Iñigo Urkullu Jaurlaritzako lehendakariaren konfiantzako taldean segitzen du Jonan Fernandezek (Tolosa, Gipuzkoa, 1962). EAEko azken hauteskundeen aurretik zioen ikusi beharko zuela zer gobernu mota eratuko zen. EAJk orain PSE-EE du bazkide, eta Fernandezek dio programa "oso egokia" dela bere zereginetarako. Izena aldatu diote lantaldeari: Giza Eskubideen, Bizikidetzaren eta Lankidetzaren Idazkaritza Nagusia da orain.

Zure idazkaritza Bake eta Bizikidetza zen aurreko legealdian. Bake kendu duzue. Zergatik?

Garrantzi handiagoa eman nahi zaio giza eskubideen kontzeptuari, eta nik uste bakea horren barruan sartzen dela. Gizartean gauzak aldatuz doaz. Lehen arlo honetan ia agenda bakarra zegoen: ETAren bukaera, indarkeria... Ez da alde batera utzi behar, baina jakitun izan behar gara zaharkitzen ari den agenda bat dela, eta giza eskubideen inguruan ari dela sortzen beste agenda bat.

Bakea hau al da?

Bake inperfektu batean gaude. Bakea egoera ideal bat da, eta munduan, segur aski, ez dago inon bake perfektu bat. Gazte bati esaten badiogu bakea behar dugula, igual zehatz-mehatz ez du jakingo zertaz ari garen, baina galdetzen badiogu giza eskubideen defentsan aritu behar dugula arlo guztietan, igual errazago ulertuko du.

EAJ-PSEren gobernu programan "indarkeriaren amaiera ordenatua" esaldia ageri da. Zurea da oso hori. PSEk hauteskunde programan ez zeukan; EAJk, bai.

Batzuetan etiketarekin arazoak izaten dira, hitz batzuekin korapilatzeagatik. Garrantzitsuena da aipatu duzun izenburu horretan zer adostasun dagoen. Beste alderdiek ere nahiko ondo hartu dute.

Konponbidea lortzeko zein da arazo edo korapilo nagusia?

Hiru korapilo ditugu, eta hirurak elkarrekin lotuta daude. Oztopo dira ETAren armagabetzerik eza, egungo kartzela politika eta iraganaren azterketa kritiko partekatu eta gutxieneko bat ez egotea. Hiru horiek osatzen dute arazoa.

Pertsona helburu da Jaurlaritzaren leloa. EPPK-koak, Langraiz bidekoak eta AEM ingurukoak kontuan hartuta, ia 360 euskal preso daude. Lehentasun al duzue pertsona haien egoera?

Bai, eta horregatik eduki zuen gai horrek aurreko legealdian garrantzia, hainbat ekinbide egin genuelako. Orain ere ardatz bat izango da, zalantzarik gabe. Baina gauza bat gehitu behar diogu. Arazo horrek konponbiderako hiru ekarpen behar ditu: Espainiako Gobernuarena; euskal instituzioena eta gizartearena —giza eskubideak eta legalitatea defendituz—; eta presoena eta horien inguruarena, eta urte asko daramatzate pausoak eman gabe. Adibidez, 70 urtetik gorako preso batek eskaera egin behar du epailearen aurrean. Edo lehen graduan den presoak bigarrengora pasatzeko. Badakigu horretaz hizketan ari direla [EPPK-n]. Premiazkoa da.

Espainiako "legea aldatu gabe" eman daitezke aurrerapausoak; hala diozue Zuzen Bidean dokumentuan (2014), hamar neurri aipatuz: espetxe eskumena igorri Jaurlaritzari, presoen hurbilketa, gaixorik daudenei legea ezarri, espetxe onurak normaltasunez eta berdintasunez aplikatu denei, Langraiz bidekoei erantzun instituzionala eta ofiziala eman... Euskal presoen giza eskubideak betetzen ez diren seinaletzat har daiteke dokumentua.

Denok dugu ardura, baina lehen aipatutako pausoak ere eman behar dira. Egoera delikatu asko dago, eta malgutasuna behar da legeak ematen dituen aukerak ahalbidetzeko. Lege aukera horien inguruan ez du gobernuak erabakitzen, epaileek baizik.

Egoera delikatuan dauden euskal presoen kasuetan fokua jartzeko asmorik ba al daukazue?

Egoera humanitarioen aurrean Eusko Jaurlaritzak badu jarrera bat, eta berresten gara behar denean. Bestalde, kasuz kasuko kudeaketak daude, eta gu saiatzen gara diskrezioz lan instituzional bat egiten, laguntzeko.

Esan al dezakezu zer lan diren?

Ez, eraginkorra izateko ez baita komenigarria. Gainera, esango bagenu hau edo bestea egin dugula, esango ligukete domina lortu nahi dugula. Euskal instituzioak saiatzen gara laguntzen gai humanitarioetan; ez da Jaurlaritza horretan dabilen bakarra.

Zergatik ez duzue parte hartzen euskal presoen giza eskubideen aldeko mobilizazio sozialetan? ETAren urraketen aurka parte hartzen zuen Jaurlaritzak.

Errespetatzen ditugu mobilizazioak, baina instituzioen rola da izan behar dena. Ekitaldiak eta txostenak ahal den adostasun handienarekin egiten saiatzen gara. Hori da gure egitekoa.

Urkullu Rajoyrekin 2014ko irailetik ez da bildu. Denera bost aldiz batzartu dira. Espetxe arloan Madrilek ez die eskaerei erantzunik eman. Jarrera aldatuko al duzue?

Galdera da zer egin behar den lorpenak izateko. Batzuetan ematen du garrantzitsuena pankarta bat ateratzea eta manifestazioan parte hartzea dela, baina ezer lortu ez, eta urtebetera berdin gaude. Kontua da denon artean zer egin behar den eraginkorra izateko.

Nola izan daiteke eraginkor?

Badirudi arazo humanitario bat dagoenean egin behar den lehen gauza pankarta bat jartzea dela. Lehen gauza epailearen aurrean salaketa bat jartzea da. Batzuetan hori ez da egiten; beraz, arazo hori konpontzea oso zaila da.

Aurreko astean legealdiko planaren aurkezpenean aitortu zenuen Madrilekin izandako esperientzia "etsigarria" dela.

Giltza ez dago gure esku. Ezintasun bat daukagu. Zer egin dezakegu? Saiatu hemendik, handik, goitik, behetik, elkarrekin...

Espainiako Kongresutik? Orain PPk ez du gehiengo osorik.

Jaurlaritzako gobernu programan badago sartuta zerbait egin behar dela, eta jorratuko da. Heldutasun pixka batekin heldu behar zaio gaiari, eta ekinaldi bat egin behar dugu, ez zazpi. Goazen baldintza guztiak sortzera egoera aldatzeko, ados jarrita eta ez abiapuntu taktiko bat izanda. Parlamentuan astero bozketa bidez zerbait onartzen aritzea, bizikleta estatiko batean egotea bezala da. Batzuek alde eta beste batzuek kontra bozkatzearen eta hedabideetan izenburu bat lortzearen fasea gaindituta dago.

Damua eta salaketa baztertuta, EPPK lege aukera denak jorratzeaz ari da barne eztabaidan.

Presoak gerturatzeko, adibidez, ez du zertan egon inolako baldintzarik. Gure partetik eskaera iraunkor bat da hori. Baina oso garrantzitsua da presoek [lege eskaeren] erabaki hori hartzea behingoz, beste bide batzuk irekitzeko, desberdinduz gauza bat dela gizarteratzea eta beste bat gai humanitarioak. Azken agiriak-eta ikusita, espero dut laster hartzea erabaki hori presoek.

Presoak zer lege baldintza bete behar ditu onurak-eta lortzeko?

Legedian hiru ageri dira: indarkeriaren arbuioa, indarkeria uztea eta barkamena. Bigarren baldintza, betetzen da. Barkamenari dagokionez, ez da zertan hitz hori erabili; beste hitzen batekin interpreta daiteke. Adibidez, uste dut Langraiz bideko batzuek erabili dutela eta beste batzuek ez.

Espainiako Barne ministroak zerrenda luzeagoa darabil.

Ministroa legetik harago joan da. Legedian ez daude damua eta salaketa. Legeak agintariekin kolaborazioa jartzen du. Nola egin hori? Espainiako legelari batzuek esaten dute presoak paper batean idatziko balu erabat ados dagoela ETAren indarkeriaren bukaerarekin, eta babesten dituela armagabetze prozesua eta desegitea, hori interpreta daitekeela kolaborazio gisa.

Zein lege baldintza da, zure ustez, garrantzitsuena?

Presoak indarkeria arbuiatzea. Biktimentzat ere hala izan daiteke.

Zergatik da garrantzitsuena?

Azkenean epaile batek erabakiko du, ez gobernuak. Hori oso garrantzitsua da. Epaileak gizarteratze prozesu baterako edo baldintzapeko askatasun bat emateko ikusi behar du presoak etorkizunera begira bakearen eta bizikidetzaren aldeko konpromiso argia duela. Uste dut kasu gehienetan alde horretatik ez dela arazorik egongo, edo indarkeria berriro erabiltzeko arriskurik ere ez dagoela: ETA desegiten ari da, armagabetzen ari da... Epaileak ikusi beharko du presoaren jarrera ere ona dela, normala dela. Eta ikusi beharko du egindako delituarekin nola edo hala jarrera kritiko bat ere duela. Hori da arbuioa. Hor dago gakoa.

Azpimarratzen duzue zuek.

Oso garrantzitsua da ezker abertzaleak edo ETAk azterketa kritiko bat egitea ETAk urratutako giza eskubideen inguruan. Baliogarria litzateke; ez bakarrik ezker abertzalearentzat eta politikarentzat, presoentzat ere bai, lagungarri luketelako eurek ere horrelako adierazpen bat egiteko. Eta, kasu batzuetan, prozesua erraztuko luke. Hala ere, aitortu behar da oso zigor luzeak dituztenak egoera berezian daudela, 2003ko lege batek egoera zaildu egiten duelako. Pausoz pauso konpondu behar da hau.

Ezker abertzaleak, Sortuk, ETAk eta EPPK-k azkeneko sei urte pasa hauetan egin izan dute autokritikarik eragindako minarekiko eta ETAren biktimekin izandako jarrerarekiko, eta baztertu eta utzi izan dute indarkeria: Gernikako Akordioan (2010), Sorturen estatutuetan (2011), ETAren agiri historikoan (2011), Konponbide haizea dabil adierazpenean (2012), Parisko epaiketa batean Garikoitz Aspiazu presoak ETAren izenean (2013) edota EPPKren adierazpenean (2013). Ez al da nahikoa Jaurlaritzarentzat?

Egon diren indarkerien artean balorazio espezifikoak egin behar dira. ETArenak bere balorazioa behar du. Jarrera kritiko argi bat behar da. ETAk egin duenak kalifikazio bat behar du, kritikoa. Behar-beharrezkoa da. Guk inoiz ez dugu esan ezker abertzaleak bere iragana eta estrategia politikoa adjuratu behar dituenik. Ez. Hemen, soil-soilik, giza eskubideaz ari gara. Frankismoaz, GALez edo torturaz hitz egiten dugunean, esaten dugu biktimek sufrimendu bidegabea jasan zutela. ETAren biktimez ari garela zergatik ezin da hori esan? Hautatu beste formula bat, berdin dit, baina zerbait esplizitua izan behar da.

Ezker abertzaleak, oro har, bere azterketetan beste indarkeria batzuk ere aipatzen ditu. Zure ustez, ezker abertzaleak ETAren indarkeriari buruz soilik atera beharko al luke adierazpen bat?

Inork ez dio ezker abertzaleari esaten ez salatzeko beste indarkeriak. Besteok ere salatzen ditugu. Baina zergatik ezin du ezker abertzaleak Eraikiz-eko biktimek egindakoa egiten? Eraikiz-ekoek eskatzen dutena da esateko eurei egin zietena ez zegoela ondo. Gutxieneko bat da hori, eta politikoki eragin handia izango luke.

Ba al duzue harremanik ezker abertzalearekin alor horretaz?

Alde horretatik dauden espresio kolektibo guztiekin daukagu harremana.

EPPK-ko kideei gizarteratzeko txosten bat bidali izana leporatu zizuen ezker abertzaleak, berari aipatu ez izanagatik eta.

2014ko urrian Hitzeman programa aurkeztu genuenean, hainbat eragilerekin hitz egin genuen, eta esan zitzaigun presoekin kontatu egin behar zela. Gure lan ildoak eta gauzak nola mugi daitezkeen azaltzeko presoei hiru gutun bidali dizkiegu. Normala eta zilegi da hori egitea. Arraroa zatekeena zen ezer ez egitea guk. Horrek ez du esan nahi presoek ados egon behar dutenik guk planteatutakoarekin; batzuk ados egongo dira eta beste batzuk ez.

EPPK-ko kide batekin bildu izan zara: Rafa Diezekin.

Bai. Bi aldiz.

Nork eskatuta?

Nik.

Zergatik?

Arrazoi desberdinengatik. Batetik, harekin harreman estua eduki nuelako. Eta, bestetik, bere ibilbidean proposamen eta gogoeta interesgarriak egin dituelako, eta entzutera joatea interesatzen zitzaigun.

Filtratu egin zen bilera bat.

Aurrenekoa ez. Bigarrena bai, kartzelatik irteterako. Bileraz eman nituen azalpenak Eusko Legebiltzarrean.

EPPK-ko beste inorekin bildu al zara?

Hobe da diskrezioa izatea, era batera edo bestera gaizki-ulertuak saihesteko.

Uste al duzu jarrera autokritiko hori azalduko duela ezker abertzaleak?

Baietz uste dut. Hau ja ikusle modura diot: hori egiten ez duen bitartean, etorkizunean iraganarekiko kate bat izango du. Timoxenkok akordioa sinatu zuen egunean argi eta garbi eskatu zuen barkamena.

Hemen ez dago akordiorik.

Baina aldebakartasunaren bidea hartu zuen ezker abertzaleak.

PSOEk GALi buruzko gaitzespen espezifikorik egina duela uste al duzu?

Gure planteamendua da hemen egon diren giza eskubide urraketa guztiak eta biktima guztiak aitortu egin behar direla. Giza eskubide urraketa klase bakoitzaren aurrean hausnarketa kritiko bat egin behar da, besteak beste gehiago ez idazteko. Alderdi sozialistak gaitzesten du GAL.

Sortuk arbuiatu zuen bere estatutuetan ETAren indarkeria.

Estatutuetan bai. Eta Auzitegi Nazionalean lortu diren akordioetan ere bai.

Hori ez al da nahikoa? Bestela, ez al da sortzen blokeo bat?

Aztertu behar da adierazpen bakoitzak zer eragin sozial eta politiko edukitzen duen, eta hor oraindik hutsune bat ikusten da. Hori betetzea garrantzitsua izango da.

Europak Espainiako Estatua zigortu izan du torturengatik. GAL ere hor da... Espainiak iraganaz hausnarketa kritikoa egina al du, zure ustez?

Segur aski, ez du egin. Baina gaur egun frankismoa, GAL eta torturak gaizki egon zirela esaten da. Harago joan behar dela? Bai. Baina ezker abertzaleak ez du esaten ETAren hilketak gaizki egon zirela. 850 hilketa pasa egon ziren.

1989an EAJk euskal presoen sakabanaketa politika babestu zuen, eta PSOEren gobernuak gauzatu. Ardanza (EAJ) Jaurlaritzako lehendakariak ere sostengatu zuen. EAJk eta haren Jaurlaritzak jarrera aldatu dute sakabanaketarekiko, baina 1989ko erabakiaz hausnarketa autokritiko bat egina dutela uste al duzu?

Ez dakit. Nik entzun ditut adierazpenak esanez une hartan adostu zena sakabanaketa izan zela, ez urrunketa, eta sakabanaketa bihurtu zela berehala urrunketa prozesu bat, eta, hori ikusi zenean, berehala kritiko bihurtu zen jarrera.

Urte batzuk joan ziren. Eusko Legebiltzarrean 1990eko hamarkadako erdira arte ez zen, EAJri-eta esker, espetxe politikaren kontrako moziorik-eta onartu. EAJk PSE 1987tik 1998 arte izan zuen bazkide Jaurlaritzan, eta PSOE 1996 arte egon zen Moncloan.

Iraganari beldurrik gabe begiratu behar diogu, eta gaizki egindakoari ere bai.

Egiteko lan bat al du hor Jaurlaritzak?

Nik orain ez daukat hemerotekaren azterketa bat jakiteko egin den edo ez den egin horrelako irakurketa autokritiko bat. Nik entzun ditut esaten ez zutela asmatu hura babestuta; batez ere, sakabanaketa bihurtu zelako urrunketa prozesu bat. Nik uste dut hori esanda dagoela. Gauza batzuk ez baziren ondo egin, beldurrik gabe esatea da garrantzitsuena, edozein arlotan. Kontraesanak toki guztietan daude. Politikan kontraesanik ez duena beste mundu batean dago. Baina gero lehentasun politikoak, etikoak eta giza eskubideetakoak daude. Presoen alde horrenbeste hitz egiten dela eta, ezker abertzaleak presoen alde ez al du egingo irakurketa kritiko bat indarkeriaren inguruan? Errazagoa al da presoen alde beti jarrera testimonial bat izatea, baina eraginkorra izan gabe? [ETAren] 800 hilketa pasa dira, 800 pertsona pasa, eta hori orain dela oso gutxi gertatu da.

Paco Etxeberriarekin osatutako txostenean iaz zenioten Ertzaintzaren aurkako 310 tortura eta tratu txar salaketa daudela. Euskal Memoriak esan berri du 407 direla "egiaztatutako" Ertzaintzaren tortura kasuak.

Paco Etxeberriak zuzentzen duen prozesuak zientifikoa izan nahi du, Jaurlaritzak bultzatuta. Ez dakit Euskal Memoriak zer metodologia eta zer datu erabili dituen, ez dakit zer dagoen horren atzean eta ez naiz sartuko. Ez da nire erreferentzia. Nire erreferentzia Etxeberriaren lantaldearen azterketa da. Orain arte argitaratu dena da zenbat salaketa erregistratu diren. Denera, lau mila pasa. Ertzaintzari buruzkoak, 310. Batzuk salaketa horiek frogatutako torturatzat erabiltzen ari dira. Sortu ari da hori egiten. Zergatik? Zergatik ez du itxoiten ikerketa bukatu arte? Zer erabilpen egin nahi du? Nire ustez, distortsio alderdikoi bat bilatzen ari da.

Jaurlaritzak nabarmendu du Ertzaintzaren aurkako tortura epairik ez dagoela. Sortuk ohar batean erantzun du Guardia Zibilaren eta Espainiako Poliziaren aurkako epai gutxi dagoela, baina "inor gutxik" jartzen duela zalantzan torturak egin zituztela.

Salaketen sinesgarritasuna aztertzeko, azterketa global bat egiten da, kontestukoa. Guardia Zibilaren eta Poliziaren kasuan, hogei [zigor] sententzia daude; nazioarteko instituzioen aldetik dozenaka salaketa; Arartekoaren ez dakit zenbat adierazpen... Ertzaintzaren kasuan, ez dago epai judizialik batere; nazioarteko instituzioek goitik behera begiratu dute Ertzaintzaren ibilbidea eta, normalean, eredugarritzat jo dute; 2003tik aurrera Ertzaintzak prebentzio aldetik puntako neurriak eta protokoloak ditu...

Iazko ekainean iragarri zenuten zuen ikerketaren ondorioak 2016 amaiera aldera egongo zirela. Ez daude oraindik.

Prozesua bukatu egin behar da. Lana potoloa da, eta luzatu egingo da.

310 salaketa horiek sinesgarritasunik ba al dute azterketaren egileen arabera?

Ikusiko da. Estrasburgoko Giza Eskubideen Auzitegiak tortura kasu asko aztertzen ditu, haren epaiak oso garrantzitsuak dira, eta munduan dagoen eztabaida bat da zer den tortura eta zer diren tratu txarrak. Oso garrantzitsua da hori. Gizateriaren aurkako delitu bat da tortura, oso delitu larria da. Tratu txarrak ere gaizki eginda daude, baina beste gauza bat dira, ez dira gizateriaren aurkako delituak. Etxeberriaren lantaldeari lanean utzi behar zaio. Batzuk erabilpen bat egiten ari dira, disimulorik gabekoa, Ertzaintzari prestigioa kentzeko. Datuak ez dira behin betikoak, eta dauden kontestuko osagaiak ez dira Ertzaintzaren kontrakoak, baizik eta aldekoak.

Azken batean, kontakizunaren bataila al dago?

Ez. Kontakizunarenak antsietate handia sortzen du. Kontakizunak egingo dira; egiten ari dira. Irekitzen duzu egunkari bat, eta, iraganari buruzko informazio bat badago, memoria eta kontakizun bat egiten ari da. Hartu beste egunkari bat, eta beste ikuspuntu bat dago. Jendearen kontzientzian, berriz, bere esperientziaren arabera bizitakoa geratzen da, hartzen dituen inputak... Ez da egongo dekretuz egindako kontakizun bat. Zer da gutxienez geratu behar dena? Gure belaunaldi berriei esan behar diegu hau gertatu zitzaigula, horren inguruko interpretazioak desberdinak eta pluralak direla, baina gauza batean ados gaudela: giza eskubideen urraketa desberdinak egon zirela, baina urraketa guztiak gaizki egon zirela eta ez dela berriro gertatu behar.

Noizko espero duzue ETAren armagabetzea? Informaziorik ba al duzue?

Benetako informazioa edukitzea oso zaila da, eta arriskutsua. Orduan, pronostikoak egin behar dira. Ikusitakoa ikusita, nire ustez, aurten behin betiko pausoak emango dira.

Lehengo astean Noticias Taldeko elkarrizketa batean esan zenuen 2014an ETAren aldetik armagabetzeari buruzko hiru lerroko agiri argi bat espero zela. Nork esan zizuen hori?

Nazioarteko bitartekariek. 2014ko [otsaileko] armagabetzeko ekinaldi hura baino lehenago bagenekien zerbait bazetorrela —baina pentsatzen genuen etorri zena baino askoz garrantzitsuagoa izango zela—, eta horrekin batera iragarri ziguten agiri bat etorriko zela, oso laburra, argia eta irmoa. Ez zen etorri. Ez dakit zergatik.

Espainiak eta Frantziak ez al diote uzten armagabetze prozesua burutzen? ETAk Luhusoko gutunetan azaldu du egin nahi duela.

Bost urte eta piko pasatu dira [ETAk jarduera armatua utzi zuenetik], eta argi dago Espainiako Gobernuak ez duela kolaboratu nahi halako armagabetze prozesu batekin. Baina, aldi berean, objektiboa da esatea urte hauetan posible zela aldebakarreko pauso batzuk ematea eta ez direla eman.

Zer pausori buruz ari zara?

2014ko agiri hori ez da egin, adibidez. Edo erreta egon daitezkeen zuloen berri ematea erraza zen eta ez da gertatu. Beste jokaleku batean geundeke, labirintotik irtenda, eta nazioarteko laguntzak errazago lortuko lirateke. Esaten zitzaigun ezinezko zirela hainbat gauza, baina Luhusokoarekin ikusi da posible zela.

Zer diozu Luhusokoaz?

Badakigu hor parte hartu zutenek borondate onarekin egin zutela, baina zalantzak ditugu prozesu horrek behar dituen bermeez eta bideragarritasunaz. Jaurlaritzak armagabetzeko proposamen bat badu 2014ko abendutik, iazko udan gaurkotu egin genuen, eta ETAk nahi badu, hor dauka. Gure ustez, ETAk ez du nahi Jaurlaritzarekin ezer egiterik.

2015eko agiri batean ETA prest agertu zen "diseinu partekatu bat" egiteko Jaurlaritzarekin eta.

Nire ustez, ez du nahi. Armagabetzea behin betiko beste bide batetik etortzen bada, era serioan eta ondo egiten bada, ongi etorria izango da, eta Jaurlaritzak txalotu egingo du. ETAk nahi badu guk laguntzea, baldintza egokietan egiten bada gu prest egongo gara. Lehenbailehen egin dezala.

ETAren armagabetzea nahikoa al litzateke espetxe arloan gauzak errazteko? Edo desegitea ere eskatuko duzue zuek?

Desegitea ere behar dela esaten ari gara gu. Arlo juridikoan presoen egoera hobetzeko giltza da. Memoriaren ikuspuntutik, berriz, 850 pertsona pasa hil dituztela eta, sigla horiek ez dute tokirik gizarte honetan. Gaur egun ez genuke imajinatuko GAL edo Batallon Vasco Español izeneko erakunde politiko bat egotea.

Euskal gizartea bakebidean eta bizikidetzan instituzioen eta eragile politikoen aurretik al dago?

Gai hau zaharkitzen ari da, gizartea aurrera doalako. Gizarteak instituzioak-eta aurrera tiratze hori elementu positibo bat, baina baita negatibo bat ere, orrialdea azkarregi pasa daitekeelako. Baikor nago beste espetxe politika bat, armagabetzea eta iraganaren gutxieneko azterketa partekatu bat lortzeaz, eta uste uste alderdiek [Eusko Legebiltzarreko] Bake lantaldean aurrerapausoak emango dituztela eta egoera hobetuko dela.