Zerbait hautsi zaigu

Henry Bengoa. Inventarium (1986) lana mugarria da nire bizitzan. Marra gorri bat. Zerbaiten amaiera eta beraz, zerbaiten hasiera. Hark euskaldundu ninduen; eta hari esker izendatu ahal izan nuen lehen aldiz gerora, barrua apurtu izan zaidan guztietan, ni neuk bakarrik entzuten dudan burrunba.

«Guri zerbait hautsi zitzaigukean bihotzean; krak» adierazten dute lagunaren bila Hanburgora joandakoek, eta horixe da, soinu hori bera, nire barruan aditzen dena zerbait apurtzen zaidanean: zerbait betirako galduko dudala esaten didan barne-hotsak «krak» egiten baitu oihu.

Barrura begiratzeko lana da, jendaurrean emateko egokia; kontraesana dirudi eta, agian, halaxe da.

«Krak» burrunbatsua aditu nuen Iruñean jazotako basakeriaren berri izan nuenean, norberarenak eta guztionak diren zauri zaharrek piku egiten dutela ikasi nuelako; apurtu zitzaidan berriro nireganako konfiantza, eta kalean ikusten nuen jendearenganakoa. Neska gazte horren izua, umiliazioa eta mina heldu zitzaizkidan, eta baita animalia horien lizunkeria, indarra, mespretxua eta harrokeria ere. Dena batera. Eta ez ziren bakarrik horkoak, ezta harenak ere: une oro, toki guztietan, egoera guztietan, klase, jatorri, pentsaera, janzkera eta izaera guztietako emakumeek pairatzen duten izua zen. Eta ez bakarrik horienak: toki, egoera, klase, jatorri, pentsaera, janzkera eta izaera guztietako gizonek ezartzen duten izua ere bazen. Hain zen jasanezina «krak!» hori, ezen ez nuen besterik entzuten, ez bazen krak horrek zartatu zuen guztia erortzean zabaltzen den soinu jasangaitza, elur-jausi baten antzekoa, edo ur-etorri handi batena.

Eta berriro entzun dut, berriro etorri da, etorri zaigu, egun hauetan, beltzez jantzitako gizon bat biolentzia zer den eta zer ez den, nola esan behar diogun eta nola ez azaltzen hasi zen unean. Berriro entzun zen nire barruan burrunba hori, eta berriro apurtu dira konfiantza eta, beste hitz hoberen baten faltan, nik «guganako fedea» deitzen dudan hori.

Lagunek ez zuten Henry topatu azken gutunak zekarren helbideko pisuan sartu zirenean, eta inventarium egiten dute, han utzitako gauzena. Objektu txikienak, hutsalenak zerrendatzen dituzte eta nik berea ez den etxe horretan zer dagoen eta zer ez dagoen behatzen duten gazteen mina nabari dut zerrenda hori errepasatzean. Izan ere, gauza txikietan bizi gara denok, ez eraikuntza handietan; tiradera batean ahaztutako garai bateko pegatina baten, galdutzat ematen zenuen koaderno zahar bateko esaldi deskontestualizatu baten, eta horrelakoetan. Gauza txikiak, hitz errazak dira geure mundu bakarra.

Krak! handi bat entzun dut atzera egun hauetan, gauza txiki askori erreparatuta. Bilboko Epaitegien aurrean bere haserrea agertzeko elkartu ziren neska, mutil, gizon eta emakumeek «ez zaude bakarrik» esaten zutela entzun dut, adibidez, eta malkoetaraino hunkitu naute bi hitz txiki horiek. Edozein sententziak baino egia handiagoa baitzekarten bere soiltasunean.

Bat-batean ohartu nintzen, eta zerbait hautsi zen orduan: urteetan ehunka, milaka, milioika emakumek gainean eraman duten bakardadea.

Nik Bernardo Atxagak sortu eta Ruper Ordorikak sentiarazten zidan mundua egiazki ezagutu ahal izateko ekin nion euskarari. Eta aldi berean, hantxe, ulertzen ez nuen horretan, zerbaitek argi egin zidan. Hizkuntza eta beldurrak berdinak dira: zenbat eta gehiago erabili, orduan eta askatzaileagoak dira. Kontraesana dirudi eta, agian, halaxe da.