Itziar Okariz. Artista

«Zentzuak irekiak eta porotsuak izatea da artearen natura»

Gaurko euskal artisten artean indar handiko izena da Okarizena. Arte ekintzaren eta performancearen eremutik dator, eta haien instalazioetatik abiatutako erakusketa bat du ikusgai Donostiako Tabakaleran.

JON URBE /FOKU.
itziar ugarte irizar
Donostia
2018ko apirilaren 8a
00:00
Entzun
Zorrotza da hitzekin Itziar Okariz (Donostia, 1965). Unean unerako berba egokia bilatzeko denbora hartzen du, eta mintzoaren mintzei ere begiratzen diela dirudi. Ez alferrik, gorputz batek, soinu batek, lengoaiak espazioa nola okupatzen duten aztertzen du artistak; zeinuak lekualdatzen ditu esanahi berriak agerrarazteko. Performanceari eta arte ekintzari lotuta dago haren izena. 1990eko hamarkadatik hamaika egin ditu, eta haietako zenbaiten instalazioetan oinarritu du Donostiako Tabakaleran jarritako erakusketa, egun lantzen ari den pieza berri birekin batera.

Udaldi batean, David Bowieren New Killer Star kantua «udako abesti» izan zuten Okarizen alabak eta haren adiskide batek. Artistak eta haren beste lagun batek ere kantuan amaitu zuten, kutsatuta, harik eta haurrek zuzendu zieten arte; Bowiek ez zuela hori esaten, oker abesten zituztela hitzak. Okarizi, baina, ederragoa iruditu zitzaion euren bertsioa, eta horrek ematen dio orain erakusketari izena: I Never Said Umbrella. «Hori da askotan gertatzen dena; gaizki-ulertuak ere interpretazio bat dira». Erakusketara bildutakoak ordubetez gidatu ditu, inoiz piezen interpretazioa zedarritu gabe.

Zure lanez hitz egiteaz nekatuta zaudela esanez hasi duzu bisita, baina, behin hasita, luze jardun zenezake. Non bilatzen dituzu lanerako estimuluak?

Badakizu badagoela zerbait, eta ikustera iritsi nahi duzu. Baina esango banu musika asko entzuten dudala edo asko irakurtzen dudala, sinplifikatu eta gezurra esango nuke. Ezer ez da sortzen itxita, gatzatu den flan baten modura. Aurre-egoera askotatik pasatzen da, eta denboran pentsatzen duzu. Intereseko puntu batzuk daude beti; harremanetan daudenak, edo berberak direnak.

Bozgorailuak, pantailak, marrazkiak… performanceen eta arte ekintzen materialtasuna biltzeko baliatu duzu erakusketa?

Nire ibilbide guztian, performance eta arte ekintza ugari egin dut. Eta azken urteetan, New Yorketik itzuli naizenetik, hitzekin eta ahotsarekin egin dut lan asko. Horren materialtasuna testu idatzian ematen zen, eta ahotsaren materialtasuna beti geratzen zen kanpoan, igortzen duen gorputzarekiko harremanean. Alegia, generoaren, adinaren, identitatearen arabera. Ahotsaren errepresentazioa eta soinua ere hor daude, eta horrek modua eman dit pentsatzeko egon daitezkeela ahots horren berri ematen duten soinu dokumentuak. Hori ahalbidetu didate hiru erakusketa hauek [Basilean eta Madrilen egon da aurretik]. Baron Ashler, Estatuak, Ametsen egunerokoa eta Ujjayi ziklo honetarako atera dira, gertaera performatibo horien berri emateko nolabait.

Sarrerako Argi gorria lanean ere (1995), gertaera bat nola dokumentatu ikertzen hasi zinen.

Kontua da: ikusten ari zarena, entzuten ari zarena, irakurtzen ari zarena, zer ari zaizu kontatzen? Zer ari zaizu kontatzen lehen inpresiotik harago? Hori ikustea interesatzen zait, asko. Gauza asko daudelako ikusten, entzuten, irakurtzen ari zarenaz dihardutenak, baina zuzenean hor egon gabe. Esanahien ehun horiek liluratzen naute.

Eremuz kanpokoak?

Bai, hortik sortzen den esanahiak asko esaten du.

Eskura zenuen bideokamera batekin egin zenuen Argi gorria. Estatuak sakelakoarekin egiten zabiltza orain. Irudi degeneratuak, estetika «prekarioa» interesatzen zaizula azaldu duzu bisitan genbiltzala.

Gustatzen zait nik neuk egin ahal izatea, nolabaiteko kontrol bat izatea produkzioan. Era berean, Estatuak-ek zerikusia du orain ia denok aldean sakelako telefono bat eramatearekin, irudia eta soinua erregistratzen dituen eta erreproduzitzen dituen gailu bat. Hori munduan egoteko gure esperientzia aldatzen ari da, gure kondizioa subjektu gisa. Baita errepresentazio modua ere. Saihestezina da orain horren berri ematen aritzea, eta horrek errepresentazioari eta gertakariei aurre egiteko gure era aldatzea. Berdina zen Argi gorria egin nuenean; bideoklipen garaia zen, eta errepresentazioa aldatzen ari zen.

Genero ikuspegia ere aipatu duzu.

Nire lan guztian dago harreman zuzen bat ezagutza feministarekin. Hasieratik lotura garrantzitsua dago ezagutza horrek planteatzen duen azterketarekin.

Horrek jarrarazi dizu auzitan gorputzaren eraikuntza eta espazio publiko zein pribatuarekiko harremana?

Hori baino askoz harago doa. Lengoaiaren beraren eraikuntza zalantzan jartzera behartzen zaitu. Interpretazioa gorputzera mugatzea espazio politiko jakin baten aldera determinatzea da. Baina berekin dakar eraikuntza historiko guztiaz galdetzea, subjektuaren eraikuntza guztiaz, naturaren eraikuntzaz; nola gertatzen den gertatzen dena, eta hori nola artikulatzen den premisa ideologiko jakin batzuen arabera.

Espazio publiko eta pribatuetan pixa egitea da zure obren artetik maiz aipatzen diren lanetako bat, erakusketan ere bildua. Noraino izan da garrantzitsua zuretzat?

Iritsi zen momentu bat non beti-beti galdetzen zidaten pieza horretaz. Lokalizatu egiten ninduten, diskurtso batera mugatu. Denborarekin, gogaikarria egin zait hori. Alabarekin Pulaski zubian pixa egiteak —New Yorken— gauza asko esan nahi du; sortzen den irudia bi buru dituen gorputz batena da ia-ia. Eta hori egiteko desioak ez du zerikusirik pixa egitearekin. Esan nahi dut: erraza da leku jakin batzuetatik interpretatzea, baina gauza mordo bat diskriminatu egiten dira, lanean ere badaudenak. Horregatik diot pieza honek nire lanaren interpretazioa zuzendu, itxi eta sinplifikatu egin duela, leku jakin batera eramanez.

Ez kasualitatez.

Hori da, ez da kasualitatea. Baina ez da zeinu bat besterik, pixka bat lekualdatu dena: eserita egotetik zutik egotera.

Auto batera igo eta zutik pixa egiteak aldatzen du araudi bat, naturalizatutako irudi bat.

Bai, baina, are gehiago, auto batera igotzeak harremana du eraikinak igotzearekin —Eraikinetan katuka gora lanean—, edo dantza egitearekin Argi gorria-n. Lengoaia da: igo ala ez igo, esanahi bat dago hor. Halere, azkenaldian nire izena aipatu, eta ez da denbora osoan Espazio publiko eta pribatuetan pixa egitea agertzen.

Erakusketaren zati handi bat hartzen dute beste performanceen transkripzioek eta testuek. Ahoz gertatu den zerbait paperera eraman duzu, eta hitzaren materialtasunean jarri arreta.

Ahozko lengoaiaren natura asko interesatzen zait, oso iragankorra eta galkorra delako. Denborari lotuta baino ez dago; sortu ahala desagertzen da. Niretzat oso garrantzitsua da, beti, egiten dudanak erreproduzituko den espazioan funtzionatzea. Alegia, performance bat bada eta ahotsa badago, materialtasun horretan existitu behar du; gorputz bizi horretan, denbora horretan. Baina performancearen transkripzio batean, testuak testu gisa funtzionatu behar du, irakurri ahal izango den testu gisa. Hori marrazki bat izan daiteke, baina ja erregistro horretan balio behar du; ezberdina da hizketan, pixa egiten edo irrintzia botatzen aurki zenezakeen gorputz baten aldean.

Oso ederra da ulertzea zeinen zaila den gertatu den zerbaiten berri beste leku batean ematea, beste ezagutza espazio eta existentzia forma batean. Kasu horietan, testu horretara gerturatzean, eta testu horri testu gisa begiratzean, aurrean dugun irudia ikusteaz harago, aurrekoarekin beste modu bateko erlazio batean sartzen ari gara. Antzeko zerbait gertatzen da Irrintzi-rekin.

Zein zentzutan?

Irrintzia ez da hitz bat, ekintza bat da, esanahia duen zeinu bat, baina ez esanahi oso determinatua; oreka handiagoan dago. Edo zenbakiak: gauza bat dira zenbaki abstraktuak matematikarako, eta beste bat da zenbakien ahoskera, hizkuntza jakin batean, eta hori nola lotzen den hatz kopurura. Hamarnaka kontatzen dugu hamar hatz dauzkagulako. Matematikako egitura guztia ere harremanetan dago gu garen inkarnazioarekin. Zeinuok ere zein porotsuak diren ikustea gustatzen zait.

Eta hitzen kasuan?

Hitzak infinituak dira, eta hori arazo bat da, ez bazara zerbait kontatu nahi duen idazle bat. Nire lanaren abiapuntua beste bat da. Galdetzen dut: «Nola sor ditzaket hitzak?». Hori da Ametsen egunerokoa, hitzak ekoizteko sortu dudan mekanismo bat.

Zuen belaunalditik deigarria da lanerako hasieratik izan duzuen konplizitate sarea; mintzaide iraunkortzat jo izan dituzu Jon Mikel Euba, Sergio Prego, Azuzena Vieltes...

Dena bizi izan dugu batera, horiek eta beste askok. Laneko harremana oso bizia izan da, eta, aldatu den arren, hala jarraitzen du. Badago izaera kolektibo bat, konplizitate bat, elkarrekin pentsatze bat. Halere, ez dakit horri ez zaion beste esanahi bat eman nahi izaten. Ez dut sinesten jendeak bakarrik lan egiten duenik. Baina ez dut uste gurea salbuespenezko kasu bat denik: beti gertatzen da.

Zuetako asko Artelekutik igaro zineten; Kalostratik gero.

Kalostra artista lagun talde batek artearen pedagogiaz daukagun kezka baten emaitza izan zen, laborategi bat. Konplexua da, eta nik horretaz esan dezakedan apurrak hemen ez du ematen izan zenaren eta izateari utzi zionaren neurria. Jende asko, egunerokoan, espazio batean lanean eta bizitzen batera jarriz gero, egoera emankor bat sortzen dute; kezka batzuk eta ezagutza eremu bat konpartitzen dituztelako. Batez ere, hori denbora epe luze batean; unibertsitateetan, ikasle egoitzetan eta beste leku askotan izan daitekeena. Gaur egun, arazoa da kurtsoak egiten direla. Denbora tarte hori oso laburra da arterako. Baita azterketa sakon bat eskatzen duen beste edozein arlotarako ere.

Badaramazu denbora bat artearen pedagogiaz, transmisioaz, tailerrak ematen.

Pedagogiak gauza asko inplikatzen ditu; transmisioa hitz hobea da, kasu honetan. Ezin naiz zehatza izan, baina sistemarekin dago harremanetan, kontsumoaren pedagogiarekin; esperimentazioaren transmisioarekin zer ikusirik ez duen denbora batekin. Nola ixten diren espazio pedagogiko horiek, eta zein forma duten, museoei lotuta, akademiari lotuta... Ez dugu espaziorik horretaz eztabaidatzeko, ezta sinbolikorik ere.

Lan prozesuaren parte da eztabaida?

Lan prozesuez ezin da esan bat estudiora doala eta lan egiten duela, prozesuaren parte bat hori izanik ere. Prozesu horrek egun osoa hartzen du, egunak, urteak, eta den-denarekin dago harremanetan. Nik neuk nahiago izaten dut halako auziei hitzik ez jartzea.

Tentuz zaintzen dituzu hitzak.

Hitzak konplikatuak dira. Lengoaiaren natura da zentzuak adierazi nahi izatea; ulertzen dut hori. Baina zentzuak irekiak eta porotsuak izatea da artearen natura. Elkarrizketa hau bi alde horien arteko negoziazioa da [barrez aipatu du]. Nire lanean erresistentzia bat dago interpretazio zuzendu eta itxi batekiko.

Hain zuzen, arte garaikidearen sisteman horretarako joera okerra dagoela azaldu duzu. Bada kontu bat, beste alorretan agian gertatzen ez dena: jendeak esatea ez duela «ulertzen» artea.

Ikaragarria da. Ikusle moduan, eta neu ere sartzen naiz hor, boterea galdu dugu erabat. Badirudi ezin dela leku batera sartu eta interpretazioarekin zure esperientzia propioa izan. Hori bera legitimoa ez balitz bezala. Aldatuz doa, baina egia da beste eremu batzuetan ez dela hainbeste gertatzen; literaturan, bertsolaritzan…

Haien aldean, kosta egiten da artean gertatzen denarekin herritarra interpelatuta sentitzea? Gogoeta eremutzat ikustea?

Arte garaikideak badirudi espazio elitistago bat okupatu duela. Agian elitista ez da hitza; elitistak klaseari lotutako ñabardura dauka, eta ez da hori: gehiago da artearen espazioa txikiagoa dela, ez hain hedatua. Jendeak arte garaikidearekin izan dezakeen harremana interpretatzeko boterea, autosufizientzia, kentzen diguten mekanismo kultural batzuetatik egiteak, horrek arduratzen nau. Ez da bakarrik artean gertatzen. Interpretazioa eta esperimentazioa zuzentzen diguten mekanismo orokorrak dira.
Iruzkinak
Ez dago iruzkinik

Ordenatu
0/500
Interesgarria izango zaizu
Nabarmenduak
Orain, aldi berria dator. Zure aldia. 2025erako 3.000 babesle berri behar ditugu iragana eta geroa orainaldian kontatzeko.