Pausaz mintzo da, eta nabari zaio sakon pentsatua duela adierazten duen ideia bakoitza. 2017ko abuztuan atera zen espetxetik Rafa Diez Usabiaga (Lasarte-Oria, Gipuzkoa, 1956), Bateragune auziko zigorra osorik beteta. Sortuko estrategia batzordeko kidea da gaur egun. Alderdiaren egoitza nagusian hartu du BERRIA.


Sei urte eta erdi egin zenituen kartzelan, eta Espainiako Auzitegi Gorenak orain dio epaiketa berriro egin behar dela: nola jaso zenuen albistea?


Europatik jaso genuen ebazpenarekin, ez genuen ikusten aukerarik zegoenik gure kasua berriro hasierako puntura eramateko. Egia da Espainiako epaileek Europatik etorritakoa metabolizatu behar zutela, eta zalantzatan geundela zer etor zitekeen. Baina, azkenean, guretzat, Gorenak hartutako erabakia —eta, gainera, aho batez hartutakoa— erabaki politiko bat izan da. Gorenak mezu bat bidali nahi dio Europari, argi esanez Espainian haiek agintzen dutela, eta ez dutela nahi beste inork eskua sartzerik estatu gaietan. Kasu honetan, gure auziarekin. Baina ikusten ari gara aurrera begira Kataluniako kontua ere tartean egon daitekeela.


Zer dago erabaki horren gibelean?


Duela hamar urte guk esaten genuen Espainiako epaileek eraiki zituztela akusazio batzuk gu kondenatzeko. Zigor osoa bete dugu, eta, orain, Europako ebazpena ikusita, Gorenak horrelako ingeniaritza juridiko bat erabili nahi du berriro, testuinguru politiko jakin batean, ezker independentismoa berriro iraganarekin lotzeko eta eskuin muturrari munizio politikoa emateko. Erabaki horrekin, Gorenak joko taula politikoa ezegonkortu nahi izan du, pieza batzuk eror daitezen. Ez dira kasualitatea duela aste batzuk Kataluniako independentisten aurka hartutako erabakia eta orain gure aurka hartu dutena.





Zer testuinguruz ari zara?


Ezker independentismoa, bai Kataluniakoa, bai euskalduna, oso giltzarri izaten ari da Espainiako testuinguru politikoan, Espainia mailan pultsu politiko erraldoi bat jokatzen ari den honetan, eta ezker independentismo hori eragin handia izaten ari den honetan. Horrekin lotzen dugu ebazpena.


Sei urte eta erdi espetxean egin eta gero, nola bizi duzu hori guzia zuk zeuk?


Zigor osoa bete ondoren berriro hasierako puntura itzultzeak kezka natural bat sortzen du. Baina kezka horren aurrean gu oso lasai gaude, ezin izango baitute duela hamar urte sustatu genuen aldaketa estrategikoa kolokan jarri, aldaketa hori errealitate bihurtu delako. Hori da gure garaipena, eta haien ezina. Ezin izango digute lapurtu: harro esan dezakegu hamar urte hauek oso inportanteak izan direla herri hau beste kokapen batean egoteko.


Zer kokapen?


Epaitu gintuztenean, ezker independentismoa legez kanpo zegoen; ezker subiranismoa, atomizatuta eta neutralizatuta. Patxi Lopez zegoen gobernatzen Gasteizen, UPN Nafarroan... Aldaketa estrategia izan eta gero, ezker subiranismoa bigarren indarra da, lehen indar munizipala; giltzarri gara Nafarroan aldaketa ezartzeko; funtsezko gara erreferentzia gisa gure herrian; giltzarri izaten ari gara, adibidez, estatu mailan gobernu bat jartzeko... Estatuaren bihotzeraino iritsi gara, eta hori batzuek ezin dute onartu: jasanezina zaie hamar urte pasatu eta gero EH Bilduk horrelako eragina izatea jateko gauzetan. Azkenean, gure ustez, 78ko erregimena bidegurutze erraldoi batera eramaten ari gara, krisia nabarmena delako. Hortik sortzen da orain kontrarreforma: inboluziozko sektorea orain egiten ari den guztia, arlo militarrean, mediatikoan, juridikoan... Ikusi behar da pultsu politiko hori hurrengo urteetan nola definitzen den, baina gu jokatzen ari gara pultsu horretan, independentista gisa, eta euskal prozesua defendituz.


Zer erantzun mota uste duzu eman beharko litzaiokeela horri guziari?


Hau gure aurkako eraso bat da, guk bizi duguna zigorrarekin, eta orain epaiketa berriro egiteko aukeraren aurrean. Dena den, guk pentsatzen dugu hau ez dela guri dagokigun kontu juridiko-politiko bat edo ezker independentismoari dagokion kontu bat. Aztertu behar dugu benetan honen azpian zer dagoen estatuan. Ikusten ari gara estatuan kontrarreforma hori aspalditik mugitzen ari dela: indar oso ahaltsuak daude, eta hori mehatxu bat da guretzat. Eta herri gisa prestatu behar dugu pultsu erraldoi horretan eragiteko, gure eskubideak ere hor jokatzen ari direlako. Guk esaten dugunean azken bizpahiru urte hauetan eskuineko hirukoari aurre egin behar zaiola, esaten dugu ikusten dugulako zer dagoen sakoneko estatu horretan. Eta hau beste faktore bat da. Euskal gizartea konturatu behar da zer dagoen jokoan, bai salaketa arloan, bai mobilizatzeko garaian: gure indar guztiak prestatu behar ditugu sortzen ari den hori geldiarazteko eta, aldi berean, herri honek autonomismo agortutik burujabetzarainoko bidea egiteko.


Zer gihar ikusten duzu kalean horretarako?


Gure erreferentzia izanik duela hamar urte gertatu zena, herri gisa beste mapa bat dugu. Egia da, baita ere, testuinguru politiko batean gaudela non gauza asko gertatzen ari diren trantsizio espezifiko horretan: balio berriak, krisi ekonomikoak, orain pandemia... Eta nik onar dezaket pultsio nazionalean halako higatze kolektibo bat izan dela; dinamika asko ez daudela behar bezala artikulatuta instituzioetan emandako jauzi horrekin; eta bertebrazio gehiago izan behar dutela instituzioek eta gizarteak prozesu politiko bat aurrera eramateko. Baina nik pentsatzen dut orain baditugula zumeak proiektu subiranista-independentista bat indartzeko. Esango nuke, baita ere, hegemonia berriak eraikiz joateko: hegemonia ezkertiar bat, abertzalea, subiranista eta independentista. Uste dut hurrengo urteetan horretarako aukerak izango ditugula.


Zerk ekarri du higatze hori?


Kontuan hartuko nuke zer esan nahi duen azken urte hauetan EAJk gehiengo subiranista hori ez elikatzeko hartutako erabakiak. Sektore zabal batek pentsatzen zuen ETAren fasea gaindituta gehiengo subiranista instituzionalki eta sozialki artikulatzeko aukera zegoela, gutxienez EAEn. Baina ikusi dugu EAJren aldetik beste dekantazio bat izan dela: hautua egin duela eduki aldetik eta bazkide moduan PSE-EErekin aritzeko, eta baztertu egin duela, erabat, gehiengo subiranista hori artikulatzea, instituzionalki eta sozialki, kasu honetan EH Bilduk ordezkatzen duen sektore politiko eta sozialarekin.


Espainiako Gobernua nola ikusten duzu kontrarreforma hori sustatu nahi dutenekiko?


Egia da sekula egon gabeko gobernu bat dela: azken 50 urte hauetan ez dago horrelako adibiderik. Batetik, PSOEk Podemosekin koalizio gobernua osatu duelako, eta, bestalde, koalizio gobernu horren azpian, sostenguan, kataluniar eta euskal independentismoak daudelako. Horri lotuta zer ikusten ari gara? Badagoela kontrarreforma militante bat, esparru faktiko askotan. Ikusten ari gara Albatros operazioa: batzuek gutxietsi egin nahi dute, militar erretiratu batzuk direlakoan, baina militar horiek duela bost-hamar-hogei urte hor egon dira, trantsizio guztia zaintzen, kontrolatzen. Ikusten ari gara epaileen artean ere badagoela kontrarreforma militante bat. Eta arlo mediatikoan ere badago pixka bat venezuelar erako dinamika bat: hemen batzuek garatu nahi dituzte [Juan] Guaido batzuk gobernua higatzeko. Garai politiko oso garrantzitsua bizitzen ari gara.


EH Bilduk babestu du gobernu hori.


Guk sostengatzen dugun gobernuak bi aukera ditu hurrengo urteetan: edo sartzen dira erregimenaren erreforma sakon batean —eta lurralde gatazkak eta eredua tartean jartzen dira elementu giltzarri bezala, eskubide sozial eta demokratikoekin batera—; edo kontrarreforma etorriko da, eta kontrarreformak PSOE eta [Pedro] Sanchez irentsiko ditu. Bidegurutze erraldoi horretan gaude, eta bidegurutze erraldoi horretan guk gure herriaren eskubideen defentsan jokatu nahi dugu, aukera leiho hori aprobetxatzeko eta bide batetik sustatzeko. Baina benetako erabakia Madrilen hartuko dute, bai PSOEk, bai Podemosek. Guk bidea markatu dugu, orain aurrekontuekin hartutako erabakiarekin, eta bidea markatzen ari gara: lurralde eredua mahai gainean izango da hurrengo urte eta hilabeteetan. Hor jokatzen da, zentzu handi batean, estatuaren krisi horren eboluzioa.


Zer iruditu zaizu epaia?


Oraindik ez dugu azterketa juridikoa egin, baina, lehen egunean esan genuen bezala, juridikoki bataila hau jokatuko dugu. Eta aztertuko dugu zer motatako argudioak jarri diren gure ikuspuntutik ez hanka eta ez buru ez duen ebazpen horretan. Europa izan daiteke joko eremu oso inportante bat gure estrategia juridiko eta politikoan: saiatuko gara esparru guztiak ukitzen.


Ebazpenak dio, bertzeak bertze, zuek ere eskubidea duzuela bertze epai bat jasotzeko.


Badirudi Gorena azaldu nahi izan dela iritzi publikoaren aurrean zigortuen eskubideen defentsan. Badirudi ez garela zigortuak izan, ez ditugula zigor osoak bete, ez dela izan Europako ebazpen bat non hori guztia jartzen duen. Iruditzen zait zinismo ikaragarria dela orain Gorenak azaltzea erabaki dutela beste epaiketa bat egitea akusatuen balizko eskubideen defentsan.


Uste duzu epaiketa egin eginen dela?


Posible da. Badakigu zer dagoen Espainiako justizian.


Anitz aldatu da jokalekua hamar urtean: tartean ETAk bere burua desegin zuen 2018an. Eragina izanen du epaiketan?


Lehen aipatu duzu giharra, eta egia da tentsionamendu maila bat jaitsi dela. Baina, orain gertatu denarekin eta beste gauza batzuekin, euskal gizartean humusa bezalako kontzientzia kolektibo bat sortzen ari da: ezin garela estatu honen menpe bizi, eta demokrazia eta burujabetza lotuta daudela euskal eskalan. Euskal eskalan, demokrazian bizi nahi badugu, burujabetza behar dugu. Niretzat, humusa eta sentsazio kolektibo hori zabaltzen ari dira. Ez dakit noiz izango dugun beste momentum bat, Katalunian izan zuten bezala, baina baldintzak sortzen ari gara horretarako.