Ama harriak, ama izarak, ama leihoak, ama izarrak, ama aingurak, ama begiak, ama zakatzak, ama ogiak, ama baratzak, ama ahotsak, ama koilarak, ama laiotzak, ama basoak, ama hariak, ama usoak, ama zauriak, ama oharrak, ama oihuak, ama aiztoak, ama mailuak, ama labeak, ama masailak, ama ateak, ama mirailak.
Ama arraina bezain ama zuhaitza bezain ama txoria neu ere.
Denok gara erabat ezagutuko ez dugun ama baten seme-alabak.
Nork bere gela zaindu gabeko egunak
gordetzean pilatu ohi zaizkigunak.
Ohea bete ondotik barre eta bizarrez,
kasu, estaliko duzu erretako loreez.
Ohartu orduko…
Ez sekula bihurtu kanpokoa zutabe
utziz korridorea osorik zu gabe.
Ez dadila izan inor etxean zu beste.
Ohartu orduko: ez lore, ez lanpara, ez erbeste.
Urte asko eman ditu basoa zaintzen.
Zuhaitzei gora begira itxoiten.
Ez ditu gauzak argi, are ilunago orain;
oraindik ere hori posible bada.
Hanpatuak ditu zainak odolez. Dolorez.
Oinak lurrean dituenak duen ziurtasunaren adorez.
Eta gora egiten du ahal duen guztietan,
baina ez du ezer ikusten.
Enpatia basoa mozten hasi da
eta zurekin amestu du gizonak.
Zurekin, soilik zurekin.
Zurekin, beti.
Piztu da piztia eta ez dago atzera bueltarik.
Ez da hemen jainkorik hau gelditzeko gai denik.
«Hitza hitz» dio zeruko pintada handiak,
hastear da ikastear dugun garai berria.
Enpatia basoa mozten hasi naiz
eta sexuarekin amestu dut orain.
Zurekin, soilik zurekin.
Zurekin, beti.
Basoa naiz, basoa nauzu.
Zoragarria iruditu zitzaidan ikusi nuenean hegazkinetik eskailerak jaisten, are zoragarriagoa guregana hurbildu zenean, ile beltzarana zapi zuriz estalia, betaurreko ilunak eta ibilera… oi, ibilera! Dotorea benetan!
Eskua buru gainetik luzatuz astindu zuen agur eginez, irribarre zabala ezpainetan, xarmagarria, klase handiko emakumea.
Ava, you look as beautiful as ever, esan nion guregana heldu zenean; segidan, bi musu eman nizkion. Ekipajea jaso eta aparkalekura joan ginen. Sebastian zain genuen Cadillac berdearen ondoan, berak eramango gintuen etxera Tampako aireportutik (Florida). Ava aldamenean nuela, hipnotizatuta sentitzen nintzen bere ondoan.
Etxera heldu ginenean atarian zen Gillermo, ile beltzarana gominaz atzeraka orraztuta, traje zuriz jantzita, gorbataren ordez cow-boy-ek lepo-bueltan ematen duten lakio bat. Uhalatik behera, urrezko kate bat urrezko zesta txiki batetik zintzilik. Oinetakoak, botak: kanpero tipokoak, Daytonan aspaldian erositakoak. Habanako, Mexikoko eta Miamiko garai bateko izarra baldar antzean hurbildu zen autoarengana, besoak zabal-zabalik.
“Oh my God, Ava! It´s been so long since the last time I saw you. You look marvelous!” Gerritik heldu zion Gillermok; besarkatu zuen aspaldiko amodioa.
“Gillermo, darling, so strong and handsome as ever”.
Urteak ziren biek elkar ezagutu zutela. Palm Beach-en (Florida), Palm Beach Gardens aberatsen klubean. Ohorezko bazkidea izendatu zutenean Gillermo, urrezko zesta frontoian irabazi ostean. Celebrity bat zen Gillermo jai-alai mundu txikian, eta baita high class aberatsen artean ere. Karisma zuen ondarroarrak, eta klasea, Avak bezala. Hizlari trebea zen, gainera, eta dantzari hobea.
Ava Gardner eta Gillermo Amutxastegiren begiradek bat egin zutenean, berehalako kimika sortu zen bien artean: vodkak eta mendak; koka-kolak eta ronak bezala, osagarriak biak. Bata bestearentzat.
Ava eta Gillermok elkar ezagutu zuten gauan, pianojolearen hitzek bientzat asmatutakoak ziruditen: All you have to do is touch my hand to show me that you understand and something happens to me that´s some kind of wonderful.
Arrazoi zuen kantariak, Avak nahikoa zuen zure eskua ferekatzea zerbait zoragarria gertatzeko, mundua toki hobea bihurtzeko. Gillermok sentitu zuen bezala. Bat-bateko amodioa. Gozo sentitzen ziren biak. Zurruta eta dantza ordu txikiak arte eta, gero, demasezko amodio pasionatua.
Ava Tampara heldu zen egunean, Centro Vasco-n afaltzera gonbidatu gintuen Martin Odriozolak, bertako nagusiak. Habanatik ihes eginda, Odriozolak ostatu bat ireki zuen Tampan. Gau hartan, kasualitatez, atxagatarrak, Bernardo eta Asun emaztea, Nevadako bidean eskala egin zuten Floridan. Afaltzen ari ginela, Bernardok, ahapeka, azalpenak eman zizkion Avari Obabako munduari buruz eta, aldi berean, noizbait Asteasura joatea erabakitzen bazuen, gustura erakutsiko ziola “Muskerraren Bidea”. Giro ezin hobean afaldu genuen, Gillermoren balentriak, Avaren Hollywoodeko esamesak. Martin Odriozolaren istorio harrigarriak Cuban, Fidelen garaian pairatutakoak; inoiz ahaztuko ez dugun gaua pasatu genuen Sebatian eta biok. Despedidan, Avak zorte onena desiratu zion Atxagari; ondoren, esango zigun a real nice guy zela eta poztuko zela noizbait asteasuarrak Nobel saria eskuratzen bazuen.
Avari sartu zitzaion buruan frontoira joan behar genuela, Tijuanaz geroztik, ez zela jai-alai batean egon, nahi zituela sosa batzuk jokatu. Gaua luzea zen…
Zurrumurrua hedatu zen Ava Gardner, Hollywoodeko izarra, Jai-Alaira joango zela. Sebastianek gidatutako Cadillac berdea pilotalekuko sarrera nagusira heldu zenean, jendez inguraturik zegoen, poliziak dozenaka. Autotik irteten lehena Gillermo izan zen: korrika txiki batean ireki zion atea Avari, eskua luzatuz, gentleman bati zegokion moduan. Avak oinak lurrean jarri bezain prest hasi ziren biba eta txaloak.
“Welcome to jai-alai. Ava. We love you!” Ezkerreko besoa jasota, eskua graziaz astinduz, eskuarekin musuk bidaltzen zizkien bildutakoei, esker ona erakutsiz. Bi bizkartzain inguratu zitzaizkion frontoiko ate nagusia zeharkatzen hasi zenean.
Eskailerak gora gindoazela, on Pedro Mir intendenteak ongi etorria ematera hurbildu zitzaigun, Avari bi musu ematen zizkion bitartean, Habanatik ezagutzen zuten elkar biek. On Pedrok bi behatzekin klask egin, eta palko batean zegoen Tommy Dorseyren orkestrak bat-batean hasi zen Blue Moon pieza jotzen.
Pelotariak, zestozko pelotariak, Ameriketan urte asko eginda etortzen ziranean, musika joten jaken illuntzean etxeaurrean, eta jendeak baltseoan egin. Au musikeruak dirua atarateko asmatakoa izango zan.
(José María Etxaburu, “Ondarroako kontuak”).
Gillermo Amutxastegik (Ondarroa, Bizkaia, 1910) aipatzen zuen, bere biografian, etxera itzultzen zenean herriko musika bandak ongietorria egiten ziola. Gillermok ardoa edatera konbidatzen zituen herritarrak.
Daniel Guridi (Arrasate, Gipuzkoa, 1906) ere, ibili zen munduan zehar xisteraz jokatzen. Italian, Egipton, Txinan, Filipinetan eta Mexikon. Arrasatearrak kontatzen zuen herriko musika banda esperoan izaten zuela herrira itzultzen zenean. Villabonan (Gipuzkoa) gauza bera. Pilotari ospetsua izatea ezer gutxi ikusteko zeukan ongietorria jasotzerakoan. Nahikoa zen herriko semea izatea, halako festa antolatzeko.
Noiz eten ote zen usadioa, ezin erantzun. Agian, Euskal Herrira etorkinak etortzen hasi zirenean. Gizartea apurka-apurka nahastu ahala, identitate peto-petoa gutxitzen hasi zenean.
Zestazko pilotariaren itzulera, hainbat urte atzerrian eman eta gero, herri txiki batean, derrigorrez akontezimentua izan behar zuen. Zer ote zuten kontatzeko. Jendea prest, munduaren azalpenak entzuteko: ohiturak, bizimodua, politika, ekonomia, istorioak. Atzerrian geratutako lankideen berri senideei emateko baliagarria izango zen. Ekarritako enkarguak, eskutitzak, opariak, dirua…
Isidoro Fagoaga tenorra Berara (Nafarroa) itzultzen zenean, Europan zehar denboraldiak pasatau eta gero, Pio Baroja idazleak galderaz josten omen zuen. Barojak lehen eskuko testigantza jaso nahi izatea ez da harritzekoa. Are gehiago, Fagoaga bezalako intelektual batengandik.
Informazioaren gizartean bizi gara: McLuhanen herriska globalean; duela 80 bat urte ez bezala. Gaur egun, zestazko pilotariak Ameriketatik itzultzen dira. Oharkabean. Shanghaitik bueltan datorren Fagorreko langileak bezala, senitartekoak soilik itxaroten Loiun edo etxean; gainera, aspaldian desagertu ziren herriko musika banda gehienak.
Eskuzko pilotariak, txapela bat irabazten dutenean (pandemia aurretik bederen) zain izaten dituzte herritarrak, lagunak, sagardotegira joateko. Izango dute musika, sortuko da festa. Pilotariak xanpaina edatera konbidatuko ditu herritarrak. Inork ez dio galdetuko, ordea, nondik datorren, zer ikusi duen. Noiz arte itzuli den.
Lasaitzen nauena da
existitzen den oro
zeharoko zehatz existitzen dela.
Orratz-buru baten neurrikoa denak
ez duela gainditzen milimetro zati batean ere
orratz-buru baten neurria.
Existitzen den guztia zehaztasun handikoa da.
Pena da zehaztasun horrekin
existitzen den guztiaren gehiena
teknikoki ikusezina izatea.
Ona da egia gugana iristea
gauzen zentzu sekretu bat bezala.
Azkenerako geuk, nahastuta, asmatzen dugu
perfekzioa.
Maiteminaren kutxa beltza
nekez da aurkitzen: elurrak
irentsi ez badu, sasiak du
estali, edo ikusezin egin
behe lainoak. Beharrik,
kutxa osorik biltzeko zori
on urria suertatuz gero.
Ume-umetatik Erikek dinosauro eta dragoiekin amesten zuen, amets gaiztoak gehienak. Sua ahotik; atzaparrak, ikaragarriak! Eta garrasiak?… Beldurgarriak!
Izerditan blai, dardarka… esnatu zenean, dinosauroa hantxe zegoen oraindik.
Lizartzatik (Gipuzkoa) Amezketara joatea erabaki zuen. Han sendatuko ziotelakoan, aztiak zeudela eta: Xalton, Azti Nagusia, denen buru. Asmatuko zutela erremedioren bat, behingoz, amesgaiztoei amaiera emateko.
Beste ume batekin egin zuen topo Erickek Amezketan, bi urte gazteagoa hura. Zizarea baino meheagoa, indar gutxikoa, bizkorra kantxan!
Zaharrena gaztearen itzalean aritu zen urteetan. Gihartsua izanagatik, ez zuen abantailarik. Txapelak eta trofeoak pilatzen hasi ziren gaztearen apaletan; Erikek, berriz, ametsetan jarraitzen zuen, dinosauroak, dragoiak, mamuak bidaide. Ikusezin bihurtu zen eta ingurukoak ere ez ziren ohartzen.
Xaltonek lasaitzeko eskatzen zion. Cristiano Ronaldo futbolariaren adibidea jartzen zion: “Zu ez zara jaio berez magiaz ukituta; zu bestelakoa zara, tematia, egosgorra, langilea! Zaildu ahala, iritsiko zara egunen batean eta, magoen pareko izatera helduko zara. Denbora kontua da”.
Amesgaizto horiek, ordea, ezin kendu burutik.
Bitartean, zizarea gorputzez, malgua mugimenduetan, aluita kantxan, txapelak bildu eta bildu…
“Messiren parekoa izango da”, esaten zuten herrian.
Entzun egin behar guzti horiek! gure Erikek.
Esnatzen zenean, dinosauroa hantxe zegoen oraindik.
Erik pazientzia galtzen hasi zenean, eta Xaltonen aholkuek alferrikakoak ematen zutenean… Paris, Londres edo Nueva Yorkera alde egitea pentsatzen jarrita zegoenean etorri zen aldaketa.
Astelehen goiz batean gertatu zen.
Bart, ahoko suari muzin egin, atzaparretatik ihes eginez, bera izan zen garrasika hasi zena. Mutu geratu ziren denak, Xalton izan ezik: kazetariak, lankideak, apostulariak, baita aurkari gaztea ere. Kikildu zen kantxetako aluita, burua makurtu zuen Messik.
Irribarre zabal-zabala agertu zen Eriken ezpainetan. Uxatu dut dinosauroa!… Uxatu dut! Libre naiz! Eskerrak Xaltoni!
Hilabete baino gutxiago pasatu zenean, astelehen goiz batez, Erik izerdi patsetan, dardarka… Esnatu zenean, dinosauroa hantxe zegoen oraindik.
Gaur zortzi atera genuen BERRIAn Josu Urrutikoetxea ETAren ordezkari ohiari Parisen egindako elkarrizketa. Izan du oihartzunik, datuen arabera: irakurtaldiak, mezuak eta aipamenak, beste bost hizkuntzatara itzuli dute, euskal eta nazioarteko pertsonalitate garrantzitsuek jaso dute, Efe agentziak zabaldu zuen, Euskadi Irratian elkarrizketa… Eskerrik asko denei! Honatx bilduma:
Gizonezko mundu batean zer egiten du emakume batek? Duela urte gutxi batzuk, galderak izango zuen bere arrazoia. Gizartean ia-ia den-dena gizonezkoen eskuetan baitzegoen. Zorionez, egoera aldatzen ari da. Emakumeen presentzia gero eta nabarmenagoa da arlo guztietan. Baita gizonezkoen mundua zen pilotan ere.
Itziar Lete mutrikuarra (Gipuzkoa) hautatu dute lehendakari Gipuzkoako Pilota Federazioan. Berez, kargu aldaketak oharkabean pasatzen dira. Oraingoan, aldiz, albiste bilakatu da Letek. Lehendabiziko emakumea karguan, ez gaude ohituta. Are gutxiago pilota bezalako mundu kontserbadore batean. Ematen zuen emakumeek ez zeukatela kabidarik, ez kantxan, ez bulegoetan. Oker geunden, zorionez. Gizartea aldatzen ari da pilotaren abiadura baino azkarrago. Ikusten ari gara, natural-natural, emakumeak epaile, esatari, kantxan eta bulegoetan.
Itziar Lete ez da edozein pilota munduan. Bere senarrak, Goixerrik (Jon Iñaki Mendizabal), urteak eman zituen Amerikako pilotalekuetan. Itziarrek berak ere sei urte pasatu zituen han. Dituzten bi semeak, Ekaitz eta Aratz, zesta-puntako profesionalak dira, Estatu Batuetako Danian eta Miamiko pilotalekuetan.
Hori guztia gutxi balitz bezala, Itziar Letek zortzi urte darama Gipuzkoako Federazioaren zuzendaritzan. Esker txarreko karguak izaten dira federazioetakoak. Errekonozimendu gutxi eta kritikak ugari. Txarrena, ezintasunak. Nahi bai, eta oztopoak bata bestearen atzetik.
Andalapuntaka guztia bidali ordez, pausoa eman eta lehendakaritza eskuratu du Letek. “Haize freskoa” ekartzen duela dio. Nik sinesten diot. Izan ere, emakumeak arlo guztietan gizasemeak baino fundamentu handiagoa daukatelako. Lanerako nekaezintasun izugarria dute; egoa, gizasemeena baino apalagoa. Motibatuta daude, gainera: “Ondo egin nahi dut nire lana”, esan berri du Letek.
Giza balioa ezinbestekoa da lana ondo egiteko. Badaude, ordea, faktore batzuk horma bilakatzen direnak, emakumea ala gizasemea izan. Zailtasun ekonomikoaz ari naiz. Babesleen diruak gero eta murritzagoak dira. Erakundeen laguntza, eskasa. Letek aitortu du (8 urte barrutik ezagututa) pilota mundua konplikatua dela, eta, aldi berean, beheranzko joera daukala.
Mila lizentzia ditu Gipuzkoako Pilota Federazioak; 95, emakumeak dira. Litekeena emakumeen joerak gora egitea. Albiste ona da jada nesken presentzia kantxetan, epaile eta esatari lanetan. Lehendakaritza ere emakume baten esku geratu da.
‘Il futuro e donna’, jarri zion izenburua Marco Ferrerik film bati, duela 36 bat urte. Etorkizun horren atarian gaude. Hanka puntetan iritsi baitira neskak pilotara, gizonezkoena zen mundu batera.
Hurrengo pausoa, emakumeen presentzia albiste ez izatea. Partida hasi besterik ez da egin. Sakea, Itziar Leteren esku geratu da.