«Hemen saltzaile txarrak gara»

Solasaldi atsegina eduki du Juanba Berasategik (Pasai Donibane, Gipuzkoa, 1951) argazkilariarekin, baina ez zaio gustatzen objektiboaren aurrean jartzea. «Are gutxiago grabatzen nautenean...». Elkarrizketa eskaerak ere ez ditu oso gogo onez hartzen, baina adeitsu eta umorez jokatu du. «Nik nahiago dut itzala...». Agertzea baino maiteago du erakustea. Hori egin du azkeneko ia 40 urteotan, animaziogintzan batez ere, Ekialdeko izarra (1977) film laburrarekin hasita, Kalabaza tripontzia (1985) euskarazko marrazki bizidunetako lehen pelikularekin jarraituta, eta, oraingoz, Tormesko itsumutila-rekin bukatuta. Tartean, beste hamaika proiektu zuzendu ditu, «euro batekin hiru euroko produktua eskainiz», berak esaten duen moduan. Bere ofizioa bokaziozkoa dela uste du. «Pribilegiatua sentitzen naiz, baina lan honetarako behar dira harrotasun puntu bat eta sakrifikatzeko gaitasuna».

Ibilbide oso bat aitortzen duen sari bat jasotzeak zer dakar: atzera begira jartzeko tentazioa, edo aurrera egiteko indarra?

Sorpresaz jasotzen dituzu gisa horretako aitorpenak. Azken finean, balantze bat egiten duzu, eta galdetzen diozu zeure buruari ea hainbeste denbora pasatu den. Sari edo aitorpen hauek adinarekin etortzen dira. Zorabio moduko bat ere sentitzen duzu, atzera begiratzea deprimigarria ere izan daitekeelako askotan.

Eta zergatik izan daiteke deprimigarria?

Atzera begiratzen duzunean, beti akatsak-edo ikusten dituzu. Pentsatzen duzu gauzak beste modu batera egingo zenituela. Esango nuke egile guztiei gertatzen zaien gauza dela. Urte batzuk pasatu ondoren, hartzen duzu zure obra berriro, eta esaten duzu: «A ze kaka zaharra». [Barreak].

Estreinatu zenuten Barriola, San Adriango azeria (2009). Zer daukazue orain esku artean?

Orain bukatu dugu telebistarako film luze bat: Tormesko itsumutila. Entregatu dugu, eta pentsatzen dut laster emitituko dutela bai ETBn eta baita Canal Surren (Andaluzia) ere.

Eta aurrera begira jarrita, zein izango da zeuen hurrengo proiektua?

Prestatzen ari naiz telesail bat bat, eta Lazkao Txiki-ren formatuaren eta neurriaren antza du. Ea zortea daukagun eta ETBk begi onez hartzen duen... Koldo Izagirrek idatzi du gidoia, eta Jazinto Rivas Elgeta trikitilariari buruzko da. Errepublika garai hura, Eibar, trikitiaren mundua, erromeriak, baserriak... Unibertso hori.

Animazioak sortu eta ekoitzi dituzu ia 40 urtean. Oraindik ere umeentzako produktutzat hartzen al dira gizartean?

Joera hori gutxitzen ari dela uste dut. Orain dela gutxi joan nintzen Gru filma ikustera bilobarekin, eta, tira, ikusi nuen jende ez hain gaztea, eta haurrik gabe zeuden. Gainera, produktuak, eduki aldetik, ez hain haurrentzako egokituta daude. Gero, telebista programazioetan ez dituzte argi ikusten helduentzako marrazki bizidunak; haurrentzako ordutegietan txertatzen dituzte. Baina joera aldatzen ari dela uste dut....

Umeentzako sortzen ari zarela jabetuta marrazten duzu? Edo historiaren araberakoa izaten da?

Segituan konturatu nintzen ekonomikoki ez zela posible helduentzako animazio filmak egitea. Beraz, derrigor jo nuen umeentzako produktuak egitera. Kezka handia nuen... Oso zorrotzak dira telebistetakoak. Aipatzen dizute target-a: 2 urtetik 4 urterako tartea, 4tik 6rakoa... Hori ez dakit baloratzen... Haurrek, gainera, ez dute gidoia edo istorioa harrapatzen, eta anekdotarioarekin geratzen dira.

Esan duzu joera aldatzen ari dela, animazioa jada ez dela soilik haurrentzako produktu gisa hartzen. Zer behar da aldaketa erabat gauzatzeko?

Guk, Euskal Herrian, zaila daukagu. Gure diru iturriek agintzen dute. Eta horiek dira telebistak, diru publikoa, eta guk jartzen duguna; izan ere, oraindik ere ez dugu lortu diru sarrera pribatuak erakartzea. Ekarpen pribatuen eskaria izaten da, azken finean, bat sartzea bi jasotzeko. Zinemaren alderdi industrial ilun hori ez da oraindik negozio moduan azaleratu. Ozeanoan uharte bat da oraindik animazioa, eta esperimentuak, gehienetan, pikutara doaz.

Futbolín Argentinako animazioak zabaldu zuen Zinemaldia...

Bai....

Aukeraketa horrek harritu egin al zintuen?

Ez. Bistan da Jose Luis Rebordinos beste bide bat irekitzen ari dela, eta pozgarria da. Orain, harritu ninduen Argentinako animazio batek 14 milioi euroko aurrekontua edukitzea. Arraioa... Guretzat, aurrekontu erdi-altu bat da milioi eta erdikoa, eta hori lortzea zaila da; bai animazioetan eta bai beste proiektuetan. Bi milioi lortzen dutenak jada fenomeno batzuk dira.

Zergatik ez duzu 40 urteotan hezur-haragizko aktoreekin pelikularik egin? Gaitasun gabezia? Gogo falta?

Aspaldi planteatu zidaten pelikula bat egitea, eta nik banuen gogoa. Kontua da bertigoa ematen didala aktoreak zuzentzeak. Uste dut hori dela inportanteena, ofizioa ikasi egiten delako. Pentsatu nuen aktore ikastaro bat egitea, ulertzeko, batez ere. Marrazki bizidunetarako ere oso inportantea da, azken finean marrazkilariak erdi-aktoreak eta erdi-marrazkilariak, animatzaileak, direlako. Marrazki bizidunetako pelikuletako aktoreak marrazkilariak dira. Ezagutu behar dituzu pertsonaiak, usaindu behar dituzu keinuak... Hori ikasi nahi nuen, baina azkenean ez nuen ezer egin. Hutsune hori daukat... Eskaini zidaten unean pena sentitu nuen ezetz esateagatik, baina oraindik badaukat denbora [barrez].

Sortzaile izateaz gain, ekoiztetxe bat daukazun neurrian dagokizu enpresari izatea, dirua bilatzen ibiltzea eta beste. Nola daramazu hori?

Kalabaza tripontzia pantailan ikusi genuenean pentsatzen genuen posible zela, baina hotzean pentsatuta pentsatzen genuen ezetz, Kalabaza tripontzia anekdota huts bat izango zela ez bagenuen beste pauso bat ematen. Pauso hori zen fenomeno kulturalaz gain fenomeno industriala harrapatzea; bestela, pilatutako esperientzia galdu egingo zen.

Hura garatzea sekulako harrikada zela pentsatzen zuen jendeak, horretarako diru iturririk ez zegoela, artistakeriak zirela...Baina hasi nintzen zerga aholkularitzaz, lan aholkularitzaz, finantzaketa kredituez eta bestez informatzen. Lagunak topatu nituen inguruan, profesionalak, eta pentsatu zuten: «Tira, goazen ero honi laguntzera, ez?». Pixkanaka ikasi nuen, eta orain eskizofrenia horretan nago. Beste kontu horiek denboraren erdia eta gehiago kentzen zidaten eta didate...

Sentitzen duzu beti penatan bezala ibili zaretela?

Bai, bai. Joan, etorri, hau eskatu, bestea... Bai, eskaleak bezala [barrez].

Eta zerk goxatzen ditu une lastimagarri horiek?

Badauka, noski, bere alde polita eta positiboa. Ba, pelikula bat amaitzen duzunean, edo egiten ari zarenean... Egunero daude elementu positiboak

Beti ibili zarete penatan, beti krisian. Azken urteotakoaren zartadaren eragina are gogorragoa izan al da?

Bai, sekulakoa izan da. Orain dena hankaz gora dago. Geroz eta pelikula gutxiago egiten dira bai animazioan eta baita bestela ere. Gertatu dakigukeen gauzarik okerrena da pilatutako esperientzia pikutara joatea. Finantzaketa aldetik, orain dela hamar urte bezala gaude. Egoera agudo aldatzen ez bada, ez dakigu zer gertatuko den. Euskal Herrian egingo dira pelikula bat edo bi; eta bizi izan ditugu urtero zazpi, zortzi eta hamar film egiten ziren garaiak. Eta ez naiz soilik animazioaz ari. Orain, gure sektorean, urtero bat hasten dugu, baina bi urte eta erdi edo hiru behar dira osatzeko.

Zein jarrera daukate instituzioek ikus-entzunezkoekin? Kritiko mintzatu izan zara beti. Orain urte batzuk adierazi zenuen Euskal Jaurlaritzako Kultura saileko aurrekontuak ez direla batere igo 1985az geroztik.

Gauza bera pentsatzen dut. ETBk, ordea, aldatu du bere jarrera, eta lore bat eskainiko diot: zineman legez egin behar duen inbertsioa betetzen duen kate bakarra da, TV3ekin batera. Jaurlaritza, aldiz, hor geratu da. Kultura, oro har, ez da ondo zaindu. Industria bat sustatuko balitz, bultzatuko litzateke aberastasun bat, eta ez soilik aberastasun kulturala, baita ekonomikoa ere.

Instituzioek ez al dute hori sumatzen?

Kultur industria kontzeptua orain hiruzpalau urte hartu dugu, eta orain modan jarri da. Baina ez da betetzen. Izan ere, Jaurlaritzako Industria sailak, ba bueno, keinu batzuk egiten ditu... Baina ez dute apusturik egiten industria elementu horrek etekinak eman ditzan, eta ez soilik lanpostuei dagokienez.

Posible al da apustu hori egitea?

Kultura beti egon da baztertuta, ez bakarrik zinemagintza. Kalean pentsatzen da artistakeriak direla, bohemioen gauzak... Ahalmen sortzailea badugu, ahalmen teknikoa ere bai; hortaz, goazen apustu serio bat egitera.

Eta zer behar dute instituzioek aurrerapauso hori emateko?

Apustu politiko bat behar da, baina orain ez dut ikusten. Bai, krisian gaude, eta egia da kulturarekin ez dela jaten. Ados. Baina ez baduzue nahi, itxi leihatila; joango gara beste toki batera egitera. Ez badute ikusten indar hori gugan, ez dezatela gastatu milioi bat euro, mesedez, horrekin beti baztertuta egongo garelako, nahian eta ezinean.

Ba al dago benetan apustu hori bideratu duen administraziorik?

Frantzia eredugarria izan da. Dena ondo antolatuta dago administraziotik. Eredu horretara hurbildu ziren Katalunian, orain hamar bat urte. Sekulako eztanda bizi izan zuten han. Ez ditugu ikusten Kataluniako pelikulak zinema aretoetan, baina marrazki bizidunetan arrakasta handia eduki zuten. Generalitateak enpresa pribatuak animatu zituen. Apustu argi eta garbia egin zuten dirua irabazteko. Ahalmen sortzailea bazutela ikusita, dirua jarri zuten. Zerga salbuespenak-eta egin ziren... Ekoiztetxe txikiak handi bihurtu ziren. Fenomeno sortzailea eta industriala izan zen. Krisiarekin, baina, kontu hori apaldu da apur bat. Badago beste bide bat, eta enpresei onurak eskaini zitzaizkien inberti zezaten. Baina hemen, enpresei ez zaie erakargarria egiten zinemagintzan inbertitzea.

Apustu hori eginez gero, euskal zinemagintza lehiakorra izango al litzateke?

Baietz uste dut. Kontzeptu industriala badugu, eta baita ahalmen sortzailea ere.

Eta nola saldu?

Saltzea ez da jaialdi batera joatea, saltokia jartzea eta eroslearen zain egotea. Esportazio prozesua eguneroko lana da, eta, horretarako, estruktura bat behar da, diziplina bat. Euskal produktuak munduan zehar mugitzen badituzu, ikusiko duzu zein joera dauden AEBetan, Asian, Europan... Ez gara batere saltzaileak... Ez dakit zergatik... Egileak bai, baina saltzaileak txarrak. Eta nabaritzen da kulturgintzan. Gure muga oso gertu dago, eta ez dugu jauzi hori ematen.