«Literatura izan da nire barrenerainoko bidaia, zein naizen jakiteko»

Obra sendo bat ondua du Haitham Hussein idazleak (Amuda, Siriaren mendeko Kurdistan, 1978). Liburu berrian (A Weed in Paradise, Belar txar bat paradisuan), beren herri eta hirietatik ihes egin zuten kurduen berri ematen du, Damaskoko auzo pobreetara alde egin baitzuten hainbatek, 2004an Qamisloko matxinadak zapalduak izan ondoren.

Nolakoa zen Siriaren mendeko Kurdistan zu haurra eta gaztea zinenean?

Siriako eta zehazki Amudako kurduak ginen aldetik, gure bizimodua ezin konta ahala sufrikarioz, mugaz eta zentsuraz osatua zegoen. Ezin genuen libre jokatu ezertan. Presondegi handi batean harrapaturik bizi ginen. Siriako erregimena gogotik saiatzen zen kurduei ulertarazten arrotzak zirela baita beren lurretan ere, eta auzitan jartzen zuen egiten genuen zernahi. Erregimenak krimentzat jotzen zuen kurduerazko liburu bat argitaratzea. Agintari siriarrak lanean aritzen ziren nortasun kurdua ezabatzeko. Siriako zerbitzu sekretuak ahalegindu ziren gu talde eskizofreniko bihurtzen, gure muinetik urrunarazten.

Arazoak ekarriko zizkizun idazle kurdu-siriarra izateak.

Hain zuzen, patuak nahi izan zuen literaturak zapalkuntza eta arazo asko ekartzea niri. Liburu bat argitaratzen nuen bakoitzean, galdekatu egiten ninduten. Nahi zuten idazteari uztea, eta irakaskuntzari emana bizitzea, baina ez zegoen ezer interesgarririk, ez segururik, aipatzen zidaten bizimodu hartan. Beraz, literatura izan da nire abentura, nire barren-barreneraino eginiko bidaia, egiatan zein naizen jakiteko.

Eta halako zaintza eta zentsurapean, zure lanak zabaldu zitezkeen?

Bortizki zentsuratu zuten beti nire lana, bai eleberriak eta bai artikuluak. Elkarrizketa bat egiten nuen aldiro, sumario bat irekitzen zidaten, eta galdekatu egiten ninduten, ea zer esan nahi nuen halako esaldian edo beste hartan; gainera, nire liburuak debekatuak zeuden nire herrian, neurri batean. Batzuk eskura zitezkeen Damaskon, erregimenak uste baitzuen hiriburuko kurduak asimilaturik zeudela, baina ezin ziren eskuratu ez ni jaio nintzen hirian, ez Kurdistanen. Lagunen bidez zabaltzen nituen.

Zer toki ematen diozu oroimenari zure idazlanetan?

Nire oroitzapenen ondaretik abiatuz garatzen da nire idazketa: haurtzaroa; hazi nintzen gizartea; gizarte hartan bizi ziren komunitateak, zeinetan parte izan bainaiz. Xehetasun asko datozkit jaio nintzen hiriaren eta urteekin bizileku izan ditudan hirien oroitzapenetatik. Gogoan bizi-bizi dut hiri haietako bakoitza; eguneroko bizimoduaren xehetasunek blaitzen dituzte nire kontakizunak, eta haien isla dira nire pertsonaiak.

Nola uztartzen dituzu kurduerarekin duzun harremana eta arabierarekin duzuna?

Kurduera da nire ama hizkuntza, eta horrekin eta horren bitartez bizi naiz; kurdueraz hitz egiten dut alabekin, emaztearekin, familiarekin. Baina arabiera da nire ama hizkuntza idazteari dagokionez. Kurduera ez nuen modu akademikoan ikasi, baina kurduera da nire hizkuntza, eta ezin naiz bizi hura gabe.

Zure azken eleberriaren abiaburua Qamisloko matxinada kurdua da, 2004koa.

Saiatu naiz Siriako kurduen egungo historiaren parte bat aurkezten, frantsesen kolonizazioa bukatu eta herrialde hau sortu zenetik hasita. Qamisloko matxinada gertakari garrantzizkoa izan zen, erabakigarria kurduek eta arabiarrek zona kurduetan dituzten harremanei dagokienez. Siriako erregimenak negargarri jokatu zuen, komunitateen arteko harremanak desegin baitzituen, haiek elkarren kontra jarririk, eta erakutsi zigun etxeko despota ez dela kanpoko kolonialista baino hobea. Kurduentzat, azken batean, biak dira kolonizatzaileak; bada garaia kate kolonial horiek askatzeko.

Protagonista emakume bat da. Nola aldatu da emakumeen tokia eta irudia gerratean?

Emakume bat jarri dut protagonista, bai, berreskuratu nahi izan baitut nola emakumeek ahotsa eta adierazteko gaitasuna izan duten urteetan eta urteetan, presio, zapalkuntza eta indarkeria giro batean. Nire bigarren eleberrian ere (Oroimenaren bahituriak), protagonista emakume bat zen.

Uste dut nolabaiteko nahasmendua dagoela Mendebaldean emakume kurdua irudikatzen denean. Iruditzen zait lehentasuna ematen zaiola EIren kontra lehen lerroan dabilen andrazko gerrillariaren irudiari, baina kontsumo arin eta pasakorrerako irudi bat da. Nire ustez, irudi horrek ez dio laguntzen emakumeari askatzen, eta ez du esan nahi emakume kurdua zinez librea denik.

Zer esperientzia izan dituzu gerran?

Nire etxean bizi nintzen, landa inguruan, Damaskotik hurbil, eta inguru guztia bonbardatu zuten; handik alde egin behar izan nuen 2012. urtearen erdialdean. Oso garai latza izan zen, beldurgarria, borrokak egunerokoak ziren eta. Espero genuen gerrak ez zuela luzaro iraungo eta nazioarteko komunitateak ez zuela onartuko gertatzen ari zena, sarraski nabarmen hura, baina kontua izan zen siriarrek aurre egin behar geniola geure heriotzari, munduaren begiradapean, reality show bat bagina bezala.

Gertuko esperientzia horiek inspirazio iturri izan ziren kontakizunen bat idazteko?

Ezin nuen eleberririk idatzi gerrari buruz; beraz, ikerketa bat egitea erabaki nuen, gerra literaturari buruzko saiakera bat, Eleberrigilea gerra danborrak joka izenekoa (2014): saiatu nintzen gerra tragediak biltzen, Ekialdeko eta Mendebaldeko idazleen lanetan, autobiografietan eta esperientzietan erretratatutakoak.

Identitatea krisi sakon etengabean dagoela dirudien mundu honetan, zer da identitatea zuretzat?

Gai hori hortxe dago beti: saiatzen naiz hari heltzen eta nire ikuspegiak aurkezten. Askok identitate krisi bat izaten dute bere errealitateen inguruan. Ez dute asmatzen nola adiskidetu bere giza identitatearen osagai diren kolore askotarikoekin. Nik uste dut desberdintasunei esker gertuago dugula identitateari buruzko eredu egoki bat. Niretzat, identitatea eta gizakia gauza bera dira. Ni neu, esaterako, identitate integratu batzuen nahasketa naiz: kurdua naiz jaiotzez, eta herrialde arabiar batean bizi izana. Ondo hitz egiten dut bi hizkuntza horietan. Gurasoak musulmanak ditut, baina aitaren aldeko aitona armeniarra zen, eta amaren aldekoa, arabiarra. Orain Britainia Handian bizi naiz, eta nire alabak ingelesez eta kurdueraz hazten ari dira; beraz, identitate bat baino gehiago ditut nire baitan. Ez dago identitate purutzat jo daitekeen ezer ere, baina badago giza identitate integral bat, eta hori sakratua da.

Zer egin dezake kulturak gatazkak konpontzeko?

Uste dut zeharkako eragina izan dezakeela, baina eragin hori oso garrantzizkoa da luzera begira. Kultura lagungarria da gero eta jende gehiago konturatu dadin gizakiak aukeratzen aritzen direla etengabe. Kulturak esparru bat ematen digu dena denekin konpartitzeko, eta besteak diren bezalakoak onartzeko. Kulturak erakusten digu mundua askoz zabalagoa dela arrazista batek edo fanatiko batek irudikatzen duena baino. Intelektualak, hain zuzen, amesturiko bizitza zibilaren suspergarria dira, absurdotik eta gerra krimenetik urrun den bizitza zibilaren suspergarria.

Idazle kurdu eta arabiarren belaunaldi baten parte sentitzen zara?

Sentitzen dut belaunaldi batekoa baino gehiagotakoa naizela. Sentitzen dut arabieraz idazten duten idazle kurduen belaunaldikoa naizela: beren kurdu izateari buruz idazten dute, errealitate eta gizarte kurduari buruz, Siriako gizarte plural baten barrenean.