Bolada onean gabiltza aspaldi honetan liburuei dagokienez, pilotari buruzko liburuez ari naiz.
Sorta ederra argitaratu da pilota jokoak hizpide dituena. Historia, orokorrean hartuta: Santiago Lesmesen “La increíble historia de la PELOTA VASCA” edo duela egun batzuk aurkeztutako Tiburzio Arraztoaren, “EUSKAL PILOTA” .
Jokoak moldeka hartuta horra hor Joxemari Oterminen, “José Goñi: El Porteño” edo Eibarko Txikiari buruz José Agustín Larrañagak idatzi duena. Olatz González Abrisketak kaleratu zuen erraketistei buruzko liburu arras interesgarria: “RAQUETISTAS. Gloria, represión y olvido de las pelotaris profesionales”. Joxemari Iriondok ere argitaratu berri du “Pilota eta Bertsoak”. Zerrenda ez da hor amaitzen.“Plazas con frontón en Euskal Herria. La transformación del juego de pelota y su implantación en los centros históricos”. Alberto Ustarroz eta Manuel Íñiguez arkitektoen lana eta Daniel Carballok koordinatua.

Ikerketa serioak denak, hemerotekak eta artxiboak arakatu dituzte eta horra hor fruitua. Tiburzio Arraztoak zioen jokamolde bakoitzeko tomo bat sor zitekeela, agian gehiago.
27 jokamolde ezberdinez osatzen dira euskal pilota jokoak guztira kontuan hartuta, Arraztoari kasu egingo bagenio: a zer ekoizpena!
Ikerketen arabera, euskaldunekin lotutako pilota modalitateak, aztarnak, XIV. menderaino ailegatzen dira. Alferrik harago joatea, ez dugu deus aurkituko, adituek diotenez.
Horrek zer esan nahi du, lehenago euskal pilota jokoak, bakarren batzuk ez zirela existitzen?
Demagun soropilotak, mendi batzuetan; Aralarko mendizerran, besteak beste, lokalizatuta daude soropilotak. Noiztik aritzen ziren pilotan artzainak? Auskalo.
Euskara noiztik hitz egiten da Euskal Herrian?: batek daki.
Joan den urtean berebiziko aurkikuntza suposatu zuen “Irulegiko eskua”ren aztarnak. 2.000 urte baino gehiago duen brontze puska, “Sorioneku” zioena. Hizkuntza baskonikoaz idatzitako zaharrena orain arte. Non eta Iruñatik gertu, Aralarko Mendizerratik nahikoa hurbil.
Zorioneko esku horiekin eskuz jokatzen al zuten garai hartako euskaldunek edo lehenagotik?
Erantzunaren bila ez joan lehen aipaturiko liburuetara. Arrastoak, asko jota, XIV. mendean gelditzen baitira.
Oteizak bai, Orioko (Gipuzkoa) aztia haratago joan zen pilota jokoak hizpide izan zituenean. Begira bestela Miguel Pelay Orozcoren “Pilota, Pilotari, Frontón” liburuaren hitzaurreari. Metafisikaz, poetikaz edo intuizioaz baliatuz harribitxi batzuk utzi zizkigun Oteizak.
Batek baino gehiagok, burutazio horiek irakurri ostean, pentsatuko zuen: “Jostuna jostera, okin labera”.
Jorge Oteiza, ospe handiko eskultore bihurtuko zena, haur bat besterik ez zela, egun batean bere izeba Kandelariak etxeko ganbarara eraman zuen eta erakutsi zizkion han gordeta, hautsez beteta, pilotarien argazki zaharrak, marradun elastiko eta guzti; xisterak eta pilotak ere, urteen poderioz ilunduta. Erlikia haiek Embil anaienak omen, behiala fama handiko pilotariak, Oteizaren senideak aitonaren aldetik.
Txundituta, Jorgek galdetu zion zertan jokatzen zuten. Pentsakor geratu omen zen izeba. Halako batean: “Jokatzen zuten mugimenduekin eta aldaketekin, sinbolizatu dezaketenak zerbait?”
Gogoan iltzatuta geratu zitzaion izebaren hausnarketa. Urte mordoaren ondoren antzerako galdera egiten dio Oteizak bere buruari: “Zer joko klase da euskal pilota? Zer da plaza eta frontoia euskaldunen pilota jokoetan?
Agian, aurretik galdetu behar genioke geure buruari zein ofizio jokatzen zuen euskaldunak bere historiaurreko kultur-abiatzean”.
(Antes debemos preguntarnos por el oficio u oficios que jugaba el vasco en su arranque cultural prehistórico)
Oteizak planteatzen duena da, besteak beste, euskal pilota jokoak ulertzeko, baita frontoia bera ere, urrun jo behar dela. Irulegiko eskuaren garaitik urrunago behar bada. Ehizarekin lotzen ditu, ehiztariekin… frontisa ikusten du… kobazuloko hormaren gisa non margolariek margotzen duten, milaka urte geroago, non pilotariek horma, frontisa, desagerraraziko duten.
“Al volver el vasco su juego contra la pared del frontón, juega en su memoria remota con el cielo”.
Halako ideien bila ez joan argitaratu berri diren liburuen zerrendara, ez duzu ezer topatuko.
Berak zioenez: “No se ve lo que se tiene delante si no se ve más de lo que se está viendo”.