Oro ez da urre

Gaur, irailak 30, Itzulpengintzaren Nazioarteko Eguna dela eta, gogora ekarri nahi dugu itzulpenen kalitateak hizkuntzan eta gizartean duen eragina, eta nabarmendu itzulpen-prozesua testua sortzeko prozesua bezainbeste zaintzeko eta goxatzeko beharra. Testu itzuliek eragin zuzena dute ekonomian; batetik, gure gizartean elebitasuna eguneroko bizitzan txertatua dagoelako, eta, bestetik, etengabe esportatzen eta inportatzen direlako produktu eta zerbitzuak. Behar-beharrezkoa da hori gure lanean kontuan hartzea, hizkuntzak —hizkuntza guztiak— behar bezala zaintzea onuragarri izango baita denontzat, alde guztietatik. Ahal dugun neurrian, ideia hori gizartean zabaltzen eta praktikan jartzen saiatu behar genuke euskal erakunde eta enpresek.

Itzulpenen mundua konplexua da, eta, askotan, ez gara konturatzen zenbaterainokoa den itzulpen-lanen atzean dagoen lana. Bi hizkuntza dakizkien edonork itzul dezake testu bat hizkuntza batetik bestera nola edo hala, baina benetan hain erraza al da itzulpen egokiak egitea? Bi hizkuntza jakiteagatik soilik bihur al daiteke edonor itzultzaile?

Jende asko aritzen da testuak itzultzen, baina zer da kalitate oneko itzulpen bat? Nola neur daiteke hori? Nahiko subjektiboa dirudi, baina badira irizpide batzuk, neurgarriak, itzulpen bat ona den ala ez erabakitzen laguntzen dutenak.

Itzulpen on batek jatorrizkoaren eduki berbera jaso behar du, ez du informaziorik kendu behar, ezta testua informazio gehiagoz osatu ere. Jatorrizkoaren terminologia, hiztegia, esamoldeak, hizkera eta erregistroa errespetatu behar ditu helburukoak. Eta jatorrizko testua helburu jakin baterako sortu denez, eta publiko jakin bati begira, helburuko testuak ere hori hartu behar du kontuan, eta, beraz, helburuko publikoarentzako hizkera, joskera, esamolde eta hiztegi egokiak erabili.

Halaber, ez dago esan beharrik, testu on batek gramatika-, ortografia-, puntuazio- eta sintaxi-arauak bete behar ditu. Arauak dauden-daudenean bete behar dira. Gomendioen kasuan, berriz, komeni da itzulpen-zerbitzu bakoitzak irizpideak garbi zehaztuak izatea, koherentziaz jokatzeko. Baina arau eta gomendioetatik harago, testuaren antolaera bera dugu, askoz zailagoa, eta itzulpen baten arrakasta edo porrotaren erantzule zuzen-zuzena askotan.

Errazenetik hasita, itzulpen bat egokia den ala ez jakiteko irizpiderik objektiboenetako bat zenbakiak, datak eta izen bereziak dira. Jatorrizkoan dauden zenbakiak helburuko testuan agertzen dira? Datak ondo itzulita daude? Izen berezi guztiak helburuko testura ekarrita daude?

Irizpide objektiboekin segituz, baditugu lan-prozesuari lotutako irizpide batzuk: hor dugu, besteak beste, Europako Normalizazio Batzordeak 2006an argitaratu zuen itzulpen-zerbitzuei dagokien UNE-15038 araua, zeinak itzulpen-zerbitzu batek lan-prozesuan kontuan hartu beharreko alderdi guztiak arautzen baititu.

Formatu-kontuak ere ezin ahaztu. Jatorrizkoaren irudi, grafiko, eskema eta gainerakoak ere itzuli behar izaten dira. Kasu batzuetan, gainera, maketazio-lana ere egin behar izaten da. Komeni da, beraz, maketatzaileek itzultzaile-taldearekin eskuz esku lan egitea eta bezeroarekin aurrez zehaztea maketazio-lanaren nondik norakoak.

Behin betiko testua bezeroari bidali ondoren hark maketatu behar badu, ordea, ezinbestekoa da lana maketatu ondoren itzultzaileak gainbegiratzea, azken orduko akatsik gerta ez dadin.

Horrez gain, zerk eragin diezaioke itzulpenen kalitateari? Aurrerago aipatu dugun UNE-15038 arauan jasotzen den bezala, garrantzitsua da itzultzaileak bere ama-hizkuntzara soilik itzultzea, oso zaila baita ama-hizkuntza ez dugun eta heldu garela ikasi dugun hizkuntza bat ama-hizkuntza bezala menderatzea. Eta itzuli beharreko gaia ondo ezagutzea ere oso garrantzitsua da, noski.

Kalitate-arauak ezarritako beste arau garrantzitsu bat zuzentzaileari dagokiona da. Itzultzaile batek itzuli ondoren, beharrezkoa da beste itzultzaile zaildu batek gainbegiratzea testua, eta zuzendu beharrekoak zuzentzea. Testu teknikoetan, bestalde, aukeratutako terminoen egokitasuna aztertuko duen terminologo bat behar izaten da askotan. Beraz, oso lagungarria da itzultzaileen ondoan terminologoak egotea.

Txostenak, triptikoak eta enpresa-gaiak itzultzeko garaian, berriz, bezeroarekiko gertutasuna da kalitateari eragiten dion beste faktore garrantzitsu bat. Bezeroa zenbat eta hobeto ezagutu, orduan eta aukera gehiago itzulpen egokia egiteko, ondo jakingo baitugu bezeroak zer eta nola komunikatu nahi duen testuaren bidez.

Bestalde, IKTen garaian bizi gara, eta baliabide informatiko berriek asko laguntzen dute itzulpen-prozesuan; gaur egun, itzultzaile gehienek OLI tresnak (Ordenagailuz Lagundutako Itzulpenak) erabiltzen dituzte lanerako. Horien artean, itzulpen-memoriak dira ezagunenak, baina horiek bezain garrantzitsuak eta lagungarriak dira glosarioak eta kalitate-irizpideak egiaztatzeko tresnak ere, ezinbestekoak baitira testuaren koherentzia bermatzeko. Halaber, kudeaketan eta itzulpen-lanen fluxuan laguntzen duten tresnak ere geroz eta ugariagoak dira, eta kontuan hartzekoak, asko errazten baitute bezeroarekiko harremana.

Oro har, komeni da jatorrizkoa sortzeari emandako garrantzi bera ematea itzulpenari. Alegia, jatorrizkoa sortzeko prozesua kalitate-arau jakin batzuen arabera bideratu baldin badugu, zergatik ez dugu gauza bera egiten itzulpenarekin? Itzulpen-prozesua kontrolatzeko kalitate-arau jakin batzuk daudenez, haiek kontuan hartzea da lehenengo lana.