Inposizioa, zurian beltz

Ez da kasu bakana. Ezta bi ere. Egunero izaten dira euskal hiztunen aurkako diskriminazioak eta hizkuntz eskubideen urraketak: erdara hutsean dauden inprimakiak, zerbitzu publikoetan langile euskaldunak topatzeko zailtasunak, euskaraz eginiko galdera bati emandako erantzun oldarkorrak... Gaztelaniaren eta frantsesaren inposizioa eguneroko ogia da euskaldunentzat. Ehunka kasu bildu ditu Hizkuntz Eskubideen Behatokiak, 2017ko txostenean. Atzo aurkeztu zuten Behatokiko kide Arantza Haranburuk eta Edurne Arrizibitak.

«Euskaraz bizi nahi duten herritarren bizipenak dira hizkuntza eskubideen egoeraren neurgailurik egokiena», esan zuen Haranburuk. Horixe egin du Behatokiak: euskarari tenperatura hartu, hiztunen erreakzioak bilduta. Zehazki, Euskararen Telefonoa zerbitzuaren eta Akuilari sakelako aplikazioaren bitartez jasotako bizipenekin osatu dute txostena, «izan kexak edo zorion mezuak». 1.100 kasu baino gehiago bildu dituzte. Horietatik, kexak eta salaketak dira gehientsuenak.

«Urtero esaten duguna errepikatu beharrean gaude. Euskal Herriko eremu administratibo guztietako zerbitzu publikoetan zein pribatuetan, langile nahiz kontsumitzaile moduan, idatziz nahiz ahoz, hutsune handiak aurkitu dituzte 2017. urtean euskaraz bizi nahi duten herritarrek», laburbildu du Haranburuk. «Mina, ezinegona, haserrea, sumindura... Sentimendu horiek oso ezagunak dira Behatokira jotzen dutenentzat, eskubideak sistematikoki urratzen baitzaizkie».

Zortzi ataletan banatu dute txostena: osasuna; herrizaingoa eta segurtasuna; justizia; hezkuntza; administrazio orokorra; kultura, aisia eta kirola; lan mundua; eta kontsumo zerbitzuak. Horien artean, osasun arloa da «beltzune handienetako bat», Arrizibitaren esanetan: «Herritarrak maiz artatzen dituzte erdaraz, eta osasun arloko langileen ordezkapenetan ez da bermatzen profesionalak euskaldunak izatea. Euskararen Telefonoan kexa aurkeztu zuen batek ederki azaldu zuen bezala, gerriko minez joaten dira ospitalera, eta bihotzeko minez irteten, euskarak osasun arretan duen presentzia eskasaren eraginez».

Hizkuntza eskubideen urratze sistematikoa, ordea, ez da esparru horretara mugatzen. Herrizaingo eta justizia ataletan ere salaketa ugari jaso dituzte Behatokiko kideek: «Polizia etxeetan, arreta guneetan, trafiko zuzendaritzan... Espainola eta frantsesa dira bermatzen diren hizkuntza bakarrak. Batzuetan, gainera, euskaldunek polizien jarrera oldarkorrarekin egiten dute topo».

Administrazio orokorrean, euskara ofiziala den eremuetan ere, hizkuntzak «egiazko ofizialtasunik» ez duela gaineratu du Arrizibitak: «Ez herritarrei arreta eskaintzeko hizkuntza gisa, ezta lan hizkuntza gisa ere; aitzitik, hizkuntza eskakizunak kentzen zaizkie administrazioko zenbait lanposturi, edo, besterik gabe, eskakizun horiek ez dira aintzat hartzen. Jarrera horrek areagotu egiten du herritarren gutxiespen eta bazterketa sentsazioa».

Arazoa «kronifikatzen»

Egungo egoera irauli eta euskaldunen hizkuntza eskubideak bermatze aldera, hainbat proposamen egin ditu Behatokiak. Lehenik eta behin, «gune babestuak» sortzea planteatu dute: «Euskal hiztunak eroso sentitzeko guneak behar ditugu, euskaraz osoki bizitzeko bidean eman beharreko urrats gisa», esan du Haranburuk.

Langile publikoen kontratazio irizpideak «errotik aldatu beharra» ere planteatu du Behatokiak: «Administrazioek ezin dute herritar guztien aukera berdintasuna bermatu, langileek ez badakite administratuak hautatutako hizkuntza». Egoera «kroniko» bihurtzeko arriskuaz ohartarazi dute Haranburuk eta Arrizibitak, eta bestelako hizkuntza politikak egiteko beharra nabarmendu: «Orain arte, neurri oinarrizkoenak ere ez dira ezarri, eta euskara planak helburu soilak izan dira». Euskararen ezagutza «unibertsalizatu» behar dela uste dute Behatokiko arduradunek, eta administrazioan lan egiteko baldintza gisa ezarri beharko litzatekeela: «Ezin dugu onartu lan deialdi berrietan langile erdaldun elebakarrak kontratatzen segitzea».

Nafarroako egoerari dagokionez, berriz, euskararen lege berri bat aldarrikatu dute: «Zonifikazioak herritarren desberdinkeria sortzen du, eta hori gainditu beharra dago. Orain arte, urrats batzuk egin ditu Nafarroako Gobernuak, baina ez da nahikoa. Lan deialdietan euskara ez da beharrezkoa, eta herritarrek ez dituzte bermatuak euren eskubideak».