«Min bidegabea aitortzea gakoa da espetxe politika aldatzeko»

ETAk amaitzeko hartu duen erabakia «argia» izan da, eta «aro berri bat» irekitzen du, Jonan Fernandezen ustez (Tolosa, Gipuzkoa, 1962). Dioenez, presoen auzia konpontzea eta espetxe politika aldatzea ez da erraza izango, eta beharrezkoa da alderdien artean «akordio sendoak» jostea.

ETAk behin betiko bukatu du bere ibilbidea. Lehen gogoeta.

ETAk desagertzeko hartu duen erabakia argia izan da. Gure nahia zen mundu guztiak onartzeko moduko bukaera izatea. Hori inportantea da, beste aro bat hasteko aukera ematen digulako.

ETAren azken agiriak bete ditu Jaurlaritzaren espektatibak?

ETAren azkeneko bi agiriak ikuspuntu kritiko batetik aztertu ditugu, biktimen arteko desberdintasunak egiten dituztelako. Hala ere, desegiteko erabakia aldebakarrekoa, behin betikoa eta efektiboa izatea nahi genuen, eta, alde horretatik, ETAren iragarpenak bete ditu ezaugarri horiek.

Zergatik ez zen joan Jaurlaritzaren ordezkaritza bat Kanbora?

Arrazoi desberdinengatik. Batetik, formagatik. Gonbidatuak izan ginen ekitaldi batera oso denbora gutxirekin, ez genekien ekitaldia nolakoa izango zen, zeinek parte hartu behar zuen, nolakoa izango zen ETAren komunikatua... Menu bat eginda zegoen, eta Jaurlaritza gonbidatu zuten menu horretan parte hartzera. Planteamendu hori erabat zilegi da, baina ez du zertan Jaurlaritzak derrigorrean babestu. Bestalde, ez genuen bat egiten ekitaldiaren ikuspuntu etiko-politikoarekin.

Zertan zehazki?

Guk ikusten genuen ekitaldi horretan ez zela egingo ETAren ibilbidearen inguruko irakurketa kritikorik. Hori ez genuenez babesten, erabaki genuen beste ekitaldi bat egitea Bertizen, momentu garrantzitsua eta historikoa zelako, eta gure ikuspuntua azaldu behar genuelako.

Ekitaldia nola joan zen jakinda, oraindik ere pentsatzen duzu Jaurlaritzak ez zuela bertanegon behar?

Bai. Are konbentzituago gaude gu egon behar genuen tokian egon ginela.

Eusko Jaurlaritza ez zen joan iazko apirilaren 8an Baionara ere, ETAren desarmatzera. Uste duzu gizartean ulertzen dela horrelako ekitaldi historikoetan ez egotea?

Gizartean egongo dira sektore batzuk nahiago dutenak Jaurlaritza ekitaldi horietan egotea, baina, nire ustez, gehiengo batek ulertzen du guk beste toki batean egon behar dugula.

ETAk amaiera egiaztatuta, Eusko Jaurlaritzak eta Nafarroako Gobernuak iraganari buruzko gogoeta kritiko globala sustatu nahi duzue, alderdi guztien artean partekatutakoa. Nola bideratu nahi duzue?

Eusko Legebiltzarreko Bizikidetza eta Memoria lantaldetik zer ateratzen den ikusi beharko dugu. Ikusiko dugu legebiltzarretik zer ateratzen den, eta horren emaitzaren arabera erabakiko dugu beharrezkoa den hori indartzea edo beste bide bat zabaltzea.

Biktimek jasan duten min bidegabearen aitorpenean jartzen duzue indarra. Hori da gogoeta kritikoak izan behar duen muina?

Bai, esaldi horrekin edo beste batekin egitea nahi dugu. Guk ez dugu planteamendu itxi bat egiten, baina nola edo hala balorazio kritiko bat egin behar da iraganean gertatutako terrorismo, biolentzia eta giza eskubideen urraketa guztien inguruan. Eta hori egin daiteke esanez min bidegabea egin zela, hiltzea gaizki egon zela, edo beste formulazio batzuk erabilita, Irlandan eta Kolonbian egin duten modura. Garrantzitsuena da zerbait esatea, eta esaten den hori argia izatea, mundu guztiak ulertzeko modukoa.

Min injustua aitortzeko eskatzen duzue. Nork eragindakoa?

Aitortu egin behar da GALek, BVEk eta Guerrilleros de Cristo Rey taldeak eragindako mina bidegabea izan zela edo ez zuela inolako justifikaziorik, eta gauza bera torturaren eta ETAren kasuetan ere. Hori gakoa izan daiteke etorkizunari begira, aldatuko lituzkeelako alderdi politikoen arteko harremanak, biktimekiko harremanak eta kartzela politika bera. Guretzat estrategikoa da aitortzea min bidegabe hori ez zela inoiz gertatu behar.

Jaurlaritzak bereziki azpimarratzen du ezker abertzaleak eta ETAk egin behar luketela azterketa kritiko hori. Zergatik?

Hutsune handia dagoelako. Une honetan adostasun handia dago GALen eta BVEren biolentzia gaitzesteko eta haiek eragindako mina aitortzeko, eta gauza bera frankismoaren biolentziaren inguruan. Torturaren kasuan, arazo gehiago egon daitezke, eta horretan lanean ari gara. Baina ETArenhilketek izan duten dimentsio kuantitatiboa eta kualitatiboa oso handia da, etorkizun hurbilean eragin handia dauka, eta erreparazio bat beharrezkoa da.

Azken urteotan, ezker abertzaleak, ETAk eta EPPK-k autokritika egin dute eragindako minarekiko. Ez da nahikoa?

Gizartean ez da sumatu benetako autokritika bat bezala, eta pertzepzioa da ezker abertzaleak oraindik ez duela ETAren biolentzia kritikatu. ETAren biolentziaz hitz egiten dugunean, hitz egiten ari gara giza eskubideen urraketa bakoitzaz eta biktima bakoitzaz. Giza eskubideen urraketa guztiek merezi dute balorazio kritikoa eta argia.

Orain arte egindakoa baino argiagoa esan nahi duzu.

Bai. Nahiz eta esan behar den Sorturen estatutuetan planteamendu nahiko argia egiten dela.

ETA desagertuta, presoen korapiloa askatzea da orain lehentasuna?

Bai. Arazoa da kartzela politika nola aldatu. Hor dago gakoa. Gizartean, eragile politikoetan eta instituzioetan adostasun handia dago kartzela politika aldatzearen beharraz, baina arazoa da hori nola egin.

Nola egin nahi du Jaurlaritzak?

Guk proposatu dugu Eusko Legebiltzarrean eta Nafarroako Parlamentuan edukia duen adostasun sendo bat lortzea, hiru atalen inguruan: presoak hurbiltzea, ikuspuntu humanitario batetik premiazko neurriak hartzea, eta gizarteratzea. Oinarri horien inguruko dokumentu bat adostu beharko lukete talde parlamentario guztiek, ondoren Espainiako Gobernuarekin hitz egiteko. Uste dugu hori dela bidea. Eta, Frantziako esperientzia ikusita, diskrezioa behar da.

Espainia mugiarazteko, Euskal Herrian ez ezik, Espainian ere konplizitateak bilatu beharko dira?

Bai. Behin hemen planteamendu sendo, arrazoitu eta plurala lortuta, estatuko beste alderdi eta eragile sozialei aurkeztu beharko zaie. Une honetan egoera nahiko itsusia da espetxe politika aldatzeko, eta ezinbestekoa da baldintza hobeak sortzea.

Egungo espetxe politika mantentzen bada, azken euskal presoa 2054an aterako da kalera. Zuk zein perspektiba duzu?

Bat nator EAEko Justizia Auzitegi Nagusiko presidente Juan Luis Ibarrak esan duenarekin: memoriazko justizia bat bateragarria da gizarteratzearekin. ETA desagertuta bizikidetza aro berri bati ekin nahi badiogu, presoentzat dagoen alternatiba bakarra gizarteratzea da. Konstituzioan jasota dago, legezkoa da. Hori da perspektiba errealistena. Orain, bideragarri egin behar da. Jaurlaritzak aurreikusten du dekretu bat aurrera ateratzea bide horiek irekitzeko, eta, horretarako, beharrezkoa da Espainiako Gobernuarekin ados jartzea eta ezker abertzaleak hori ontzat jotzea.

Euskal presoek zer egin beharko lukete lehen gradutik bigarrengora pasatzeko?

Epaileek hiru gauza aztertzen dituzte graduen progresioa egiteko: etorkizunera begira zer arrisku dauden, presoak zer jokabide duen, eta egindako delituarekiko kritikoa den ala ez. Azken atal horretan sakondu behar da, hori delako bide errealistena. Giza eskubideak urratzea akats bat izan zela aitortzea gakoa da gizarteratzeko. Horregatik diogu min bidegabea aitortzeak lotura handia duela kartzela politika aldatzearekin.

Bide hori errazteko eskatuko diozue Moncloari?

Bai.

Presoen auzian zein jarrera sumatzen duzue Espainiako Gobernuarengan?

Hitzen eta ekintzen artean distantzia bat dago. Aurrerapauso txikiak egitea asko kostatzen da. Ez nuke inor engainatu nahi: gai honen inguruan harremana daukagu Espainiako Gobernuarekin, baina orain arteko balantzea ez da ona.

Ageriagoa da Parisen jarrera.

Bai, dudarik gabe. Frantziako Gobernuak erabaki du Eusko Jaurlaritza, Espainiako Gobernua, Iparraldeko eragile eta instituzioak eta biktimak informatuta edukitzea, eta hori, berez, eredugarria da. Bestetik, ari dira apurka-apurka aldaketa batzuk egiten espetxe politikan, eta hori oso ona da. Frantziako esperientzia horretatik denok ikasi dugu gauzak hobeto joan direla diskrezioz jokatu denean, eta mantsoago zarata atera denean.

Urrun dago Hegoaldea Iparraldean sortu den lankidetzatik?

Iparraldean lortu den elkarlan giroak garrantzi handia du, baina hango egoera ezin da hemengoarekin alderatu. Hegoaldean, zatiketa handiagoa da, eta biktima eta preso gehiago daude. Zauriak hemen daude. Hori da diferentzia handiena bi errealitateen artean.

Euskal presoak 250 kilometrora dauden espetxeetara hurbiltzeko plan bat eginda dauka Jaurlaritzak. Zertan da?

Lehendakariak iazko udaberrian aurkeztu zion Rajoyri, eta oraindik gaurkotasun osoa dauka. Euskal Herritik 250 kilometrora baino gutxiagora hamar kartzela daude, eta, borondatea izanez gero, aukera dago euskal preso guztiak horietara ekartzeko.

Plan horretan preso denak batera gerturatzea aurreikusten da, ala progresiboki?

Guk diogu modu progresiboan ekarri behar liratekeela denak EAEko eta Nafarroako kartzeletara. Egia da posible dela luze gabe hamar kartzelatan preso guztiak egotea, baina planteamendu hori segur aski gehiegi izango da Espainiako Gobernuarentzat. Progresiboki ere egin daiteke, baina ez du ematen Espainiako Gobernuak horretarako ere aldeko jarrera duenik.

Zein baldintza bete beharko lirateke presoak gerturatzeko?

Ez da inongo baldintzarik behar. Legeak ez du inolako baldintzarik aurreikusten gerturatzeko, kontrakoa baizik.