Sagarroiaren itzulinguru bihurriak

Maiz biluzten eta erabiltzen den ezpata prest da, manukor da. Baina gutitan dabilana, zokoan datzana, herdoiltzen da, maginarekin josten bezala da, gakoaz dagoela erraiten da». Axularren hitz horiek balio dezakete harekin pasatu dena azaltzeko. Izan ere, zerikusi gutxi du haren testuekin pasatu denak haren sortetxearekin pasatu denarekin. Eskura izan dituzte urdazubiarraren testuak ikerlari eta idazle garaikideek, eta asko dira haren metaforak baliatu dituzten sortzaileak. Ramon Saizarbitoriak, esaterako, badu Sarako elizan Axularri eskainitako plakari buruzko pasarte bat argitaratu berri duen eleberrian, Martutene-n.

Ez da Urdazubikoaren lana makulu gisa erabili duen bakarra. Ia-ia, hezur-haragizko bilakatzen du Atxagak Axular Obabakoak liburuan. Ametsetan mintzo zaio Sarako erretorea pertsonaietako bati. Plagioaren alde. «Nire iduriz, plaiak abantaila anhitz ditu sorze hutsezko lanaren aldean. Aiseago egiten da, errazago; hori plaia buru daitezke sorze lan bakar batek behar duen denboran. Eta, horietan ez bezala, emaitza oso onak lortzen dira maiz».

Baina nahikoa da sagarroi bat Axularrek idazle garaikideengan izan duen oihartzunaz ohartzeko. Ederra da urdazubiarrak Gero-n idatzitako irudia. «Sagarroia, bere egitez ere nekez erditzen da, baina are, bere faltaz nekezago. Zeren nola larruan baita latz, eta gaztaina karloa bezala, puntaz eta arantzez bethea, eta umeak ere bera bezala latzak, eta arantzatsuak baititu; ume hek erdi behar duenean bere arantzeez, eta karloez min egiten diote, eta halatan minari errendaturik, erditzeko meneratzen denean, barrenat sartzeintu eta han ahal bezanbat edukitzeintu». Konbertitu beharraz ari da idazlea.

Josepa Mendizabal Zaldibian poeman egin zuen bere irudi hori Gabriel Aresti poetak. Euskal Herriaz ari da, bilbotarra. «Zeren Euskal Herria/ Axularren sagarroia/ bezalakoa/ da./ Bere egitez ere/ nekez erditzen da/ baina bere faltaz/ nekezago,/ penazago.../ Eta ETA/ (lehen zen EDO)/ sagarroiak bere burua/ erditzera/ apoderatzen duen harria/ da./ Asko izan da karloez/ eta arentzez...». Baina ez da Aresti Axularrengana itzulitako bakarra. Joseba Sarrionandiak ere hartu du Axularren irudia. Martin Larralde poeman zehazki, gerora Ruper Ordorikaren ahotsak lau haizeetara hedatu zuen testuan. «Martin Larralde ez da sekula itzuli,/ baina itzuli balitz (arantzak barrurantza itzuliak lituzkeen sagarroia bezala).../ Itzuli izan balitz, zer?».