Bilboko zubien gaua, duela 85 urte eraitsitako ondarearen omenaldia

Espainiako II. Errepublikaren aurka matxinatutako militarren buruzagi Francisco Franco jeneral kriminalak aginduta euskal herri ugari bonbaz txikitu ondoren, 1937. urtean, Bilbo bereganatzeari ekin zioten. Egoera horren aurrean, Euzkadiko Gobernuko Defentsa Batzordeak erabaki beliko klasiko bat hartu zuen: hiri edo lurralde bateko zubiak dinamitatzea, etsaiak aurrera egitea eragozteko. 1937ko ekainaren 18tik 19rako gauean, Ibaizabal ibaiaren eremuko pontifize-egitura guztiak hegan joan ziren, Abrara itsasoratu arte.

Espainiar inbaditzaileen erreakzioa izan zen behin-behineko pasabideekin lehenbailehen eta presa handiz berrezartzea azpiegitura horien ordezkoak, itsasadarraren ertzetako mugikortasuna berreskuratzeko, eta, jarraian, zubi berriak proiektatu eta eraikitzea suntsitutako leku berberetan, eta «basakeria gorri-separatistak» kaltetutako biak berreskuratzea, guztira sei zubi.

Hiribildua zentzu guztietan kontrolatzeko, erregimen militarrak kolpisten aldeko alkate bat ezarri zuen, Jose Maria de Areilza (1909-1998), industria-ingeniaria eta abokatua, zeinak berehala antolatu baitzuen Bilboko berreraikitze-prozesua. Manuel Ignacio Galindez arkitektoa (1892-1980) hirigintza eta arkitekturarako alkatetzako ordezkari izendatu zuen, eta Zubi Finkoen UdalBulego Teknikoa ezarri zuen, Jose Entrecanales (1899-1990) bide-ingeniariak zuzenduta, suntsitutako lau zubi finkoak berritzeko: San Anton (1877), Erriberako Pasabidea (1881), La Merced (1887) eta Areatza (1877 eta 1903).

Berreraikitze-prozesu horretarako Jose Juan-Aracil, Manuel Gil de Santibañez, Rene Petit de Ory eta Luis Vallejo, Fernando Arzadun eta Fernando de Urrutia arkitekto nabarmenak deitu zituzten.

Jarraian, Zubi Batzorde bat izendatu zuten, eta era guztietako irizpideak eta baldintzak ezarri zituzten, besteak beste, nabigagarritasuna mantentzea, kontuan hartuta portu-jarduera Zazpikaleetako ibaiaren aurrealderaino iristen zela; beraz, obrak lehenbailehen egin ziren, astelehenetik larunbatera zortzi orduko txandetan lan eginez.

Joaquin Carcamo aparejadore eta lagunak teknologiako eta eraikuntzako gai guztietan, batez ere zubietan, egindako ikerketa neketsuari esker, hainbat hamarkadatan zehar Itsasadarreko zubien berreraikuntzari buruz transmititu eta kopiatu diren kontzeptu okerrak defini daitezke. Azterlan horretatik artikulu honetarako erreferentziak hartu dira. Proiektu bakoitza hiru bide-ingeniarik eta hiru arkitektok sinatu zuten. Hala ere, dokumentatuta dago zubi bakoitzean ingeniari arduradun bat egon zela. San Antongoan Jose Juan-Aracil izan zen ikuskatzailea, eta Erriberako pasabidean, lehen zintzilikariotik (1827) zubi nabarmenak egiteko leku mitikoan, Rene Petit izan zen gainbegiratzailea, Arzadunen alderdi osagarrien inguruko lankidetzarekin.

Zubi mugikorrei, jabetza pribatuko San Agustinen pasabide birakariari (1892), eta Udaleko eta Deustuko baskulanteei dagokienez, inauguratu arren amaitu gabe zeudenak, aurreko abenduan erabaki zuten eraikitzaileek zaharberritzeari ekitea, egileetako bik —Jose Ortiz de Artiñano ingeniari industrialak eta Ricardo Bastida arkitektoak— gainbegiratuta; izan ere, bestea, Ignacio Rotaetxe bide ingeniari bikaina, politikoki depuratua izan zen, eta titulua ere kendu zioten. Pasabidea berreraikitzea ez zen interesgarritzat jo, haren funtzioa udaletxeko gertuko zubiak gainditu baitzuen.

Zubi horiei guztiei, San Antongoa izan ezik, apologia triunfalista eta militar kolpisten apologia egin zitzaien diktadura amaitu arte.

Hori dela eta, interesgarria zirudien gogoratzea zubiak dinamitatzeko behar tragiko hura, ibaiko hiri-paisaia eta aintzatespen bat eratzen zuena. Horregatik antolatu da gaur arratsalderako oinez eta itsasontziz ibilbide bat Bilboko Itsasadarreko zubietatik, bere suntsiketaren 85. urteurrena gogoratzeko.

Itsasadarrean, zubiek itsasaldia hartzen dute, zeina harritzen baita hain harrera solemnea egiten zaionean, eta ibaiari axolagabe ez igarotzeko ohartarazten diote: ibai bat ederragoa da bere zubiak zenbat eta ederragoak izan.