Hitzak aski ez izateko, heriotzaren bat izan behar da bihotzean.
Maitatzeak
ohe ondoan kandela bat
piztuta utzi
eta ur bila altxatzearen
antza du maiz
ez ote den leihotik
haize fin bat sartuko
ez ote duzun itzuleran
dena
sutan topatuko.
Itziar Ugarte
Irudia: Mathilde Langevin
Orbainak
Gure aitonak orbaina dauka urdailean.
Gure amonak orbaina dauka bularrean.
Gure amak orbaina dauka eztarrian.
Gure aitak orbaina dauka belaunean.
Nire maitaleak orbaina dauka saihetsean.
Nire bizitzak ez dauka orbainik. Mantxak bakarrik.
Olioa, erretako denbora:
Urratu bat.
Luna Miguel
Itzulpena: Castillo Suárez
Irudia: Annaliesse Venevides
Bikote baten deseraikitzea
Batzuetan norbait benetan ezagutzen duzula sentitzen duzu.
Haren erraiak zureak bezalakoak balira bezala,
eurizkoak eta antzuak;
udaberria gorroto duzuela,
ziklo-hasiera guztiak gorroto dituzuen bezala.
Inoiz elkar ikusi ez duzuen arren,
besarkada bat ematera ausartuko zarela badakizu,
heriotza saihesteko edo biziari mendekatzeko,
berdin gisan.
Zure hizkuntza ez dakitenekin
hori da egin dezakezun gauza bakarra,
zure besoez inguratu,
eta hegazkinen zarata entzun.
Adierazlea da azala tatuatzeko prestatu duzula,
minetik edo atsekabetik ez hitz egitea erabaki duzula.
Zertarako, ordea, azalean marraztu zure baitan dagoena.
Hobeki lorez betetako soineko bat.
Adierazia da itxura egiten ari zarela toki bat aurkitu nahi duzula,
finis terrae bat,
hark zu aurkitu aurretik;
baina beldurra ematen dizute
hegazkinetan kantuz aritzen diren umeek.
Ertzak zedarritu dizkiozue elkarri.
Ezpainak eta azazkalak margotu.
Ez duzue trukean ezer jasoko,
ez bada zuenak ez diren amets batzuk
zuena ez den azken lur batean.
Castillo Suárez
Irudia: Elurre Iriarte
Jai-alai: alai eta itxaropentsu
Zesta-puntaren zaleontzat, negu beltzean murgilduta ageri zaigu atzerrian zuen presentzia bukatutzat eman ostean. Izan ere, Daniako (Florida) pilotalekua itxi ondoren —iazko azaroaren 28an— lehen aldia da historian Euskal Herritik kanpo ez dagoela zabalik frontoi profesional bakar bat.
Hala ere, kontuan hartu beharrekoak dira Mixel Labeguerieren kanta baten hitzak: “gauak goiz-alba duela ondoko, lagun, orroit hadi”.
Gernika Jai-Alai Professional enpresako kideek abagunea ezin egokiagoa ikusi dute zesta-punta gure artean indartzeko; non, eta Euskadin. EITBren eskutik joanda.
Astelehenero, urtarrilaren 29an hasita, martxoaren 20 arte, ETB1ek gaueko hamar eta erdietan tarte zabala eskainiko dio hastear den txapelketari, sei bikotez osatutako lehiari.
Albistea nire belarrietara iritsi bezain pronto, lehendabiziko burutazioa hauxe: zerrendan ageri diren pilotari hautatuetatik, nik bakarren bat kenduko nuke eta besteren bat sartu. Esate baterako, Erik Mendizabal mutrikuarra. Azken urteetan Danian jaun eta jabe izandako aurrelaria. Nire ustez, gaur egun aurrelari onena ez bada, ez dela urrun ibiliko.
Manu Ladutxe, lapurtarra, atzelari onena Danian; Imanol Lopezi aurre egingo liokeena. Edota Johan Sorozabal lapurtar gaztea… ez dira emandako zerrendan ageri.
Ni ez naiz, ordea, Roberto Lekue hautatzailea. Izango ditu berak arrazoibideak hartutako erabakiak hartzeko. Batek daki zer diren antolakuntzaren mugak. Beti horrela izan ohi da.
Garrantzitsua zer da, ordea?
Gailurra aspaldian agurtu eta gero maldan behera etorri den joko moldeari aukera ematen zaiola berpizteko. EITBren eskutik erakusleihoan ipiniz, iaz erremontearekin, “ERREMONTARI” saioekin egin zuten bezala.
Jota eta ahul zaudenean hauspoa jasotzea eskertzekoa da. EITBk, kirol zuzendari Joseba Urkiolaren hitzetan, adierazi berri du gogotsu ekin diotela proiektu berriari. Ilusioz gainezka omen aurrrera egiteko.
Esan zuen, baita ere, ez EITBk, ez Jaurlaritzak, ez dizkiotela babak eltzetik aterako zesta-puntari. Denen arteko lana beharrezkoa izango dela sendo atera nahi bada ataka honetatik.
Niri ere, albiste ezin hobea iruditzen zait EITBk kamera guztiak Gernikako pilotalekuan jartzea. Bi hilabetean, jokatuko den txapelketa fokuen azpian ipiniz.
Buru-bihotzak asmo ederrez beteta sumatzen ditut inguruan.
Niri, ordea —jotako aharia naizenez—, jakin-minaz gain, burutazioak sortzen dizkit abian jarri den egitasmoak.
Kirol txiki bat, argala eta indar gutxikoa indartzeak auzolana eskatzen du, eta lidergoa. Gernikako enpresaren eta EITBren arteko elkarlana arbola baten adar bakar bat besterik ez da. Azpiegitura osoa sendotu beharra eskatzen du berpizkundeak, negarbideetatik aldentzeko.
Eskolak babestu; afizionatu eta profesionalen arteko hesiak deuseztatuz; belaunaldi berriei bideak irekiz, goreneko txapelketetan parte hartzeko aukerak emanez… kanporaketen bidez. Tresnak, zestak merkeagoak izan daitezen. Jokoa, teknikoki garbiagoa izan dadila, eta abar.
(Kosmetika hutsa eta marketin kanpaina soila ez dadila bihurtu hastear den txapelketa).
“Erremontari” saioekin gertatu zen bezala?
Ez da erronka samurra hartu dutena. Euskadi hautatu izana zesta-puntaren berpizkundearen gotorleku, eta azoka bilakatzea. Are gehiago, kontuan harturik zesta-puntaren izena (jai-alai marka) eta izana, habitat naturala, atzerrian izan dela.
Bidaia oparoa opa diot “Jai Alai: Azken Hegaldia” eta “Jai Alai Winter Series” deituriko proiektuari.
Publiko zabalagoarengana eta kontsumitzaile berriengana iristeko (gazteengana, ahal bada) balioko ahal du!
Hegaldia ez dadila amaitu martxoan eta, aurrerantzean ere, eskala berriak izan ditzala!
Bidaia on!
30 urte pasatu dira
30 urte pasatu dira geroztik; nekez ahaztuko dut, ordea, gau hura. Aste Nagusian murgilduta zeuden Bilbon. Deportivo pilotalekuan zesta-punta jaialdia antolatuta zegoen, eliteko puntistekin. Harmailak lepo bete ziren, EITBk zuzenean eskaini zuen emanaldia.
Finalerdia zen, eta gaizki jokatu nuen. Nire mailatik behera; dezente, gainera. Partidaren ostean, lur jota, buru-makur nengoen aldageletan.
EITBko langile bat hurbildu zitzaidan. Elkarrizketa egingo zidatela, ohikoa zen eta den bezala. Doi-doi jaso nuen burua.
Ezetz, esan nion, hitzik esan gabe. Langileak alde egin zuen.
30 urte pasatu dira, eta zenbat aldiz gogoratu naizen partida hartaz. Ez neurketa galdu nuelako eta barregarri samar jokatu nuelako. Baizik eta, ezetz, uko egin niolako elkarrizketari.
Zutitu eta kantxarantz abiatu izan banintz, aurpegia emanez, ez nintzen partidaz gogoratuko. Beste porrot bat, askoren artean. Estatistika hutsa, azken finean..
Baina, ez, iltzatuta geratu zitzaidan partida malapartatu hura, arantza azalaren barruan. Denborarekin gaiztotuz joaten den zauri klasea.
Begirune eskasaz jokatu nuen, EITBko langileen aurrean, ikusleen aurrean zer esanik ez.
Garrantzi izugarria ematen zaie emaitzei: irabazi ala galtzeari. Denbora joan ahala, konturatzen zara umekeriak besterik ez direla, eta beldurra, jendeak zer iritzi ote duen norberari buruz. Ondorioz, lotsa eta koldarkeria, batzuetan.
Biharamunean, edo handik bizpahiru egunera, erraza neukan:
“Aizak, Euzkitze, lehengoan ez nintzen batere fin portatu”…
Berak: “egon hadi lasai, gizona, edozeini gertatzen zaio gau txar bat izatea”…
Nik moztuko nion: “Ez, ez, Euzkitze, ez naiz partidaz ari, baizik eta ondorengo erreakzioaz, elkarrizketari uko egin izanaz”.
Hantxe bukatuko zen afera, arantza barrutik ateraz, bakea betiko.
30 urte pasatu dira, ordea, eta Deportivoko gau hura gogoan iltzatuta dago oraindik. Ez pattal aritu nintzelako, baizik eta uko egin niolako elkarrizketari.
Altuna III.a haserre da
Altuna III.a pilotari manistaren adierazpenak entzuten ditut Euskadi Irratian. Esku pilotaren figura handiak, beraiek, manistak ere, pertsonak direla aldarrikatuz amaitzen du elkarrizketa. Altuna III.ak 4 t ‘erdiko finala jokatuko du azaroaren 14an. Ondoren, binakako txapelketa hasiko da eta horrela urte osoan zehar, hainbat diziplinatan lehiatuz, oporrik gabe, diziplina bakoitza eliteko kirolari gisa prestatu ezinik.
Bestalde, zesta-puntako pilotariak daude, modalitate honetako figurek bi hilabetez jokatzen dute, uztailean eta abuztuan, eta urteko gainerako hilabeteetan, ia txapelketa gehiagotan parte hartu gabe. Harrigarria, beraz, batzuen eta besteen arteko aldea.
Egoera bideratu al daiteke? Bai manistek eta bai puntistek beren gabeziak hobetuta ikustea?
Baliteke.
Nire ikuspuntua azaletik azaltzen saiatuko naiz, katedra jartzeko asmorik gabe eta lerro hauek irakurtzera hurbiltzen den balizko irakurlea aspertzeko asmorik gabe. Jakinda ere, eguzkitan topa egiteko idazten dudala.
Zergatik jokatzen dute manista profesionalek urte osoan? Zeintzuk dira etenik gabe egiteko arriskuak?
Ez dago munduan (ez zait bururatzen) urtarokoa ez den kirol profesionalik. Hau da, kirol profesionalak denboraldiz denboraldi jokatzen dira. Ez, ordea, esku-pilota. Futbolariak, txirrindulariak, beisbolariak, tenislariak eta baita Amerikako jai-alai denboraldiak ere, hirurogeita hamarreko hamarkadara arte, denboraldiz denboraldi jokatzen ziren. Altuna III.a bezalako manistak dira (ausartzen naiz esaten) gelditzen ez diren bakarrak, horrek dakarren higadura psikologiko eta fisikoarekin. Ez da harritzekoa Altuna III.a kexatzea.
Etenik gabeko praktika hori joan den mendean ezarri zen ustiapen-eredu batetik dator, pilotaleku industrialen funtzionamendurako egokia den gizarte- eta lan-testuinguru bateko eskaerari erantzuteko. Ez zegoen apusturik egiteko leku askorik, kasino debekatuak, bingo berdina… Beste kirol batzuen lehiak, ikuskizunari eta entretenimenduari dagokienez, ez zuen a posteriori izango zuten pisua. Hirurogeiko hamarkadako desarrollismo ekonomikoa gehitzen badiogu, laborantza-salda egokia dugu apustularia frontoietara hurbiltzeko.
Durangoko Ezkurdi pilotalekuan eta Gernikan, zesta-puntaz edo Hernaniko Galarretan eskaintzen ziren asteroko emanaldiei zeharka begiratuz gero. Aldi bereko jaialdiak, edozein asteburutan. Euskal Herrian zehar manistek jokatzen zituzten partiden kopurua… datuak izugarriak dira. Gaur egungo ikuspegitik ulertzen zaila.
Sistema osoa erori da ezagutu ezineraino.
Hala ere, manistek urte osoan jokatzen jarraitu dute.
Zergatik, beraz?
Gainontzeko modalitateek jasandako beherakada, EITBk, esku-pilotaren kasuan, sekuritate sare bat jarrio dio esku-pilotari amildegirantz ez abiatzeko. Uztarri berean, komenentziako ezkontza osatuz, sostengua ematenn diote urte osoko egutegiari.
Galdera da, ba al dago eskari errealik EITBk (euskal telebista publikoak) prime time-an zuzenean eskaintzen dituen 150 jaialdietan?
Nik ezetz uste dut. Are gehiago, epe luzera kaltegarria izan daiteke. Esklusiboak ez ditu bermatzen etorkizuneko audientzia-mailak. Berritzen ez den kirola —Irujo, Olaizola II.a edo Altuna III.a bezalako jokalariak ateratzen diren heinean zoriaren araberakoa dena eta txapelketetako partidak eskaintzera mugatzen dena— ez da etorkizunerako eszenatoki desiragarria.
Lehiarik gabeko jarduera ekonomikoa zaharkituta geratzen da. Lehiakideren bat iritsiko da. Kanpoko kasu honetan: Ibai Llanosen eta Pîqueren aretoko puxiken txapelketak edo e-sportak edo dena delakoak, eta belaunaldi berriek bizkarra emango diote esku pilotari. Eta antzinakoek, adin jakin bateko pilotazaleek, ez dute gehiago kontatuko.
Posible al da egoera iraultzea?
Geldiarazi, bai. Epe laburreko ikusmenarekin amaitzea, bai. Nola? Erantzukizun instituzionala. Konfort-gunetik irteten. Mahaian ukabilkada bat emanez.
Ezinbestekoa da Estatuak (gure tresna politikoak) esku hartzea bere tresna baten bidez, kasu honetan, euskal telebista publikoa. EITBk meloia ireki eta pilota modalitateak denboraldiz denboraldi eskainiz, Floridako pari-mutuel industriarekin gertatzen zen bezala (kanodromoak, hipodromoak eta jai-alai). Urtaro bat bakoitzarentzat.
Denboraldi indartsua eskuarentzat, bere diziplinei lekua eginez, zaletuaren jakin-mina indartuz, pilotariari atseden emanez.
Garai bat zesta-puntarako, Iparraldeko bi hilabeteei erantsita, orain kanpoko merkatua iragana baita eta pilotari bikainen soberakina ikaragarria baita. Denbora horri esker, modalitatea duintasunez mantendu ahal izango litzateke, belaunaldien arteko erreleboa bermatuz. Teknologia berrien laguntzarekin, modalitatearen ikusgarritasuna nabarmentzeko eta ikusleari irudi liluragarriak eskaini ahal izateko.
Kontraesana dirudien arren, eskuko enpresentzat ere aukera interesgarria litzateke arlo ekonomikotik. Zer esanik ez tresna-modalitateetarako izango litzatekeen salbamendua.
Azken batean, egoera horretan alde guztiak aterako lirateke onuradun.
Aiete, 10 urte (VI). PSOEren agerraldia
PSOEk ere egin du ETAren jarduera armatuaren betiko bukaeraren 10. urteurreneko ekitaldia, gaur, Gernikako juntetxean. Honatx hiru apunte. 1: orain hamar urte Zapateroren gobernuak, PSOEk eta Lopezen Jaurlaritzak ez zuten agerraldi solemne bat egiteko aukerarik izan, ETAren jakinarazpenetik bi astera hasi baitzen Gorteetarako hauteskunde kanpaina, alderdi sozialista gainbeheran zela. Egigurenek maiz adierazi du ez zutela kapitalizatu ETAren amaiera —sozialistentzat, 2011ko hura izan zen amaiera, ez 2018koa, desegitea—. Gaur Mendiak bere hitzaldiaren hasieran esan du Zapatero dela “bakearen presidentea” eta Lopez “bakearen lehendakaria”. Ondoan zeuzkan biak. 2: Zapaterok bere hitzaldian dozena erdi bat aldiz begiratu dio Egigureni —ezkerretara zeukan, sei-zortzi metrora—. Estimu handitan du. PSEk eta PSOEk, ordea, urteetan ez dute ondo tratatu izan. Badirudi ari dela etxekoen erabateko aitortza jasotzen. 3: ezker independentistak espero zuen Zapaterok Gernikan zerbait esatea beraien atzoko adierazpenaz. Zapaterok hitzaldian ez du deus esan, baina bai gero hedabideak hartu dituenean. Arraro samar geratu da gobernuburu ohi batek halako agerraldi solemne baten ondoren kanutazoa delakoa egitea, baina ematen zuen berak bilatu duela Otegiren-eta adierazpenak “garrantzi handia” duela esateko.♦
[aurreko egunetako artikuluak, behean]
Zhang Yimouk abiatu du Donostiako 69. Zinemaldia
Zhang Yimou zinemagile txinatarraren Yi miao zhong / One Second filmaren emanaldiarekin hasi da, gaur goizean, Donostiako 69. Zinemaldia. Sail Ofizialean eman dute dago Zhangen pelikula, eta hain zuzen ere, lehenengo aldia da Dà hóng denglong gaogao guà-ren egilea Urrezko Maskorra lortzeko lehiatuko dena.
Txinako Kultur Iraultzaren garaian dago girotua filma. Herrialdeko ipar-mendebaldera bidaliko dute preso bat, lan esparru batera, eta han, asmamena baliatuta eta alaba ikusteko xede bakarrarekin, ihes egiten saiatuko da.
1980ko hamarkadan bere lanak Europako zinemaldi garrantzitsuenetan ematen eta saritzen hasi zirenetik, Zhang Txinako zinema modernoaren ikur eta ordezkari nagusietakoa bilakatu da.
Zhangen filmaren aurretik, Carlos Saurak zuzendutako Rosa Rosae. La guerra civil film laburra eman dute Kursaaleko auditoriumean.
Bestalde, gaurko inaugurazio galan Marion Cotillard aktore frantziarrak Donostia saria jasoko du. 21.00etan hasiko da Harkaitz Canok eta Ane Garciak idatzi eta Jon Maiak zuzendu duen ekitaldia. Galaren ondoren, Sauraren eta Zhangen filmak emango dituzte.
Geure buruari proposatzea orduan
Geure buruari proposatzea orduan
poema luze bat
ez duena jakinen lerroez
ez duena izanen gure zaporea
[ez duena izanen maitasunik]