«Egungo olatu feminista desberdina da; lehen baino harrera hobea du»

Antropologia feministari eskaini dio ia bizitza osoa Carmen Diez Mintegik (Donostia, 1948). Aitzindarietako bat izan zen Euskal Herrian, Teresa del Vallerekin batera. EHUko irakasle lanean erretiroa hartuta ere, ikertzen eta idazten jarraitzen du. Banku batean lan egitetik, unibertsitatean antropologia ikastera pasatu zen aurrena, eta irakastera gero. Gai askori buruzko ikerketak egin ditu, baina nabarmentzekoak dira kirolak maskulinitatearen eraikuntzan eta emakumeen bazterketan duen garrantziaz egindakoak. Ikerketa horiengatik, hain zuzen, aurtengo Carmen Adarraga saria eman dio Gipuzkoako Foru Aldundiak.

Noiztik duzu emakumeen zapalkuntzaren kontzientzia?

Nahiko goiz. Sei anai-arreba gara, eta ni zaharrena naiz. Nire segidako biak mutilak dira. Nik amari lagundu behar nion, eta haiek ez. Nahiko errebeldea izan naiz, eta aitak zaplazteko batzuk eman zizkidan gauza batzuk zergatik egin behar nituen galdetzeagatik.

Eta eskolan?

4 urtetik 8 urtera eskola misto batera joan nintzen, eta ikusi nuen guztiok berdinak garela.

Bulego lanetan aritzeko ikasi zenuen: kontabilitatea...

Abokatu batekin hasi nintzen lanean, bulego txiki batean, baina Banco San Sebastian zenak lehen aldiz egin zituen emakumeak aurkeztu zitezkeen oposizioak, eta lana lortu nuen. Hogei bat urte egin nituen han. Oso gazterik ezkondu nintzen, eta bi ume izan nituen. Oso gogorra izan zen lana eta familia bateratzea. Oso emakume gutxik jarraitzen zuten lanean umeak izan eta gero. Ez zegoen haurtzaindegirik. Eskerrak nire ama oso gaztea zela —50 urte zituen—, eta asko lagundu zidan. Hala ere, lagun eta ezagun batzuk mugitzen hasi ginen, eta haurtzaindegi pribatu bat sortu genuen, pisu batean, Antiguan. Euskaraz. Bi neska arduratzen ziren umeez, eta janaria etxetik eramaten genuen.

Eta nola hasi zinen feminismoan militatzen?

Haurtzaindegiaren inguruan emakume batzuk ezagutu nituen, eta haiekin mugimendu feministan parte hartzen hasi nintzen, Franco hil eta segituan. 1976an hasi ziren batzarrak, oso indartsuak; gero, taldeak ere sortu ziren.

Donostiako feminismoaren sorreran parte hartu zenuen?

Bai. Euskal Emakumeak Borrokan taldea sortu genuen. Hiru zapalkuntzak bateratu genituen: nazionala, emakumeena eta klasekoa.

Bizitza bideratuta zenuen. Zerk bultzatu zintuen filosofia ikasten hastera?

Gure asmoa eta helburua jakitea zen beti: zergatik eta nola zegoen antolatuta mundua guri eta gure aurreko emakumeei bizitzea egokitu zitzaiguna bizi behar izateko. Sakondu nahi genuen. 1978an sortu zen EHUren Filosofia eta Hezkuntza Zientzien fakultatea, Zorroagan. Ni 1979an hasi nintzen filosofia ikasten. Teresa del Valle antropologia irakasten hasi zen bigarren ikasturtean. Euskal Herriko emakumeen egoera ikertu nahi zuen.

Aurretik ez zegoen ia ezer eginda.

Zerbait bazegoen, baina datuak, batez ere. Julio Caro Barojak, Joxe Migel Barandiaranek, eta abarrek egindakoak soilik zeuden.

Gizonak eta eskola zaharrekoak. Ikuspegi feministarik ez.

Emakumeari buruz hitz egiten bazuten, idealizatu egiten zuten.

Nola izan zenuen aukera Teresa del Vallek zuzendutako ikerketan parte hartzeko?

Aukera eskaini ziguten, eta baiezkoa eman genuen. Hamar lagun aritu ginen hiru urtean lanean. Gero, argitaratu egin zen: Mujer vasca. Mito y realidad (Euskal emakumea. Mitoa eta errealitatea). Erreferentzia izan da, eta bada oraindik ere.

Mugarria izan zen?

Bai. Antropologia feministan, bai. Bueno, garai hartan ez genuen feminista deitzen, emakumearen antropologia baizik. Antropologia feminista izendapena gero etorri zen.

Zer eratako lana egin zenuten?

Hiru eremu hartu genituen: landa eremua, kostaldea eta hiria. Behaketak egin genituen, elkarrizketak, inkesta bat ere bai. Emakumeen egoera zein zen ikusi genuen, hiru belaunalditan.

Lan hura haustura bat izan zen aurretik Euskal Herrian egin zen antropologiarekiko?

Bai. Matriarkatua landu genuen, esaterako. Antropologian asko landu da. Ikusita zegoen gizonek boterea duten gizarte gehienek beti dutela atzean matriarkatuaren mitoa: emakumeek boterea zuten, baina zerbait gaizki egin zuten, eta galdu egin zuten. Hemen pixka bat desberdina zen: patriarkatua kanpotik sartu zela zioten. Ikerketaren garaian, frankismoaren zapalkuntzatik ateratzen eta Euskal Herri berri bat eraikitzen ari zen. Nortasun nazionala sortu behar zen, eta ideia indartsua zen hemengo emakumeek boterea genuela esatea. Baina ikerketa egin genuen, eta ikusi genuen non zegoen boterea, matriarkatuarena mito bat zela. Alde guztietatik eman ziguten egurra. Gaia aurkezten genuenean, istilu batzuk sortzen ziren...

Akademiak zer-nolako erantzuna eman zion ikerketa hari? Indiferentzia?

Hasieran, indiferentzia. Ikusten zuten ez ginela arriskutsuak. Antropologiaren barruan ere, gizonek pentsatzen zuten...

Emakumeen kontuetan ari zinetela?

Bai, horixe.

Ikasten, ikertzen eta bankuan lanean jarraitzen zenuen?

Bai. Nire tesia egiteko ere, Donostialdeko eta Erriberako emakumeen egoerak alderatzeko, Carcarren bizitzen egon nintzen denboraldi batean. Baimena eskatu nuen.

Eta noiz utzi zenuen bankua?

1989an. Eusko Jaurlaritzak beka bat eman zidan tesia egiteko, eta ikusi nuen ezin nuela hala jarraitu. Baina antropologiako bi irakaslek fakultatea utzi zuten; lanpostu bat atera zen, eta aurkezteko esan zidaten. Lortu nuen. Baina beka utzi behar izan nuen, tesia egin, eskolak ematen hasi...

Gutxietsitako arloa al da antropologia?

Gaur egun, ez. Maila guztiak ditu: gradu ikasketak, masterrak, tesiak... Egin diren eta egiten diren ikerketak eta tesiak oso indartsuak dira, antropologia feministan oinarritutakoak batez ere.

Gizarte zientziak gutxietsita daude?

Bai. Orain, transexualitateari buruzko gatazkan, esaterako, berriro ere biologiara bueltatzen ari dira. Binarismoa ez badugu auzitan jartzen modu sendo batean, binarismo hori biologia hutsa bihurtzen da.

Antropologiak, neurri batean, gizartearen sustraiak erakusten ditu. Inoiz baino beharrezkoagoa da?

Bai.

Antropologian ikertzeko baldintzak txukunak dira?

Aurreko batean, antropologia jardunaldi batzuetan, unibertsitateak izan duen aldaketaz hitz egin genuen. Nik esan nuen egoera onartezina dela. Lehen, irakasleek aukera zuten irakurtzeko, idazteko, ikertzeko... Orain, ez. Egoera eutsiezina da; ez dakit nora goazen. Prekaritate mundu batean bizi gara.

Unibertsitatean ere bai?

Bai, unibertsitatean. Gazteek, ordu pila bat sartuta, miseria bat irabazten dute: eskolak prestatu, tesia egin, ikertu... Ez dakit batzuek nolatan jarraitzen duten. Lana gustatzen zaielako. Guk lan asko egin dugu; bidea urratu dugu, baina baldintza hobeak izan ditugu.

Gaur egungo antropologia ikasleak zeren bila doaz?

Ikasketa Feministak eta Generokoak masterrera neska gazte asko etortzen zaizkigu, gaitasun handikoak. Bestela, batzuek garbi dute, eta besteek, ez. Askok esaten dute noizbait egin beharreko zerbait dela. Ikusten dute ikuspegi desberdina eskaintzen dugula. Antropologia ikasketek ematen dizuten ikuspegiak edozer gauzatarako balio du: munduan egoteko, mundua aztertzeko, zeu kokatzeko.

Kirolari buruzko ikerketa asko egin dituzu, azalduz kirola nola erabili izan den eta nola erabiltzen den genero rolak indartzeko eta finkatzeko. Hitz egin duzu erritualaz, maskulinitatea indartzeaz... Nola ikusaraz dakioke hori gizarteari?

Kirola, guretzat, alde batetik, praktika fisikoa da, baina atzean azpiegitura izugarri bat du. Gaur egungo kirolaren azpiegitura XIX. mendearen bukaeran sortu zen: klubak, federazioak, erritualak, partidak, ikusleak... Kanpotik begiratuta, ikusten da aisialdiari lotutako jarduera bat dela eta gizonen nagusitasuna oso naturalizatuta dagoela. Horretarako antolatuta dago. Emakumeen eta gizonen arteko desberdintasunak mantentzen eta erreproduzitzen dira. Beste esparru batzuetan, gune androzentrikoak izanda ere, emakumeak eta gizonak ikusten dira: politikan, enpresetan, zientzian eta justizian. Baina kirolean bi bide paralelo dira, eta, aldatzen ez bada, beti izango da horrela.

Akademikoki gai horri ez zaio garrantzi handirik eman?

Hemen, ez; beste leku batzuetan, bai. Ez da izan Euskal Herriko feminismoak sakondu duen gai bat. Naturalizazio prozesuek eramaten gaituzte horrelako egoeretara. Naturala dela esaten da, baina naturala ez da ezer. Oso garrantzitsua da ikustea atzean zer dagoen, zergatik gertatzen den.

Kirolak, umetan, mistoa izan beharko luke?

Umetan, eta gero ere bai.

Ikusten duzu aukerarik aldatzeko?

Oraingoz ez, baina hasi behar da aldatzen; hasi behar da zerbait egiten txikitatik.

Zer sentitu duzu feminismoaren goraldia ikusita?

Poza. Manifestazio jendetsuak hasi zirenean, neure buruari galdetzen nion ea zer egin behar genuen, feminismoa beti izan zela minoritarioa, eta hori guztia nola landu eta bideratu behar zen. Beldurra ematen dit sekulako dinamiketan sartzeak, gauza pila bat egin behar direla ikusteak eta nekatzeak, zaila delako horri guztiari eustea. Hori ikusten zen feminismoaren bigarren olatuan, trantsizio garaian. Ezinezkoa zen erritmo hari eustea. Normala da.

Onespena lortu du gizartearen aurrean.

Gu hasi ginenean, feministak gutxietsi egiten ziren. Urte batzuetan feminista hitza oso gutxi erabiltzen zen; gaur egun, ordea, edozein da feminista. Feminismo hitzak errekonozimendua du, baina azpimarratu behar dugu edozer gauza ez dela feminista. Ez dago eskuineko feminismorik. Feminismoa da antikapitalista, antirrazista, ekologista, antikoloniala, transa eta antiklasista. 6 urterekin ilobak esaten dit eskubideak dituela. Gero ez dakit zer gertatuko zaien, baina neska gazteek oso garbi dute. Gaur egungo olatu feminista desberdina da: lehen baino harrera hobea du, baita gizonen artean ere.

Bizitzan malda asko igo behar izan dituzu. Mendizale amorratua ere bazara.

Bankuan hasi nintzenean, han bertan klub bat sortu zen, eta igandero mendira joaten hasi ginen. Inguruko mendi guztiak igo genituen. Gero, Pirinioetara. Senarrarekin urrutira ere joan naiz mendian ibiltzera: Nepalera, Pakistanera, Indiara, Marokora, Kamerunera...

Zer da mendia zuretzat?

Askatasuna, naturarekin harremanetan egoteko aukera, jendearekin joanda ere bakarrik ibili ahal izatea... Askotan, mendian sortzen zaizkit lanerako ideiak. Mendiak, ariketa fisikoa egiteak, indarra ematen dizu arazoei aurre egiteko: mentala eta fisikoa. Eta, jakina, mendia, niretzat, ondo pasatzea da, plazera. Nire bizitzako momenturik onenetarikoak mendian izan dira.