Deskantsatzetik ilki zena

Brodatzen ari nintzen balada hain herrikoia erabat ezezaguna zen Txomin Artolak Gure Herria aldizkarian atzeman eta kantatzen hasi zen arte. Euskaraz kantatu zuen lehen abestia izan zen. Eta Amaia Zubiriarekin batera emateak sekulako arrakasta ekarri zion Haizea taldeari. Bien arteko lotura izaten segitzen du geroztik, nahiz bakoitzak bere bidetik jarraitu zuen gero.

 

 

«Eztanda egin zuen denak, eztanda ederra, mirari bat bezalakoa izan zen: Kalamitosoa, itsu izan eta bat-batean ikusten hastea bezala. Denarekin kontzientzia bat piztu zitzaigun». Horrela bizi izan zuen Amaia Zubiriak Haizea taldearen garaia. Ordura arte ez zen publiko aitzinean sekula kantuz aritu. 12 urterekin ile apaintzaile lanetan hasi zen, ezkondu eta ama goiz bilakatu zen.

1977. urtean atera zuen Haizea taldeak izen bereko lehen diskoa. Txomin Artolak jada bazuen bere aldetik disko bat: Olaxta. Baina taldea muntatu zuen, eta kantari bila ari zela, Amaia Zubiriarekin egin zuen topo. «Dena batera gertatu zen: Txomin eta biok maitemintzea elkar ezagutu orduko, taldea muntatzea, publiko aitzinean kantuz aritzea, nire haurren aitarengandik bereiztea...Oso irrazionala izan zen», oroitu da Zubiria. Taldeak guti iraun bazuen ere, guti hori «oso ederra» izan zela azpimarratu du.

Taldeak berebiziko arrakasta lortu zuen, bere kantuak klasiko bilakatu baitira geroztik.

Brodatzen ari nintzen da haietako bat. «Txominen bidez ezagutu nuen kantua, Bestaldekoez ez bainintzen oraindik jakinean». Kantua eta bi abeslariak fusionatu ziren: nork ez ditu haien bozak entzuten kantuaren izenburua aipatze hutsarekin?

«Amaia eta biok lotzen gaituen kantua da. Elkartzen garenero kantatzen dugu. Luzaz elkartu ez bagara ere, errepikarik gabe. Txirringan ibiltzea bezala da; behin ikasiz gero, ez duzu sekulan ahazten», erran du Txomin Artolak.

Baina lehenago hasi zen Artola Brodatzen ari nintzen kantatzen. Kanpoko folk musikariei so zegoen: Bob Dylan, Paul Simon, Art Garfunkel edota John Renbourn. Soldaduska Saharan (Afrika) egin ondotik erabaki zuen euskaraz baizik ez zuela kantatuko. Eragin gehienak kanpokoak zituenez, «euskal kutsuaren» bila joan zen Aita Donostia, Azkue, Manterola eta abarren kantu bildumetara: «Haiei esker kontserbatu dira gure kantu asko. Partiturak baziren, eta eskerrak, baina interpretatu behar dituzu, zeureganatu, zeure filtrotik pasa. Kantu horiek lotan ziren liburuetan, norbaiten esperoan bezala, berriz bizia emateko zain. Oso gutxi ezagutzen ziren kantu zaharrak». Brodatzen ari nintzen, haatik, bertze bide batetik bildu zuen Artolak: Gure Herria aldizkaritik, Piarres Lafitte edo Pierre Lhandek ekarria.

«Oso tragikoa da, bahiketa bat da. Marinelak bortxatu nahi du neska. Baina honek nahiago izan du bere burua hil. Oso ederra da. Segituan sartu nuen nire errepertorioan. Harribitxi bat aurkitzea bezalakoa izan zen». Ez Dok Amairu deskubritu zuelarik hasi zen euskaraz abesten: haiek aitzin hiruzpalau kantu emanez. «Zuri-beltzezko garai hartan, publikoa euskararen egarri zen».

1977an sortutako Haizea taldeak ere baladak kantatzen segitu zuen. Zubiriak gustua hartu zion, sinbolismoak asko interesatzen baitzuen. Iruditzen zaio Erdi Aroko erromantze herrikoiak bezalakoa dela Brodatzen ari nintzen: «Helburu erlijiosoa ere bazuen: birjinitatea galdu baino, hobe hiltzea. Elizaren irizpideak dena kokatzen du puntu batean: gizonaren boterea eta prestigioa ez galtzea». Baina izugarri ederra iruditzen zaio balada, oso ongi kontatua. Betiere, jakin gabe zer zen egia; «sineskeriaz eta superstizioz beterik, oso trukulentoa zen».

Haizea diskoak «ezusteko fama» lortu zuen, eta «sinistu egin genuen, petralak ginen!».

Artolarentzat, Zubiriarekin erromantzea kantatzeak plus bat ekarri zuen: «Amaiaren boz ederrean askoz ere aberatsago atera zen, nik bakarrik baino».

Baladen funtzio sozialaz mintzatu da, izan ere, berak gaiztoaren rola hartzen baitu kantatzen duen bakoitzean: «Kanporatu behar da bortizkeria hori, jendeak ez dezan egin. Zure salaketa egiten duzu. Kantatu behar dira, berriz gerta ez daitezen».

Hitzak:

Brodatzen ari nintzen, ene salan jarririk,
Aire bat entzun nuen itsasoko aldetik,
Itsasoko aldetik, untzian kantaturik.

Brodatzea utzirik, gan nintzen amagana,
Ean jaliko nintzen gibeleko leihora,
Gibeleko leihora, itsasoko aldera.

Bai, habil, haurra, habil, erron Kapitainari,
Jin dadin afaitera, hemen deskantsatzera,
Hemen deskantsatzera, salaren ikustera.

Jaun Kapitaina, amak igortzen nau zugana,
Jin zaiten afaitera, hantxet deskantsatzera,
Hantxet deskantsatzera, salaren ikustera.

Andre gazte xarmanta, hoi ezin ditekena:
Ipar haizea dugu, gan behar dut aintzina,
Ezin ilkia baitut, hauxe da ene pena.

Andre gazte xarmanta, zu sar zaite untzira,
Gurekin afaitera eta deskantsatzera,
Hortxet deskantsatzera, salaren ikustera.

Andre gazte xarmanta igaiten da untzira,
Han emaiten diote lo-belarra papora,
Eta untzi handian lo dago gaixo haurra

Jaun Kapitaina, nora deramazu zuk haurra?
Zaluxko itzulazu hartu duzun lekura,
Hartu duzun lekura, aita-amen gortera!

Nere marinel ona, hedazak heda bela!
Beti nahi nuena jina zaitak aldera!
Ez duk hain usu jiten zoriona eskura!

Jaun Kapitaina, nora ekarri nauzu huna?
Zalu itzul nezazu hartu nauzun lekura,
Hartu nauzun lekura, aita-amen gortera.

Andre gazte xarmanta, hori ezin egina,
Hiru ehun lekutan juanak gira aintzina,
Ene meneko zira, orai duzu orena.

Andre gazte xarmantak hor hartzen du ezpata
Bihotzetik sartzen 'ta, hila doa lurrera!
Aldiz haren arima hegaldaka zerura!

Nere Kapitain jauna, hauxe duzu malurra!
Nere marinel ona, norat aurtiki haurra?
Norat aurtiki haurra? Hortxet itsas zolara!

Hiru ehun lekutan dago itsas-leihorra,
Oi ama anderea, so egizu leihora...
Zur' alaba gaixoa, uhinak derabila.
 

'BRODATZEN ARI NINTZEN'. 1977.
Hitzak: Anonimoa.
Musika: Anonimoa.