Eukalipto landaketak Urumea bailaran

Idatzi honen bidez, Biodibertsitatearen Nazioarteko Eguna ospatzen den honetan, gure ardura eta ezinegona adierazi nahi dugu azken urteetan, eta, batez ere, azken hilabeteotan Urumea bailaran hainbat lur-jabe erakunde publikoen baimenarekin egiten ari den eukalipto landaketen aurrean. Nafarroarekin muga egiten duten Urumeako zenbait bailaratan (Usoko erreka, Kartola edo Olaberri bailara, Sagarreta...) eukalipto landaketak gero eta ugariagoak dira (300 Ha, prentsan ateratako informazioaren arabera), eta horrek, hainbat ikerketak adierazten duten moduan, inpaktu berreskuraezinak sor ditzake bertako biodibertsitatean, bailarako ekosistema ezberdinetan, Urumeako ibaiaren eta erreken hidrodinamikan, zein bertako faunan eta floran.

Idatzi hau sinatzen dugunok 2007tik hona egindako ikerketek erakusten duten moduan, biodibertsitate aldetik garrantzi handiko bailarak dira eukalipto landaketak jaso dituztenak. Bailaren litologiak, kokapenak eta malkartasunak baldintza bereziak sortzen ditu, eta horrek espezie mehatxatu ugariren bizitoki bihurtu ditu. Nabarmentzekoak dira, esaterako, 2013an publikatu genuen lanean adierazten diren sei landare mehatxaturen 112 nukleoen presentzia. Horien artean dira mundu osoan Euskal Herri inguruan baino aurki ezin daitekeen Soldanella villosa, eta Hymenophyllum tunbrigense, Vandenboschia speciosa eta Dryopteris aemula iratze paleotropikal babestuen populazioak. Banaketa isolatua duen Veratrum album espeziea, eta desagertzeko arriskuan dagoen Prunus lusitanica jatorri paleotropikaleko arbolaren aleak ere badira bertan.

Ikerketa hartan adierazten zen bezala, gainera, bailara hauek oso garrantzitsuak dira aipaturiko espezieen kontserbaziorako. Izan ere, Euskal Herrian 2013 arte ezagutzen ziren H. tunbrigense, S. villosa eta V. speciosa-ren banaketa-azaleraren %30 baino gehiago Urumeako bailara horietan zegoen. Hori dela eta, V. speciosa-ren kasuan, esaterako, 2012tik Europa mailako populazioen genetikari buruzko ikerketa baten parte dira bertako nukleoak, eta klima aldaketaren aurrean espeziearen babesleku izan daitezke bailarak. Era berean, landare mehatxatuen populazio gehienak gune babestuetatik kanpo daude (Parke naturalak edo Kontserbazio Bereziko Eremuak, kasu), eta egindako ikerketan jada aurreratzen genuen moduan, baso ustiaketa mota batzuk arriskutsuak izan daitezke landare babestu horien biziraupenerako.

Mikologia eta likenologia aldetik ere, nabarmentzekoak dira bertan aurkitu ditugun hainbat espezie berezi. Horietako asko mehatxatuak daudenak: Lobaria pulmonaria, Lobaria virens, Thelotrema lepadinum, Sticta canariensis, Sticta limbata, Nephroma parile, Piptoporus quercinus (IUCNn zaurgarri gisa katalogatua).

Horiez guztiez gain, ordea, fauna espezie babestuen presentzia ere nabarmena da. Hamar urtean zehar egin dugun azterketa herpetologikoak hamabost espezie kokatzen ditu bertan, zeintzuetatik zazpik Europa mailako babesa duten. Aranzadi Z.E.k bertako aleekin egindako ikerketek, ordea, garbi adierazi dute eukalipto landaketek eragin zuzena dutela horien osasunean eta biziraupenean. Herpetofaunaz gain, alabaina, nabarmentzekoak dira desagertzeko arriskuan diren bisoi europarraren (Mustela lutreola) eta muturluze piriniotarraren (Galemys pyrenaicus) kudeaketa planean sartzen direla bailarako errekak, eta beraz, euren kontserbazio maila modu zorrotzean babestu beharko litzatekeela, kudeaketa planak agintzen duen moduan.

Beste hainbat ikerketaren faltan, aipaturiko datuak egundaino eginiko azterketen emaitza baino ez dira. Bailaren potentzialtasuna ikusita, baina, aurreikusten da babesturiko beste hainbat espezieren bizileku ere izan daitezkeela. Era berean, bailaren kokapenak Europa mailan babestuak dauden Leitzaran, Urumea eta Aiako Harria Kontserbazio Bereziko Eremuen korridore natural moduan jokatzen dute, euren arteko konektibitatea ahalmenduz.

Ezaugarri horiek guztiak kontuan izanik, eta bertan ematen ari den baso kudeaketa kontuan izanda, idatzi hau sinatzen dugunok zera eskatzen dugu:

•Urumea bailaran eukalipto landaketa gehiago ez egitea.

•Dagoeneko egin diren eukalipto landaketen artean korridore naturalak sortzea.

•Landaketak egin diren eremuetan, errekatik 100 metroko distantzian bertako basoa mantentzea edo errestauratzea, bisoiaren eta muturluzearen kudeaketa planek adierazten duten bezala.

•Basogintza plan egituratu eta antolatua izatea arro mailan, betiere, bertako ekosistemen eta espezieen kontserbazioa kontuan izanik.

•Bertako erreken eta espezie babestuen jarraipena egitea, ikerketa sustatuz, egin diren landaketek biodibertsitatean izan dezaketen eragina neurtzeko.

•Egiten diren basogintza lanek neurri zorrotzak betetzea eta jarraipena egitea.

•Bailara hauei babes-maila handiagoa ematea, aurretik planteatu izan diren mikroerreserba sare, Parke Natural eta KBE bilakatuz.

•Erakundeen eta ikertzaileen arteko koordinazioa.

Izan ere, bailara hauen kudeaketak, biodibertsitateaz eta paisaiaz gain, eragin zuzena du uraren zein lurzoruaren kontserbazioan, bai eta uholde-arriskuaren kudeaketan ere. Aldaketa klimatikoaren ondorioak are larriagoak izango dira hazkuntza azkarreko landaketak nagusitzen diren heinean. Horrez gain, Urumeako arroan uholdeen maiztasuna eta eragindako kalteak handituz doaz azken hamarkadetan. Basoak soiltzeak, magalak pistaz josteak, lur mugimenduak eragiteak eta lurzorua trinkotzeak kalte konponezinak dakartza inolako zalantzarik gabe.

Legeak eta arauak badiren arren, horiek gure ondarea babesteko nahikoa ez direlakoan gaude. Bailara horien historia luzeak ez du azaltzen bere hauskortasuna. Ezta testuinguru ekonomikoak ere: Euskadi per capita BPG altuena duten EBko zortzi herrialdeen artean dago. Ez gara gai izango gune hauetako biodibertsitatea eta identitatea gordetzeko?

Testuinguru honetan Iturburuak eta haren arteriak kontserbazio-egoera onean mantentzeak berebiziko garrantzia du. Are gehiago, garai hauetan, non ikerketa guztiek adierazten duten biodibertsitatearen kontserbazioak erabateko lotura duela gure osasunarekin eta datozen belaunaldiei utziko diegun ondarearekin. COVID-19ak eragindako pandemia hausnarketarako aukera ezin aproposagoa delakoan gaude.

Hori guztia dela eta, Urumeako bailaren kontserbaziorako benetako egitasmoak lehenbailehen abian jartzeko deia egiten dugu. Ubideak eta ibaiertzetako landaredia kontserbatzea hil ala biziko neurria da mehatxupean dauden espezieentzat zein guretzat ere; beraz, hor dugu lehentasuna. Lursailak erosi, lursailak zaintzan hartu edota landaketez inguratutako errekastoak errestauratzea. Horixe da gure erronka, eta egitasmo honetarako erakunde, elkarte eta pertsona ezberdinen atxikimendua eskatzen dugu.