«Ubidearekin zarata dago, baina Erriberan badakite zer ari garen»

Garesko eskola bateko ikasleek arrautza oskolekin eta bestelako osagaiekin marraztutako Artaxoako gazteluaren koadroa bereziki maite du Isabel Elizaldek (Bera, Nafarroa, 1964). Landa Garapen, Toki Administrazio eta Ingurumeneko kontseilari gisa, Artaxoako inguruak erre zituen sutearen ondorioei aurre egitea egokitu zaio. Azken 30 urtetako sute handiena izan da, baina gaztetan, Donezteben izandako sute handia ere gertutik bizitzea egokitu zitzaion: «Beran jaio arren, ni Malerrekakoa naiz, eta bizi izan genuen gure sute handia. Ikusten duzu zure mendiak eta basoak erretzen direla eta zure pasaia belzten dela. Sentsazio latza da».

Uda zaila izan da. Zer ondorio utzi ditu Tafalla aldeko suteak?

Espero dugu udaberrian %80 lehengoratzea. Zuhurrak izan behar dugu. Aurre egin behar zaio ikusiz nola kudeatu dugun lurraldea eta nola garatu nahi dugun. Egia da klima aldetik oso baldintza bereziak zirela, baina baso horietako batzuk garbitu gabe zeuden. Guk garbitzeko baimen batzuk abuztuan eman genituen, eta beharbada hor ere badugu zer hobetu. Bertzalde, Europako Nekazaritza Politika Bateratuak erraten du ezin zaiela buelta eman lursailei irailaren 1a baino lehen, baina badira salbuespen batzuk, eta horiek landu ahal ditugu.

Hondamendi eremu izendatu nahi duzue. Zer erraztuko luke?

Finantzaketa iturri bat da, eta ondo aztertu behar dira kalteak. Ikusiko dugu merezi duen. Beharbada guk izan ahal ditugu baliabideak, eta ez du merezi. Oso balio handikoa da zona horretako paisaia. Mosaiko mediterraneoa da: garia, mahastiak, basoa... eta sastrakek lurzatiak mugatzen dituzte. Arrunt paisaia berezia da. Batzuek erran ahal dute: «Sute gehiago ez izateko, ken dezagun dena, eta para dezagun dena bat...». Ba, ez. Oso inportantea da paisaia mantentzea. Azkenean, gure nortasunaren ikur bat da.

Urtebete egin duzu karguan. Zer balorazio egin duzu?

Urte zaila izan da, baina oso polita. Aipatu ohi dut inoiz akzio eta erreakzioko urtea izan dela. Gauza asko egin ditugu. Erdi utziak edo atera gabeko proiektu batzuk baziren, arazo ugarirekin, eta kapaz izan gara aurrera ateratzeko.

Botere aldaketa nolakoa izan zen? Esparzak utzitako departamentua hartu zenuen, eta ezuste desatseginik utzi zizun?

Cederna Garalurreko presidentea eta Agoizko alkate izana zen Esparza, eta, azken hiru urteak Cedernako kudeatzaile gisa aritu nintzenez, banuen harremana harekin. Hark kudeatzen zuen Landa Garapeneko Programa, eta guk, Cedernatik, plan horren atal nagusia, Leader laguntzak. Banekien zer zegoen.

Zer ondare utzi dizu UPNk?

Batetik, tokiko azpiegitura planari dagokionez, dirua inbertitu dute, baina arras gutxi, eta erritmo ahul batean. Hori aurrera atera nahian gabiltza. Badira bertze gauza batzuk: ubidea edo Landa Garapeneko Programa —hots, 2014tik 2020rako Europako Nekazaritza Politika Bateratuan landa garapeneko diru laguntzak kudeatzen ditu—. Utzi diguten programa ez dugu guk egin, baina hor sartu gara buru-belarri. Hasieran lehentasun gisa jarri genuen Europak onartzea. Orain, berriz, saiatzen ari gara aldatzen, eta badago tartea horretarako.

Programa hori oso garrantzitsua da Europatik ehundik gora milioi euroko finantzaketa duelako. 2014rako eginda egon behar zuen, baina departamentura iritsi eta korrika eta presaka amaitu behar izan zenuten. Utzikeria egon zen Esparzaren agintaldiko azken hilabeteetan?

Ez dakit zer egon zen: programa berez 2014an aurkeztu zen Europan, baina Europako Batzordeak 380 aldaketa egiteko eskatu zuen, eta gobernura ailegatu bezain azkar bidali genituen zuzenketak. Abuztu amaieran bidali zizkiguten beste 90 zuzenketa egiteko. Tramite administratiboak badakigu oso neketsuak direla. Uste duzu azkenean dena egina dagoela, eta falta da ez dakit zer paper edo txosten, eta horren gainean egon behar.

Bruselak plan hura onartzea oso garrantzitsua zen, eta, hauteskundeak baino lehen egin behar bazen ere, UPNk ez zuen egin. Zergatik? Utzikeriagatik?

Ez zuten egin. Edo ez zuten egin egin behar zuten bezala.

Aurrekontutik 23 milioi euro blokeatu ditu gobernuak eta ia laurdena [sei milioi] zure sailari dagokio. Zer neurri hartu dituzue?

Ogasunak proposatu zigun aurrekontu sail batzuk blokeatzea, eta guretzat oso beharrezkoak ziren. Landa Garapeneko Programa atzeratua zegoenez, ohartu ginen zati bat ez genuela beteko. Gastatuko ez ziren sailak aldatu ditugu, eta bertze departamentuen eskuetan jarri.

Ubidearen bigarren fasea erabat geratu zuen UPNk, agintaldi amaieran. Orain, oposizioan, UPNk eta beste sektore batzuek ubidea Erriberaren garapenarekin lotzen dute. Hori hala al da?

Zarata handia dago. Dena den, Erriberan jendeak hagitz ondo ulertzen du zertan ari garen. Guk ahots guztiak entzun ditugu, ez soilik oihuka ari direnak. Oso lasai nago. Jendea oso kezkatua zegoen, ikusten baitzuen ez zegoela lan ildo zehatzik. Politika egiteaz gain, soluzioak ere bilatzen ari gara. Erriberako jendeak badaki haiek ere ordaindu behar dutela ubidea, eta hemen arazoa ura dela: bilatu behar dugu ura nola eraman ahalik eta hobekien eta kalitate onenarekin Erriberara.

Ignacio Gil Landa Garapen zuzendariak dio ubidearen proiektuarekin ez dela beste alternatibarik bilatu eta arrautza guztiak hor jarri direla.

Hemen arazoa da ez direla ezta arrautzak jarri ere. Bigarren fasea utzi zen alde batera erabat diru faltagatik, eta orduan bilatu zen lehen fasearen zabaltzea lortzeko finantzaketa gehiago. Eta finantzaketa gehiago lortzeko zer bilatu zuten? Kontuak koadratzeko, tarifak %60 igo zituzten. Hori da botatzea pikutara gure nekazaritza eta abeltzaintza.

Zer egin behar izan duzue?

Ubidea kudeatzen duen Canasa enpresako kontseilariak gara, eta planteatu genuen tarifak eta finantzaketa eskema berrikustea.

Arazoak dituzue estatuko ordezkaritzarekin?

Bai, batez ere baldintzengatik. Onartu zuten tarifa jaistea, baina negoziatzen ari gara. Bertzalde,hemen, departamentuan, dirutza ordaintzen dugu ubiderako: aurten 17 milioi euro, eta heldu den urtean, 20-22 milioi, aurrekontuaren %30. Azkenean ez da pentsatu, eta ez da serio hartu arazoa. Argi ikusten zen proiektu politiko bat zela, eta erran nahi zuten azpiegitura bat egin zutela, baina haiek utzi zuten alde batera.

Alternatibak badaude?

Erriberan bada ura, eta uraren arazoa ez da bakarrik Erriberakoa. Nafar guztiona da. Lizarraldean edo mendialdean baditugu arazoak, eta azter dezagun ongi benetan jendeak zer eskatzen duen eta Itoitzek zenbat ematen duen. Nafarroako ur hornidura aztertzen ari gara, eta abendurako txostena izango dugu. Ikusten ari gara zer bertze aukera izan ahal ditugun. Ez da erraza izanen.

Azken asteetan laborari hasiberrientzat 3,5 milioi euroren diru laguntzak jarri dituzue, eta instalazio berrien inbertsioetarako beste zortzi milioi. Zergatik?

Argi eta garbi ikusten da 18 eta 40 urte arteko gazteak sartu behar ditugula eta motibatu behar ditugula sektore honetan sartzeko. Zer gertatzen da? Ez da erraza, egoera ez delako erraza. Nekazaritza Politika Bateratuaren eragina handia da, eta gobernutik Landa Garapenerako Programaren bidez hori konpentsatzea lortzen dugu. UPNren gobernuak bi urte egin zituen horrelako deialdi bat atera gabe, eta behar-beharrezko ikusten genuen. Azkenekoan, diru gutirekin bakarrik lortu zen 60 gazte sartzea, eta aurkeztu ziren 177. Orain deialdi honekin eta urte amaieran edo hurrengo urtean aterako dugunarekin espero dugu gazte horiek sartzea.

Landa Garapeneko Programarako lehentasunak aldatu nahi dituzue?

Prestakuntza bultzatzeko Intiara joaten zen diru kopuru bat kendu dugu programatik. Ez dugu esaten ez dugula egin behar prestakuntza, baina programatik kendu dugu. Leader programa ere indartu dugu. Guretzat, inportantea da landa garapena bultzatzea eta ez soilik lehen sektorea garatzea. Dinamizazioa landu behar da, eta proiektuak garatu herrietan, ibarretan eta eskualdeetan.

EBko Nekazaritza Politika Bateratuarekin kritiko zara. 2018an izango da hurrengo negoziazioa. Zer tarte duzue ezer aldatzeko, jakinda estatu mailako negoziazioak direla?

Batetik, esan behar da 100 milioi ditugula aurrekontutik kanpo, eta hori ere kudeatu behar dela. Aunitzetan ez da erraten, eta oso inportantea da erratea. Bestetik, azkenean NPB adostu behar da Espainiako erkidego guztiekin, eta hasi gara horren inguruan hitz egiten. Aurreko negoziazioan Miguel Arias Cañetek [Espainiako ministroak] esan zuen denen adostasuna lortu zuela, baina hori ez zen adostasuna. Aliantzak bilatu behar ditugu. Ez da normala mendialdeko laborari batek 6.000 euroko laguntza jasotzea, eta Iparraldean beste batek 13.000 eurokoa. Politika bateratu bera da, baina garrantzitsua da nola negoziatzen den eta zenbat iristen zaien, horrek eragina baitu merkatuan.

Udalen erreforma aurreko legealdian ezartzekoa zen, baina ez zen egin UPNren asmoak erdibidean geratu zirelako eta aurkakotasun handia eragin zuelako udal askoren artean. Orain zuei dagokizue egitea. Zer irizpide dituzue argi?

Guk ikusten dugu behar-beharrezkoa dela, bertzela hor izanen dugulako izugarrizko oztopoa. Ez da erraza izango, baina aurrez aurre begiratu nahi diogu gaiari eta entzun. Ateak ireki behar dira. UPNk egin zuen esfortzu bat, eta hori mahai gainera ekarri behar da. Ezin dugu esan ez duela deus balio. Gure azterketa egin genuen, eta galdera asko atera ziren. Hiru gai nagusitzen dira. Batetik, eskumenak: zer funtzio dagokie udalei, kontzejuei, eskualdeei eta gobernuari? Bertzalde, nola finantzatzen dugu hori? Gobernuak finantzatzen du? Udalek badute eskumena finantzaketa lortzeko Nafarroako Gobernuko zergetatik, baina badituzte aukerak eta tresnak zergak jartzeko euren herrietan. Hirugarren ardatza da mapa ospetsua, nola antolatu lurraldea. Argi ikusten dut kontzejuen eta udalen funtzioa. Herriak bizirik nahi baditugu, behar dugu administrazio hurbil bat, baina, bertzalde, ikusten dugu badirela hainbertze mankomunitate gaika antolatuta.

Nola izango da parte hartze prozesua?

Batetik, Nafarroako Udal eta Kontzejuen Federazioak bere lana autonomiarekin egin behar du. Egin behar dugu bidea, beraiek berea eta guk gurea, hasieratik adostua. Gobernu gisa, asteartero bildu gara adituekin: idazkariak, mankomunitateko ordezkariak, hainbertze jende... Gero egin dugu bilera saila gobernuko departamentu guztiekin, eta orain ari gara kozinatzen adituek, federazioak eta gobernuak erran digutena. Platera atera baino lehen joan behar dugu berriz dastatzera. Ikusteko ea gatz gehiago bota behar dugun, edo perrexila, edo ez dakit zer. Udaletan aspalditik dauden idazkariak daude, baina agian alkatea hasi berria da, eta dena jakitea ez da erraza, baina kezkak azaldu behar dira.

Hondakinen plana aurkeztu berri duzue. Zer esan nahi duzue ekonomia zirkular batera pasatu behar dela esatearekin?

Erraza da. Azken urteetan erabili eta bota egiten ditugu gauzak; ez dira berriz hartzen eta baliatzen. Aldiz, eredu zirkularrean, ikusi behar da botatakoa zertarako erabil daitekeen. Zaborrak baliabidetzat hartzen dira.

UPNren azken planak auzitegietan amaitu zuen. Zer aldaketa berri dituzue?

Handiena da ongi bereizi behar dela, eta hurbileko tratamenduak egitea. Baditugu azpiegitura batzuk, eta horiekin konpondu ahal gara, baina kapazak bagara organikoa ongi tratatzen, lortuko ditugu emaitzak.

Non dago egun Nafarroa, eta non egon behar du?

2010arekin alderatuta, azken lau urteetan jaitsi dugu hondakin kopurua %6, eta jaitsi behar dugu 2020rako %10era. 2027rako %12 jaitsi behar dira, badira zabor mota batzuk gehitu direnak, eta horiek kontrolatu behar dira. Jaitsierak badu krisiaren eragina, eta krisiak ekarri du kontsumo gutxiago eta zabor gutxiago.

Erraustearekin zer egingo duzue?

Ez dugu jasotzen. Alde batera uzten dugu. Koerrausketa ere bai.

Portlandek hondakinak erregai gisa hartzeko aukera jaso du.

Hasieran ez dugu aintzat hartuko.

Zer gertatuko da Sakanan atez atekoarekin?

Guretzako inportantea da bereiztea, eta, gero, udal bakoitzak erabakiko du nola egin. Sakanak erabaki du herri batzuetan atez atekoa jartzea, eta beste batzuetan, ez, Altsasun adibidez. Euren eskumena da.

Iruñerria hasi da hondakin organikoa biltzen, baina erantzun apala du oraindik.

Mankomunitate guztiak, Iruñekoa salbu, partzuergo batean daude, eta gobernuak hor parte hartzen du. Zaborrak kudeatzeko ere jakin behar da elkarrekin egiten. Gobernantza bakarra egin behar dugu, eta elkarrekin adostu.