«Esperientzia atseginena bizilagun talde batean sartzea da»

Funtzio ezberdinei lotuta egon da urte askoan Jon Nikolasen (Bilbo, 1935) ibilbidea. Arkitekto teknikoa izan da ofizioz, baina ibilbide politiko luzea izan du 1950eko hamarkadaz geroztik: Ekin taldean ibili zen, ETAren sorreran presente egon zen, ETA Berrira joan zen ostera, auzo elkarteekin elkarlanean aritu zen geroago. 1979tik 1990era arte, bestalde, Bilboko zinegotzi izan zen Euskadiko Ezkerrarekin (EE), alderditik bota zuten arte. Barrikan (Bizkaia) bizi da egun, eta hango auzo elkartearekin elkarlanean dabil gaur egun. Horretaz aparte, toponimia azterketak eta euskal gaien inguruko ikerketa ugari egin ditu.

1936ko gerra aurreko haurra zara...

Bai, aita Yagi-Yagikoa zen, eta gerra piztu eta lehen momentuan Irunera [Gipuzkoa] joan zen. Loiolan ere egon zen, euskal errepublika independentea aldarrikatu zuen talde batekin. Halako gauzak askotan kontatzen zizkigun, jakintza hori beti izan zen gure elikagaia.

Etxean, beraz, transmisio hori bazeneukaten.

Bai, bizipenen transmisio hori zuzenekoa zen. Gabon bezperan edo San Ignazio eguneko bazkarietan ohikoak izaten ziren halako kontakizunak. Gaztetxoa nintzela ere, 5 urte ingururekin edo, aita lan batailoietan zegoela, bodegoietara eramaten ninduen berarekin, eta haren lagunen kontuak entzuten egoten nintzen.

Eskarmentu horrekin guztiarekin, ez zen harritzekoa zu ere politikan sartzea.

Ikusten genuen jendea gogogabetuta zegoela, egoerari aurre egiteko gaitasun txikiarekin. Algorta [Getxo, Bizkaia] nahiko abertzalea zen —han bizi izan ginen haurtzaroan—, baina denborarekin beherakada handia izan zuen, beldur handia zegoelako. Gure eraikinean, hiru etxetan zekiten euskaraz hitz egiten, baina hiruretan eten zen transmisio hori.

Noiz hasi zinen politikan?

Mendian hasi ginen. Itsasgane izeneko talde bat bazegoen, Accion Catolicari lotua. Katekesia Jose Manuel Agirrek ematen zigun, eta hark dantzak eta koroak sustatu zituen. Kultura bat sortu zuen euskal kulturaren eta folklorearen inguruan. Itsasganetik sortu zen Ekin taldea, Jose Maria Benito del Vallek, Jose Manuel Agirrek eta Julen Madariagak bultzatuta. Jakintza sustatzeko beharra geneukan, gabezia handia sumatzen genuelako. Prozesu oso bat egon zen, eta inguruko jendeen etxeetan gordetako liburuak biltzen hasi ginen.

EGIrekin batu zineten ostean.

Bai, eurentzat pertsona ilunak ginen. 1956an, Jose Antonio Agirrek deituta, Parisen kongresua egin zen, eta erresistentzia kontseilua sortu zen. Gu erakunde abertzalearen kongresuan sartu ginen. Esaten ziguten ez zuela balio ekintza bat egitea ekintza bat egiteagatik, eta aztertu behar zela zer egin. Ordurako, Eusko Gaztedirekin genituen harremanetan ikusten zen bazegoela giro txar bat.

Apurtu zen arte.

Bai, guk urrunago joan nahi genuen, eta EAJkoek esaten ziguten eurek egin zutela gerra, eta jaramon egin behar geniela. Azkenean bota egin gintuzten. Bi urte egon ginen familia politikorik gabe, ez baitzegoen modurik ANVrekin edo beste edozeinekin elkartzeko. Momentu horretan egituratu genituen talde ezberdinak, eta nola artikulatu pentsatu genuen. Orduan pentsatu genuen aparteko erakunde bat sortzea: ETA.

Zein zen zure funtzioa?

Denetarik. Karlistek urtero bazkari bat egiten zuten Donostian gerra irabazi zutela ospatzeko, eta, 1961ean, karlistez betetako tren bat burdinbidetik ateratzen saiatu ginen. Baina ekintza ez zen ondo atera, eta horren ostean egindako sarekadan jende asko erori zen. Txikituta geratu zen erakundea, eta nik Iparralde eta Hegoalde artean kontaktuak egiten nituen egiturak antolatzeko. Orduan erabaki zen ETAren batzarra egin behar zela.

Eta batzarraren ostean, propagandara igaro zinen, ala?

Bai, hala da. Multikopistak non zeuden eta nola gorde behar ziren nire ardura zen.

1963an atxilotu egin zintuzten...

Lehen batzarrean erabaki zen lan munduarekin harremana izan behar genuela, eta PCErekin hartu-emanean hasi ginen. Enpresa batzuetan zelulak hasi ziren lanean, eta horrek guztiak izan zuen oinarria ostera egin ziren greba batzuetan. CCOOko sindikalista batzuk atxilotu zituzten batean, panfleto batzuk banatu genituen enpresetan, eta horrek Poliziari sekulako sustoa eragin zion. Ezagutzen zituzten guztiak atxilotu gintuzten, eta urtebete egon ginen kartzelan.

Nola izan zen atxiloketa?

Ez dakit txikia ikusten nindutelako zen, baina besteak baino gutxiago jo ninduten. Beste atxilotuak, ordea, ez nituen ezagutu ere egin. Ondo berotu gintuzten denok, egia da. Urtebete egon nintzen kartzelan, 1963ko urriaren 10 inguruan atxilotu gintuzten, eta 1964ko Gabonetan atera ginen. Hurrengo pausoa izan zen ea nola sartu berriz erakundean, baina, tarte horretan, bigarren eta hirugarren batzarra egin ziren. Berriz sartu nintzen egituran, baina ordurako ideologia asko garatu nuen.

Nora?

Ezker inteligenteago batera. Laugarren batzarraren lehen zatia egin zen, eta EGItik sartu zen jende asko zegoen bertan. Guk, ordea, beste norabide ezberdin bat hartu nahi genuen, folklorismo bat zetorrela ikusten baikenuen. Hor hasi zen banatzen erakundea, eta nire konpromisoa eskola sozialaren norabidera bideratu zen gehiago, mugimendu herritarrean.

Orduan atera zinen ETAtik?

Bai, lehenbizi ETA Berri atera zen hortik, eta langile mugimenduetan parte hartze handiagoa izan genuen. Besteak beste, Bandako greban parte hartu genuen. ETA Berriko bi lagun geratu ginen Bizkaian, eta hor amaitu zen.

Euskadiko Ezkerran ere egon zinen gerora, Bilboko Udalean.

EE politikan jarraitzeko bide bat izan zen, eta bide ofizial batera eraman ninduen. Ordura arte, beste modu batean ibili nintzen.

Esan izan duzu zure esperientziarik onena Otxarkoagako zentro soziala sortzea izan zela.

Udalean lan egin zen auzo guztiekin elkarbizitzan sustatzeko, baina hori dena desastre bat izan zen, ez zegoelako azpiegiturarik. Jose Luis Roblesen agintaldian [1983-1987] abiatu zen barrutiak sortzeko ekimena, bizilagunen mugimendu instituzionalizatuago bat lortzeko bidean. Azken ordura arte ez zen lortu halakorik sortzea, ordea. Zinema areto zaharraren egoitza saldu eta dirua egin nahi zuen EAJk, baina eraikin hura auzotarrak biltzeko egoitza bat izan zedila eskatu nuen behin eta berriz, eta hala izan zen. Jarduera ezberdinak eta herritarrak elkartzeko gune bat izatea lortu genuen.

Hori izan zen hori zure lorpenik handiena?

Bai, horrekin atsegin handia hartu nuen. Horretaz gainera, uholdeen osteko Bilboko Zazpikaleak egituratzea ere egokitu zitzaidan. Deseginda geratu zen, eta nola egituratu zitekeen aztertzen aritu ginen. Hiriko etxebizitzak zaharberritzeko Surbisa erakundeko presidente egin ninduten, eta funtzionatzea lortu nuen. Laguntzak ematen genituen, eta egokitze lan batzuk ere egin genituen:Solokoetxeko eskailerak handitzea, esaterako.

Zure ibilbidean zehar klandestinitatean eta erakundeetan bizi izan duzu politika. Alde bietan, alegia. Nolakoa da esperientzia?

Esperientziarik atseginena bizilagun talde batean sartzea da, eta bertako bizipenek aberasten zaituzte bereziki. Nire kasuan,Otxarkoagan eta Errekalden. Pertsonalki, ezberdina da politika klandestinitatean egitea, kartzelaren mehatxua bertan dagoelako. Instituzio batean eragin ahal izateko gaitasuna izan dezakezu, eta gauzak aldatzeko. Horretarako, ordea, pisua eduki behar duzu.

Zuk izan zenuen horretarako aukera, alor ezberdinetan aritu zinelako. Hala ere, EEko zuzendaritzak alderditik bota zintuen desleialtasuna egotzita.

Kiskurren [Eskauriatza] eta bion lanari prestigioa kentzeko lanean hasi ziren orduan. Azpilana egin zuten, baina ordurako nik Mariorekin [Onaindia] ere banituen ika-mikak, borroka iraultzaileaz hitz egiten baitzuen, eta, era berean, PSOEko jendea gure batzarretara ekartzen zuelako. Eta horrek susmo txarrak eragiten zizkidan. Ni beti nazionalismo ezkertiarrekoa izan naiz.

Eta EE hor pisua galtzen hasi zen?

Erabat. Erakundeetan bere lekua bilatzen ari zen, eta bankuekin zor handia zeukan. Orduan, horrek hainbat kontutan tentuz ibiltzea zekarren berarekin. Esaterako, Bilboko portu askearen eraikineko operazioa nolakoa izan zen azaltzeko artikulu bat argitaratu genuen, Egin-eko kazetari baten bidez. Hor esan zidaten kontuz ibili behar zela zer argitaratzen zen, sekula ez zelako jakiten noren beharra izango genuen. Halako kontuak hazten joan ziren.

Kasik zu atera zinela, eurek bota baino...

Bai. Baina gai batzuk zehaztu behar ditugu herri honetan. Nola izan behar da Espainiarekiko haustura? Autodeterminazio eskubidea onartua dago, eta hori landu behar da. Gauzak horrela, EEren azken batzarra baino lehen motoziklista bat bidali ziguten Kiskurri eta bioi kaleratuak geundela esateko.

Horrela amaitu zen zure ibilbide politikoa?

Nire ibilbide instituzionala, esan badaiteke.

Ostera auzo elkarteetan ibili zara...

Barrikako [Bizkaia] Gertuko auzo elkarteko zuzendariordea naiz egun, beraz, oraindik jardunean jarraitzen dudala esan daiteke.

Egungo egoera politikoari begira, nola ikusten duzu egoera? Itxaropenik badaukazu?

Bai, badaukat. Zutik Euskal Herria pauso garrantzitsua izan zen, eta horrekin jarduera armatua amaitu izana. Guk esaten genuen faxismoa elikatu besterik ez zela egiten jardun horrekin; ekintza bat zegoen aldiro Espainiako Estatua indartu egiten zen. Nik ez dut sekula esango ETA erakunde terrorista bat izan denik, ETA garai baten ondorio izan zelako, eta etorkizunak epaitu beharko duelako. Orain ezin da. Gu, ETA bezala, galdutako gerra baten ondorio garelako, porrot izugarri baten ondorena. Oraintxe, konpromiso soziala duen alderdi bakarra ezker abertzalean ikusten dut.

EAJn ez duzu aurrerabiderik ikusten?

Gure Esku Dago-k elkargune bat eskaintzen du, baina, batzuetan, adierazpen batzuk entzun, eta amorratu egiten naiz. EAJ Bizkaia baita, eta hor daude Josu Erkoreka eta bestelakoak. Nire ustez, Gipuzkoako jeltzaleek zentzu batzuetan beste erantzun batzuk dauzkate. Kontuak kontu, ezin dutena da PSOE bezalako alderdi bat eusten jarraitu, akabatuta dagoen alderdi bat delako. Ez daukate eragin sozialik, eta ikusi besterik ez dago Katalunian nolako noraeza daukaten.

Katalunia erreferentzia izan daiteke Euskal Herrian?

Hobeto heziak dira, hemen elkar mutur joka ibili baikara, eta han, ez. Nik ongi ikusi dut beti burgesia katalanak hartu izan duen bide independentista, baina batzuetan ez dut ulertzen CUPek hartu duen jarrera maximalista. Ikusiko dugu nola amaituko den, baina amaituko dutela ziur nago. Hor dagoen %48 hori gehiago izan daiteke, gazteak eurekin daudelako. CDRak ondo egituratuta daude, eta guk bere garaian frankismotik ateratzean EE edo HBrekin egiten saiatu ginena egiteko gai izan dira. Herrien historia jendeak idatzi behar du.

Politikagintzan aritzeaz aparte, toponimian ere hainbat ikerketa egin dituzu. Zerk erakarri zaitu alor horretara?

Euskararen Jatorria mugimenduko parte naiz, toponimia berreskuratzeko. Euskalduntze berantiarraren teoriaren kontra ari gara lanean, euskararen presentziak jatorri indartsuak baitauzka. Egiten ari garen lanaren barruan, toponimiak maila deskriptibo eta erreala dauka. Areago, euskararen pentsamendua geografiara eramatea da toponimia, euskara idazten ez zen garaiko dokumentu bizia. Hor dago herriaren pentsamendua.