«Antzerkia egiteko: bi taula, mihise bat, eta jo aitzina»

Fama bat, kontzertuen egutegia zailtasunik gabe betetzeko aukera ematen diona Kalakan taldeari. Esperientzia bat, industria zer den dastatzeko. Urte bat pasatu da Madonnarekin The MDNA Tour egin dutenetik. Oroitzapen bilakatua, «joko» bat bezala sentitu izan dute. Sistema horretan ez sartzea deliberatu, eta «ofiziale» gisa lan egiteko hautua egin dute geroztik. Biskari (Anhauze, Baxenabarre, 1976) elkarrizketatu dute euskal hedabideek, Ahoan bilorik gabe saioan.

Kalakan taldearekin franko bidaiatzen duzuela Euskal Herritik kanpo, irudi berezi bat eman nahian zabiltzate? Mezu bat?

Nik ez dut mezurik pasatzeko, baizik eta maitasun bat. Txalapartak ekartzen du hori. Txalaparta jotzeko behar duzu beste norbait, eta beste norbait hori izan daiteke arrunt arrotza ala ez. Behar duzu harekin akomeatu, elkarrekin erritmo bat jotzeko. Errazena da elkarren arteko gauza bat egitea: «Ni nor naiz? Zu nor zara? Eta elkarrekin zer egin dezakegu?». Musikaz ari naiz, baina musika baino gehiago da; hizkuntza bat da, azkenean. Hemendik joaten naizelarik, esplikatzen dut zein lurraldetan bizi naizen ere, nola jin naizen horra, horrela izatera. Zerendako kantatzen dugun, adibidez, gitarrarik gabe; zerendako kantatzen dugun bakarrik perkusio eta kantu bidez. Hori jin baita hausnarketa baten ondotik, baina ez dut mezurik pasatzeko. Hasten gara eleka, hasten gara kalakan, eta hortik heldu da gure taldearen izena.

Ba al da influentzia horren beste aldea, besteek ekartzen dizutena?

Bistan da. Katia eta Marielle Labeque ahizpekin ardura ari gara gauza horietaz. Haiek nola sentitzen duten musika, zer nahi duten pasarazi… Berrikitan, Oreka Tx-en Silex diskoa entzun dute, eta iritzia eman digute; ikusmoldeak trukatzen ditugu, eta interesgarria da, anitz ikasten baitugu eta eragiten baitigute. Bakarrik izan banintz Kalakanekin, askoz sorkuntza gehiago eginen nituen, ezinez eta kantu herrikoien moldaketak. Baina Katia eta Mariellek —eta Madonnak ere bai—, gure kantu horietan, gure musika horietan, guk ikusten ez dugun zerbait ikusten dute.

Zer da Labeque ahizpek eta Madonnak zuen kantuetan ikusten duten hori, zuek ikusten ez duzuena?

Ez nekike esplikatzen zehazki, baina ikusten dute, argi dute. Nik, adibidez, argi ikusten dut hori Aldude, Banka eta eskualde horretako kantarietan. Hango neskekin, azken hilabeteak pasatu ditut tailer bat animatzen. Entseatu naiz esplikatzen ahots hutsezko kantu hori dela gure berezitasuna, haien berezitasuna: a capella kantatzea, erritmorik gabe kantatzea eta horrelakoak. Baina ez dira ohartzen horretaz. Eta haiek zer nahi dute? Alderantziz: nahi dute gitarrarekin ari izan, erritmoarekin eta. Zer nahi duzu, bada, hala da.

Zer begirekin ikusten duzu kulturgintzaren bilakaera? Hasteko, Ipar Euskal Herrikoa?

Nik uste dut azken urteetan izan direla gauza anitz. Belaunaldiak ez dira konparatzen ahal, beharbada, baina nik gauza anitz ikusten ditut. Sortu dira kabalkadak, sortu dira libertimenduak. Gure herrian ere, Anhauzen, baditugu inauteri berri batzuk. Ez dakit Zuberoan zenbat ikuskizun egiten diren urte osoan. Harrigarria da horrelako herrialde ttipi batek zenbat sorkuntza egiten dituen. Aipatu dut musika, baina antzerkian gauza bera da; bada, enetako, aniztasun bat. Hemen bada amateur franko, eta amateur horiek egiten dutena da kasik profesionala den gauza bat; harrigarria da. Gero, aipatzen ahal dut Garazikus.

Donibane Garaziko Garazikus kultur elkartean urteetan lan egin duzu; barnetik bizi izan duzu.

Hor zer gertatu da? Antton Lukuk biziki ontsa esplikatzen du hori Euskal kultura? liburuan. Frantses kultur arduradunek aplikatu dute haien klasifikatzeko manera hemen, Frantzia guztian bezala. Bada dantza, musika, antzerkia eta beste, eta horien arabera antolatzen dira laguntzak. Sistema horretan behar duzu sartu. Baina, Antton Lukuk erraten duen bezala, zer da pastorala? Non sartzen da? Zein sailetan? Guk ez dugu horrela ikusten kultura; kultura ez da hain sailkatua. Sailkatzen ahal da, baina ez da hain erraz sailkatzea. Zergatik esplikatzen dudan hori? Errateko Frantziak bazuela hemen plan bat kultura mailan lurraldea kudeatzeko.

Garazikus hasieran elkarte bat zen, eta Herri Antzoki bihurtu da; zu barnean zinen aldaketa hori egin delarik.

Ez dut erraten aldaketa hori txarra edo ona denik. Hala da; hala izan da. Horrek ekarri du gure arloa, kultur arloa profesionalizatzea.

Baztertuz amateurrak? Horrela sentitua izan da?

Ez, ez, amateurrak hor dira. Baina amateurrek nahi badute ari izan, nahi badute Herri Antzokitik pasatu, maiz beharko dute profesional batekin ari izan. Ez dira behartuak. Nahi dutena egiten dute, baina nahi badute ikuskizun polit bat egin, beharko dute hortik pasatu. Eta hala pentsatua izan da. Zerendako ez, baina ez da manera bakarra. Hor sortu den arazoa da Xirrixti Mirrixtiren antzerkigintzak ez zuela kasik lekurik horrelako tokietan. Garazikusen, adibidez, pasatu dira hainbeste antzerki profesional, non badiren argi ederrak, apainketa ederrak... Eta Xirrixti Mirrixti heldu da bere bizpahiru gauzekin... Erraten duzu: «Ez da gauza bera!». Eta guk horretaz ohartarazi nahi genuen Garazikusen barnean. Gauza profesional bat eginez galtzen duzu norbait bide bazterrean.

Nor galtzen da?

Oroitzen naiz Donapaleun Le Petit Theatre de Pain taldekoek ikusgarri bat eginik. Eta han, bat batean, goizeko bi orenetan edo, ohartzen naiz Garazikuseko lankideak ginela bakarrik; elkarteko kide guziak ez ziren hor, ez Garazikoak, ez Donapaleukoak. Profesionalek zuten gauza egiten. Baina oroitarazi behar da Garazikus eta beste elkarte franko boluntarioen elkarteak direla. Bada hausnarketa zabal bat emateko horretan. Berriz ere diot ez dela baitezpada txarra hori. Sistema bat plantan emana izan da, eta ontsa da, baina memento batez erraten ahal ote duzu:«E! Antzerkia egiten ahal da baita ere bi zur puskarekin, mihise batekin, eta jo, ez?». Posible da ala ez da gaur? Azkenean, Kalakanekin hori egiten dugu: erratea posible dela musika egitea hiru izanik ere, gitarrarik gabe, usaian nahi ditugun gauza horiek gabe.

Labeque ahizpek zizuten ohartarazi herrikoitasunak duen indarraz nonbait, eta, justuki, hona galdera, doi bat probokazioz: zuek zerendako lotu zarete zaharkeria horiei?

Gaur egun zentzua duten bertsoak dira; ez da dudarik. Gero, baztertzen ditugu gauza batzuk ere. Adibidez, kopla batzuk baztertzen ditugu nahitara, ikusiz hor aipatzen diren gaiarekin edo manerarekin ez dugula bat egiten. Aitortu beharra da, halaber, gure proposamenean zaila dela hamabost bertso kantatzea. Horietarik hautatzen ditugu hiru. Hor ere bada errateko, baina erran nahi dut zaharkeria horiek badutela zerbait, bai. Ez dira zaharkeriak guretako; trabeskatu dituzte mendeak gurera heltzeko, eta hor errespetu bat behar da.

Altxor horren transmisioa egitean, ez ote da bidean uzten parte handi bat?

Beti galtzen dira gauzak. Baina enetako inportanteena da gauza batzuk biziarazteko indarra ematea; zaharkeria batzuk biziarazteko edo sorkuntzak egiteko, loturak egitea inguruan dituzun jendeekin. Maitasuna delarik, hori besteei transmititzen zaie.