«Lankidetasuna urgentzia bat da, behar-beharrezko gauza bat»

Ia hiru urte dira Tabakalerako zuzendari kargua utzi zuenetik. Ezustean jaso zuen Cristina Uriarte Eusko Jaurlaritzako Hezkuntza eta Kultura sailburuaren deia, Kultura sailburuordearen kargua har zezan. Berezkoa du tenple ona Joxean Muñozek (Donostia, 1957). Beharko, krisi ekonomikoak, diru laguntzen murrizketek eta digitalizazioaren aro berriak markaturiko legealdiko jarduera kudeatzeko. Interes partikulareta komunen artekobalantza lana egitea izango da haren erronka datozen lau urteotan.

Osasuna da aurrena. Bihotzeko arazo bat izan zenuen duela pare bat urte pasatxo. Indarrez kargu berriari heltzeko?

Bai. Oraingoz bai behintzat. Zaindu egin behar dut neure burua, orain artean baino modu zorrotzagoan, baina ez diot bizitzari uko egin behar. Bizitzak hau ekarri dit, eta aurrera.

Zure erreminta nagusia sormena izango al da murrizketek gidaturiko kultur kudeaketa egiteko orduan?, hau da, egin nahi zenukeena egiteko aukerarik —ekonomikoa eta politikoa— ikusten duzu?

Bai, bestela ez nukeen baietz esango. Murrizketek egoera bati erantzuten diote. Inoiz baino inportanteagoa da irizpidea izatea, esateko non, nola, zeri bai, zeri ez... Batzuetan murriztu, besteetan seko kendu, eta beste batzuk martxan jarri. Oro har, gizarteak, eta kulturak, pentsatu behar dugu nora joan nahi dugun. Bide berriak asmatu behar ditugu. Ez gara bueltatuko orain dela hamar urtekora. Sormena erabiltzea dagokigu, baina ez soilik Kultura Sailari, baizik eta denoi. Hiru gauzak bat egin dute egungo egoeran: krisi ekonomiko latza, mundu digitalaren erabateko indartzea eta horrek ekarri dituen aztura diferenteak kultura sortzeko eta kontsumitzeko. Erakundeak, gizarte zibilak eta kultur sektoreak, denok aldatu behar dugu. Horretan laguntzen saiatuko gara. Eta horregatik da liluragarria lan hau. Formulak aldatu beharditugu, eta hori ez da egun batetik bestera egiten. Konplizitate handia beharko dugu, kultur eragileena eta kulturako sektoreena.

Kultur kudeaketaren gazi-garratzak ezagutu zenituen Tabakalerako zuzendari zinela. Zerk animatu zaitu are kudeaketa orokorrago, nahasiago eta makroago bat onartzera?

Tabakalera ez zelako leku huts bat edo baliabide kultural soil bat kudeatzea; saiatu ginen izan zedin gure ingurune kulturala aldatzeko eragile bat. Tabakalerari zegozkion gauza asko zintzilik geratu ziren, gauzak bukatu ziren bezala bukatu zirelako. Eta, horrekin, inguruaren aldaketarako gogo hori ere etenda gelditu zen. Beste aukera hau suertatu zitzaidanean gauza horiekin segitzeko modua ikusi nuen. Oso lotua dago aurreko lanarekin. Tabakalerak funtziona zezan, ingurunean ere izan behar zen aldaketa bat. Orain eman didaten aukera da inguru hori ere pixkanaka aldatuz joatekoa, sektoreekin eta kultur eragileekin elkar hartuta. Aurrekoaren osagarri bat da. Gustatu egiten zait politika kulturala edo ingeniaritza kulturala. Makroagoa da, baina loturik dago erabat. Gainera, lehen posible zen erakunde desberdinek ardura bertsuak izatea. Orain, ardurak eta babesak ezin dira errepikatu. Gaur egun, oso kontuan izan behar da hori, eta lankidetasuna inoiz baino gehiago zaindu behar da. Politikoki independente izateak uste dut lagun dezakeela elkarlanak beste modu batera josten. Lankidetasuna urgentzia bat da. Behar-beharrezko gauza bat. Ez dago aukerarik bakoitza bere kasa ibiltzeko.

Ia hiru urte dira Tabakalerako zuzendaritza utzi zenuenetik. Berriro dimentsionatuko zutela iragarri zutenean utzi zenuen, «proiektuarekiko koherentziagatik». Orain, beste aldean egotea dagokizu. Ez al duzu arriskurik eskizofrenia moduko bat sentitzeko?

Beste aldean nengoenean, kultur kudeatzaileen larruan jartzeko ariketa egiten nuen. Beste posizio batzuetatik hartu beharizaten dira erabakiak. Orain, ez naiz proiektu baten ordezkaria, akziodunen ordezkaria naiz, herriarena, dirua jartzen duenarena. Nik hori babestu eta defenditu behar dut. Eskizofrenia ez, nik uste dut laguntzen duela bestearen lekuan jartzen, eta sektoreen ezagutza bat ematen dizu. Egia da egokitu egin behar duzula, eta zure diskurtsoa ere egokitu egin behar duzula. Nik orain nire iritziak ezin ditut jarri mahai gainean; nik orain lagundu eta babestu egin behar dut. Beste aldean egon izanak, lehenengo kultur eragile modura eta gero kudeatzailemodura, ikuspegi zabalagoa ematen dit. Beti politikan ibili izan banintz, diferentea zatekeen.

Haritz Azkarraga Tabakalerako gerenteak berriki adierazi du%70 inguru gestio pribatua izango dela. Nolakoa izan behar du kudeaketa pribatuaren eta publikoaren arteko orekak?

Definitu egin behar da berriro, ez soilik zein den pribatuaren eta publikoaren arteko lotura, baizik eta zer den gaur egun publikoa eta zer den pribatua. Badira gauza asko erakunde publikoetan kudeaketa pribatua dutena, interes pribatuaren arabera egiten dena. Edo erakunde batean, edo sektore batean, edo langile jende batean, edo zuzendari kasta batean. Eta badira gauza asko arlo pribatutik eginik publikoak direnak, helburu publiko bat dutelako, elkarrekin dugun esparru horren alde. Kulturan hori oso argi ikusten da. Jende askok egiten du herriaren edo guztiona denaren alde. Zer dira ikastolak? Zer da BERRIA? Pribatua ez da bakarrik diru pribatua, ez da bakarrik enpresa pribatuek dirua jartzea; da beste lan mota bat egitea eragile pribatuekin, autonomoekin, enpresekin.

Azkarraga prest agertu da Tabakalerandendak zabaltzeko...

Hori gure garaian ere planteatu zen, eta ikertu zen, eta ikusi zen zeintzuk ziren baldintzak. Orain beste era batera neurtu dute, eta bestelako ekinbide batzuei leku handiagoa eman zaie. Hain zuzen ere, eraikinaren iraunkortasunari eusteko. Baina bien arteko elkarbizitzaespanturik gabe sustatu behar da. Europako leku askotan gertatzen ari den fenomeno bat da, gauza bat aurrera ateratzeko baliabide komertzialak jarri beharizatea. Esaterako, oso onartua dago gaur egun museoek jatetxeak, dendak, kafetegiak izatea...

Ez al dago arriskua inertzia horien bidez bide komertzialak kulturalak baino indar handiagoa hartzekoa.

Hori ondo kudeatu behar da. Bakoitzari bere lekua eman behar zaio, kasu honetan komertzioaren jardunak ez dezan kultur jardunaren indarra jan, ez dezan kultur jardueraren ikusgarritasuna estal. Horixe da kudeaketa, oreka horiek nola lortu.

Hezkuntza eta kultura baturik. Askok zera dio: «Kultura sakrifikatuko da».

Eta, orduan, nik diot: kulturak zer egon behar du, bakar-bakarrik, mundutik aparte, iraun ahal izateko? Kultura Saila bakarrik egon zenean ere, gobernuan dauden sail guztien artean azkena izaten zen. Haren pisu espezifikoa oso txikia izaten zen. Orain, sail horrek pisu handia dauka gobernuaren barruan, eta hori guretzat aukera bat da. Aurrekontuak planteatzerakoan sail oso modura asumitu ditugu egoera berriak. Orain arteko prozesuan behintzat, guretzat onuragarri a dela uste dut. Badago borondate garbi bat sail barruan hezkuntzaren eta kulturaren artean gauzak lantzeko. Zientoka aukera dago. Ez daude aparte, oso lotuta baizik. Ez dut ikusten hor arriskurik.

Asteazkenean argitaraturiko informazio baten arabera, iazkoarekin alderatuz %11 inguru murriztuko da Kulturako aurrekontua. Zein arlotan izango da kalterik handiena?

Lehentasun batzuk jarri ditu Jaurlaritzak. Osasunak du handiena. Enpleguak ondoren. Eta hezkuntzak ere handia dauka, eta uste dut logikoa dela. Kulturatik begiratuta ere logikoa da, gero gauzak nola egiten diren... Enplegu publikoak garrantzi handia dauka, eta horrek lotura handia dauka hezkuntzarekin, jende asko ari baita hezkuntzan lanean.Gure sailean ere enplegu publikoa mantendu egin da printzipioz. Orkestra, EITB, Etxepare Institutua, Musikene... Egin ditugu doitze txikiak. Horregatik izan da lan gogorra eta isilik egin beharrekoa, kontuan hartuta aurten gehiegi ere ezin ditugula aldatu gauzak. Gobernu aldaketa eta aurrekontua egin beharra aldi berean egokitu da aurten, beraz ez dugu izan denborarik sektorearekin batera lankidetzan gogoeta egiteko: nola eta zenbatean aldatu behar dugun orain arteko norabidea. Orain hasiko da negoziazio politikoa aurrekontuen inguruan. Horren azken muga maiatzaren hasiera da. Gerta liteke, dena asko atzeratzen bada, diru laguntzak ere asko atzeratzea, eta hori oso arriskutsua da sektorearentzat.

Donostia 2016 proiektuak Jaurlaritzatik murrizketa handiak izango zituela aurreratu zen...

Ez du murrizketarik izan.

Hasiera batean, 2013rakoJaurlaritzak milioi eta erdi euro inguru jartzeko akordioa zegoen, eta ez al ditu 350.000 jarriko?

Eusko Jaurlaritzaren konpromisoa guztiz mantendu da: 350.000 euro jartzekoa, iaz bezala. Erakundeak kide dituen fundazioa sortu zenean, taula bat jarri zen, non azaltzen zen noraino iritsi beharko genukeen urtez urte. Taula horretan bazeuden ohar batzuk, hala ere, zehazten zutenak egoera ekonomiko berrietara egokitu beharko zela. Horrek esan nahi du zehaztu egin behar dela aurrekontu hori eta ikusi egin behar dela nola antolatzen den aurrerantzean. Guk jarriko bagenu taulan eskatzen den diru guztia aurrekontuetatik, beste sektoreak geratuko lirateke dirurik gabe. 2016ko Hiriburutzak herriaren proiektu bat izan behardu, eta horrek denbora bat behar du antolatzeko. Hori eraiki egin behar da. Gudenbora eskatzen ari gara, hori serio eraikitzeko. Orain sortu den zalaparta ulertu ezinik nabil, proiektu horretan sinesten baitugu. Sortu denazalaparta mediatiko entretenigarri bat baino ez da.

Turismo eta ekonomia ikuspegiak gailentzen dira gisa horretako egitasmo handietan sarri. Zer bultzatuko du Eusko Jaurlaritzak?

Kultur proiektu asko daude eragina dutenak beste alor askotan: turismoan, ekonomian, herriaren edo hiriaren markan... Horrek ez du esan nahi kultura ez denik. Bilboko Guggenheim eta Donostiako Zinemaldia adibide garbiak dira. Zinemaldia egingo ez balitz, kaltea izango luke ikus-entzunezkoaren sektoreak? Dudarik gabe. Kaltea izango luke hiriak? Baita ere, izugarrizkoa. Hiriburutzak eragin kultural indartsu bat izan behar du; baina, era berean, izan behar du eragin garbi bat hiriaberpizteko edo nazioartean ezaguzera emateko, eta Euskal Herriaren eta Europaren arteko loturan. Eragin zabalagoa izatea ez da txarra. Aldrebes, ona.

BilbokoGuggenheim aipatu duzularik, Josune Ariztondok berriki esan du Urdaibaiko Guggenheim arte sorkuntzaren prozesuarekin egongo dela lotuago azken emaitzarekin baino.Kultura Sailaren ustez, egin beharreko proiektua da?

Aztertu beharrekotzat ikusten du. Uste dut Josune Ariztondok definiturikoa oso ondo dagoela. Badago finalista den erakunde bat, obra bukatuak erakusten dituena, Bilboko museoa, alegia. Egitekotan, egin behar da zerbait sorkuntza prozesuari begira. Orain, horren barruan zein da proiektu hori zehatz; zer eragin izango duen aztertu behar da. Daukagun informazioa oso orokorra da, baina, egitekotan, bidea ondo ikusia dagoela uste dut.

Neurri batean ez al luke talka egingo Tabakaleraren hainbat filosofiarekin, adibidez?

Ez luke zertan. Arte sorkuntzarako eta kultur sorkuntzarako gauza askok egon behar dute, denetarikoak. Egia da ondo definitu behar dela zer egin nahi den Urdaibain. 2013a ez da unea halako inbertsio fuerte batean sartzeko. Badugu denbora ondo aztertzeko zer eragin izango lukeen kulturan, ekonomian...

Kultura Saileko aurrekontuaren parte handi bat EITBk hartzen du. Kritika orokortua izan da, batez ere telebista publikoak kultur eskaintza ez duela beharadina zaindu...

EITBko zuzendaritzak aztertu egin beharko du zein norabidetan joan. Hasiera batean lantaldeari eustea da asmoa. Edukiari dagokionez, ziur asko eredua aldatu egin beharko da, bai. ETBk sektore kreatibo oso bat dinamizatu behar du. Hor ere badago kultura industria, eta hor ere badago enplegua. Poliki-poliki joan beharko da, baina haiek egin behar dute bidea. Barrutik abiatu behar da proposamena. Kulturan indar gehiago jarri behar da, baina uste dut, Kulturaren Euskal Plana sortu zenetik, eragin handienetakoa izan zela ordura artekoa baino oihartzun handiagoa izatea kulturak telebistan. Hori sakondu egin behar da, eta areagotu egin beharko da. Audientziak garrantzia dauka, ez dago dudarik, baina zenbaterainokoa ematen zaion berriro aztertu behar da. Erabatekoa bada garrantzi hori, futbola edo debate zalapartatsuak izango dira ardatza. Eredua aldatu egin behar denez, komertzialtasuna mantendu beharko da, baina kultura sar genezake, erabat aspergarria izan gabe. Borondatea badago horretarako. Euskararen presentzia ere gehiago landu behar da. Kritika batzuk oso landuak daude jada, eta telebista barruan horretaz kontziente dira.

Kulturaren Euskal Planaindarrean jarri zuen EAJk gidaturiko aurreko gobernuak 2004an. Ondoren, sozialistek hura alboratu eta Kulturen Aldeko Herritartasun Kontratua jarri zuten abian. Aurrenekoari helduko al diozue?

Garrantzitsua izan zen Kulturaren Euskal Plana bi legealditan. Eta baita ondorengoa ere. Ekarri zutena ekarri dute. Ez dugu baztertu nahi egindako bide hori, baina nahi dugu zentratu. Oso ikuspegi zabala lortu nahi izan da plan horiekin. Neurri batean, lortu da hori. Guk nahi dugu sektoreekin lan egin askoz ere modu sakonagoan. Sektoreetatik askoz ere gertuago egon nahi dugu, eta sektoreak eragin handiagoa izan dezala, baina euskal kultura zer den galderari erantzun beharrean, sektorez sektore joatea da lehentasuna, eraginkortasuna behardugulako une honetan. Konkrezioa.