Edo laborea, «laborari» kontzeptuarekin lotuta (latinez labor, esfortzua, nekea; hortik, batetik nekazaritza eta bestetik laborantza termino baliokideak eta, etimologiaz, oso antzekoak). Erromako mitologian nekazaritzaren jainkosa Ceres da gari, arroz eta antzeko elikagaiei abizena eman diena.
Zerealen hazi edo aleak, irin bihurturik, gizakia eta animaliak elikatzeko laboratu dira Neolitotik. Gizakiarentzat elikagai ia osoa izaki, munduan kontsumituenak artoa (Amerikan), arroza (Asian) eta garia (Europa eta Afrikan) dira.
Molde hauetan, batik bat, kontsumitzen dira zerealak:
• Alean (arroz, artoa),
• Irinetan (gari, zekalea),
• Semola (gari gogor, artoa),
• Gosariko zerealak (oloa),
• Malutak (olo, artoa),
• Pasta (gari gogor, espelta),
• Alkohola (whiski, garagardoa).
Zereal aleekin lau elikagai multzo hauek egiten dira egun:
1. Labean erretzen diren irinezkoak (ogia, gailetak);
2. Zahia eta, maiz, hozia erauzitakoan, aleak ehotzearen ondoriozkoak (arroz, irin, semolina, gosaltzeko zerealak, zopak, lodigarriak);
3. Gordinik, xigorturik edo egosita dauden ale hartzietatik egiten diren edari distilatuak edo distilatu gabeak (garagardoa, whiskia);
4. Ale osoa duten produktuak (oloa, arroz arrea, kruxpetak, gosaritarako elikagaiak).
Munduan gehien kontsumitzen zerealak eta sasi-zerealak hauek dira:
Funtsezkoak:
• Artoa
• Arroza: arrunta eta afrikarra
• Garia: biguna, espelta, gogorra, almidoitsua, poloniarra, ezkaina (Triticum monococcum subsp. monococcum)
Bigarren mailakoak:
• Garagarra: arrunta, sei ilarakoa (Hordeum hexastichon)
• Sorgoa
• Oloa
• Artatxikia: arrunta (Panicum milliaceum), indiarra (Panicum sumatrense), italiarra (Setaria italica)
• Zekalea
• Tritikalea
• Artobeltza: arrunta, tartarikoa
Hirugarren mailakoak eta zereal-antzekoak:
• Fonioa: zuria (Digitaria exilis), beltza (Digitaria iburua), ale handikoa (Digitaria deflexa), alpistea (Phalaris canariensis).
• Kinoa (Chenopodium quinoa).
• Amarantoa (Amaranthus caudatus).
• Koixa (Coix lachryma-jobi).
• Artatxiki gorria (Eleusine coracana).
• Arroz basatia (Zizania palustris).
(Artikulu honetako informazioa Elikadura Hiztegitik hartu dugu, egilearen baimena eskuratuta)
Elikadura. Hazkurri kontuak
Zereala
Iruzkinak
Ez dago iruzkinik
Ordenatu