Modan da Gernika Jai-Alai pilotalekua astelehenetan. Iruñeko Labrit larunbatetan beste hainbeste gertatzen den moduan. Batean, zesta-puntazko pilota partidak ikusteko; bestean, eskuzkoak.
Harmailak bete egiten dira, eta jende asko biltzen den lekuan, jakina, pertsona ospetsuak agertzen dira. Lehengoan, Iñaki Artola eskuzko pilotaria ikusi nuen Gernikan lagun kuadrilla batekin.
Frontoiko atarian aspaldiko ezagun batekin egin nuen topo. Hura ustekabea! Philip Marlowe detektibea ez nuela ikusi, ez nintzen akordatzen noiztik. Tijuanako (Mexiko) pilotalekuan usten dut izan zela. Ni Floridatik oporretan joana eta bera Los Angelestik. Ez zidan esan zer egiten zuen Tijuanan. Apustuak egitera, ilegorri baten bila edo Organizazioarekin arazoak zeuzkan gangster ohi batek kontratatua. Oso diskretua da Marlowe, profesionala goitik behera.
Oraingoan ere, ez nion galdetu zer egiten zuen Bakearen Hirian. Gauza onik ez, pentsatu nuen niri artean.
Bostekoa eskaini nion.
Urduri samar sumatu nuen Marlowe. Normalean tipo lasaia da, bere buruaren jabe, edozein egoeratan patxadaz sentitzen dena. Horretan, Ondarres nire lankide ohiaren tankera hartzen nion. Gauzak gaiztotzen zitzaizkionean ere, soseguz hartzen zekiena zen, Ondarres handia.
Traje beixa, alkandora urdina eta gorbata gorri bat zeramatzan soinean. Urdintzen hasitako ilea feltrozko Stetson kapela batekin estaltzen zuen. Pitin bat gizendu ez ote zen iruditu zitzaidan. Begi-bistakoa zuen atzerritar itxura. Beste turistaren bat Gernikan bisitan.
Tik moduko bat sumatu nion. Eskuineko eskua luzatzen zuen ezker aldeko besapea ukitzeko. Nik banekien hor zer zeraman, funda batean sartuta. Bere lagun kuttuna: 38 kalibreko pistola.
Elkarrekin partida ikusteko proposatu nion. Lau zankadatan igo ginen goiko solairuraino. Hiru gaztez osaturiko jazz banda bat jotzen ari zen Ben Websterren balada bat. Pieza berea zela iruditu zitzaidan.
“That´s pretty cool, man”, Marlowek banda seinalatuz.
Eseri aurretik garagardo bana eskatu genuen tabernan. Txiza baino epelagoa. Hamar euroko billetea utzi nuen mostradorean. Marlowek hartu eta nire berokiaren poltsikoan sartu zuen. Krokodilo larruzko karteratik hamarreko beste billete bat atera zuen barran utziz.
Zerbitzari gaztea bosteko batekin itzuli zen. Marlowek keinu bat egin zion eskuaz. “Keep it for a rainy day”, esanez.
Bartenderra zer egin ez zekiela geratu zen bost euroko billetea airean zuela.
Orduntxe isildu zen jazz banda. Baina ez isiltasuna. Esatari batek ekin zion erasoari. Une batean sentitu nintzen zezen-plaza batean egon eta espikerrak boxeolarien aurkezpena egiten hasia balitz bezala. Trumoia zirudien esatariaren ahotsak.
“Munduko zestazko pilotari onenak!!!!… Floridatik etorri berrriak!!!… Hemen, Gernikan!!!…”
Bizkaian geunden eta bizkaieraz egin zuen pilotarien aurkezpena. Txalo festak ez zuen etenik izango partida amaitu arte, esatariak hala premiatuta.
Gernika Jai-Alaiko antolatzaileek neurria hartua diote eta sekulako festa antolatzeko gai dira, pilota eta musika uztartuz. Herri osoa mobilizatuz.
Eserleku libre batzuk antzeman nituen zazpigarren koadroaren parean. Hastear zen partida. Neguko txapelketaren barruan.
Marlowren begiek ezker-eskuin begiratzen zuten.
Pilotarien izenak eta nondik norakoak esplikatzen ari nintzaiola, bolumen handiko agure bat eseri zen nire ondoan, ezkerraldean. Blusa beltz bat zeraman jantzita belauneraino. Beste gizon bat zetorren berarekin, gazteagoa.
Berehala ezagutu nuen agurea. Ezin nuen sinetsi bera zela.
“Arratsalde on! Joxe Manuel”, agurtu nuen. A zer-nolako sorpresa zu hemen ikustea”.
“Igualmente, gazte. Bai motel, iloba txatxu honek honaiño ekarrita. Puntako partiduak ikusi behar genitula-ta, hementxe gaude. Bueltan Zestuan geatzekoak gaituk. Kantu-lana antolatu dik Uztapidek hango gaztetxian. Ondorenian izango al da afaria. Baietz esan zidak Uztapidek, tripaki kaxuelka batzuk prest dauzkala. Basarri eta Pello-Errotare jutekuak dittuk”.
Altzatik (Gipuzkoa), Martillun tabernatik ezagutzen nuen Txirrita. Ni eguneko menua jatera joanda, han aurkitzen nuen bertsolari ospetsua.
“I want to introduce you a famous basque poet”, esan nion Marloweri.
“Joxe Manuel hau duk Marlowe detektibe famatua. Ameriketatik etorria”.
Elkarri bostekoa eman ziren.
“Marlon, esan dek? Detektibia? Horrek ne moun lan gutxi indakua dek, begiraiek eskuei”.
“ Ikusiko bazenu nola astintzen dituen ukabilak eta pistolaren maneiua! harrituta geratuko zinateke”.
“Istiluzalia al da? Toki onea etorri dek, ba. Hemen ez dik kabidarik!”. Kantxako ezker-paretan jartzen duen: Bakearen Hiria, bastoiarekin seinalatuz.
Hango iskanbilarekin ez zen erraza elkar ulertzea. Partida hasi zen. Herriko semeez osaturiko bikoteak lehian: Barandika eta Lekerika, alde batetik; Diego (Beaskoetxea) eta Aldazabal bestetik.
Borroka estua iragarrita zegoen. Publikoa, gazte kuadrillak gehienak, erdibituta. Batzuek Barandikaren alde; Diegoren aldekoek oihuka eta txaloka tanto bakoitzaren amaieran. Ez nekien San Mamesen edo NBAko saskibaloi partida baten aurrean ote nengoen.
Bozgorailuetatik trumoi hotsa.
“Motel, motel. Gu ola hasiko bagina kantuan gobernadoriak espetxeratuko gintun. Hola segita laster gerra zibila deu!” Txirritak.
Donostiako Urumea pilotalekua inauguratu zenean, 1926an, bertan egon omen zen Txirrita. “Erdoza menor huen pelotari onena. Hua kapaza zan lagun txar batekin hirun kontra jokatzeko. Harek zekan garrotia! “, bastoia airean astinduz.
Marlowek ez zion bistarik kentzen Txirritari.
“You know what?”, esan zidan. “Your friend, the poet, looks a lot like Hitchcok”.
Hollywoodera joan beharko lukeela esan zidan detektibeak. Fotogenikoa zela. Edward G. Robinsonekin eta Bogartekin berebiziko hirukotea osatuko luketela. Harremanak bazituela Warnerko produktoreekin. Lagunduko ziola bertsolariari Hollywoodeko star-system munduan murgiltzen.
“When I go back to L.A. I talk to Hitchcok too. If he doesn´t mind I´ll take a picture of him”.
Txirritak baietz. Argazkia lasai asko ateratzeko. Marlowek atera zuen argazki kamera txiki bat txaketako poltsiko batetik.
“Smile, please”.
Txirrita, bitartean, bertso bat kantatzen hasi zitzaion Marloni. Hango trumoi hotsa eta esku-zartadaz, ordea, ez nion tutik ulertu. Lastima.