Adostasuna lortzea. Horixe da Jonan Fernandezek (Tolosa, 1962) Bake eta Elkarbizitza Idazkaritzan duen xede nagusiena. Badaki bidea ez dela erraza izango: «Iraganeko mesfidantzek indar handia dute». Baikorra da, ordea.

Zergatik hartu duzu kargu berri hau?

Ez da erraza izaten halako erabakiak hartzea. Egin behar duzuna, egin ahal duzuna, zer den nahi duzuna... hori dena nahastu egiten da halako kasuetan. Gaur egungo egoera oso zaila da, baina, aldi berean, oso interesagarria, eta lan hau ardura eta erronka bat da niretzat.

Zeintzuk dira zure erronka nagusiak? Zer helburu dituzu?

Hitz batekin laburbildu beharko banu, adostasuna lortzea da nire erronka nagusiena. Gainerako helburuak lortu ahal izateko, adostasuna behar da. Eta arlo hauetan hori lortzea oso zaila da. Nire lanaren ardatzak iragana, oraina eta etorkizuna dira, eta hiruretan gutxieneko adostasunak lortzea beharrezkoa da. Iraganari begira, gertatu denari buruzko irakurketa kritikoa egitea eta Memoriaren Institutuaren proiektua bultzatzea nahi dut. Orainari begira, legebiltzarrean osatuko den bake lan taldearekin elkarlanean aritu nahi dugu gobernutik. Eta etorkizunari begira, bake eta bizikidetzarako hezkuntza sozialaren egitasmo bat garatu nahi dugu. Beste gai batzuetan nahikoa izaten da gehiengoa izatea, baina gai hauetan ezinbestekoa da adostasuna lortzea .

Zeri ekingo diozu lehenik?

Orain, lehentasuna talde parlamentarioekin harremanetan jartzeak dauka. Datorren astean ekingo diot. Eta hemendik gutxira, agerraldia egingo dut legebiltzarrean, lan ildoak azaltzeko.

Bakea, memoria, biktimak, giza eskubideak... Ez da nolanahikoa kudeatuko duzun alorra. Bidean oztopoak ere topatuko dituzu...

Iraganetik datorkigun mesfidantzek eta inertziek indar handia daukate oraindik. Behin eta berriz esaten ari naiz errealitatea aldatu egin dela, eta hori izan behar du abiapuntua; horretaz jabetu behar dugu.

Nola gainditu daitezke iraganeko mesfidantza eta inertzia horiek?

Denbora behar da. Gauzak ez dira sendatzen egun batetik bestera. Elkarrizketa beharrezkoa da, baina elkarrizketa zuzena, ez komunikabideen bidezkoa: aurrez aurre hitz egin behar dugu, eta elkarlanerako espazioak behar ditugu.

Gizarteak ere ez du modu partekatuan egiten gatazkari buruzko diagnosia. Hori oztopo izan daiteke?

Joera hori denok daukagu, eta uste dut ordena apur bat jarri behar dugula. Iraganari buruzko diagnosia egiten dugunean, gauza batzuk argi desberdindu behar ditugu. Alde batetik, ekintzen azterketa objektiboa egin behar da, gertatu denaren azterketa objektiboa, alegia; giza eskubideen bortxaketaz ari naiz. Ekintza zehatzak dira horiek. Eta gai izan behar dugu esateko «hau dena gertatu zen». Bestetik, irakurketa eta interpretazio ezberdinak egingo ditugula onartu behar dugu, desberdinak garelako. Gaur egun, diktadurari buruz, adibidez, ez dago irakurketa bateraturik. Eta, halaber, saiatu behar dugu ondorio komunak ateratzen.

Iraganaren irakurketa kritikoa egitea da Bake eta Elkarbizitza Idazkaritzaren helburuetako bat. Zer da irakurketa kritikoa egitea?

Oraintxe bertan aipatu dudan horixe bera. Ekintza objektiboak daude, gertatu dena gertatu da eta hor dago, eta kontakizun bat egin behar da, azterketa objektibo bat egin behar da. Eta horrekin batera, onartu behar dugu interpretazio ezberdinak daudela, baina saiatu behar dugu ondorio bateratua ateratzen.

Lehendakariak esan du bereziki ezker abertzaleari eta ETAri dagokiela iraganaren irakurketa kritikoa egitea. Bat zatoz?

Autokritika oso garrantzitsua izango da, eta herritar arrunt batek ez du zertan autokritikarik egin. Baina giza eskubideen bortxaketekin lotura izan duten taldeek, logikoki, irakurketa sakonagoa egin beharko dute.

Irakurketa hori egiterakoan delituren bat topatzen bada (torturak, gerra zikinarekin zerikusia dutenak...), zer egin beharko litzateke? Ustezko delituak judizialki ikertzearen aldekoa zara?

Nazioarteko ikuspuntua jarraitzen badugu, hiru puntu daude: egia, justizia eta erreparazioa. Eta hiru irizpide horiei jarraitu behar zaie. Gero, kasu bakoitzean nola aplikatzen den ikusi beharko da, kasuistika handia egon daitekeelako, baina nola edo hala zer gertatu zen argitu beharko da. Hori, gutxienez.

Hortaz, ustezko delituak ikertzearen alde egingo duzu.

Printzipio modura, bai. Beste gauza bat da duela asko gertatu izana eta ezinezkoa izatea. Baina, bestela, nazioarteko irizpideak aplikatzearen aldekoa naiz.

Askatasuna izango duzu horretarako?

Hori beste gauza bat da. Gauza bat da zer egin behar den, eta beste bat egiteko aukera izatea. Askotan, kosta egiten zaigu Euskal Herrian ados jartzea gauzak egiteko moduan, eta kasu horietan oso interesgarria da nazioarteko esperientziari begiratzea, irizpideak zehaztuta daudelako, eta horrek adostasunerako aukera eman dezakeelako.

Komunikabideek ere egin beharko lukete gatazkaren inguruan egindako lanari buruzko irakurketa kritikorik?

Baietz uste dut. Beti defenditu dut irakurketa kritikoak eta autokritikoak indibiduala izan behar duela. Autokritika generikoa bada, balio gutxi duelako. Indibidualizatu egin behar da autokritika, eta komunikabideek, beste eragileek bezala, egin beharko lukete.

ETAk duela urtebete eta hiru hilabete utzi zituen armak. Ordutik, zertan egin da aurrera?

Eusko Legebiltzarrean gaur egun sentsibilitate politiko guztiak daude ordezkatuta, eta hori, gizarte baten normalizazioaren bidean, aurrerapausoa da. Memoriari dagokionez, pausoak eman dira, nahiz eta gehiago eman daitezkeen. Beste biktimak aitortzeko orduan, pausoak eman dira, eta positiboak izan dira. Eta hezkuntza arloan, udal batzuetan ere pauso interesgarriak eman dira. Beste gai askotan, ordea, gauza asko ez dira mugitu edo aldatu, eta denok nahi dugu gauzak aldatuz joatea. Dena dela, urtebete eta hiru hilabete denbora asko dela ematen du, baina, aldi berean, oso gutxi da. Arlo batzuetan aurreratu egin dugu, beste batzuetan mugatuta gaude, baina pentsatu behar dugu lau urte hauetan aldaketa kualitatiboa eman dezakegula.

Non ikusten duzu geldiunea?

Une honetan bi korapilo garrantzitsu daude: kartzela politika eta desarmatzea. Korapilo horiek askatzea inportantea izango da hurrengo hilabete eta urteetan.

Korapilo horiek askatzeko zer urrats egin behar dira?

Ez dago formula magikorik. Eta, lehendakariak dioen bezala, lan diskretua oso garrantzitsua izango da. Adostasunak josi beharko dira korapilo horiek askatu nahi badira.

Bake eta Elkarbizitza Idazkaritzak zertan lagundu dezake korapilo horiek askatzen?

Nire lana da adostasuna lortzen saiatzea, eta bi helburu horiek lortzeko, adostasuna inportantea izango da.

Asmoa duzu nazioarteko eragileekin batzartzeko; esaterako, Brian Currinen taldearekin ere bai?

Eragile guztiekin biltzeko asmoa dut, baita horiekin ere.

Urkulluk Rajoyrekin batzartu ostean adierazi zuen presoek legeak onartu behar dituztela, eta lege horiek ezartzen dituzten baldintzak onartuz gero onurak izango dituztela. Ados zaude, ala irtenbide kolektiboa ematearen aldekoa zara?

Irtenbide bideragarriak bilatu behar dira, eta uste dut amnistiaren planteamendua ez dela egokitzen daukagun lan esparruan, eta halako planteamenduek zaildu egiten dutela konponbidea lortzea. Adostasuna lortzen saiatu behar dugu, eta presoen auziari beste modu batez bilatu behar zaio konponbidea.

Zein modutan?

Badaude denbora gutxira eman daitezekeen pauso batzuk, interesgarriak, errazak eta legezkoak direnak. Bat da salbuespenaren barruan hartu ziren neurriak bertan behera uztea eta kartzela politika ohiko araudiaren barruan kokatzea. Hori bakarrik eginda, gauza asko konponduko lirateke. Eta, horrekin batera, presoak Euskal Herriko kartzeletara inguratzea da legearen barruan egin daitekeen beste urrats bat.

Espainiako Gobernua mugiarazten saiatuko zara presoen auzian?

Niri dagokidan esparruan saiatuko naiz adostasuna lortzen halako konponbideak aurrera eramateko. Nazioartean gizatiartzearen kontzeptua asko aipatzen da, eta horrek lehentasuna izan beharko luke orain kartzela politikan.

Presoen auzian esaten den baino gehiago egiten dela uste duzu?

Bai, hala uste dut. Gaur egungoaren moduko egoera konplexu batean diskrezioz lan egitea oso garrantzitsua da. Horrek ez du esan nahi ez dugunik gardenak izan behar, baina gauza batzuk askoz hobeto lantzen dira diskrezioz, komunikabideetan atera gabe.

Etorkizunean bizikidetzaren kultura indartzea da erronka. Nola egiten da hori?

Ideia honekin laburbil daiteke: gure seme-alabei zer esango genieke bizikidetzari buruz? Batetik, elkar ezagutu eta errespetatu behar dugula. Horrek oso oinarrizkoa dirudi, baina ez da hain erraza. Jakin behar dugu gizarte batean adostasunak oso gutxi izan behar dutela, baina sakonak. Gizarte demokratiko batean normalena da desadostasunak, gatazkak eta kontraesanak egotea, eta, beraz, ez dugu zertan gauza denetan ados egon, baina bai bi edo hiru oinarrizko puntutan. Horien artean balioen ordena dago, hau da, zein balio jartzen dugun aurretik. Eta uste dut balio nagusiena giza duintasuna dela. Gai bagara horretan ados jartzeko, asko aurreratuko dugu.

Zer iruditzen zaizu biktimen auzian aurreko gobernuek egin duten la- na?

Positiboa da. Lan horrekin jarraitzeko eta hori garatzeko asmoa dugu.

Poliziaren biktimak ezagutu eta erreparatzeko dekretu bat onartu zuen aurreko gobernuak. Hori aurrera eramango duzue?

Orain arte egin dena ebaluatu eta aztertu beharko dugu.

Dekretu horren arabera, estatu indarkeriak eragindako biktimek ez dituzte terrorismoaren biktimek dituzten ezagutzarako eta ordainerako eskubide berberak. Ez litzateke jo behar biktima guztiak bilduko lituzkeen lege batera?

Gaia konplexua eta labainkorra da. Inportanteena ez da biktima batzuk lege batean edo bestean sartzea, baizik eta nazioartetik datorkigun printzipioa errespetatzen den ikustea, hots, giza eskubide berberaren bortxaketaren aurrean erreparazio berbera dagoela bermatzea. Hori betetzen saiatu behar dugu. Zer tresna erabiliko dugun hori egiteko? Ahal dena.

Baina errealitateak erakusten du biktima batzuen eta besteen arteko mailaketa egiten dela. Konponbidea lortzen saiatuko zarete?

Saiatuko gara nazioarteko printzipio horiek betetzen, eta horretarako lan egingo dugu.

Hainbat biktimak Egiaren Batzordea sortzeko eskatu dute. Aukera hori egoki ikusten duzu?

Aztertu egin behar dugu zein den biderik egokiena. Giza eskubideen bortxaketen kontakizun objektiboa egin behar dugu, ez interpretazio bat. Eta hori egiteko dauden aukerak datozen hilabeteetan aztertuko ditugu.

Legegintzaldiaren amaieran zer argazki ikusi nahiko zenuke?

Gustuko nuke lau korronte politiko nagusiek esatea bakea betiako sendotzea lortu dutela eta bizikidetzarako oinarriak jarri dituztela. Horretan ados jartzen badira, asko egin dugun seinale izango da.

Baikorra zara?

Bai. Gizarteak badaki egoera aldatu dela, eta politikan eta erakundeetan ez bagara egokitzen aldaketa horretara, herritarrek bultzatuko gaituzte pauso hori ematera. Gizarteak aurrea hartu digu alde horretatik.