«Erail dituzten emakumeen aitortza eta erreparazioa behar-beharrezkoak dira»

Bigarren legegintzaldia hasi berri du Izaskun Landaidak (Ugao, Bizkaia, 1969) Emakundeko buru gisa. Lau urteotan asko ikasi duela dio, eta bereziki nabarmendu du Emakundeko taldearen lana: «Langile izateaz gain, militanteak ere badira: berdintasunaren aldeko apustu sendoa egin dute, eta euren lanean nabaritzen da». Berdintasunerako bidean, gizarte osoa inplikatu beharra berretsi du: «Legeekin bakarrik ez dugu eraldaketarik lortuko».

Aurreko legegintzaldiko mugarrietako bat izan zen hedabideekin eta publizitate agentziekin landutako kode deontologikoa. Giro aldaketarik nabaritu duzu?

Mugarria izan zen, baina nik prozesua nabarmenduko nuke: hedabideekin eta agentziekin lortutako kolaborazioa, gaiaz hausnartzeko aukera eman digulako. Uste dut hedabideek izugarrizko potentzialtasuna daukatela berdintasunean oinarritutako gizarte baterako bidean. Batzuek jada barneratuta daukazue, baina lortu behar dugu denek txertatzea genero ikuspegia, eta, horretarako, formakuntza beharrezkoa da.

Proposatu duzuen trebakuntza onartu dute hedabide guztiek?

Ez denek; batzuek esan digute arazoak dituztela kazetari guztiak ordutegi zehatz batean biltzeko.

Zein jarraipen egingo diozue kodearen betetze mailari?

Kodea onartu zenetik egindako lanak eta formakuntzak zein eragin izan duten aztertuko dugu. Interesgarria iruditzen zaigu beste praktika batzuk martxan jarri dituzten hedabideen lana balioestea. Azken batean, gomendioak egiteko eskumena baino ez dugu.

Begira batzordeak ohartarazpenak egiten al dizkie hedabideei, jasotako kexen harira?

Bai, kexen berri ematen diegu, eta gomendio batzuk egiten dizkiegu. Ikusten ari gara gero eta gizarte kritikoagoa dugula, eta adi dagoela hedabideen lanari. Kontzientzia horrek behartzen gaitu beste era batera jokatzera, eta oraindik gai hauei garrantzirik eman ez dieten hedabideei ikusarazi egiten die aldatzeko beharra.

2015eko ekainean zaintza partekatuaren legea onartu zuen Eusko Legebiltzarrak, gobernuan zegoen alderdiaren (EAJ) botoekin, Emakunde aurka agertu arren. Jaurlaritzaren berdintasun politiken arduradun gisa, Emakunderen erreferentzialtasuna auzitan geratu zen?

Lehen unetik adierazi genuen gure jarrera: ez gaude zaintza partekatua derrigorrean ezartzearen alde; uste dugu kasuz kasu aztertu behar dela, eta adingabeen interes gorena kontuan hartu behar dela. Herri ekinbide legegile bat izan zen, alderdiek landu zuten, eta gure hausnarketak ez zituzten guztiz kontuan izan.

Berdin gertatuko litzateke, adibidez, fracking-aren inguruan gobernuak jarrera bat balu eta legebiltzar taldeak beste bat?

Logikoena da jarrera bera izatea.

Ia bi urteren ostean, zein ondorio izan du legeak?

2015eko urrian jarri zen indarrean, eta oraindik ez dugu ebaluaziorik egiteko astirik izan, baina kexa batzuk jaso ditugu jada, aurretik adostutako zaintza batzuk berrikusi eta zaintza partekatua ezarri dutelako epaitegiek; horrek arazoak ekarri ditu. Kontua da zelan aztertzen den adingabeen interes goren hori. 2016an izan genuen erreferentziazko epai bat: zaintza partekatua bideratu ahal izateko, ezinbesteko jo zuen bikotekideen arteko errespetua, haurrak indarkeriarik gabeko giro batean bizi daitezen; eta bortizkeria zantzuak daudenean, adingabeen interesa bermatzeko, erabaki zehatz batzuk hartu behar direla esan zuen. Uste dugu justizia administrazioko eragile guztien trebakuntza hobetu behar dela, horrelako erabakiak oso konplexuak direlako.

Hain zuzen, legearekiko kritiketako bat izan zen ez zuela kontuan hartzen askotan tratu txarrak salatu gabe geratzen direla.

Errealitateak erakusten digu kasu asko ez direla salatzen, eta derrigorrezko zaintza partekatuak dakar egoera larritzea eta bortizkeria betikotzea. Izan ere, zaintza partekatua judizialki inposatua denean, familia barruan gatazka iturri izaten da. Zaintza sistema hori adostua bada, ez dugu ezer esaterik; gainera, logikoa da: ume bat jaio denetik guraso biek partekatu badute haren zaintza, normala da harremana hautsi ostean ere berdin jarraitzea.

Agintaldi honetan indarkeria matxistari buruzko lege bat lantzea agindu du legebiltzarrak. Zein rol izango du Emakundek?

Asmoa da prozesu parte hartzaile bat martxan jartzea, alderdiekin, adituekin, mugimendu feministarekin... eta proposamen bat eramatea legebiltzarrera. Paraleloki, martxan jarri dugu nazioartean zabaltzen ari den egitasmo bat: indarkeria jasaten duten andreentzako zerbitzuen estandar batzuk ezartzea. Gure arreta zerbitzuak ebaluatuko ditugu: Osakidetza, gizarte ongizatea, poliziak, justizia administrazioa eta koordinazio eremuak. Informazio hori baliagarria izango da lege proposamena hobetzeko.

Antzeko lege bat landu zuen Patxi Lopezen gobernuak, baina bertan behera utzi zuen. Argudioetako bat izan zen Berdintasun Legeak bortizkeriaz duen atala gara zitekeela. Zergatik orduan ez eta orain bai?

Denok ados gaude legearen beharrean: nazioarteko arauetara, Istanbulgo hitzarmenera eta bestelako lege aldaketetara —Espainian seme-alabak biktima zuzen bihurtzea, biktimen estatutua...— egokitu behar dugu. Parte-hartze prozesuaren bidez forma eman behar diogu, eta ikusiko dugu zertan gauzatzen den: agian erabakiko da lege berri bat egitea, ikusgaitasun handiagoa emateko, edo erabakiko da Berdintasun Legearen atal hori garatzea.

Biktimen estatutuak debekatu egin du hildako biktimak identifikatzea. Nola landu daiteke memoria eta erreparazioa izen-abizenik esan gabe?

Erreparazioaren gaia orain arte oso gainetik aipatu da; argi dugu erail dituzten emakumeen aitortza eta erreparazioa behar-beharrezkoak direla. Ezin dugu ahaztu emakume horiek bizi ibilbide bat zutela, eta indarkeriak zapuztu egin zuela. Biktimen estatutuaren legeak dio emakumearen ingurua babestu egin behar dela, eta inguru horrek erabaki behar duela emakumea identifikatu ala ez. Beraz, erreparaziorako beste tresna batzuk bilatu behar ditugu; biktima izan direnen hitza entzutea lagungarria izango da.

Azken udetan sexu eraso asko salatu dira. Eraso gehiago dago, edo gehiago salatzen dira?

Segurtasun Sailaren datuen arabera, ez da igoerarik izan, baina egia da gehiago ikusarazten direla erasoak, adibidez, hedabideetan. Zero tolerantzia egoerara heltzeko oraindik bidea egiteko dago, baina aldaketa bat egon da, mugimendu feministaren eta instituzioen lanaren ondorioz. Jai esparruan, gizartean dagoen berdintasunik eza agerian geratzen da, askotan era nabarmenagoan, baina ezerk ez du justifikatzen emakumeen aurkako indarkeria.

Halako mezuak bereziki gizon gazteei zuzendu behar zaizkie?

EHUko Antropologia Sailak gazteen inguruan egindako ikerketa batek azaldu zuen emakumeek espazio publikoan beldurra sentitzen dutela maiz, eta erasoei buruz igortzen ditugun mezuek batzuetan ez dute laguntzen, adierazten zaielako kontuz ibili behar dutela. Baina mutilei ez zaie esaten neskak errespetatu behar dituztela, eta denak ez duela balio. Ematen du erantzukizun guztia emakumeen gain jartzen dugula, baina indarkeria gizon batzuek egiten dute; beraz, eurei ere helarazi beharko dizkiegu mezuak.

LAB sindikatuak asteon esan du berdintasun politikak «marjinalak» direla Jaurlaritzaren aurrekontuetan. Pisua galdu al dute?

Argi dago zenbat eta baliabide gehiago izan orduan eta gauza gehiago egiteko aukera dagoela. Baina datuak testuinguruan kokatu behar dira, eta, konplazentzian erori gabe, ezin dugu esan aurrekontua jaitsi denik. Esan zuten 24 berdintasun teknikari daudela Jaurlaritzan; niri, gainetik zenbatuta, gutxienez 32 ateratzen zaizkit. Eta postu berriak sortu dira, krisi garaia izan arren. Edonola ere, berdintasunaren aldeko lana ez dute soilik Emakundek eta berdintasun teknikariek egiten: gobernuko sail guztiek barneratu behar dute.

Kontziliazioa eta erantzukidetasun politikak agendatik desagertu dira. Luxu bat al dira?

Kontziliazioak pisu handia du emakumeen bizitzan eta lan ibilbidean, zaintza ardurak euren gain daudelako oraindik. Hiru ardatz ikusten ditut: bat, bikotekideen arteko konpromiso pribatua; bi, enpresa antolaketa —konpromiso pribatu hori gauzatzeko aukera eman behar du—; eta hiru, zerbitzu publiko egokiak. Gogoeta sakona egin behar da, baina andreen lan eskubideak ezin dira lotu haien absentziarekin, baizik eta presentziarekin; eta, batzuetan, lan merkatutik ateratzea dakarte planteatzen diren neurriek.

Zaintzaren erronka oso lotuta dago adinekoekin. Nola berrantolatu behar dira zerbitzu publiko horiek?

Inkestek diote nagusi askok nahiago dutela euren etxean edo gertu egotea, baina bilatu behar dira beste sistema batzuk, ahalbidetzeko etxetik hurbil egotea, zaintza karga guztia familiaren gain erori gabe. Zerbitzu publikoen aldeko apustua behar da.

Bizkaian greban daude adinekoen egoitzetan; Jaurlaritzari eskatu diote ratioak handitzeko. Sektorea berraztertzeko beharra ikusten duzue?

Ez dugu azterketa sakonik egin. Egia da hirugarren sektorean daudela lan baldintza txarrenak; lotuta dago zaintza lanak desbalorizatuta egotearekin.

Haurduntze subrogatuen bidez sortutako umeak gurera heltzen ari dira. Zein iritzi duzue?

Gauza bat dira desioak —eta guraso izan nahi izatea guztiz zilegi da—, eta beste gauza bat da desioak eskubide bihurtzea. Emakumeen merkantilizazioa saihestu behar dugu, eta legeztatzeak hori ekar dezake, batez ere txiroena. Octavio Salazar zuzenbide konstituzionaleko adituak dio deskuiduan legeztatuko balitz era altruistan egin beharko litzatekeela eta orduan ez liratekeela kasu asko egongo. Dena den, bitxia da zein termino erabiltzen dugun: agian alokairuzko sabelez arituko bagina, benetan adieraziko genuke zein den egoera.

Emakundek aspalditik babesten ditu alarde parekideak. Gipuzkoako Diputazioaren inplikazioaren falta sumatu duzu, EAJ eta PSE daudenetik?

Legebiltzarrean argi adierazi da alarde parekideen aldeko jarrera. Baina bada garaia pauso kualitatiboak emateko. Tradizioak garrantzitsuak dira giza kohesiorako, baina garai berrietara egokitu behar dira, ezin baitira egon giza eskubideen gainetik. Irungo eta Hondarribiko herritarrek aurrerapausoak eman nahi dituzte, baina horretarako lehen baldintza lasai berba egin ahal izatea da. Giltza herrietan dute: han ahalbidetu behar da elkarrizketa. Aldaketa nahi badugu, agian beste estrategia batzuk pentsatu behar ditugu. Zeintzuk? Ez dakit.

Aurreko agintaldian aldundiak instituzio arteko mahai bat sortu zuen, Emakunderekin eta Arartekoarekin. Martxan dabil?

Uztailean bilera bat izan genuen, eta azaroan beste bat, eta badakigu Jenny Pearce aditua bitartekari lanetan dabilela.

Zer iruditu zaizu aldundiak auzia Berdintasunetik Bizikidetza Zuzendaritzara mugitu izana?

Gaia berdintasunik ezarekin lotuta dago, baina aldaketa hori aurrera egiteko estrategia bat bada, berdintasuna giza eskubidea dela kontuan hartuta, ikusiko dugu zein emaitza lortzen den.

Denis Itxaso diputatuak eman zion bandera iaz Irungo alarde parekideari. Markel Olano ahaldun nagusiari eskatu al zenion halako keinu bat Hondarribian?

Zuzenean, ez. Giza Eskubideen zuzendariaren bidez galdetu genien aldundiko ordezkari bezala joateko asmorik zuten. Erantzun zuten ez zirela alarde baten edo bestearen alde agertuko, eta sukalde lanetan arituko zirela.

Egokia al da ez posizionatzeko jarrera neutro hori?

Nik uste dut ez dagoela jarrera neutrorik. Erabaki hori hartzeak ere adierazten du jarrera bat.