«Nazioarteko betebeharrak urratzea litzateke polizien biktimen legea ez gauzatzea»

Duela egun batzuk bisitatu zuen Euskal Herria Fabian Salviolik (La Plata, Argentina, 1963), eta baieztatu zuen Eusko Jaurlaritzaren 21/2016 legearen edukia —Poliziaren biktimen legea— bat datorrela nazioarteko zuzenbidearekin. Salvioli NBEko Giza Eskubideen Batzordeko presidente gisa aritu zen iazko abendura arte, eta, Eusko Jaurlaritzaren eskariz, zehatz aztertu du Poliziaren biktimen legea; nazioarteko giza eskubideei buruzko zuzenbidearekin bat datorrela dio. Argentinan BERRIArekin izandako elkarrizketan, lege horren alderdi garrantzitsuenak aipatu ditu Salviolik.

Nork agindu zizuen lan hori egiteko?

Agindua baino gehiago, Eusko Jaurlaritzako lehendakariak eskatutako aholkularitza lan bat izan da. Bake eta Bizikidetzarako Idazkaritza jarri zen nirekin harremanetan, Jonan Fernandezen bidez. Txostena nik egindako lanaren emaitza da, ez beste ezerena. Gero, [Espainiako] Estatuak erabaki ahal izango du erabili nahi ote duen ala ez, baina nik txostena ez dut egin agindu didatenaren arabera.

Nolakoa izan da txostena egiteko lana?

Hilabete batzuetako lana izan da. Metodologiari dagokionez, aztertu ditut legearen arrazoien azalpena, atal bakoitzaren edukia giza eskubideen nazioarteko betebeharrekin bat ote datorren, gaiaren inguruan dauden estandarrak, nazioarteko erakundeen jurisprudentzia eta biktimak erreparatzeko irizpideak. Txostenak 32 orrialde ditu, eta puntuz puntu aztertu ditut legearen atalak, giza eskubideei buruzko nazioarteko zuzenbidearen ikuspegitik.

Txostenean diozu estatuaren ardura zehaztu daitekeela, nahiz eta ez egon ikerketa edo zigor penalik. Ideia hori garatu dezakezu?

Gauza objektiboa da [Espainiako] Estatuak giza eskubideak urratu dituela. Hau da, behin tortura egon dela baieztatuta, ez da beharrezko nork torturatu duen jakitea. Nazioarteko erakundeek milaka adibide dituzte, ildo horretatik doazen ebazpenenak. Eta, barne mailan, berdin, zehaztu daiteke Estatuaren erantzukizuna, arduradunak bide penaletik identifikatu behar izan gabe ere. Bide penalak ez du baldintzatzen estatuaren erantzukizun objektiboa.

Zer da erreparazio osoa?

Nazioarteko zuzenbideko kontzeptu bat da, ertz ugari dituena: eskubideak berrezartzea, kalte ordain ekonomikoa, errehabilitazio psikiko eta psikologikoa, gogobetetze neurriak eta ez errepikatzeko bermeak. Lege honek, gehienbat, erreparazio ekonomikoan eta errehabilitazio neurrietan jartzen du fokua, eta euskal botere publikoen esku uzten ditu bestelako neurri batzuk, biktimak gogobetetzekoak izan daitezkeenak: memorial publikoak, monumentuak... Baina, edozein kasutan, erreparaziorako finkatutako estandarrak betetzen ditu Poliziaren biktimen legeak.

Eta egiarako eskubidea?

Egiarako eskubideak, funtsean, banakako dimentsioa du. Balorazio batzordean aurkezten den pertsona bakoitzak dauka egiarako eskubidea. Informazio hori Eusko Jaurlaritzaren erakunde batera bidaltzen da, memoria eta, oro har, egiarako eskubidea gordetzera bideratutako erakunde batera. Batzordera jo duen pertsonak hala nahi badu, konfidentzialtasuna mantendu daiteke; hala, ez litzateke bera identifikatuko, gertaerak baizik. Erakunde hori da, hain zuzen, egiarako eskubide kolektiboa lantzen duena.

Lege horiek eta, oro har, nazioarteko zuzenbideak, jasotzen dute estatuen ardura zein izan behar den...

Bai, noski. Estatuak giza eskubideak errespetatu eta bermatzeko betebeharra dauka, nazioarteko tresnekin. Eta, giza eskubideen urraketa bat dagoenean, bermeak emateko betebehar horren barruan sartzen da biktimak erreparatzeko betebeharra ere.Poliziaren biktimen legeak batzordera jo duten pertsonak identifikatu eta haien biktima izaera zehazten du, eta, ondorioz, pertsona horientzako erreparazio prozesua jartzen du martxan.

Txostenean diozunez, «nazioarteko zuzenbidearen oinarrizko printzipioetako bat honako hau da: estatu batek ezin du barne legedia erabili nazioarteko betebeharrak urratu izana argudiatzeko». Zertaz ari zara, zehazki?

Nazioarteko tresnek hori zehazten dute, oro har. Eta Espainiak berretsiak ditu tresna horiek, Hitzarmenen Zuzenbideari buruzko Vienako Konbentzioan hasi—1969an egin zuten nazioarteko biltzar hori, eta 1980an sartu zen indarrean han adostutakoa—, eta irizpide horiek zehazten dituzten giza eskubideei buruzko nazioarteko akordioekin jarraituta. Logikoa da hala izatea, bestela, akordioak nahieran aplikatuko lirateke, estatu bakoitzaren barne egoeraren arabera. Benetan, estatu batek nazioarteko hitzarmen bat berresten duenean, bete egin behar du, eta barne egoera ezin da aitzakia izan. Estatuaren egitura guztiak daude horretara behartuta.

Eta hala egingo ez balute?

Beren betebeharrak urratuko lituzkete, eta nazioarteko egiturek ohartaraziko lukete hitzarmenak betetzen ari ez den estatua. Hori egin du NBEren Torturaren eta bestelako tratu gizagabeen aurkako Batzordeak. Txostenean jaso ditut NBEko Giza Eskubideen Batzordeak eta Torturaren aurkako Batzordeak Espainiari egindako ohartarazpenak, biktimak behar bezala ez erreparatzeagatik.

Zeure arloa giza eskubideena denez, zer iritzi duzu, oro har,arlo horretan Europan dagoen egoeraz, kontuan hartuta Europa dela aipatutako hitzarmen horietako askoren sehaska? Eta, zehazki, zer iritzi duzu Espainiako Estatuko egoeraz?

Europari buruz hitz egin dezaket, oro har. Uste dut atzerakada bat dagoela giza eskubideetan, atzerakada arriskutsu bat, egoera zehatz batzuen eskutik datorrena: migrazioa, esaterako. Horren ordaina dira diskurtso xenofoboen indartzea eta terrorismoaren aurkako borrokaren inguruko hainbat gauza. Salbuespen egoerek zalantzan jarri dituzte giza eskubideen arloko betebehar batzuk, eta kezkagarria da hori.

Argentinarra izanik, oso gertutik bizi izan duzu herrialde honetako biktimen erreparazio prozesua, diktadura ostekoa. Zer esan nahi du giza eskubideak urratu dizkioten biktima batentzat erreparazio ekitaldi batek? Eta aitortza instituzionalak?

Leku guztietan daude biktimak, modu eraginkorrean aitortzea eta arrazoi ematea bilatzen dutenak. Oro har, nazioarteko mailara iristen direnean, barne mailan —bakoitzaren estatuan— gogobete ez dituztelako izaten da. Gero, erreparazio neurriak garrantzitsuak dira, baina ez hainbeste; biktima batentzat, garrantzitsuena da estatuak bera ikusezin ez bihurtzea. Biktima bat dagoen lekuan, erreparazio mekanismo egoki bat egon behar da, eta hori da lege honekin lortu nahi dutena.

Konforme zaude txostenaren emaitzarekin?

Bai, txostena jendaurrean aurkeztu zen, eta legebiltzarreko talde guztietako ordezkariak zeuden han, baita nazioarteko zuzenbideko adituak eta beste hainbat arlotakoak ere. Egunaren emaitza oso pozgarria izan zen. Inork ezin izan zuen koma bat ere zalantzan jarri, eta, hala egin ez bazuten, txostena zalantzan jar dezakeen elementurik ez dagoelako da. Horrek zerikusia du txostena ahalik eta zorrotzena egin izanarekin, eta emaitzarekiko independente izatearekin. Hor, aipatu dut gauza batzuek, behin-behinean, hedapen handiagoa izan dezaketela. Legea aztertzean zigor zuzenbidearekin lotutako eskubideen urratzeren bat edo beste edozer gauza atzeman izan banu, esango nukeen. Baina txostena sendoa da, eta Eusko Jaurlaritzaren Poliziaren biktimen legea guztiz bateragarria da giza eskubideen inguruko nazioarteko zuzenbidearekin. Txostena modu agerikoan parte hartu duten adituen eta legebiltzarreko talde guztien begiradapean jarri dugunean, inork ezin izan du puntu ahulik aurkitu.

Zer oihartzun, edo nolako ondorioak izan zituen txostenaren aurkezpenak?

Onak izan ziren, oro har. Txostenaren ondorioek lagun dezakete agian zalantzak uxatzen, norbaitek dudarik baldin bazuen Poliziaren biktimen legearen eta giza eskubideen nazioarteko zuzenbidearen bateragarritasunari dagokionez. Batez ere, onak izan ziren EAEko eta Espainiako Estatuko botere publikoen kontzientzia hartzeari dagokionez, botere horiek ulertzeko lege hau aurrera eramatea Espainiaren nazioarteko betebeharrak betetzea dela. Eta lege hau aurrera ez eramatea, ez gauzatzea, hain zuzen, betebehar horiek urratzea litzateke.