Habia kutxak: txorien babeslekuak

Ane Insausti Barandiaran

1. ZER DIRA?

Sastraketan, zuhaitzen adar baxuenetan edo zuloetan egiten dituzte udaberriz udaberri habiak txoriek, haien kumeak jaiotzeko. Gizakien eraginez, ordea, txoko horiek desagertuz joan dira: dela adarrak moztu dituztelako, dela zuhaixkak edo sastrakak kendu dituztelako... Arazo horri aurre egiteko eraikitzen dira habia kutxak. Helburua argia da, Oihana Orkolaga Cristina Enea fundazioko biologoak esplikatu duenez: «Toki seguru bat eskaintzea, habia egiteko». Hain justu ere, Donostiako Uliako interpretazio zentroan erakusketa bat jarri dute, habia kutxak ezagutarazteko asmoz.

2. NOIZ JARRI BEHAR DIRA?

Hegaztiek udaberrian jartzen dituzte habiak. Baina garrantzitsua da horri aurrea hartzea, eta, horregatik, habia kutxak neguan eraiki behar dira, txorientzat elementu arrotzak ez izateko. «Hegaztiek ohitu egin behar dute habia kutxak ikustera. Kutxak udaberrian jartzen baldin baditugu, gerta daiteke inor ez animatzea, eta urte oso bat itxaron beharko litzateke, hurrengo udaberrira arte», esan du Orkolagak.

3. ZER MATERIAL ERABILI BEHAR DA?

Material batekin baino gehiagorekin eraiki daitezke habia kutxak, baina ohikoena egurra erabiltzea da, errazagoa baita maneiatzeko, eta ia edonork egin baitezake egurrezko kutxa bat. Dena den, egur zementua ere erabili ohi da, biologoaren hitzetan: «Zerrautsarekin, zementuarekin eta urarekin masa bat egiten da, eta normalean ezin dugu guk egin. Maneiatzeko ere pisutsuagoa da, baina luzera begirako proiektu bat egiten baduzu, iraunkorragoak dira».

4. NOLA ERAIKI BEHAR DIRA?

Ezin dira edozein modutan eraiki edo edozein lekutan jarri, ordea. Esate baterako, egur oso fina erabiliz gero, gerta liteke txoriak habia eraikitzen hasiak direnean habia kutxa puskatu eta habia erortzea. «Bakoitzak bere habia kutxa egingo badu, oso garrantzitsua da material onak erabiltzea: egur ona izatea, kanpoan erresistentea izango dena, heltzeko edo zintzilikatzeko erabiltzen ditugun torlojuak ere onak izatea...». Horrez gain, margotzekotan pintura naturalak izatea garrantzitsua dela aipatu du, toxikoak izan ez daitezen.

5. NON JARRI BEHAR DIRA?

Askotan, kutxak egurrari itsatsita jartzeko joera dago. Baina habia kutxak harrapariengandik babestea garrantzitsua dela adierazi du biologoak, eta horretarako egokiagoa dela adarretatik zintzilik egotea. «Ematen du ezegonkorra izango dela, edo haizearekin ez diola eutsiko, baina ikusi da egokiagoa dela hori enborrari pegatuta egotea baino, enborretik saguak, sugeak eta abar igo baitaitezke. Bestela, kontrakoa gertatu daiteke: toki seguru bat eskaini ordez, tranpa bat egitea».

6. BEGIRATU LITEKE BARRENERA?

Kuriositatea eta jakin-mina izan arren, behin udaberria helduta, ez da begiratu behar barruan zer gertatzen den. Bestela, txoriek habia kutxa hori abandonatzeko arriskua dago. «Aguantatu behar dugu gogoa, eta udaberrian ez da begiratu behar», esan du umorez Orkolagak. Kanpotik behatzearekin konformatu behar dela esan du: behatzea ea norbait sartzen den, ea makilatxoak eramaten dituen... Behin hurrengo negua heldutakoan, berriz, kendu, garbitu, beharrezko konponketak egin eta berriro zintzilikatu behar dira, hurrengo udaberrian prest egoteko.

7. BABESLEKU HUTSAK DIRA?

Habia kutxak ez dira babeslekua soilik: ekosistema osoari egiten diote mesede. Adibidez, kaskabeltza sustatzeko habia kutxak eginez gero, intsektu populazioak kontrolpean mantentzen laguntzen du, intsektujaleak baitira. Edo, saguzarrentzat aterpeak eraikiz, eltxoen eta sitsen kontrol naturala lortzen da. Belatzak eta hontzak babestuz, berriz, karraskarien populazio txikiak arautzea lortzen da.

8. ZER MOTATAKOAK DAUDE?

Sarreraren tamainak, formak, barruko tokiaren zabalerak edo fabrikatzen den materialak zehazten dute zein espezie bizi daitekeen bertan.

• Buzoi motakoak: Ohikoenak dira. Sarrera zuloaren arabera, espezie batek edo besteak erabiltzen du. Batzuek zulo txiki bat dute, eta horiek hegazti txikiek erabiltzen dituzte. Txepetxak edo amilotxak, adibidez. Aurrealdea irekita daukatenak, aldiz, espezie pixka bat handiagoentzat edo oso territorialak direnentzat izaten dira: buztanikara edo txantxangorriak, adibidez.

• Sabai motakoak: Enara espezie desberdinentzat pentsatuta daude habia kutxa horiek. Naturan buztinezko habiak egiten dituztenez, teilatuari itsatsita egiten dituzte, eta sarreran zulotxo bat uzten dute.

• Komunitarioak: Txori espezie batzuk kolonietan bizi dira naturan, taldean. Hortaz, haientzako toki egokiak egiteko, habia kutxa komunitarioak jartzen dira. Txolarrearen kasua da horietako bat, adibidez.

• Handiena eta txikiena: Erakusketako habia kutxarik handiena urubiarena da. Aranzadi zientzia elkarteak utzi die kutxa, Donostiako urubien populazioa neurtzeko eta haien ohiturak ezagutzeko proiektu bat daukate eta. Aldiz, txepetxarentzat egindako kutxa da erakusketako txikiena. Diseinu berezia du, eta espresuki beretzat egina da, sasi arteko zulotxoren batean egiten baitu habia, eta horiek imitatuz sortua baita kutxa ere.