Salgai trenen esperoan

Gasteiz eta Burgos (Espainia) arteko abiadura handiko tren berriak (AHT) ez du salgairik garraiatuko. Hala jakinarazi zuen duela zenbait aste Iñigo de la Serna Espainiako Sustapen ministroak, eta hala berretsi du aurreko astean Madrilek jendaurrean jarritako proiektuaren ikerketa informatiboak. Honelaxe dio sarreran dokumentu horrek: «Valladolid-Burgos trenbidearen ezaugarrien ondorioz, zeina osoki bidaiarientzako diseinatu baitzen, eta ibilbideak ‰25eko maldak baititu, ezinezkoa da salgai trenak bertatik pasatzea. Beraz, Burgos-Gasteiz AHT lerroa trafiko mistorako diseinatzeak gain-kostua eta ustiapen arazoak ekarriko lituzke, eta, ondorioz, ez da hartzen garatzeko moduko aukeratzat».

Eguberrietan polemika piztu zen gaiaren inguruan. De la Sernak iragarri zuen Burgos-Gasteiz bideak ez duela salgai trenik izango, eta Iñigo Urkullu lehendakariak erantzun zion espero zuela ez izatea «inuzentada bat» ministroak esandakoa.

Azkenean, baina, hala izango da. «Ezarri diren irizpideak bidaiarientzako zerbitzu batenak dira; bide bikoitzeko plataforma izango du, zabalera estandarra, eta orduko 350 kilometro gehieneko abiadura».

Argia da, beraz, Espainiako Gobernuaren proiektua. Etorkizunerako balizko aukera ere aipatu du, salgai garraioari begira. Hots, Madril-Irun egungo trenbidean Europako zabalerara egokitzeko hirugarren errail bat eranstea, edota, bi bide dituenez, haietako bat Europako zabalera estandarrerako egokitzea. Balizko aukera hori noizko? Eperik ez du aipatu Sustapen Ministerioak. Beraz, geroak esango du.

Jaurlaritzaren iritziz, «funtsezkoa» da bermatzea salgai trenak Europako zabalerako estandarrean jarraitu ahal izatea Gasteiztik Burgosera, «Euskal Y-ari jarraipena emateko». Hala adierazi du Antonio Aiz Garraio sailburuordeak. Aitortu du, baina, Burgostik hegoaldera ere bidaiarientzat bakarrik egokitua dagoela AHTa. «Baina badira beste linea batzuk —Burgos-Valladolid-Avila-Madril edo Burgos-Aranda-Madril— molda daitezkeenak Europako zabalerara salgai garraioari aukera bat emateko». Jaurlaritzaren ustez, korridore atlantikoak bermatu egin behar du Portugal eta Europa arteko trenbide lotura bat trafiko horietarako.

Trenbideak egokitzeko aukera, izan, bada. Besterik da ea borondaterik ?—eta dirurik— izango duten Espainiako agintariek horretarako. David Hoyos EHUko irakasle eta AHTari buruzko hainbat ikerketa egindakoak ez dauka batere itxaropenik horretan. «Espainiako AHT sarea bidaiarientzat da bakarrik».

'Euskal Y'-aren balioa

Euskal Y-a «sare mistoa» izango dela eta salgaiak ere garraiatuko dituela dio Jaurlaritzak. Sare berriaren webguneak dioenez, %400 handituko du salgaien trenbide garraioa 10-15 urteko epean, eta 800.000 kamioiren baliokidea kenduko du errepideetatik urtero. Jaurlaritzak 2012an egindako txosten baten arabera, 3,5 milioi tona salgai garraiatuko ditu sare berriak, eta, bidaiarien zerbitzuak bere gain hartuta, ohiko trenbideetako zerbitzu asko hustuko ditu. Horren ondorioz, hutsune horiek salgaietarako baliatu ahal izango dira. Modu horretan, ohiko trenbideak 8,5 milioi tona garraiatuko lituzke etorkizunean. Horretarako, baina, sare horretan «inbertsio handiak» egin beharko dira, besteak beste, hirugarren errail bat gehitzeko.

David Hoyosen ustez, gauza bat da teoria eta beste bat praktika. «Prebisio hori bera izan dute 2004tik, baina ez dago ikerketarik, eta, beraz, datu hori asmakeria hutsa da. Ikerketa serio bat egiten ez den bitartean ez du merezi hori eztabaidatzea ere. Joan den ekainean EHUko udako ikastaroetan, saiatu ginen Jaurlaritzako norbait etor zedin datu horiek defendatzera, baina ez zen inor agertu».

Hala, errealitatea beste bat da, Hoyosen iritziz. «Gure analisi akademikoan (Euskal Y-a, irtenbiderik gabeko atakan ikerlana), argi utzi dugu salgai garraioaren aukera bazegoen ere praktikan ez dela eraginik izango: alde batetik, ez dagoelako esperientzia errentagarri bat ere munduan —oso garestia da AHT plataforma batetik salgaiak garraiatzea—; eta, bestetik, Euskal Y-an bakarrik bada posible garraioa, nondik nora eramango dira salgaiak?».

Are gehiago, AHTak kontrako eragina ere izango du ohiko trenbidean egin beharreko inbertsioetan, Hoyosen iritziz. «Oker egindako inbertsioak onura lekarkeen inbertsioaren kontra egingo du. Hau da, berritu ez dugun sarea —funtzio anitzekoa eta merkeagoa— abandonatu egingo da, AHTaren inbertsioak eta mantentzea oso garestiak baitira».

Eusko Jaurlaritza ez dator bat ikuspegi horrekin: «Euskal Y-a salgaiak garraiatzeko diseinatu da. Horretarako, aldapak tren guztietara moldatu dira, eta, horrez gain, balastorik gabeko bide bat izango da mantentze leihoa murrizteko. Salgai konbinatuko trenak, autoak, trenbide autobidea... guztiak ibili ahal izango dira azpiegitura berritik».

Madrilek, ordea, ukatu egin du Burgosekiko tren lasterreko azpiegitura berria salgaietarako izango dela. Frantziak ez du AHT linea berririk egingo oraingoz —2032tik aurrera aztertuko du lerro berri baten beharra—. Uharte bat izateko arriskuaren traza dauka Euskal Y-ak, bai bidarien zerbitzuei dagokienez, bai —are gehiago— salgai garraioari dagokionez. Jaurlaritzak, baina, ukatu egin du arrisku hori: «Ez da inola ere uharte bat izango. Europako zabalerako lotura bat bideratuko du Hendaiatik, eta hori salgaietarako eta bidaiarietarako izango da».

Alegia, Jaurlaritzaren iritziz, nahiz eta Parisek lerro berririk ez egin, nahikoa litzateke egungo trenbideekin lotu ahal izatea: «Lotura horrek ematen dio zentzua Euskal Y-ari. Hendaia Paristik 4,50 ordura dago, eta muga efektua kendu egingo da salgaiei dagokienez».

Hoyos ez dator bat, zeren, Parisek azpiegitura berririk egin ezean, ezinezkotzat jo baitu egungo trenbidetik salgai gehiago garraiatzea. «Justifikazio gero eta gutxiago dago AHTa eraikitzeko. Baina aspaldian erregea biluzik dago. Espainiako AHTa ez da sozialki errentagarria, eta galerak gero eta handiagoak ditu, jende gutxik erabiltzen duelako. Datuak makillatu ahal dira epe labur batean, baina luzera begira ez, eta laster ikusiko dugu AHTaren gaineko erreskate bat, autobideetan ikusi dugun bezala».

Atzo jakinarazi zuen SNCFk baimena eman duela Lapurdiko AHTa egiteko erositako lurrak atzera ere saltzeko, oraingoz ez baitu trenbide berria egiteko asmorik.

Bestalde, berriki aurkeztutako ikerketa baten arabera, Espainia da munduan AHTa gutxien erabiltzen duten herrialdeetako bat: 11.800 bidaiari daude kilometro bakoitzeko. Frantziak, esate baterako, 61.400 bidaiari ditu; eta, Japoniak, 158.121. Aldi berean, Txinaren atzetik AHT kilometro gehien duen herrialdea da Espainia: 54 kilometro ditu milioi bat biztanleko. Europako bigarren sarea Frantziak du: 31 kilometro milioi bat biztanleko.

Antonio Aiz Garraio sailburuordearen ustez, baina, begi bistakoak dira AHTaren «onurak». «AHTa laster helduko da Burgosera, eta, Nafarroakoa egiten denean, aukera emango du Zaragoza-Madril bidearekin lotzeko. Nafarroarekiko lerroak bost euskal hiriburuetako loturari atea irekiko dio, eta, gainera, Euskadi kokatuko du ardatz atlantiko-mediterraneoaren erdian». Bai bidaiarietan eta bai salgaietan, zeren, Jaurlaritzaren iritziz, Euskal Y-a «ardatz ezinbestekoa» bailitzateke Algeciras eta Lisboara iritsi beharko lukeen sarean. Baina oraingoz ez dago aukerarik salgai trafiko hori bideratzeko; besteak beste, horretarako azpiegiturak ez daudelako eginda Espainian.

Aspaldiko eztabaida

Madrilek 51.775 milioi euroren inbertsioa egin du azken 25 urteotan AHTak eraikitzen, eta, hala, 3.420 kilometroko sarea atondu du. Sare hori, baina, bidaiarientzako erabiltzen da nagusiki. Jaurlaritzak beti babestu du «sare mistoaren» ideia. AHTaren proiektuaz hitz egiten hasi zenean, 1980ko hamarkadan, Bilboko portura merkantziak eramatea zen argudio nagusietako bat. Nuria Lopez de Gereñu eta Alvaro Amann Garraio sailburu ohiek askotan aipatu zuten salgai garraioa.

AHT lerro horien jabea, ordea, Espainia da. Eta Espainiak ez du borondate bera izan trafiko mistoa bideratzeko. Christian Maudet Frantziako trenbide azpiegituretako kudeatzaile RFFko buru ohiak 2008an ohartarazi zuen Madrilek ez zuela asmorik tren sare berrian salgaiak garraiatzeko. Handik gutxira egin zuten bilera batean, Frantziako agintariek horri buruz galdetu zioten Espainiari, eta hark erantzun zien hirugarren erraila eraikiko zuela egungo trenbide sarean, hau da, Irun-Madril trenbidean. Funtsean, 2008an zeukan jarrera berari eusten dio Sustapen Ministerioak hamar urteren ondoren. Hori bai: hirugarren errail hori eraiki gabe dago oraindik.

Hoyosek azpimarratu du, gainera, Europan ez dagoela salgairik AHT bidez garraiatzen duen herrialderik. «Esperientzia bakarra Alemanian izan zen, eta itxi egin zuten».

Antonio Aizek, baina, bi eredu aipatu ditu: Alemania eta Frantzia: «Deutsche Bahnek zehatz-mehatz ikertu du nola egin bateragarri salgaien garraioa eta bidaiariena, abiadura eta luzera ezberdinetan eta egunaren momentu ezberdinetan, beharrez- koa balitz ere». Beste kasu bat ere aipatu du: «Figueres-Perpinya lerroan salgaiak eta bidaiariak mugitzen dira. Korridore berean, berriki inauguratu dute Nimes eta Montpellier artean trafiko mistorako beste trenbide zati bat».

Ikusteko dago ea inoiz salgaiak garraiatzen dituen Euskal Herriko tren lasterrak. Hala balitz ere, Hoyosek ohartarazi du 55 urte beharko lituzkeela azpiegiturak eraikuntza zamak konpentsatzeko eta beste ehun urte eraikuntzan izandako CO2 isurketak konpentsatzeko.