Talidomidaren biktimei kalte-ordainak eman beharko dizkiete 2018an

Hamahiru urteko borrokaren ostean, hainbeste aldarrikatutako erantzuna jaso dute talidomidaren ondorioz malformazioekin jaiotako pertsonek: Espainiako Gobernuak adierazi du 2018. urtean kalte-ordainak eman beharko zaizkiela. Horretarako, kaltetuen erregistro bat egin beharko dute autonomia erkidegoek datozen hilabeteetan, eta 2017. urtea amaitu baino lehen osatu beharko dituzte erroldak. Madrilen eratuko den batzorde zientifiko batek izango du azken hitza: kasu bakoitza banan-banan aztertuko du, etan hala, pertsona bakoitzak bere diagnostiko propioa jasoko du; batzordeak onartutako horiek jasoko dute kalte-ordaina, eta dagokien proportzioan, duten elbarritasun mailaren araberakoa izango baita diru ekarpena.

Aurreko astean elkartu ziren Dolors Montserrat Osasun ministroa eta talidomida botikak kalte eginiko pertsonak batzen dituen Avite elkarteko ordezkariak. Espainiako Gobernuak azaleratu zuen hurrengo urteko aurrekontuetan gehituko dela kalte-ordainentzako dirua, eta 2018. urtean jasoko dituztela biktimek. Erabaki hori Espainiako Kongresuan onartu zen aho batez 2016ko apirilean, baina Avitek ez zuen orain arte inongo berririk jaso.

2018an emango ditu gobernuak kalte-ordainak, eta 2017.urtea amaitu baino lehen bukatu behar dituzte zerrendak autonomia erkidegoek. Nolanahi ere,Mariano Garmendia Aviteko kideak azaldu du oraindik ez dutela Eusko Jaurlaritzarekin bilerarik egin: «Aviterekin bilera bat egin nahi zuela jakinarazi zigun Jaurlaritzak, baina deiaren zain jarraitzen dugu oraindik ere. Bilera horretan, egin beharreko prozesua nola antolatuko dugun zehaztuko dugu».

Auzibidearen amaiera

Azken ahalegina egin zuteniaz, eta, orain, pozik daude emaitzarekin. Izan ere, auzibideak sabaia jo zuen uztailean: Giza Eskubideen Europako Auzitegiakesan zuen baliogabeak zirela aurkeztutako kasuak, eta ez zuen onartu Avite elkarteak jarritako salaketa. Estrasburgora jotzea izan zen auzibidetik zer edo zer lortzeko zuten aukera bakarra, eta horrek ere bizkarra eman zien. Rafael Basterretxea Avite elkarteko presidenteordeak jakinarazi duerantzun hori espero zutela: «Ez ninduen harritu. Auzibidearen amaierara iritsi ginen erantzun horrekin, eta prozesua eten egin da. Gizarteak eta politikoek traizio egin digutela uste dut».

Aurretik, ordea, hainbat ahalegin egin dituzte: 2014an Madrilgo Lurralde Auzitegiak atzera bota zuen 2013an epaile batek Grunenthal botika etxeari— talidomidaren ekoizleari— jarritako epaia; 2015ean Auzitegi Gorenak ere ezezkoa eman zien. Azkenik, 2016an lortu zuten lehen aldiz babesa Espainiako Kongresuaren partetik. Urte horretan, talde politiko guztiek akordio bat hitzartu zuten, malformazioekin jaiotakoen diagnostikoa bizkortu, eta kalte-ordainak emateko. Orain jarri behar dira martxan diagnostiko horiek, urtebete geroago.

Talidomidaren arrastoa

Talidomida botika milaka andreri eman zieten 1950eko eta 1960ko hamarkadetan, haurdunaldian izandako ondoezak arintzeko. Hainbat ikertzaileren arabera, 50.000 ume inguru jaio ziren malformazioekin botika horren ondorioz, eta, egun, 10.000-50.000 inguru geratzen dira bizirik. Botika 1957an atera zuen merkatura Alemaniako Grunenthal botika etxeak. Izen komertzial desberdinekin saldu zen Europan eta Afrikan, eta AEBetan ez zuten sarbidea onartu. 1959. urtean hasi ziren hainbat aditu ohartarazten botikak ondorio kaltegarriak izan zitzakeela. 1962an egiaztatu zuten talidomidak ondorio larriak eragiten zituela enbrioietan, eta ume malformaziodunak izaten zituztela haurdunaldian botika hori hartutako andreek. Baina ez ditu efektu berak haurdun dauden emakume guztiengan: 37. eta 50. eguna bitarte hartuz gero izaten du eragina; aurretik edo ondoren hartuz gero, ez du inongo arazorik eragiten.

Espainiaren kasuan, orain arte,24 pertsonak lortu dute onespen ofizial bat, eta laguntza ekonomiko txiki bat jaso zuten 2010ean.Avite elkartean 300 lagun inguru daude gaur egun, baina uste dute Espainian 600 kaltetu inguru egon daitezkeela. Izan ere, Espainian saldu zen talidomida botika gehien, eta azkenetarikoa izan zen botika erretiratzen. Egun, ospitaleetan erabiltzen da talidomida, besteak beste, minbizia tratatzeko, baina askoz ere era kontrolatuagoan. Haatik, zenbait herrialdetan arazoak sortzen ditu oraindik ere: Brasilen lepra eta antzeko gaixotasunak tratatzeko erabiltzen da talidomida, eta ugaritu egin dira malformazioak dituzten jaioberriak. Hori dela eta, OME Osasunaren Mundu Erakundeak botikaren erabilera mugatzeko eskatu du.

Osasun arloan, hutsunea

Oihartzun oso txikia izan du talidomida hitzak urte askoan. Isildutako auzia izan da, jende gutxik ezagutzen zuena, baita biktimek beraiek ere. Gaixo askok diote heldutan jakin dutela zein den euren arazoaren iturria, eta orain arte euren kasa egin behar izan diotela aurre errealitateari: ez baitzekiten, ezta medikuek ere, botika batek baldintzatu ziela bizitza. Mediku gutxi izan dira behar adina laguntza eskaini dietenak, eta, ondorioz, informazio falta sumatu dute bizi guztian. Lehendik ere, Aviteko ordezkariek eskatu izan dute Eusko Legebiltzarrean laguntza. Iaz egindako agerraldi batean, Osakidetzan adierazi zuten halakoak artatuko dituen unitate berezi bat behar dutela, aparteko arta behar baitute; orain arte ez da egon erreferentziako zentrorik. Eta jakinarazi zuten Araba, Bizkai eta Gipuzkoan 50 kaltetu inguru zeudela.

Azken berrien harira, Avite elkarteko kideek adierazi dute ez dutela amore emango harik eta talidomida merkaturatu zutenek egindako kaltea ordaindu arte.