira. Hainbatetan kritikatu didate hori, esan didate: «Gay bat ikusten den bakoitzean hiltzailea da». Eta egia da, nire filmetako pertsonaiak oso traumatikoak izaten dira gehienetan. Baina traumatikoak dira oso errepresio politiko eta sozial handia jasan dutelako, baita erlijiosoa ere. Oso egoera bortitzak bizi izan dituzte, oso mundu gogorretatik datoz; gaur egungo gure gizartean ez da homosexualitatea era horretan bizi.

Pertsonaia homosexualak ez ezik, gainerakoak ere konplexuak dira.

Bai, pertsonaia guztiak dira konplexuak, ez bakarrik beren sexualitateagatik. Ondo begiratuta, orain arte egin ditudan pelikuletan, emakumeen irudia beti izan da gizonezkoena baino hobea. Beren inguruko irudi ona eman dut. Emakumeak lurrari eta giza balioei lotuago daude.

Zure film gehienen atze oihaleanoso egoera historiko eta politiko gatazkatsuak izaten dira, gerrak, frankismoa… Zergatik hautu hori?

Ba ez dakit, selekzioak ez dira elekzio izaten; gauzak ematen dira, normalean ez duzu hautatzen, etortzen zaizkizu. Mandatuz egin ditudan lanak ere gai horien ingurukoak dira. Ikusten dudana zera da, urteak aurrera joan ahala gai batzuk errepikatzen direla; nire pelikuletan beti daude gerra eta gerra osteko egoerak. Horrez gain, beti dago umeren bat. Aztertzen saiatzen naiz helduen munduak, horrelako testuinguruetan, haurrarena aldatzeko duen modua, nola egiten dion kalte, munstro bihurtu arte batzuetan. Zergatik hartzen ditudan gai horiek ez dakit; nire subkontzienteari erreparatu beharko genioke.

Zure historialari heziketak ekarririk egiten al dio aukeraketari?

Ez, ez dut uste, Pa negre (Ogi beltza), adibidez, enkarguz egindako lana da, ez da nik egin nahi nuen lan bat. Eskaini zidatenean dudatan egon nintzen; izan ere, gerra eta gerra ostearekin nekatuta nengoen. Gero, gidoia idatzi nuen, pelikula egin nuen, eta oso pozik nago filma egin izanaz. Ditudan proiektu berrietan, batek ez dugerrarekin zerikusirik, baina besteak badu, ez Espainiako gerrarekin, Balkanetako gerrarekin baizik.

Atze oihal historikoa izateak dokumentazio lan handia eskatzen du…

Asko dokumentatu behar duzu, bai. Nire azken lanean, Carmen Polo, Eva Peron eta Juana Doñaren inguruko seriean, pertsonaia historikoei buruz ari gara, egoera eta momentu historiko oso zehatzen inguruan, eta oso garrantzitsua da ondo dokumentatzea, nahiz eta batzuetan lortutako informazioa gainditu eta desitxuratu. Film guztietan asko dokumentatu beharra dago; Tras el cristal-en ikertu behar izan nuen nazien kontzentrazio zelaien funtzionamendua, umeekin egiten zituzten esperimentu klinikoak… Auschwitz [Polonia] eta Dachauko [Alemania] medikuen eguneroko guztiak irakurri nituen. Pelikula bakoitzarekin mundu berri bat aurkitzen duzu, betirako gauzak ikasten dituzu. Informazio gune ikaragarrietara joan behar izaten duzu, bai. Azken film honetan, asko ikasi dut frankismoko emakumeen kartzelen inguruan, orduko gaiei buruz eta gertatzen zenari buruz. Guatemalako genozidioaren ingurukoei buruz ere enteratu nintzen…

Pa negre katalanez filmatua dago. Batzuetan gaztelaniaz filmatzen duzu, besteetan katalanez. Zeren arabera hartzen duzu batean edo bestean filmatzeko erabakia?

Ezin dut Pa negre beste hizkuntza batean imajinatu, Viceko eskualdeari [Herrialde Katalanak] buruz ari da; oso zaila egiten zait beste hizkuntza batean irudikatzea. Zuok ez duzue igartzen, baina Bartzelonako jendeak ume horien berba egiteko era ikusten du, eta haienaren oso desberdina da, oso hizkera itxia da, herrikoa; benetan, oso arraro egiten zait beste hizkuntza batean irudikatzea. Era berean, orain guztiz kontrakoa gertatzen zait; imajina itzazu Carmen Polo eta Eva Peron katalanez berba egiten, txorakeria hutsa da. Gauza bera gertatzen da Vicen; ez du zentzurik, berton ez zuten gaztelaniaz egiten, gehienek ez zekiten gaztelaniaz.

Ekoiztetxeek eta banatzaileek ez al zaituzte baldintzatzen?

Katalunian, hizkuntza normalizazioa politikoki asko defendatu dute beti, eta Pa negre-ren arrakastarekin liluraturik daude. Katalunian, Balearretan eta Valentzian izan duen arrakasta haientzat garaipen handia da, ikusten dutelako hizkuntza propioak merkatuan defendatuko diren produktuak egin ditzakeela, katalanezko filmek ez dutela beste ezeren beharrik zinemetan defendatzeko. Hau gertatu zaien lehen aldia izan da, eta poz-pozik daude horrekin. Horrez gain, bitxia ematen badu ere, Espainiatik kanpo, bertsio originala eskatzen ziguten katalanez, nahiz eta gaztelaniazko bertsioa hautatzeko aukera bazuten, baina guztiek nahi zuten kopia katalana; azpidatziekin, noski, baina katalanezko zinta.

Zinegoaken El mar (Itsasoa) zure filma proiektatuko dute: zertaz mintzatzen da? Zelako harremana duzu filmarekin?

El mar-i maitasun handia diot; oso pelikula ona da nire ustez. Pa negre gustatzen zaion jendeari gustatuko zaio. Esango nuke Pa negre baino film hobea dela. Oso gai gogorra du: ospitale batean gertatzen da ia osorik, tuberkulosidunak agertzen dira, pertsona oso gazteak, bizitzaren hasieran daude eta kanoi bazka direla ikusten duzu, laster hilko dira, gaixotasun bera dela eta. Oso pelikula indartsua da, oso bizia, muga jotzen ari diren gazteen ingurukoa. Filma asko baloratzen dut, eta maitasun handia diot, eta, gainera, ez dut uste denbora gainetik txarto pasatu zaionik. Hamar bat urte ditu, eta oraindik hor dago; nire ustez, narratzeko erak, pelikula bere osotasunean, indarrean jarraitzen du.