Miamiko (Florida) urbanizazio batean paseatzen ari gara, bilobak zaintzen. Emakume bat hurbildu zaigu. Latinoamerikarra dela begi-bistakoa da. Jatorriz nongoa den galdetzen diot. Kolonbiarra, duela 37 urte etorri zela Estatu Batuetara.

Lehengusua zeukan New Jerseyn bizitzen. Kolonbiatik etortzeko 2.000 dolar bidali omen zizkion.

Horretara dedikatzen den jendearekin harremanetan jarri zen. Ordaindu zituen 2.000 dolarrak eta hor hasi zen ustez paradisura eramango zuen ibilbidea. Oinez, busez eta autoz, Mexikoraino ailegatu zen.

Behin Texaxen, Rio Grande ibaia gurpil pneumatiko batean pasa zuen. Emakume bakarra taldean. Zain zituzten “koioteak”, ezkutatzeko esan zieten; ilundu arte. Arizonako basamortu bat gauez igaro zuten, bitan bakarrik gelditu ziren atseden hartzeko eta ur tragoa edateko kantinploratik. Egunsentian, auto bat zuten zain zubi azpi batean. Handik Houstonera.

Houstonen hotel batean deskansatu ondoren, bidaiari bakoitza adostutako helbidera bidali zuten. Los Angelesera, Chicagora edo New Jerseyra, Mariaren kasuan.

Sasian, etxeak garbitzen, Ronald Reaganen amnistia bati esker lortu zuen green-carda. Baimen horrekin, permanent resident, zeruaren atarian zen jada; lana eska zezakeen edonon.

Bospasei urte geroago, hiritartasuna lortu zuen. Maria, american citizen bihurtu zen. Ondorengo pausoa izan zen ama eta anaia bat erreklamatzea, Estatu Batuetara etor zitezen Kolonbiatik.

Ezkondu eta Floridara bizitzera etorri ziren jaiotako alabarekin. Unibertsitatean karrera ikasi zuen alabak, komunikabideekin lotutako ikasketak. Lau hizkuntzaren jabe omen da eta horrek lagundu dio alabari Fort Laudardeleko hotel batean lana egiteko.

Mariak 60 urte bete zituenean, Europan zehar ibili ziren bidaiatzen senarra eta biok. Venezia, Paris, Barcelona, Madrid… todo muy lindo. Bere bizitzako egunik ederrenak.

2015ean alargundu zen. Alabaren lankide bati esker, ume bat zaintzen aritzen da egunero zortzi orduz. Senarra zenaren pentsioa kobratzen duen bitartean.

Frontoira joateko ordua iritsi zait. Agur esan diot emakumeari. Agian, ez dugu inoiz elkarren berri izango.

Nik ere, green carda lortu nuen. Beste bide batetik. Jai-alai player gisa. Gure bidea askoz samurragoa izan zen. Biok, ordea, american dream horren atzetik hurbildu ginen nazio honetara. Bakoitza bere bidetik eta bere erara. Gaur, kasualitatez, topo egin arte. 

Azaroak 23, Arantzatzuko Amaren Egutegiak orriaren erdian esaldi hau: “Gose handiarentzat ez da ogi beltzik”.
Ogi beltzak fama txarra dakar: miseria, eskasia, arrazionamendua… garai beltzen adierazle. Gerra edo gerra osteko denborarekin lotzen dut nik, aurrekoei entzun bainien ogi beltza nola jaten zuten, ogi zuria geroago etorri zela bizi baldintzak hobetzen joan ahala.
Gure zesta-puntako maisuak, Rafael Elizondo andoaindarrak, gerra Filipinetan ezagutu zuen, Manilan, 1944an. Beltzak ikusi zituzten japoniarren hiru urteko inbasioaren ondorioz, egoera beltzten joan omen zen estatubatuarrek erasora jo zutenean, eta, japoniarrak desesperaturik, sekulako triskantzak atzean utzita. Bi pilotarik, Aiestaranek eta Mugartegik, Elizondoren lankideak biak, bizia galdu zuten. Bizirik atera zirenak, apenas ezer jateko edo edatekorik. Ezta ogi beltza ere.
Tolosako Beotibar frontoian Elizondo gurekin, mutikoekin haserretzen zenean, kasurik egiten ez geniolako, zera leporatzen zigun, irribarre sarkastikoaz: “Zuek! Ogi beltza besterik ez duzue jango”… Guk ez genion ulertzen, bakarrik etorkizun beltza aurreikusten zigula antzematen genuen. Irribarre txikiarekin erantzuten genion munduan zehar ibilitako maisu zaharrari.
Bestetan, berriro haserretzen zenean (maiz gertatzen zen), zera esaten zigun: “Zuek! Alegiatik (Tolosatik hiru kilometrora dagoen herria) haratago ez zarete joango”. Berriz ere, etorkizun beltza iragartzen zigun, oraingoan ogi beltza bertan jatera kondenaturik. Mundu txiki hura izango zela gure destinoa, eta ez Alegiatik harantz imajinatzen genuen Lur Agindua, Madril, Bartzelona, Estatu Batuak, Mexiko… Irribarre txikia agertzen zen gure aurpegi inozoko ezpainetan.
Alegiatik gertu sortu zen Altuna III.a, Amezketan. Ez zuen, adinarengatik, entzungo “ogi beltzarenak”, etorkizun beltzaren seinale. Txikitatik ogi zuria ezpainetan, bide gozoa ezagutu du orain arte. Atzo, azaroak 22, une beltzak pasatu zituen amezketarrak Darioren kontra eskuz Banakako Txapelketan. Azkenean, ordea, erraz antzean nagusitu zen, finalerako pasea lortuz.
Elizondok, Alegia aipatu ordez, Lizartza aipatu zezakeen, hiru bat kilometro baitaude Tolosatik, garai hartako bide bakarra Iruñera joateko, handik Zaragoza… mundu zabalera. Lizartzakoa da Eric Jaka: hark ere Banakako finalerako txartela lortu zuen joan den larunbatean, Elezkano II.aren kontra. Ez du bide samurra izan lizartzarrak, beltzak ikusi zituen Bakaikoaren aurka lehendabiziko kanporaketan; erraz irabazten joan arren, azken beltzean bi tantoko bentajarekin konformatu behar izan zuen. Urrutikotxea kanporatu ondoren, Elezkano gero, zeruan sentitzen dela adierazi zuen.
Gose da Jaka, gose Altuna III.a. Eta “gose handiarentzat ez da ogi beltzik”. Zeruan seguru ezetz, hala baitio azaroaren 23ko Frantziskotarren Arantzatzuko Amaren egutegiak.
Finala, Altuna eta Jakaren artekoa, datorren igandean jokatuko da. Alegiatik haratago: Bilbon, hain zuzen.