Beltzaren ideologia

Genero beltzaren gaineko hausnarketak orrialde gogoangarriak eskaini dizkigu literaturaren historian zehar, generoarenzale amorratu ez garenoi ere interesa piztu digute generoaren gaineko diatribek. Horrela bada, Literatura Eskolarako Elizondon eskainitako hitzaldibaterako, Jon Alonsok (Iruñea, 1958) berak fikzioan fin jorratu ohi duen (Enekoitz Ramirez Lanbas-en pausuei jarraiki) generoaz prestatu zituen oharrak, pentsamenduen zirriborroak, iritziak, iruzkinduko dugun Beltzaren koloreak liburuan (Susa, 2016) gorpuztu egin dira.

Egileak berak apailatutako apetazko oharrak dira, irakurle baten ikuspuntutik abiatzen diren zirriborroak, argitaletxeak poltsikoaren formatuan kaleratutakoak. Liburu, ohar edo apetazko iradokizunen hastapenak, genero beltzaren jatorriaz eta 70eko hamarkadan Europara heltzean izan zituen sinesgarritasun arazoez, iradokitzaileak diren arren, liburuak aurrera egin ahala, sistema teoriko sendo baten faltak, eta azterketa ideologiko hutsaren demasezko pisuak kalitatearen kaltetan doazela esango nuke.

Lehen atalean, arestian aipatutako Jatorria izenburukoan, generoaren sortzaile eta aitaponte diren gaineko apetazko azterketa eskaintzen digu Alonsok: Hammet, Chandler, Horace McCoy, James M. Cain… Kanonaren sortzaile izanik, sinesgarritasunarenauzia ez zen batere arazo Depresioaren garaian eta haren ostean Amerikako Estatu Batuetan. Alonsok generoaren sortzaileen gaineko zenbait ezaugarri komun ematen ditu: detektibearen eta polizien arteko liskarrak, sistema ekonomikoaren kontrako kritika, nolabaiteko literaturaren idealismoa… Nobela beltzaren aita Raymond Chandlerrekin batera, Hammetek sistema gogor salatzen du. Hark sortutako Sam Spadek duen ezaugarri nabarmenenak poliziari dizkion mesfidantza eta gorrotoa dira. Alonsok behin eta berriro nabarmentzen du generoak gizarte ustel baten salatzaile gisa duen garrantzia soziologikoa. McCarthy senatariak abiatutako Sorginen Ehiza-ren biktima bihurtutako Hammetek berak zera dio, senatariak eta kontserbadoreek bultzatu komunismoaren aurkako borrokaz galdetzen diotenean: «Komunismoaren aurka borrokatzen ariko banintz, ez nion jendeari libururik irakurtzen utziko, ez egile horienak, ezta beste inorenik ere». McCarthyk eta haren kideek egiten ari zirena, alegia.

Interesgarria da, halaber, 70eko Hamarkada Europan atala, generoak Europan txertatzeko izan zituen sinesgarritasun zailtasunen berri ematen du idazle iruindarrak. Sinesgarritasunaren auzia eztabaida antzua litzateke hasiera hasieratik onartuko bagenu gehienetan zenbait polizia edo ikertzaile ez direla batere sinesgarri Europako zenbait lekutan.Oharron parterik sakonena Manchette idazle frantziarrari eskainia iruditu zait. Gogoangarria da, baita ere, Belen Gopeguiri eskainitakoa: «Idazleak jokaleku bateta joko-arau batzuk proposatzen dizkio irakurleari (mota guztietakoak: ideologikoak ere bai), honek onartzen baditu….sinesgarritasuna lortzen da».

Liburuaren azken parteak zirriborro hutsal iruditu zaizkit, egilea galdu egiten baita zenbait idazleren ustezko ideologia agertzeko peskizetan. Petros Markaris idazlea ezkertiarra da? bezalako izenburu-galderek ezer gutxi eskaini diezaiokete azterketa literario bati; egileei egindako zenbait elkarrizketa pertsonal, edo merkadotekniaren gaineko datuak, baliatzen ditu Alonsok bere ikuspuntua agertzeko.