Nongo

Egilea: Garazi Goia.

Argitaletxea: Elkar.

Bi hitz nobela 2008an argitaratu eta bost urtera iritsi zaigu Londresen bizi den idazle segurarraren bigarren eleberria. Badirudi bizilekuak erakarri diola, neurri batean, bai kontakizunaren kokapena eta baita gaia ere, Ingalaterrara bidali zituzten gerrako umeen gaia jorratzera abenturatu baita. Ez da, alabaina, gerrako umeei buruzko eleberri oportunista, ez zait iruditzen. Bi norabidetan barreiatzen den tramak beste tema ugari inguratu nahi izan ditu. Horien artean, erruak eta memoriak hartzen dute leku berezia. Bi istorioek deserriratze bi jarraitzen dituzte, motibazio diferenteetatik sortuak eta garai historiko ezberdinetan jazoak. Lehenak Ibairi segitzen dio, Londresera borondatez ihesi joan den gazteari. Erruduntasunean bere burua torturatuz eta bakartuz ematen du denbora, kafetegi batean lan egiten duen aldi berean. Tormentua iragana ezin aldatua da, edo, nahi bada, iragana bera ezin desagerrarazia. Euskal Herrian kokatutako ospitale eszena du jarraika, zeinetan bere bikote Maialen ohean datzan. Informazio dosi neurtuaz, irakurleari ezkutuan gordetzen zaio Ibairen erruaren zergatia.

Bigarren bidea Londreseko kafetegian Ibaik gurutzatzen duen agureak irekitzen du, nire iritziz interesgarriena. 1937an Habana itsasontzian Santurtziko portutik ustez hiru hilabeterako atzerriratu zituzten ia 4.000 umeen arteko bat da agurea, ezin itzuli izan zirenetako bat. Egoera erakargarria da: belaunaldi ezberdineko euskaldun bi deserrian, iraganaren ideiari lotuak. Enkontrua katalizatzailea da. Alde batetik, datu historikoei helduz baina literaturaren bitartez, bost urteko umearen oroitzapenekin Santurtziko portuko agurra eta orduko giroa eszenaratzen dira. Baita itsasoko bidaia eta Southamptonera iristea, Ingalaterran erbesteratutako umeen egunerokotasuna deskribatzeko. Literaturak kronikak baino hobe ahalbidetzen du haurrak utzi behar izan zituen senideen haragitan sartzea, herrian bizirik den anaia arrotza irudikatzea eta, batez ere, haurraren beldurrak ezagutzea. Norbere historia kontatzeko beharra azpimarratzen da, honela. Nahiz nortasunak eta nongotasunak zalantzan jarraitu. Zer da itzultzea? Zer aberria? Belaunaldi bi elkarren ondoan jartzean egileak bakoitzaren iragana eta memoria erakutsi dizkigu, baina, nire iritziz, elkartze honi zuku gehiago atera ahal zitzaion. Londreseko orainaldian, kafetegiko topaketetan, pertsonaiak iraganaren galbahe bihurtzen dira, orainean apenas interbenitu gabe.

Ahots asko daude liburuan, lehenengo pertsonan narratzen duten asko, erreleboa elkarri pasaz. Forma aldetik ere ez dira gutxi baliabideak: joaneko gutunak eta bueltan etorriak, izan orainekoak zein iraganekoak, egunerokoak ere bai, tartean. Horrek guztiorrek nahasgarri egin dit inoizka narratzen ari den niaren identifikazio berehalakoa. Perspektiba aniztunak onerako dira, baina eleberria aurrera samartu arte ez direnez ahots bereizgarrien jabe egiten, uste dut ni bakoitzak garatu ahal izateko espazio eta tempo gehiago eskatzen dituela. Bigarren narrazioak adina aurrenekoak ez katigatu izanaren penaz geratzen naiz. Baita bi istorioen elkarreragintasun urrian, akaso, hala sor baitzitekeen pertsonaien garapen zabalagoa. Nolanahi dela, noragabe aurkitu ditudan pertsonaiak noragabe despeditzen ditudala sentitzeak deserriaren ideia azpimarratu dit, eta atsegin izan dut.