Osagarri eta bizigarri

Algak

Itsasoa platerean.

Wakame alga entsalada.. Benoit Prieur

Itsasoko barazkiak dira. Munduko leku batzuetan landatu egiten dituzte, Japonian, esaterako. Asian ohikoak dira, baina oraindik ez dira iritsi Euskal Herriko leku eta plater gehienetara. Sushian edo ramen zopan jaten dira batez ere. Gutxiago entsaladetan. Entsaladak aberasteko balia daitezke, edota algen entsalada egin daiteke. Modu askotara saltzen dituzte: alga hautsa, alga egosia edo alga lehortua. Entsaladetan algak erabiltzen hasteko modu bat izan daiteke zatiak jartzea. Hurrengo urratsa izan daiteke algen entsalada bat egitea. Hainbat onura dituzte: kaltzioa, burdina, bitaminak, aminoazidoak, arazgarriak dira, toxinak kanporatzen laguntzen dute... Badira salbuespenak, ordea: iodo asko dute, eta tiroide guruinarekin arazoak dituztenei ez zaizkie komeni.

Wakame alga da ezagunenetakoa. Proteina, zuntz, bitamina eta mineral ugari ditu, iodoa, esaterako. Osorik edo zatika saltzen dute. Baita lehortua ere. Entsaladetarako egosi egin daiteke, eta, lehortuta badago, zenbait minutuz uretan eduki behar da, hidratatzeko. Alga egokia da entsalada bat egiteko. Zapore gozoa du, eta testura leuna.

Kombu algak proteina eta burdin ugari ditu. Zuntza eta iodoa ere bai. Normalean, lehortua saltzen dute. Entsaladetan erabiltzeko, hidratatzea komeni da. Kombu algaren entsalada egin daiteke. Umami zaporearen ikur gisa hartzen da.

Nori alga, berriz, sushiaren arroza biltzeko erabili ohi da. Berde iluna da, eta lehortua edo ehoa (hautsa) saltzen dute. Nori algaren zatiak erabiltzen dira entsaladetan.

Espirulina boladan egon da. Superelikagai abizena jarri zioten, eta bazirudien hartzen zuenari superbotereak ematen zizkiola. Ez da hainbesterako. Proteina proportzio handia dauka, bitaminak, antioxidatzaileak, mineralak... Espirulina entsaladetan erabiltzeko aukeretako bat da espirulina hautsa baliatzea ozpin-olioa egiteko. Edota espirulina hautsarekin eta albakarekin pesto bat egitea, eta horrekin entsalada gatzozpintzea.

Lekaleak eta zerealak

Udako entsaladetan ere bai.

Udazkena eta negua hartu ohi dira lekaleak jateko garai gisa. Nutrizionistek lekaleak astean hiru edo lau aldiz jateko gomendatzen dute. Udazkenean eta neguan errazagoa da gomendioa betetzea; udan, ordea, lekaleak desagertu egiten dira etxe askotako menuetatik, udazkenean eta neguan bezain osasungarriak eta goxoak izanik ere. Karbohidratoak, proteinak eta zuntza dituzte. Gantz gutxi, eta daukatena, ona.

Uda honetako beroak gutxitu edo desagerrarazi egiten du lekaleak udazkenean edo neguan jan ohi diren moduan jateko gogoa: barazkiekin, haragiarekin, txerrikiren batekin edo beste osagairen batekin egosita, plater bakar gisa. Ez da oso erakargarria norbere burua izerditan irudikatzea, lekale platerkada bero bat jaten.

Baina udan ere jan daitezke lekaleak. Entsaladak dira udan lekaleak jateko modu erakargarrietako bat. Lekaleak entsaladan? Bai. Txitxirioak, dilistak edo babarrunak. Beratzen utzi, uretan egosi, eta prest daude entsaladak osatzeko edo entsaladen oinarri izateko. Edozein barazkirekin nahas daitezke. Lekale beroak, epelak edo hotzak jan daitezke. Egosi bai, baina egosi eta gero zartaginean gorritu daitezke —espeziaren batekin nahastuta—, zaporea indartzeko.

Lekaleei buruz esandako ia guztiak balio du kuskusarentzat, artatxikiarentzat eta kinoarentzat ere. Kuskusa gariaren semola edo irin larria izan ohi da. Artatxikia zereal bat da. Kinoa berez ez da zereal bat, baina zerealen gisa erabiltzen eta prestatzen da. Uretan garbitu, egosi, eta entsaladen oinarri edo osagarri izan daitezke. Beroa, epela edo hotza.

Egosi eta gero, era askotan erabil daitezke entsaladetan:adibidez, platerean mendi bat eginda edo gainetik botata. Kuskusarekin, artatxikiarekin eta kinoarekin sumendi bat eginez gero, sumendiaren erdian laba berezi bat jar daiteke, munduko saltsarik onenetakoa eta errazenetakoa: arrautza baten gorringoa. Hori bai erupzioa.

Gaztak

Mundua dastatzeko aukera.

Mundua gazta bat da. Gaztak era guztietako errezetak egiteko baliatzen dira, baita entsaladetarako ere. Bai, zartaginean berotutako ahuntz gaztaren xerra eta Idiazabalgo gazten ezpalak edo parmesanoarenak oso gozoak dira entsaladan, baina beste hainbat gazta daude entsaladetan erabili ahal izateko, zapore, usain eta testura askotakoak. Gantz gehiagokoak edo gutxiagokoak. Zenbait gaztak gantz asko dute, baina aintzat hartu behar da entsaladetan ez dela gazta askorik botatzen.

Freskotasuna nahi izanez gero, gazta freskoak. Ondu gabeko gaztak dira, zapore leunekoak, gantz gutxikoak, behi, ardi edo ahuntz esnearekin eginak.

Greziako feta gazta ezaguna da ia mundu osoan. Normalean, ardi esnearekin egiten dute, eta haren berezitasuna da gesaletan ontzen dutela. Edozein entsaladak eskertzen ditu papurtutako feta gazta zatiak eta haren zapore gazi eta pixka bat mina. Beste aukera bat: Zipreko halloumi gazta.

Mozzarella gazta ez da pizzak egiteko soilik. Plazer hutsa da ahoa mozzarella zati krematsu batez betetzea. Jatorrizkoa bufalo emearen esnearekin egiten dute. Supermerkatuetako mozzarella batzuk behi esnearekin eginak dira. Izan ere, alde handia dago jatorrizko gazten eta supermerkatuetan aurkitzen direnen artean. Merezi du gazta onak aukeratzea.

Gaztazaleenek gazta urdinak ere erabil ditzakete entsaladetan.

Frutak

Zaporea, kolorea eta bitaminak.

Ez, entsaladak ez dira mazedoniak, eta entsalada batean frutak jartzen hasita, mazedonia ere bihur daitezke. Hala ere, mazedonia bihurtu gabe, frutek aukera asko eskaintzen dituzte entsaladak osatzeko eta bizitzeko. Zaporea ematen diete, eta baita bitamina mordoxka ere. Fruta hutsik jatea gustatzen ez zaienek fruta jan dezakete entsaladetan jarriz gero.

Zitrikoak dira aukera bat: laranjak, limoiak, pomeloak, limak, mandarinak... Ohikoa da limoi zukua erabiltzea ozpinaren ordez. Baita lima azala birrintzea ere. Ozpin-olioan zitrikoak baliatuz gero, zapore berezia emango diote entsaladari. Beste aukera bat da entsaladan zitriko zatiak jartzea, zatituta edo atalka.

Fruta zaporetsu eta ikusgarri bat: mingrana. Haren haziak entsalada batean jarriz gero, zapore biziko eztanda txikiak izaten dira ahoan. Kolore gorri edo gorri iluneko haziek entsaladak dotoretzen dituzte. Berdintsu gertatzen da fruitu gorriekin: masustak, andere mahatsak, ahabiak...

Edozein fruta jar daiteke entsaladetan. Sagarrak izan daitezke ohikoenak. Meloi edo angurri urtsuek asko freskatzen dituzte entsaladak. Mango xerrek edo zatiek, berriz, gozatu egiten dituzte. Zer esanik ez, pikuek.

Bestelakoak

Fruitu lehorrak eta jogurta.

Entsaladetako osagai gehienak bigunak izaten dira. Masailezurrak eta hortz-haginek ez dute ahalegin berezirik egin behar entsaladetako osagaiak txikitzeko. Biguntasun horretan, ahoan eta belarrietan plazera eragin dezake krakatekoak entzuteak: intxaurrenak, pistatxoenak, almendrenak, hurrenak, anakardoenak... Jakina, fruitu lehorren ekarpen nagusia ez dira haien gogortasuna eta soinua, eskaintzen dituzten elikagaiak baizik, gantz osasuntsuak eta kaltzioa, esaterako.

Gogortasunaren ordez, gozotasuna eskaintzen dute fruta lehorrek. Aranpasak, mertxika belarriak eta mahaspasak erabil daitezke entsaladetan zaporeen kontrastea lortzeko. Gozotasuna lortzeko beste modu bat: ozpin-olioari eztia gehitzea.

Ozpin-olio. Hitzak berak adierazten du zein diren entsaladak gatzozpintzeko gehien erabiltzen diren osagaiak. Ozpina eta olioa. Batzuetan, zaila da entsalada bati zenbat olio bota behar zaion neurtzea. Entsaladak olioz ihinztatzeko gailuak ere sortu zituzten, olio kopurua mugatzeko. Beste aukera bat: olioaren ordez edo olioarekin batera jogurt naturala erabiltzea. Ozpin-olio krematsua lortzen da. Nahasketari gustuko espeziak edo usain belarrak gehi dakizkioke. Ozpin-olio on batek entsalada bat itxuralda dezake. Ez baztertu ozpin-olioari ziapea, currya, kurkuma edota jengibrea gehitzea.